Ağrı Örf-Adet-Gelenek-Görenekleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-02-2012

AĞRI DAĞI�NDAKİ DEVLER
�Zaloğlu Rüstem ile devler uzun yıllar mücadele etmişler

Bu mücadelenin en önemlisi Ağrı Dağı�nda olmuş

Devleri mağlubiyete uğratan Rüstem, onların ancak Ağrı Dağı�nda toplanmasını sağlamış ve insanlığa çok kötülükleri dokunan bu mahlukların neslinin türememesi için Tanrı�ya el açmış (Tanrım, biz ölüp gideceği

Artık bizim gibi kuvvetli kimse yaratmayacaksın

Bu durumda bunları, Ağrı Dağı�ndan aşağı indirme

) Bu dilek Tanrı tarafından kabul edilerek, devler tılsıma dönüştürülür

�

YAŞAR KEMAL�İN AĞRI DAĞI EFSANESİ
Türk Edebiyatı�nın ünlü isimlerinden Yaşar Kemal�in 1970 yılında kaleme aldığı dünyaca ünlü başyapıtı, �Ağrı Dağı Efsanesi� filmlere konu olduğu gibi operaya da uyarlanarak Ağrı Dağı eteklerinde bulunan tarihi İshak Paşa Sarayı�nda sahnelenmişti

Ağrı dolaylarında geçen bir aşk hikayesini konu eden eserde, roman kahramanı Ahmet, İshak Paşa Sarayı�nda oturan Beyazıt Paşası Mahmut Han�ın kızı Gülşah�ı sever

Ama yörenin töreleri çok önemli engeller teşkil eder

Efsane, Ahmed�in dağda bir deprem yüzünden, yamaçtaki Küp Gölü�nün derinliklerinde yitip gitmesi ile mutsuz ve acılı sonla biter

Ağrı'da Mutfak

YÖRE MUTFAĞI
Ağrı toprağı ve ikliminin sebze tarımına fazla elverişli olmaması yüzünden sebze üretimi yetersizdir

Onun için Ağrı mutfağında tahıl önemli yer tutar

Kış mevsiminin uzun sürmesi, un ve una dayalı yemek çeşidini çoğaltmıştır

Süt ve süt ürünleri de bes*lenmenin temel öğelerindendir

Ağrı'da hemen hemen her köylü ailesi sonbaharda bulgurunu kaynatır, eriştesini keser; (bilhassa hamur yemeklerinde kullanılan) kurutunu yazın hazırlar

Kışlık peynir ve lor; tuluk, deri, plastik bidon yahut tenekelere doldurularak kaldırılır

Harman zamanı temiz buğdaydan bir ölçek (got) kavurgalık seçilir

Ve varlıklı aileler hayvan yağını teneke veya yağ kazanlarına koyup kışa saklar, kavurma yapar

işte uzun kış boyunca, yaz ve sonbahardan hazırlanan bu erişte, bulgur, peynir, lor, yağ, kurut, kavurgalık ve kavurmadan faydalanılır

Tahıla dayalı olarak yapılan yemeklerin başlıcaları şunlardır : Xengel, haşil, erişte (çorba, pilav ve yemeği), kuymak, kete, pişi, egirdek, yufka yağlama, un helvası, hasude, bulgur pilavı, Hayvan, kurban bayramlarında, önemli bir işin gerçekleşmesinde, adaklarda, düğün ve sevinçli anlar*da kesilir

Yörenin en tanınmış et yemeği sac kavurmasıdır

Sac kavurması, etin sac üzerinde pişirilmesiyle yapılır

Ağrı'nın kendine özgü başka bir yemeği de Abdigor Köftesi'dir

Doğubayazıt'ta daha yaygın olan bu köfte, içli köfteye benzer

Düve veya genç sığır etinin dövülerek yumruk büküklüğüne getirilmesi sonunda pişirilir

Sahan kebabı ise, sahanda iki lavaş arasına kuşbaşı etin koyularak pişirilmesiyle hazırlanır

Goşteberg; et, tereyağı, soğan, salça ve aynı addaki ot harmanlanıp hayvan postuna doldurulur ve nemli toprağa gömüldükten sonra üzerinde ateş yakılarak pişirilir ki, buna buğulama da denir

Çevrede kendiliğinden yetişen sebze ve bitkiler de Ağrı mutfağında ayrı bir öneme sahiptir

