Cinas Nedir?-Cinas Nasıl Yapılır?

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Cinas Nedir?-Cinas Nasıl Yapılır?

Mısra sonlarında sesteş sözcüklerle yapılan uyaklara cinas sanatı denir

Kısmetindir gezdiren yer yer seni

Arşa çıksan da bu akıbet yer yer seni

Bu ne güzel bir gül

Hiç ağlama hep gül

Anlamları ayrı olduğu halde söyleniş ve yazılış bakımından birbirine benzeyen kelimeleri bir arada kullanma

Eski edebiyatçılar bir kelime oyunu olan cinas sanatını çok severlerdi

Kelimeler arasındaki benzerliğin tam ve eksik olmasından dolayı cinas tam cinas (cinas-ı tam) ve eksik cinas (cinas-ı gayr-ı tam) diye ikiye ayrılırdı

Tam cinas

anlamları ayrı olan iki kelimenin harflerinin sayısı

tertibi ve başka yönleri bakımından birbirine tamamıyla uymasından ileri gelir

Tam cinas

basit ve mürekkep olmak üzere iki türlüdür

Tam cinasa örnek Fuzuli'nin

Gerçi ey dil yar için yüz verdi yüz mihnet sana Zerrece kat'-ı muhabbet etmedin rahmet sana

beyti olabilir

Burada birinci yüz kelimesi çehre

ikinci yüz kelimesi sayı anlamına gelir

Anlam ayrı olmakla birlikte şekil benzerliği tamdır

Sünbülüzade Vehbi'nin şu mısraındaki yaz kelimesi de cinaslı olarak kullanılmıştır:

Eyleme vaktini zayi

deme kış yaz

oku yaz

Hece sayısı fazla olan kelimeler arasında cinasa mürekkep tam cinas (cinas-ı tam-ı mürekkeb) denir

İsmail Safa'nın

Söylerken o sözleri kızardı Hem hazzeder

ah

hem kızardı

beytinde olduğu gibi

Mürekkep cinasta kelimeler yazılış bakımından aynı şekilde olursa benzeşmeli cinas (cinas-ı müteşebbih); yazılışları ayrı olursa farklı cinas (cinas-ı metruk) denilir

Böylece mürekkep cinas da ikiye ayrılmış olur

Farklı cinasa örnek: Naci'nin

Dediler oldu bir iken ikişer Çıktılar harice birer ikişer

beyti gösterilebilir

Bunlardan birincisinde kötülük anlamına gelen şer ayrı yazılır

İkişer'de ise kelime bitişiktir

Aşağıdaki örnekte de yazılış bakımından farklı cinas vardır:

Ruhsarını ey dilber âyineye benzettim Vah vah ne hata ettim ayı neye benzettim

Başı ve sonu birbirine benzeyen kelimeler arasında da cinas yapılabilir

Aynı kelimenin harfleri değişik bir sıraya konularak yapılan cinasa devrik cinas (cinas-ı kalb) adı verilir

Muallim Naci'nin aşağıdaki mısraında Naci kelimesi ile cani kelimesi arasında devrik cinas vardır:

Caniler içinde kaldı Naci

Cinas sanatı sadece divan edebiyatına mahsus değildir

Halk edebiyatında da vardır

Özellikle mânilerde sık görülür:

Gümüş kollar

gül eller Sünbül okşar gül eller

Bak sineme gözler var İsterim yare gitmek Dört yanımda gözler var

Modern şairlerden bazıları da cinasa bas vurmuşlardır

Yahya Kemal'in aşağıdaki mısraında da Tekbir kelimesiyle tek bir kelimesi arasında cinas vardır:

Nice bin dalgalı Tekbir oluyor tek bir ses

Behçet Necatigil'in aşağıdaki dört mısraında ise yaş kelimeleri anlam bakımından farklıdır:

Yastıklarda gözyaşları mı var yaş Sağlam duvar tepserir güherçile yaş Nice şiirler yıllar yılı açmaz Parlar birden magnezyum yaş

Farklı bir kaynaktan cinas:

