Tanzimat Edebiyatı Öykü Ve Roman Özellikleri Nelerdir?

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Tanzimat Edebiyatı Öykü ve Roman Özellikleri Nelerdir?

Divan edebiyatımızın Leyla ile Mecnun

Hüsrev ile Şirin

Yusuf ile Züheyla

v

b

mesnevilerini; halk edebiyatımızın Kerem ile Aslı

Tahir ile Zühre

Arzu ile Kanber

v

b

öyküleri; meddah öykülerini; Battal Gazi

Hayber Kalesi

v

b

gibi dinsel ve tarihsel öyküleri bir kenara bırakırsak

Avrupa’daki anlamıyla öykü ve roman türleri Türkiye‘ye Tanzimat edebiyatı ile girmiştir

Çeviri ile başlayan bu süreç

taklitler ile devam ederek gelişmiş ve kimliğini kazanarak günümüze gelinmiştir

Edebiyatımızda görülen roman biçimindeki ilk eser

Yusuf Kamil Paşa’nın Fénelon‘dan çevirdiği “Telemak”tır (1859)

Bu eser özetlenerek çevrilmesine rağmen uzun yıllar (“Ahlak kitabı” olarak görüldüğünden) okullarda okutulmuştur

Bu ilk dönemde bu tercüme eseri takip eden bir çok eser daha çevrilmişti

Ancak

bu eserlerdeki en büyük sorun “dil”di

Dil oldukça ağırdı

Alışılagelen eski dil kullanımı Batı romanına uygun değildi

İkincisi de batı kültürü ile Osmanlı kültürü arasında ki ahlak farkıydı

Çevrilecek eserler Müslüman ahlakına ters düşmemeliydi

Türk edebiyatında öykü ve roman alanındaki yerli ürünler

Ahmet Mithat’ın 1870′te basılan “Kıssadan Hisse” ve “Letaif-i Rivayat” adlı öykü kitapları ile verilmeye başladı

Tanzimat döneminde çeviri eserler için söz konusu olan dil ve ahlak sorunları yerli eserlerin de başlıca sorunları oldu

Tanzimat Edebiyatı öykü ve roman özellikleri :

1 – Tanzimat edebiyatı öykü ve romanında olaylar çoğunlukla günlük yaşamdan veya tarihten alınmıştır; olayların olmuş ya da olabilir izlenimini bırakması gerektiği konusunda bütün Tanzimat romancıları birleşmişlerdir

2 – İlk öykülerde topluluk önünde anlatılan meddah öykülerinin etkisi ve tekniği görülür

3 – Daha ilk eserlerden başlayarak

Tanzimat edebiyatı öykü ve romancılarının bir kısmı halka (Ahmet Mithat

Emin Nihat

Şemsettin Sami

Nabizade Nazım)

bir kısmı aydın kişilere (Namık Kemal

Sami Paşazade Sezai

Recaizade Mahmut Ekrem) seslenmeyi tercih etmişlerdir

4 – Bunun sonucu olarak da

halka seslenen yazarlar sade dille

aydın kişilere seslenen yazarlarsa yabancı sözlük ve dil kuralları ile yüklü bir dille yazmışlardır

5 – Eserler genel olarak

duygusal

acıklı konular üzerine kurulmuştur

6 – Tanzimat öykü ve romanında işlenen önemli temalar: “tutsaklık”; zorla yapılan evliliklerin doğurdu acı sonuçlar; Batı uygarlığı ile Osmanlı uygarlığı arasındaki farkların karşılaştırılması; kadın erkek arasında ki ilişkilerde değişik ortamlarda gelişen evlilik

aşık olma temaları ağırlıklı olarak işlenmiştir

7 – Tanzimat edebiyatının ilk döneminde yetişen ve romantizm akımının etkisi altında kalan yazarların eserlerinde bu akımın özelliği olarak :
-Tesadüflere çok yer verilmiştir

-Yazarların kişiliği gizlenmemiş; ikide bir okuyucuya “Ey Kaari!” (okuyucu) diye seslenilmiş; olaylar okuyucuyla konuşa konuşa yürütülmüştür

