Osmanlı Devleti'nde Demiryolu -Hicaz Demiryolu Hakkında

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-16-2012

Osmanlı Devleti'ndeki yol yapım yöntemleri, uzun zaman sadece askeri ihtiyaçlara dayalı olarak yerel yöneticiler tarafından yapılmıştır

Devletin güçlü ve sağlam olduğu dönemlerde kısmen ilerlemiş, sonradan bütünüyle bir kenara bırakılarak bakımsız kalmıştır

Tanzimat Fermanı'ndan sonra "Yol ve KöGoogle Page Rankingüler Nizamnamesi" çıkarılarak yol sorununa çözüm getirilmeye çalışılmıştır

Ayrıca buna göre tarım ve denizle bağlantılar ve ulaşımı sağlayacak araçların temini öngörülmüştür

Gelişen ve değişen ulaşım araçlarıyla beraber Avrupa ve Amerika'de demiryolu ulaşımının yükselen model olması Osmanlı Devleti için de ekonomik, siyasi ve askeri yönden çok büyük bir önem taşıyordu

Demiryolunun yükselen model olması, kolaylık ve ekonomikliği, çağdaşlığı söz konusuydu

Yalnız Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu durum bu sistemler için yetersiz kalıyordu

2

Abdülhamit'in demiryollarıyla ilgili fikirleri; arttırmak, askeri yönden güçlendirmek, isyan ve eşkiyalığın önlenmesi, bunun yanında tarım üretimlerinin dünya pazarına sevkiydi

Demiryollarının yapılmasıyla tarım üretimi arttırılacak ve dolayısıyla vergilerin gelirleri de artacaktı

Bunun yanısıra ticaret gelişecek, ithaalat ve ihraacattan alınan gümrük vergileri hazineye aktarılacaktı

Demiryolunun geçtiği yerlerde zengin maden yatakları işletmelere açılacak ve maden üretimi arttırılacaktı

Osmanlı Devleti'nin demiryolu ulaşımında ekonomik olarak yetersiz oluşu, Avrupa'lı emperyalist devletlerin ekonomik ve siyasi çıkarlarına göre yapılmasına, onları çıkarlarını göz önünde bulundurmaya neden oluyordu

Osmanlı Devleti'nde demiryolunun karlı amacından farklı olarak, Avrupa'lı devletin politikalarını düşündürmeye yönlendiriyordu

Çünkü Avrupa'lı devletler demiryolunda ayrıcalıklar kazanmak için ekonomik ve siyasi baskıya baş vuruyorlardı

Avrupa'nın amacı Osmanlı'da demiryolu yapımına girişerek nüfus bölgelerini oluşturmaktı

Başta Fransız ve İngilizlerin giriştiği bu durum, 1889'dan sonra Almanya lehine gelişti

Avrupa'lı devletler Osmanlı'da demiryolu yaparak sosyal tabanlarını güçlendirip, Osmanlı üzerinde ayrıcalık sahibi olmak istemişlerdir

Bununla birlikte demiryolu yapmak için sürekli rekabete girişmişlerdir

Bir devlet demiryolu yapıp ayrıcalık kazanınca, diğer bir devlet de ayrıcalık almak için baskı yapıyor ve alıyordu

Avrupa'lı devletlerin çıkarlarına yönelik bir diğer durum, Osmanlı'da büyük bir sorun olan demiryollarının geçiş güzergahıdır

Demiryolunun merkezden, yani İstanbul'dan başlayıp yurda yayılması, Avrupa'nın işine gelmiyordu

Bu yüzden demiryolunun Akdeniz'den başlamasından yanaydılar

Avrupa'nın kullandığı bir diğer husus; Osmanlı'nın içinde bulunduğu borçlardır

Osmanlı borçların karşılığında ayrıcalıklar veriyor ya da borç istendiğinde ayrıcalık teklifiyle karşılaşıyordu