Evelik, çiriş, mantar, çaşır, unluca, mendik, ışkın, yemlik, pancar, ısırgan, madımak, kuzukulağı, boğa dikeni, turp vb

inden çeşitli yemeklerde ve kete pişirmelerde faydalanılır

Bunların bir kısmı çiğ olarak yenir, çaşırdan turşu kurulur, evelik ve mantar kurutularak kısa saklanır

Mendik (banda) ve silim soğanı (yaba*ni soğan) peynir ve lora katılıp otlu peynir yapılır

Ağrı'da hayvancılık temel geçim kaynağı olduğu için, süt ve süt ürünlerinin halk beslenmesinde vazgeçilmez bir rolü vardır

Zaten halk protein ih*tiyacını büyük ölçüde bu besinlerden alır

Özellikle yoğurt öğle ve akşam yemeklerinde, akşam sofralarında bulundurulur

Köylerde herkesin kendi yaptığı, şehirlerde oturanların pazardan aldığı beyaz peynir ve lor, her mutfakta vardır

Yörede üretilen bal da yaygın olmamakla birlikte mutfaklarda yer al*maktadır

Ancak, halk eğitimi merkezlerinin ve tarım kuruluşlarının düzenlediği kurslarla Ağrı mutfağına yeni çeşitler katılmıştır

Radyo ve televizyon gibi kitle iletişim araçları da yemek çeşitlerinin çoğalmasını sağlamıştır

Klasik tatlıların ve sebze yemeklerinin son yıllarda çoğalması bundandır

A) GÖSTEBERG (Buğulama) GEREKLİ MALZEMELER :
Genç kuzu ve oğlak eti , Tereyağı, Salça, Gösteberg adı verilen dağ otu
1- Genç kuzu veya oğlak kesilip yüzüldükten sonra ayıklanıp doğranır,
2- Tereyağı ve salça ile yoğrulur,
3- Üzerine gösteberg otu ince kıyılarak serpilir,
4- Sonra bu etler, aynı hayvanın postu içerisine koyularak, açık yerleri dikilir,
5- Düz bir yerde üzerine nemli toprak yığılır

Bu toprağın üzerinde bir saat kızgın ateş yakılır,
6- Bir süre dinlendirildikten sonra post açılarak servis yapılır

B) SELEKELİ (Saç Kavurma) GEREKLİ MALZEMELER :
Taze oğlak veya kuzu eti,sarımsaklı yoğurt,tereyağı
1- Taze et doğranır,
2- İçine tereyağından eritilmiş salça konur,
3- Bu şekilde kızartılan et indirilip, bir süre dinlendirilir,
4- Üzerine sarımsaklı yoğurt dökülerek servis yapılır

C) ABDİGÖR KÖFTESİ GEREKLİ MALZEMELER :
Kemiksiz kuzu, oğlak veya dana eti, Soğan, Haşlanmış pirinç ve baharat
1- Taze et ağır bir cisimle iyice dövülür,
2- Hamur haline gelen et, baharat ve haşlanmış pirinçle yoğrulur, köfteler yapılır,
3- İnce doğranmış soğanlar su içerisinde tuzla birlikte kaynatılır,
4- Kaynar suya hazırlanmış köfteler atılır,
5- Piştikten sonra bir saat dinlendirilen köfteler , pilav üzerine konularak servis yapılır

Ağrı'da Müzik

HALK MÜZİK
HALK MÜZİĞİ VE GELENEKSEL OYUNLAR
Ağrı'da halk müziği oyunlara paralel olarak gelişmektedir

Oyunlara özgü müzik türleri vardır

Ağrı türkülerinin en yaygınları şunlardır:

Ağrı Dağının Tipisine
Ağrı Dağından Uçtum
Ağrı Dağı Buzludur
Oy Eleşkirt
Ne Dersin
Ağrı'da oynanan oyunlarda genellikle yavaştan hızlıya doğru bir artış gözükür

Halaylar hızlı ve coşkulu oyunlardır

Ağrı yöresinin başlıca oyunları şunlardır

Bassa
Sarı Bülbül
Papuri
Laççi
Sallama
Zeyno
Koffi
Çep
Meyrıko
Üç Ayak
Ömer Ağa
Ağrı Gülüm
Tilara
Çimen-i Çiçek
Hessıko