-Sırası düştükçe

olayın yürüyüşü durdurulmuş

bir takım bilgiler verilmiştir

Roman aracılığı ile bireyi eğitme ve toplumu düzeltme amacı gözetilmiş; bunun için de siyaset

din

ahlak

felsefe v

b

ile ilgili düşünce ve bilgiler ya olayın yürüyüşü durdurulup ya da olayların örülüşü içinde dolaylı olarak okuyucuya aktarılmıştır

-Kahramanlar çoğu zaman yaşamdan alınmış doğal kişilerdi

Ancak kimi zaman olağanüstü olaylara ve insanlara da yer verilmiştir

-Kahramanlar çoğu zaman tek yönlüdür

İyiler tamamen iyi

kötüler de tamamen kötüdür

-Olayların sonunda

çoğu zaman iyiler ödüllerini

kötüler ya da suçlular cezalarını alırlar

-Kahramanlar çoğu zaman bir görüşte aşık olurlar

-Yer ve çevre tasvirleri çoğu zaman eseri süslemek için yapılmıştır

-Kişi tasvirleri de çoğu zaman olay içinde eritilmemiş; tersine

olayın yürüyüşü durdurularak

kişinin kaşı

gözü

saçı

v

b

özellikleri teker teker anlatılmıştır

10 – Tanzimat edebiyatının ikinci döneminde yetişen realizm (gerçekçilik) ile natüralizm (doğalcılık) akımlarının etkisi altında kalmaya başlayan yazarların eserlerinde ise

gözleme önem verilmiş

nedenlerle sonuçlar arasında bağlar aranmış

olağanüstü olaylar ve kişiler bırakılmış

anlatılan her şeyin olabilir izlenimini bırakmasına dikkat edilmiştir

Tanzimat Edebiyatında Roman
Türk edebiyatında roman 1860′tan sonra başlar

Edebiyatımızdaki ilk roman

François Fenelon’dan Yusuf Kâmil Paşa tarafından Telemak (1862) adı ile çevrilen romandır

O dönemde çevrilen diğer romanlar: Sefiller

Monte Kristo Kontu

Atala

Paul ve Virginie…
Fransız romanlarından çevrilen örneklerin ardından Ahmet Mithat

Namık Kemal

Şemsettin Sami gibi yazarlar roman yazmaya başlamışlardır

Türkçede roman niteliğini taşıyan yerli ilk roman Şemsettin Sami’nin Taaşşuk-u Talat ve Fıtnat adlı eseridir

Batılı anlayışta yazılan ve çevrilen romanları tanıyana kadar Türk okuyucusu

çeşitli kaynaklardan gelen hikâyeleri okuyordu: Halk hikâyeleri ve mesneviler

Hacim bakımından bazen bir roman büyüklüğünde de olabilen mesneviler

Divan edebiyatı nazım şekillerinden biriydi

Pek çok karakteri ortak olan mesnevilerde Leylâ ile Mecnun

Yusuf ile Zeliha

Hüsrev ve Şirin hikâyeleri değişik şairlerce işlenmişti

Gözleme ve gerçekçiliğe yer verilmeyen mesnevilerde dil çok ağırdı ve psikolojik analizlere yer verilmezdi

Mesneviler bu özellikleri ile romandan çok

gelişmiş bir masal olarak kabul edilebilir

Halk hikâyeleri de mesnevilerle benzer hikâyeleri anlatmıştır

Halk hikâyeleri dil ve üslûp bakımından halkın konuşma diline ve üslûbuna çok yakındır

Batıdan gelen roman

Tanzimat döneminde iki yoldan gelişmiştir

Birinci yol

Ahmet Mithat’ın

Batılı hikâye ve romanla Türk halk hikâyelerini uzlaştırmaya çalıştığı yoldur

Yazar

romanlarını yazarken Halk hikâyeciliğinden yararlanmıştır

Sanatçının bu tarz ile yaptığı

halk hikâyelerinin modernleştirilmesi çalışmasıdır

Tanzimat romancılığındaki ikinci yol ise Namık Kemal’in Batılı hikâye ve roman tekniğini uygulamaya çalıştığı yoldur

