Eylemler (Fiiller)

ANLAMCA KAYNAŞMIŞ BİLEŞİK EYLEMLER


Sonu eylemle biten deyimler, anlamca kaynaşmış bileşik eylem sayılır

YAPI

Ad + Eylem

Bileğine güvenmek
Gözünü korkutmak

Ad (Bazen birden çok) + Eylem

Etekleri zil çalmak
Kırkından sonra saz çalmak
Ağzının payını vermek

ANLAM

Mecaz + Gerçek

Bileğine güvenmek
Gözünü korkutmak

Gerçek + Mecaz

Deniz tutmak
Derdine yanmak

Mecaz + Mecaz

Burnundan solumak
Ağzını bozmak
Gözden düşmek
Göze girmek

İkiden fazla sözcükle kurulan deyimlerde tüm sözcükler mecaz anlamlıdır

Etekleri zil çalmak
Ağzının payını vermek
Kulağına küpe olmak


KURALLI BİLEŞİK EYLEMLER

1Eylem + Eylem
(Değişken) (Ayni)

1Yeterlilik Eylemi

Yöntem

Eylem kökü + (-e)(-a) bil - mek

Cümleye kazandırdığı anlamlar

Gücü yetme

-Başarma anlamı

İnsanlarla iletişim kurabiliyorum

-Olasılık anlamı

Seni bir daha görebilirim + (olumlu)
Seni bir daha gör-me-y-e-bilirim (olumsuz)

Geniş zaman kipinin soru biçimi belli bir istekle ilgili rica bildirir

Kitabınızı ödünç alabilir miyim?

Yeterlik Eyleminin Olumsuzu

Eylem kökü + (-e)(-a) + (-me)(-ma)


2Tezlik Eylemi

Eylem kökü + -i ver –mek

Cümleye kazandırdığı anlamlar

Tezlik

Öğretmen zili çaldığı anda içeri giriverdi
Hakemin düdüğüyle maç başlayıverdi

Beklenmezlik

Koca ağaç tepemize yıkılıverdi

Önemsemezlik

Çocukları yalınayak dışarı salıvermişler
Saçını, sakalını gelişigüzel bırakıvermiş

Kolaylık + Tezlik

Soruları on dakikada çözüverdim
Problemi, kalem kullanmadan çözüverdi

Olumsuzu

Fiil kökü + (-me)(-ma) + i (-maz)(mez)

Gitmeyiver
Almayıver
Görmeyiver

Eylem kökü + i + ver + (-maz)(-mez)

Bakı-ver-mez-sin


3Sürerlik Eylemi

Sen düşünedur
Sen şu çocuğa bakadur, ben geliyorum
Fiyatları görünce donakaldı
Boğaz Köprüsü’nde intihar girişimi alışılageldi

Olumsuzu kullanılmaz

Bazı ikilemeler cümleye sürerlik anlamı katar
Pop müziğini oldum olası sevemedim
O takım, bildim bileli ikinci ligdedir
Bu kente, oldu bitti ısınamadım


4Yaklaşma Eylemi

‘’Neredeyse, az kalsın’’ anlamını verir

Bileğim burkuldu, düşeyazdım
ÖSS sonuçlarına bakarken heyecandan öleyazdım

Olumsuzu kullanılmaz

ÇOCUK DÜŞEYAZDI

Düştü düşecekti / neredeyse / az kalsın düşecekti Biçimleri kullanılır



Eylemsilerin Eylemlerle Oluşturduğu Bileşik Eylemler

1- İsteklenme Eylemi ; Çocuğun annesini göreceği geldi

2- Beklenmezlik Eylemi; Sinirleneceğim tuttu


Eylemlerin Yardımcı Eylemlerle Oluşturduğu Bileşik Eylemler

Başlama Eylemi; Biz, bu yerden gider olduk
Bitirme Eylemi; İstemezdim ama bağırmış oldum
Yeltenme (Davranma)Anlamı; Sorulara matematikten başlayacak oldu ama

Sanma (Olasılık) Anlamı; Şu anda sınavda terliyor olmalı