Şiirlerde Ağrı

AĞRI
Vardım eteğine, secdeye kapandım;
Koşup bir koluna sımsıkı abandım

Karlı başın yüce dedikleyin yüce,
Sükûn içindeki heybetin gönlümce

Devce yapında ilk rahatlığı duydum

Şifa mı ne ki ruha bu ilk yudum

Hayâl arkasında boş çırpınışların

Sen uygun bir vakti gelince rüzgârın
Sonsuzluğa doğru kalkacak sihirli
Bir gemi gibisin göklerde demirli
Ve ben rıhtımında bekleyen tek yolcu

Düşüncemizin en haksız, en korkuncu,
Açan o ağulu çiçek delilikte,
Giren sır mezara cesetle birlikte,
Şüphe; o bin çeşit çilenin yemişi,
Yılan ağzındaki elma

Ey, ateşi
En derin yerinde gizli gizli yanan !
Seyrediyor ruhum kar balkonlarından
İnsanın göresi olmaz manzarayı
Ve aklın o uçsuz bucaksız sarayı
Yıkılıyor

Duygu bir kartal hızıyla
Fırlıyor engine sevinç avazıyla

Bulutlar ne güzel bulutlardır onlar,
Hep böyle başımın üstünde dursunlar
Menekşe rengi, kan rengi, toprak rengi

Asılı kalsın hep bu yağmur hevengi

Dünyayı saran bu gece ne gecedir,
Yıldızlardan yağan ışıklar ne incedir!
Yansın o yıldızlar bitinceye kadar
En derin uykular, en tatlı uykular

Ağrı'ya eş yüce bir dağ yok içimde
Ne kadar cüceyim dert ve sevincimde!
Kaplamış gözümün gördüğü her ufku
Umutsuz, zifiri bir gece, bir korku

Bu yalnız inilti esen manzaradan
Bir çaresiz ay'dır sallanan aradan;
Işık tuttuğu her şey bir taze yara

Onmaz bu gece

Bırak karanlıklara!
Can yiğitliğini yitirmiş, kalb aşkı
İlenişlerinden insanın bir şarkı
Tutmuş dört yanı, bir çirkin ağıt, eski

Ah güç de değildi

Bahtiyarlık belki;
Üstümüzde deniz gibi bir gökyüzü
Bir şemsiye gibi açtı mı gündüzü
Altında her kalbe esenlik payı var;
Bizimdir, yelken açmış giden bulutlar,
Vurup alnımıza serin gölgesini,
Bizimdir bu korku, bu renk dolu sini
Üstünde seslerle ışıklar kamaşan;
Bizimdir bu zafer, bu beste ve bu şan

Şu aydın, ferah ve rahat gök altında
Her kazazedenin müjdesi bir ada,
Her gülüşe ayna bir gölet kenarı;
Koparırken elin taze meyvaları
Öyle kolaydı ki şaşıyorum demek;
Soframıza konmuş bu doyulmaz yemek
Niçin bir zehirli kaşıkla yenmede?
Ağrı! başına boz bulutlar inmede
Ne ki bu cendere, ne ki bu sonsuzluk,
Bu köpüren sular ve geçmez susuzluk

Kim şu vurulmuş yatan, ova boyunca,
Bir kan çeşmesine açık durup avcu?
Çile pazarında cana pey sürümü
Çözmek mi istemiş o çetin düğümü?
Korkunç bir ezgide çatlayan bu kamış
Yitirdiğimiz bir cennet mi aramış,
Ölümsüz barışa gülen şafakları,
Lezzet ve esenlik tüten ocakları,
Ömre öpüş tadıyla uyandığımız,
Tanrısal bir çıra gibi yandığımız ?

- Dağ! senin yandığın gibi bir vakitler-
Vuran bir toz parçası değilse eğer
Küçük gövdesine budur giden ölüm,
Onun yüzünü bizden çeviren ölüm

Eser Mevlânâ'nın üflediği rüzgâr

İşte, gam türküsü söyleyen kamışlar
Rüzgârından gördüğüm ova boyunca

Bu bir düştür belki, insan uyanınca,
Gözlerinde kalır serabı bir ömür,
Her şey bu ışıltı ardından görünür
O insana; sevmek, yaşamak ve ölüm

Seni uykuya çekip götüren elim
Kadınım, ay ışığı içinden şu anda
Aldanış diye ne varsa bir insanda
O daldan tutuyor

Böyledir bu

Kader

Kavuşur sabaha en uzun geceler
Ve serin durur her avunuş testisi

Rüzgârlar başladı

Sonsuzluk gemisi

Önünde köpürüp şahlanmada engin;
Yolcusu olduğun nihayetsizliğin
Bir ucu Allah'ta ve sende bir ucu

Başlıyor serüvenlerin en korkuncu:
Gökyüzüne doğru yürüyen yeryüzü,
Barıştıran sınır geceyle gündüzü;
Ey sonsuza doğru ilk uçtan gelen Dağ!
Göğü perde perde delip yükselen Dağ!