Tanzimat edebiyatının diğer romancıları Ahmet Mithat’ın değil

Namık Kemal’in yolunu seçmişlerdir

Tanzimat romancıları

hem kendilerinin hem de Türk okuyucusunun asırlardan beri romantizme olan büyük yakınlığından dolayı romantizmi izlemeyi tercih etmişlerdir

Tanzimat edebiyatında Ahmet Mithat popüler romanın

Namık Kemal edebî (sanatkârane) romanın öncüsü olarak ortaya çıkmış

bu iki romancı roman kurgusunda

tekniğinde

dil ve üslûpta ayrılarak iki ayrı damar oluşturmuşlardır

Tanzimat Romanının Genel Özelliği
Kişi: Tanzimat romanlarının birinci dönem sanatçıları tarafından yazılanlarında (İntibah

Felatun Bey‘le Rakım Efendi

Cezmi) idealize edilmiş kişiler vardır

Namık Kemal

Cezmi’de kendi gençliğini ve kişiliğini anlatır âdeta

Ahmet Mithat’ın Felatun Bey’le Rakım Efendi’sinde Felatun Bey batılılaşmayı yanlış anlayan bir tiptir; Rakım Efendi ise batılılaşma konusunda idealize edilmiş bir tiptir ve doğru batılılaşmanın nasıl olacağını gösterir

İkinci dönem sanatçılarının eserlerinde ise (Sergüzeşt

Karabibik

Araba Sevdası) gerçekçi kişiler vardır: Dilber (cariye)

Karabibik (köylü)

Bihruz Bey (Batılılaşma sevdalısı cahil bir adam)… Tanzimat sanatçıları

her kesimden kişiyi kendi sosyal ve ekonomik konumlarına uygun olarak konuşturmuşlardır

Olay: Tanzimat romanında anlatılan olayların ya gerçek ya da gerçeğe benzer olması gerektiği düşüncesi hâkimdir

Şemsettin Sami

Taaşşuk-ı Tal’at ve Fıtnat’taki olayların gerçekten yaşanmış olduğunu söylemiştir

Tanzimat romanlarında olayların merkezinde aşk ve entrikalar vardır

Tanzimat sanatçıları romanları sürükleyici hâle getirmek için aşkı ve entrikayı olayların gelişmesinde tesadüflere çok yer vererek başarılı bir şekilde kullanmıştır

İntibah

Sergüzeşt

Araba Sevdası

Müşahedât

Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat

Zehra adlı romanlarda bunun uygulamasını görebiliyoruz

Tanzimat romanında yaşanmış veya yaşanması mümkün olan olaylar anlatılmıştır

Zaman: Tanzimat romanlarında zaman

Cezmi dışında

sanatçıların yaşadığı zaman

genellikle Osmanlı toplumunun Batı ile tanışmaya başladığı dönemdir

Bazı romanlarda Batıya dönük kişilerin yaşamı ve zamanı (Araba Sevdası

Felatun Bey’le Rakım Efendi) bazı romanlarda ise Osmanlı’nın içe kapanık dönemi yansıtılır

(Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat

Sergüzeşt) Genel olarak zaman

Osmanlı toplumunun Batı medeniyeti ile tanışmaya başladığı zamandır

Mekân: Tanzimat romanlarında olayların geçtiği mekân genellikle İstandul’dur

İstanbul’da Çamlıca ve Beyoğlu gibi eğlence mekânları öne çıkar

(İntibah

Araba Sevdası) Bu romanlar aile merkezli olduğu için mekân da aile çevresidir

(Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat

İntibah

Zehra

Felatun Bey’le Rakım Efendi

Müşahedât)

Ahmet Mithat olayları

hakkında bilgi vermek istediği mekânlarda geçirmiştir

Bu mekânlar

genellikle Anadolu

Suriye

Kuzey Afrika

Balkanlar ve Batı Avrupa’dır

Karabibik’te ise mekân Antalya’nın bir köyüdür

Cezmi’de olaylar

İran’da ve Kırım’da geçer

Sergüzeşt’in son bölümünde ise mekân Mısır’dır

Tanzimat romanlarında mekân

fon olarak kullanılsa da ağırlıklı olarak o dönemin sosyal yaşamını yansıtacak yerlerdir