CİNAS

Yazılışları aynı

anlamları farklı sözcüklerin bir arada kullanılmasıdır

—Niçin kondun a bülbül kapımdaki asmaya
Ben yarimden ayrılmam götürseler asmaya

—Göl kıyısındaki sazların arasında bir saz sesi geliyordu

— Kara gözler

Sürmeli kara gözler

Gemim deryada kaldı

Gözlerim kara gözler

—Kalem böyle çalınmıştır yazıma

Yazım kışıma uymaz

kışım yazıma

—Böyle bağlar

Yar başın böyle bağlar

Gül açmaz

bülbül ötmez

Yıkılsın böyle bağlar

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Cinas Nedir?-Cinas Nasıl Yapılır? Cinas Nedir?-Cinas Nasıl Yapılır? Mısra sonlarında sesteş sözcüklerle yapılan uyaklara cinas sanatı denir Kısmetindir gezdiren yer yer seni Arşa çıksan da bu akıbet yer yer seni Bu ne güzel bir gül Hiç ağlama hep gül Anlamları ayrı olduğu halde söyleniş ve yazılış bakımından birbirine benzeyen kelimeleri bir arada kullanma Eski edebiyatçılar bir kelime oyunu olan cinas sanatını çok severlerdi Kelimeler arasındaki benzerliğin tam ve eksik olmasından dolayı cinas tam cinas (cinas-ı tam) ve eksik cinas (cinas-ı gayr-ı tam) diye ikiye ayrılırdı Tam cinas anlamları ayrı olan iki kelimenin harflerinin sayısı tertibi ve başka yönleri bakımından birbirine tamamıyla uymasından ileri gelir Tam cinas basit ve mürekkep olmak üzere iki türlüdür Tam cinasa örnek Fuzuli'nin Gerçi ey dil yar için yüz verdi yüz mihnet sana Zerrece kat'-ı muhabbet etmedin rahmet sana beyti olabilir Burada birinci yüz kelimesi çehre ikinci yüz kelimesi sayı anlamına gelir Anlam ayrı olmakla birlikte şekil benzerliği tamdır Sünbülüzade Vehbi'nin şu mısraındaki yaz kelimesi de cinaslı olarak kullanılmıştır: Eyleme vaktini zayi deme kış yaz oku yaz Hece sayısı fazla olan kelimeler arasında cinasa mürekkep tam cinas (cinas-ı tam-ı mürekkeb) denir İsmail Safa'nın Söylerken o sözleri kızardı Hem hazzeder ah hem kızardı beytinde olduğu gibi Mürekkep cinasta kelimeler yazılış bakımından aynı şekilde olursa benzeşmeli cinas (cinas-ı müteşebbih); yazılışları ayrı olursa farklı cinas (cinas-ı metruk) denilir Böylece mürekkep cinas da ikiye ayrılmış olur Farklı cinasa örnek: Naci'nin Dediler oldu bir iken ikişer Çıktılar harice birer ikişer beyti gösterilebilir Bunlardan birincisinde kötülük anlamına gelen şer ayrı yazılır İkişer'de ise kelime bitişiktir Aşağıdaki örnekte de yazılış bakımından farklı cinas vardır: Ruhsarını ey dilber âyineye benzettim Vah vah ne hata ettim ayı neye benzettim Başı ve sonu birbirine benzeyen kelimeler arasında da cinas yapılabilir Aynı kelimenin harfleri değişik bir sıraya konularak yapılan cinasa devrik cinas (cinas-ı kalb) adı verilir Muallim Naci'nin aşağıdaki mısraında Naci kelimesi ile cani kelimesi arasında devrik cinas vardır: Caniler içinde kaldı Naci Cinas sanatı sadece divan edebiyatına mahsus değildir Halk edebiyatında da vardır Özellikle mânilerde sık görülür: Gümüş kollar gül eller Sünbül okşar gül eller Bak sineme gözler var İsterim yare gitmek Dört yanımda gözler var Modern şairlerden bazıları da cinasa bas vurmuşlardır Yahya Kemal'in aşağıdaki mısraında da Tekbir kelimesiyle tek bir kelimesi arasında cinas vardır: Nice bin dalgalı Tekbir oluyor tek bir ses Behçet Necatigil'in aşağıdaki dört mısraında ise yaş kelimeleri anlam bakımından farklıdır: Yastıklarda gözyaşları mı var yaş Sağlam duvar tepserir güherçile yaş Nice şiirler yıllar yılı açmaz Parlar birden magnezyum yaş Farklı bir kaynaktan cinas: CİNAS Yazılışları aynıanlamları farklı sözcüklerin bir arada kullanılmasıdır —Niçin kondun a bülbül kapımdaki asmaya Ben yarimden ayrılmam götürseler asmaya —Göl kıyısındaki sazların arasında bir saz sesi geliyordu — Kara gözler Sürmeli kara gözler Gemim deryada kaldı Gözlerim kara gözler —Kalem böyle çalınmıştır yazıma Yazım kışıma uymazkışım yazıma —Böyle bağlar Yar başın böyle bağlar Gül açmazbülbül ötmez Yıkılsın böyle bağlar