Ahmet Muhip DIRANAS

AĞRI DESTANI

Hakkımdır yurdumu tarifedeyim,
KıIayım bir türlü beyanın Ağrı

Yolum düşeydi de keşki gitseydim,
Söylesin işitim duanın Ağrı

'Soğuk bir rüzgâr eser iniler,
Bulutu güneşin yüzünden siler,
Dallar gazel döker, buz tutar sular
Çeldi mi sonbahar mevsimin Ağrı

Teşrinde bulutlar birbirini kovar,
Bozan bir metreden fazla kar yağar

Hava açılınca el ayak donar,
Çöker düz ovaya dumanın Ağrı

İşlemez vesait, tipi var diye,
Gündüzler benzer ıssız geceye,
Sakın burdan bir kuş uçurman!" diye
Verirsin dağlara fermanın Ağrı

Martta yağar yağmur karların erir

Coşar coşkun sular ovayı bürür

Ne insan, ne hayvan, ne kağnı yürür;
Güç olur yollarda revanın Ağrı

Nisanda kuruyup açılır beller

Azalır kabına sağmayan seller

Ötüşür bülbüller açılır güller,
O zaman olayım mihmanın
Ağrı Cansız, hasta yüze kan gelir;
Yeniden her nebata can gelir

Her daldan bir güzel seda yükselir,
Afâka yükselir teranın Ağrı

Ağaçlar dal takar gayet börk olur,
Çatı zirveleri ancak fark olur;
Bahçelerin al-yeşile gark olur,
Cenneti andırır her yanın Ağrı

Halkı cesur hep fedakâr insandır

Tarlalara koştukları sabandır

Biçim tırpan, harmanında döğendir;
Makinadan vardır noksanın Ağrı

Nufus seyrek vardır dört-beş kazası,
Böyle sıralanmış varlık hizası,
Her biri ayrı bir gelir gözesi,
Bunlardır her şeyden gümanın Ağrı
Doğubayazıt'tır en baş kazası
Sürüler besler serin yaylası,
Hele 'Diyadin'in o kaplıcası,
En iyi gezilecek seyranın Ağrı
Şehrinde namlı, kar eyletir dağı;
Kışı süreklidir, yetişmez bağı,
Ak koyun peyniri, mor inek yağı;
Dolar istif olur meydanın Ağrı

Nur-u feyz fışkırır Murat boyunda,
Çıkarlar yaylaya köyler yayında,
Haziran, Ağustos, Temmuz ayında
Değişmem şerbete ayranın Ağrı

'Eleşkirt'de Kösedağ'ın eteği,
Bol ve bereketli her bir biteği,
Bahçelerde uğuldaşır peteği,
Doluben boşalır kovanın Ağrı

Çok güzergâh yerdir 'Patnos'un yeri;
Sanki çayırları savan diyarı,
Ekilse yetişir şeker pancarı,
Çok iyi olur burada bostanın Ağrı,
Tutak kazasının Antep ovası,
Gayet meşhur olur arpa, buğdası;
Sergiler kazanır inek, boğası
Yetişir çok güzel hayvanın Ağrı

Çok nadir bulunan var küheylânın,
Kimi al, kimi dor-kır küheylânın,
Bilir, şad gününde her küheylânın,
Kalmaz hiç bir tane yayanın Ağrı

Dolar ambarı ihtiyatta tutar,
Yazın kamyonetler, kışın da katar,
Taşır ülkelere ihracat yapar,
Olmaz hiçbir zaman buhranın Ağrı

Dağ kadimi büken çağın gelmese,
Ağarıp saçların benzin solmasa,
Şu beni kocaltan kışın olmasa,
En güzel yerisin dünyanın Ağrı