Osmanlı Devleti'nde ilk demiryolu yapımı Tanzimat'la ortaya çıkmıştır

Daha sonra Düyûnu Umumiye İdaresi'nin kurulmasından sonra hız kazanmıştır

Bununla beraber demiryolu şirketleri Düyûnu Umumiye İdaresi'ni hedef almıştır

Osmanlı Devleti'ndeki demiryolları Hicaz Hattı hariç, yabancı sermaye tarafından gerçekleştirilmiştir

Önce İngiliz, sonra Fransızlar ve Almanlarca himaye altında tutulmuştur

Osmanlı'nın demiryolundaki en önemli yöntemlerinden birisi; demiryolu yapımlarının bir ayrıcalık olarak verilmesidir

Km

Garantisi denilen sistemle şirketlerin karları, Osmanlı Devleti'nce garanti altına alınıyordu

Demiryolu şirketlerinin garanti edilen karın altında kar etmeleri halinde, Osmanlı bu farkı karşılıyordu

Diğer taraftan hattın geçeceği hazine yerleri, yapım şirketine bedelsiz verilecekti

Yine demiryolunun yapım, bakım malzemeleri ihraç edildiği takdirde gümrük vergisi olmadan geliyordu

Osmanlı döneminde Ruslar'dan kalan 356 kilometrelik Erzurum-Sarıkamış-Sınır hattı hariç, devletin kendisinin yaptığı 1564 kilometrelik Hicaz hattı ve yabancı şirketlerin yaptığı 6778 kilometrelik demiryolu ile toplam 8343 kilometrelik demiryolu inşa edilmiştir

Ruslardan kalan 4112 kilometre demiryolu vardır

Ancak dış baskılarla şekillenen ve bir ağaç görüntüsünde limanlardan iç bölgelere uzanan bu demiryolları, ülke çıkarlarından ziyade, daha çok Avrupa'lı devletlere hizmet etmiş olup; Osmanlı döneminde milli ve bağımsız yöntemler izlenememiştir