Tema: Tanzimat romanlarında şu konulara ağırlık verilmiştir:
Araba Sevdası: Yanlış batılaşmanın yol açtığı komik durumlar

Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat: Görmeden evlilik

erkek baskısı ve zulmüne dayalı aile şartları

kadınların esareti

İntibah

Araba Sevdası: Yanlış kadınları sevmenin doğurduğu yıkımlar

Sergüzeşt: Kölelik ve cariyelik

Karabibik: Bir köy yaşamı

Zehra: Kıskançlık ve kıskançlığın yol açtığı olumsuzluklar

Cezmi: Tarihi bir olay

Felatun Bey’le Rakım Efendi: Batılılaşmanın hangi yoldan ve ne şekilde olması gerektiği

Dil ve Üslûp: Tanzimat’ın birinci döneminde halkın anlayacağı bir dil kullanılmış

ikinci dönemde ise bu sade dilden uzaklaşılmıştır

Ahmet Mithat

olayları heyecanlı bir şekilde anlatmıştır

Sıfatlara

benzetmelere

abartmalara sıkça yer veren Namık Kemal

romanda anlatılan olaya göre üslûbunu değiştirmiştir

Savaş betimlemelerinde coşkuludur

Diyaloglarda ise sakindir

Şemsettin Sami

dili kullanmada başarısızdır

Romanında yer yer dil bilgisi bozukluklarına rastlanmaktadır

Yazar

kişilerin kendi ağızlarına göre konuşturulmasında başarılıdır

Samipaşazâde Sezai

Sergüzeşt’teki betimleme ve analizlerde

Türkçeden uzaklaşmıştır

Eserde özensiz bir üslûp görülür

Recaizâde Mahmut Ekrem

Araba Sevdası’nda

çoğunlukla Osmanlıca terkip ve tamlamalar kullanmıştır

Romanın dili bu yüzden sade değildir

Nabizade Nazım ise Farsça ve Arapça kelimelerden ve tamlamalardan mümkün olduğu kadar uzaklaşarak