Gayretin terakki yolunu açtı

Son hız ile emeline kavuştu

Çok asırlık

şehirleri savuştu;
Herkes olmuş senin hayranın Ağrı

Bu nâçiz ÇAĞLAYAN seni arz etti;
Mihman olup dört köşeni seyretti
Yazıp bir yadigâr armağan etti
Okunsun her yerde destanın Ağrı

Memduh Kılıç

08-02-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Ağrı Örf-Adet-Gelenek-Görenekleri AĞRI DAĞI�NDAKİ DEVLER �Zaloğlu Rüstem ile devler uzun yıllar mücadele etmişler Bu mücadelenin en önemlisi Ağrı Dağı�nda olmuş Devleri mağlubiyete uğratan Rüstem, onların ancak Ağrı Dağı�nda toplanmasını sağlamış ve insanlığa çok kötülükleri dokunan bu mahlukların neslinin türememesi için Tanrı�ya el açmış (Tanrım, biz ölüp gideceği Artık bizim gibi kuvvetli kimse yaratmayacaksın Bu durumda bunları, Ağrı Dağı�ndan aşağı indirme) Bu dilek Tanrı tarafından kabul edilerek, devler tılsıma dönüştürülür� YAŞAR KEMAL�İN AĞRI DAĞI EFSANESİ Türk Edebiyatı�nın ünlü isimlerinden Yaşar Kemal�in 1970 yılında kaleme aldığı dünyaca ünlü başyapıtı, �Ağrı Dağı Efsanesi� filmlere konu olduğu gibi operaya da uyarlanarak Ağrı Dağı eteklerinde bulunan tarihi İshak Paşa Sarayı�nda sahnelenmişti Ağrı dolaylarında geçen bir aşk hikayesini konu eden eserde, roman kahramanı Ahmet, İshak Paşa Sarayı�nda oturan Beyazıt Paşası Mahmut Han�ın kızı Gülşah�ı sever Ama yörenin töreleri çok önemli engeller teşkil eder Efsane, Ahmed�in dağda bir deprem yüzünden, yamaçtaki Küp Gölü�nün derinliklerinde yitip gitmesi ile mutsuz ve acılı sonla biter Ağrı'da Mutfak YÖRE MUTFAĞI Ağrı toprağı ve ikliminin sebze tarımına fazla elverişli olmaması yüzünden sebze üretimi yetersizdir Onun için Ağrı mutfağında tahıl önemli yer tutar Kış mevsiminin uzun sürmesi, un ve una dayalı yemek çeşidini çoğaltmıştır Süt ve süt ürünleri de beslenmenin temel öğelerindendir Ağrı'da hemen hemen her köylü ailesi sonbaharda bulgurunu kaynatır, eriştesini keser; (bilhassa hamur yemeklerinde kullanılan) kurutunu yazın hazırlar Kışlık peynir ve lor; tuluk, deri, plastik bidon yahut tenekelere doldurularak kaldırılır Harman zamanı temiz buğdaydan bir ölçek (got) kavurgalık seçilir Ve varlıklı aileler hayvan yağını teneke veya yağ kazanlarına koyup kışa saklar, kavurma yapar işte uzun kış boyunca, yaz ve sonbahardan hazırlanan bu erişte, bulgur, peynir, lor, yağ, kurut, kavurgalık ve kavurmadan faydalanılır Tahıla dayalı olarak yapılan yemeklerin başlıcaları şunlardır : Xengel, haşil, erişte (çorba, pilav ve yemeği), kuymak, kete, pişi, egirdek, yufka yağlama, un helvası, hasude, bulgur pilavı, Hayvan, kurban bayramlarında, önemli bir işin gerçekleşmesinde, adaklarda, düğün ve sevinçli anlarda kesilirYörenin en tanınmış et yemeği sac kavurmasıdır Sac kavurması, etin sac üzerinde pişirilmesiyle yapılır Ağrı'nın kendine özgü başka bir yemeği de Abdigor Köftesi'dir Doğubayazıt'ta daha yaygın olan bu köfte, içli köfteye benzer Düve veya genç sığır etinin dövülerek yumruk büküklüğüne getirilmesi sonunda pişirilir Sahan kebabı ise, sahanda iki lavaş arasına kuşbaşı etin koyularak pişirilmesiyle hazırlanır Goşteberg; et, tereyağı, soğan, salça ve aynı addaki ot harmanlanıp hayvan