08-16-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Osmanlı Devleti'nde Demiryolu -Hicaz Demiryolu Hakkında Osmanlı Devleti'ndeki yol yapım yöntemleri, uzun zaman sadece askeri ihtiyaçlara dayalı olarak yerel yöneticiler tarafından yapılmıştır Devletin güçlü ve sağlam olduğu dönemlerde kısmen ilerlemiş, sonradan bütünüyle bir kenara bırakılarak bakımsız kalmıştır Tanzimat Fermanı'ndan sonra "Yol ve KöGoogle Page Rankingüler Nizamnamesi" çıkarılarak yol sorununa çözüm getirilmeye çalışılmıştır Ayrıca buna göre tarım ve denizle bağlantılar ve ulaşımı sağlayacak araçların temini öngörülmüştür Gelişen ve değişen ulaşım araçlarıyla beraber Avrupa ve Amerika'de demiryolu ulaşımının yükselen model olması Osmanlı Devleti için de ekonomik, siyasi ve askeri yönden çok büyük bir önem taşıyordu Demiryolunun yükselen model olması, kolaylık ve ekonomikliği, çağdaşlığı söz konusuydu Yalnız Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu durum bu sistemler için yetersiz kalıyordu 2 Abdülhamit'in demiryollarıyla ilgili fikirleri; arttırmak, askeri yönden güçlendirmek, isyan ve eşkiyalığın önlenmesi, bunun yanında tarım üretimlerinin dünya pazarına sevkiydi Demiryollarının yapılmasıyla tarım üretimi arttırılacak ve dolayısıyla vergilerin gelirleri de artacaktı Bunun yanısıra ticaret gelişecek, ithaalat ve ihraacattan alınan gümrük vergileri hazineye aktarılacaktı Demiryolunun geçtiği yerlerde zengin maden yatakları işletmelere açılacak ve maden üretimi arttırılacaktı Osmanlı Devleti'nin demiryolu ulaşımında ekonomik olarak yetersiz oluşu, Avrupa'lı emperyalist devletlerin ekonomik ve siyasi çıkarlarına göre yapılmasına, onları çıkarlarını göz önünde bulundurmaya neden oluyordu Osmanlı Devleti'nde demiryolunun karlı amacından farklı olarak, Avrupa'lı devletin politikalarını düşündürmeye yönlendiriyordu Çünkü Avrupa'lı devletler demiryolunda ayrıcalıklar kazanmak için ekonomik ve siyasi baskıya baş vuruyorlardı Avrupa'nın amacı Osmanlı'da demiryolu yapımına girişerek nüfus bölgelerini oluşturmaktı Başta Fransız ve İngilizlerin giriştiği bu durum, 1889'dan sonra Almanya lehine gelişti Avrupa'lı devletler Osmanlı'da demiryolu yaparak sosyal tabanlarını güçlendirip, Osmanlı üzerinde ayrıcalık sahibi olmak istemişlerdir Bununla birlikte demiryolu yapmak için sürekli rekabete girişmişlerdir Bir devlet demiryolu yapıp ayrıcalık kazanınca, diğer bir devlet de ayrıcalık almak için baskı yapıyor ve alıyordu Avrupa'lı devletlerin çıkarlarına yönelik bir diğer durum, Osmanlı'da büyük bir sorun olan demiryollarının geçiş güzergahıdır Demiryolunun merkezden, yani İstanbul'dan başlayıp yurda yayılması, Avrupa'nın işine gelmiyordu Bu yüzden demiryolunun Akdeniz'den başlamasından yanaydılar Avrupa'nın kullandığı bir diğer husus; Osmanlı'nın içinde bulunduğu borçlardır Osmanlı borçların karşılığında ayrıcalıklar veriyor ya da borç istendiğinde ayrıcalık teklifiyle karşılaşıyordu Osmanlı Devleti'nde ilk demiryolu yapımı Tanzimat'la ortaya çıkmıştır Daha sonra Düyûnu Umumiye İdaresi'nin kurulmasından sonra hız kazanmıştır Bununla beraber demiryolu şirketleri Düyûnu Umumiye İdaresi'ni hedef almıştır Osmanlı Devleti'ndeki demiryolları Hicaz Hattı hariç, yabancı sermaye tarafından gerçekleştirilmiştir Önce İngiliz, sonra Fransızlar ve Almanlarca himaye altında tutulmuştur Osmanlı'nın demiryolundaki en önemli yöntemlerinden birisi; demiryolu yapımlarının bir ayrıcalık olarak verilmesidir Km Garantisi denilen sistemle şirketlerin karları, Osmanlı Devleti'nce garanti altına alınıyordu Demiryolu şirketlerinin garanti edilen karın altında kar etmeleri halinde, Osmanlı bu farkı karşılıyordu Diğer taraftan hattın geçeceği hazine yerleri, yapım şirketine bedelsiz verilecekti Yine demiryolunun yapım, bakım malzemeleri ihraç edildiği takdirde gümrük vergisi olmadan geliyordu Osmanlı döneminde Ruslar'dan kalan 356 kilometrelik Erzurum-Sarıkamış-Sınır hattı hariç, devletin kendisinin yaptığı 1564 kilometrelik Hicaz hattı ve yabancı şirketlerin yaptığı 6778 kilometrelik demiryolu ile toplam 8343 kilometrelik demiryolu inşa edilmiştir Ruslardan kalan 4112 kilometre demiryolu vardır Ancak dış baskılarla şekillenen ve bir ağaç görüntüsünde limanlardan iç bölgelere uzanan bu demiryolları, ülke çıkarlarından ziyade, daha çok Avrupa'lı devletlere hizmet etmiş olup; Osmanlı döneminde milli ve bağımsız yöntemler izlenememiştir