ortalama bir dil kurmuştur

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Tanzimat Edebiyatı Öykü Ve Roman Özellikleri Nelerdir? Tanzimat Edebiyatı Öykü ve Roman Özellikleri Nelerdir? Divan edebiyatımızın Leyla ile Mecnun Hüsrev ile Şirin Yusuf ile Züheyla vb mesnevilerini; halk edebiyatımızın Kerem ile Aslı Tahir ile Zühre Arzu ile Kanber vb öyküleri; meddah öykülerini; Battal Gazi Hayber Kalesi vb gibi dinsel ve tarihsel öyküleri bir kenara bırakırsak Avrupa’daki anlamıyla öykü ve roman türleri Türkiye‘ye Tanzimat edebiyatı ile girmiştir Çeviri ile başlayan bu süreç taklitler ile devam ederek gelişmiş ve kimliğini kazanarak günümüze gelinmiştir Edebiyatımızda görülen roman biçimindeki ilk eser Yusuf Kamil Paşa’nın Fénelon‘dan çevirdiği “Telemak”tır (1859) Bu eser özetlenerek çevrilmesine rağmen uzun yıllar (“Ahlak kitabı” olarak görüldüğünden) okullarda okutulmuştur Bu ilk dönemde bu tercüme eseri takip eden bir çok eser daha çevrilmişti Ancak bu eserlerdeki en büyük sorun “dil”di Dil oldukça ağırdı Alışılagelen eski dil kullanımı Batı romanına uygun değildi İkincisi de batı kültürü ile Osmanlı kültürü arasında ki ahlak farkıydı Çevrilecek eserler Müslüman ahlakına ters düşmemeliydi Türk edebiyatında öykü ve roman alanındaki yerli ürünler Ahmet Mithat’ın 1870′te basılan “Kıssadan Hisse” ve “Letaif-i Rivayat” adlı öykü kitapları ile verilmeye başladı Tanzimat döneminde çeviri eserler için söz konusu olan dil ve ahlak sorunları yerli eserlerin de başlıca sorunları oldu Tanzimat Edebiyatı öykü ve roman özellikleri : 1 – Tanzimat edebiyatı öykü ve romanında olaylar çoğunlukla günlük yaşamdan veya tarihten alınmıştır; olayların olmuş ya da olabilir izlenimini bırakması gerektiği konusunda bütün Tanzimat romancıları birleşmişlerdir 2 – İlk öykülerde topluluk önünde anlatılan meddah öykülerinin etkisi ve tekniği görülür 3 – Daha ilk eserlerden başlayarak Tanzimat edebiyatı öykü ve romancılarının bir kısmı halka (Ahmet Mithat Emin Nihat Şemsettin Sami Nabizade Nazım) bir kısmı aydın kişilere (Namık Kemal Sami Paşazade Sezai Recaizade Mahmut Ekrem) seslenmeyi tercih etmişlerdir 4 – Bunun sonucu olarak da halka seslenen yazarlar sade dille aydın kişilere seslenen yazarlarsa yabancı sözlük ve dil kuralları ile yüklü bir dille yazmışlardır 5 – Eserler genel olarak duygusal acıklı konular üzerine kurulmuştur 6 – Tanzimat öykü ve romanında işlenen önemli temalar: “tutsaklık”; zorla yapılan evliliklerin doğurdu acı sonuçlar; Batı uygarlığı ile Osmanlı uygarlığı arasındaki farkların karşılaştırılması; kadın erkek arasında ki ilişkilerde değişik ortamlarda gelişen evlilik aşık olma temaları ağırlıklı olarak işlenmiştir 7 – Tanzimat edebiyatının ilk döneminde yetişen ve romantizm akımının etkisi altında kalan yazarların eserlerinde bu akımın özelliği olarak : -Tesadüflere çok yer verilmiştir -Yazarların kişiliği gizlenmemiş; ikide bir okuyucuya “Ey Kaari!” (okuyucu) diye seslenilmiş; olaylar okuyucuyla konuşa konuşa yürütülmüştür -Sırası düştükçe olayın yürüyüşü durdurulmuş bir takım bilgiler verilmiştir Roman aracılığı ile bireyi eğitme ve toplumu düzeltme amacı gözetilmiş; bunun için de siyaset din ahlak felsefe vb ile ilgili düşünce ve bilgiler ya olayın yürüyüşü durdurulup ya da olayların örülüşü içinde dolaylı olarak okuyucuya aktarılmıştır -Kahramanlar çoğu zaman yaşamdan alınmış doğal kişilerdi Ancak kimi zaman olağanüstü olaylara ve insanlara da yer verilmiştir -Kahramanlar çoğu zaman tek yönlüdür İyiler tamamen iyi kötüler de tamamen kötüdür -Olayların sonunda çoğu zaman iyiler ödüllerini kötüler ya da suçlular cezalarını alırlar -Kahramanlar çoğu zaman bir görüşte aşık olurlar -Yer ve çevre tasvirleri çoğu zaman eseri süslemek için yapılmıştır -Kişi tasvirleri de çoğu zaman olay içinde eritilmemiş; tersine olayın yürüyüşü durdurularak kişinin kaşı gözü saçı vb özellikleri teker teker anlatılmıştır 10 – Tanzimat edebiyatının ikinci döneminde yetişen realizm (gerçekçilik) ile natüralizm (doğalcılık) akımlarının etkisi altında kalmaya başlayan yazarların eserlerinde ise gözleme önem verilmiş nedenlerle sonuçlar arasında bağlar aranmış olağanüstü olaylar ve kişiler bırakılmış anlatılan her şeyin olabilir izlenimini bırakmasına dikkat edilmiştir Tanzimat Edebiyatında Roman Türk edebiyatında roman 1860′tan sonra başlar Edebiyatımızdaki ilk roman François Fenelon’dan Yusuf Kâmil Paşa tarafından Telemak (1862) adı ile çevrilen romandır O dönemde çevrilen diğer romanlar: Sefiller Monte Kristo Kontu Atala Paul ve Virginie… Fransız romanlarından çevrilen örneklerin ardından Ahmet Mithat Namık Kemal Şemsettin Sami gibi yazarlar roman yazmaya başlamışlardır Türkçede roman niteliğini taşıyan yerli ilk roman Şemsettin Sami’nin Taaşşuk-u Talat ve Fıtnat adlı eseridir Batılı anlayışta yazılan ve çevrilen romanları tanıyana kadar Türk okuyucusu çeşitli kaynaklardan gelen hikâyeleri okuyordu: Halk hikâyeleri ve mesneviler Hacim bakımından bazen bir roman büyüklüğünde de olabilen mesneviler Divan edebiyatı nazım şekillerinden biriydi Pek çok karakteri ortak olan mesnevilerde Leylâ ile Mecnun Yusuf ile Zeliha Hüsrev ve Şirin hikâyeleri değişik şairlerce işlenmişti Gözleme ve gerçekçiliğe yer verilmeyen mesnevilerde dil çok ağırdı ve psikolojik analizlere yer verilmezdi Mesneviler bu özellikleri ile romandan çok gelişmiş bir masal olarak kabul edilebilir Halk hikâyeleri de mesnevilerle benzer hikâyeleri anlatmıştır Halk hikâyeleri dil ve üslûp bakımından halkın konuşma diline ve üslûbuna çok yakındır Batıdan gelen roman Tanzimat döneminde iki yoldan gelişmiştir Birinci yol Ahmet Mithat’ın Batılı hikâye ve romanla Türk halk hikâyelerini uzlaştırmaya çalıştığı yoldur Yazar romanlarını yazarken Halk hikâyeciliğinden yararlanmıştır Sanatçının bu tarz ile yaptığı halk hikâyelerinin modernleştirilmesi çalışmasıdır Tanzimat romancılığındaki ikinci yol ise Namık Kemal’in Batılı hikâye ve roman tekniğini uygulamaya çalıştığı yoldur Tanzimat edebiyatının diğer romancıları Ahmet Mithat’ın değil Namık Kemal’in yolunu seçmişlerdir Tanzimat romancıları hem kendilerinin hem de Türk okuyucusunun asırlardan beri romantizme olan büyük yakınlığından dolayı romantizmi izlemeyi tercih etmişlerdir Tanzimat edebiyatında Ahmet Mithat popüler romanın Namık Kemal edebî (sanatkârane) romanın öncüsü olarak ortaya çıkmış bu iki romancı roman kurgusunda tekniğinde dil ve üslûpta ayrılarak iki ayrı damar oluşturmuşlardır Tanzimat Romanının Genel Özelliği Kişi: Tanzimat romanlarının birinci dönem sanatçıları tarafından yazılanlarında (İntibah Felatun Bey‘le Rakım Efendi Cezmi) idealize edilmiş kişiler vardır Namık Kemal Cezmi’de kendi gençliğini ve kişiliğini anlatır âdeta Ahmet Mithat’ın Felatun Bey’le Rakım Efendi’sinde Felatun Bey batılılaşmayı yanlış anlayan bir tiptir; Rakım Efendi ise batılılaşma konusunda idealize edilmiş bir tiptir ve doğru batılılaşmanın nasıl olacağını gösterir İkinci dönem sanatçılarının eserlerinde ise (Sergüzeşt Karabibik Araba Sevdası) gerçekçi kişiler vardır: Dilber (cariye) Karabibik (köylü) Bihruz Bey (Batılılaşma sevdalısı cahil bir adam)… Tanzimat sanatçıları her kesimden kişiyi kendi sosyal ve ekonomik konumlarına uygun olarak konuşturmuşlardır Olay: Tanzimat romanında anlatılan olayların ya gerçek ya da gerçeğe benzer olması gerektiği düşüncesi hâkimdir Şemsettin Sami Taaşşuk-ı Tal’at ve Fıtnat’taki olayların gerçekten yaşanmış olduğunu söylemiştir Tanzimat romanlarında olayların merkezinde aşk ve entrikalar vardır Tanzimat sanatçıları romanları sürükleyici hâle getirmek için aşkı ve entrikayı olayların gelişmesinde tesadüflere çok yer vererek başarılı bir şekilde kullanmıştır İntibah Sergüzeşt Araba Sevdası Müşahedât Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat Zehra adlı romanlarda bunun uygulamasını görebiliyoruz Tanzimat romanında yaşanmış veya yaşanması mümkün olan olaylar anlatılmıştır Zaman: Tanzimat romanlarında zaman Cezmi dışında sanatçıların yaşadığı zaman genellikle Osmanlı toplumunun Batı ile tanışmaya başladığı dönemdir Bazı romanlarda Batıya dönük kişilerin yaşamı ve zamanı (Araba Sevdası Felatun Bey’le Rakım Efendi) bazı romanlarda ise Osmanlı’nın içe kapanık dönemi yansıtılır (Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat Sergüzeşt) Genel olarak zaman Osmanlı toplumunun Batı medeniyeti ile tanışmaya başladığı zamandır Mekân: Tanzimat romanlarında olayların geçtiği mekân genellikle İstandul’dur İstanbul’da Çamlıca ve Beyoğlu gibi eğlence mekânları öne çıkar (İntibah Araba Sevdası) Bu romanlar aile merkezli olduğu için mekân da aile çevresidir (Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat İntibah Zehra Felatun Bey’le Rakım Efendi Müşahedât) Ahmet Mithat olayları hakkında bilgi vermek istediği mekânlarda geçirmiştir Bu mekânlar genellikle Anadolu Suriye Kuzey Afrika Balkanlar ve Batı Avrupa’dır Karabibik’te ise mekân Antalya’nın bir köyüdür Cezmi’de olaylar İran’da ve Kırım’da geçer Sergüzeşt’in son bölümünde ise mekân Mısır’dır Tanzimat romanlarında mekân fon olarak kullanılsa da ağırlıklı olarak o dönemin sosyal yaşamını yansıtacak yerlerdir Tema: Tanzimat romanlarında şu konulara ağırlık verilmiştir: Araba Sevdası: Yanlış batılaşmanın yol açtığı komik durumlar Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat: Görmeden evlilik erkek baskısı ve zulmüne dayalı aile şartları kadınların esareti İntibah Araba Sevdası: Yanlış kadınları sevmenin doğurduğu yıkımlar Sergüzeşt: Kölelik ve cariyelik Karabibik: Bir köy yaşamı Zehra: Kıskançlık ve kıskançlığın yol açtığı olumsuzluklar Cezmi: Tarihi bir olay Felatun Bey’le Rakım Efendi: Batılılaşmanın hangi yoldan ve ne şekilde olması gerektiği Dil ve Üslûp: Tanzimat’ın birinci döneminde halkın anlayacağı bir dil kullanılmış ikinci dönemde ise bu sade dilden uzaklaşılmıştır Ahmet Mithat olayları heyecanlı bir şekilde anlatmıştır Sıfatlara benzetmelere abartmalara sıkça yer veren Namık Kemal romanda anlatılan olaya göre üslûbunu değiştirmiştir Savaş betimlemelerinde coşkuludur Diyaloglarda ise sakindir Şemsettin Sami dili kullanmada başarısızdır Romanında yer yer dil bilgisi bozukluklarına rastlanmaktadır Yazar kişilerin kendi ağızlarına göre konuşturulmasında başarılıdır Samipaşazâde Sezai Sergüzeşt’teki betimleme ve analizlerde Türkçeden uzaklaşmıştır Eserde özensiz bir üslûp görülür Recaizâde Mahmut Ekrem Araba Sevdası’nda çoğunlukla Osmanlıca terkip ve tamlamalar kullanmıştır Romanın dili bu yüzden sade değildir Nabizade Nazım ise Farsça ve Arapça kelimelerden ve tamlamalardan mümkün olduğu kadar uzaklaşarak ortalama bir dil kurmuştur