postuna doldurulur ve nemli toprağa gömüldükten sonra üzerinde ateş yakılarak pişirilir ki, buna buğulama da denir Çevrede kendiliğinden yetişen sebze ve bitkiler de Ağrı mutfağında ayrı bir öneme sahiptir Evelik, çiriş, mantar, çaşır, unluca, mendik, ışkın, yemlik, pancar, ısırgan, madımak, kuzukulağı, boğa dikeni, turp vb inden çeşitli yemeklerde ve kete pişirmelerde faydalanılır Bunların bir kısmı çiğ olarak yenir, çaşırdan turşu kurulur, evelik ve mantar kurutularak kısa saklanır Mendik (banda) ve silim soğanı (yabani soğan) peynir ve lora katılıp otlu peynir yapılır Ağrı'da hayvancılık temel geçim kaynağı olduğu için, süt ve süt ürünlerinin halk beslenmesinde vazgeçilmez bir rolü vardır Zaten halk protein ihtiyacını büyük ölçüde bu besinlerden alır Özellikle yoğurt öğle ve akşam yemeklerinde, akşam sofralarında bulundurulur Köylerde herkesin kendi yaptığı, şehirlerde oturanların pazardan aldığı beyaz peynir ve lor, her mutfakta vardır Yörede üretilen bal da yaygın olmamakla birlikte mutfaklarda yer almaktadır Ancak, halk eğitimi merkezlerinin ve tarım kuruluşlarının düzenlediği kurslarla Ağrı mutfağına yeni çeşitler katılmıştır Radyo ve televizyon gibi kitle iletişim araçları da yemek çeşitlerinin çoğalmasını sağlamıştırKlasik tatlıların ve sebze yemeklerinin son yıllarda çoğalması bundandır A) GÖSTEBERG (Buğulama) GEREKLİ MALZEMELER : Genç kuzu ve oğlak eti , Tereyağı, Salça, Gösteberg adı verilen dağ otu 1- Genç kuzu veya oğlak kesilip yüzüldükten sonra ayıklanıp doğranır, 2- Tereyağı ve salça ile yoğrulur, 3- Üzerine gösteberg otu ince kıyılarak serpilir, 4- Sonra bu etler, aynı hayvanın postu içerisine koyularak, açık yerleri dikilir, 5- Düz bir yerde üzerine nemli toprak yığılır Bu toprağın üzerinde bir saat kızgın ateş yakılır, 6- Bir süre dinlendirildikten sonra post açılarak servis yapılır B) SELEKELİ (Saç Kavurma) GEREKLİ MALZEMELER : Taze oğlak veya kuzu eti,sarımsaklı yoğurt,tereyağı 1- Taze et doğranır, 2- İçine tereyağından eritilmiş salça konur, 3- Bu şekilde kızartılan et indirilip, bir süre dinlendirilir, 4- Üzerine sarımsaklı yoğurt dökülerek servis yapılır C) ABDİGÖR KÖFTESİ GEREKLİ MALZEMELER : Kemiksiz kuzu, oğlak veya dana eti, Soğan, Haşlanmış pirinç ve baharat 1- Taze et ağır bir cisimle iyice dövülür, 2- Hamur haline gelen et, baharat ve haşlanmış pirinçle yoğrulur, köfteler yapılır, 3- İnce doğranmış soğanlar su içerisinde tuzla birlikte kaynatılır, 4- Kaynar suya hazırlanmış köfteler atılır, 5- Piştikten sonra bir saat dinlendirilen köfteler , pilav üzerine konularak servis yapılır Ağrı'da Müzik* HALK MÜZİK HALK MÜZİĞİ VE GELENEKSEL OYUNLAR Ağrı'da halk müziği oyunlara paralel olarak gelişmektedir Oyunlara özgü müzik türleri vardır Ağrı türkülerinin en yaygınları şunlardır: Ağrı Dağının Tipisine Ağrı Dağından Uçtum Ağrı Dağı Buzludur Oy Eleşkirt Ne Dersin Ağrı'da oynanan oyunlarda genellikle yavaştan hızlıya doğru bir artış gözükür Halaylar hızlı ve coşkulu oyunlardırAğrı yöresinin başlıca oyunları şunlardır Bassa Sarı Bülbül Papuri Laççi Sallama Zeyno Koffi Çep Meyrıko Üç Ayak Ömer Ağa Ağrı Gülüm Tilara Çimen-i Çiçek Hessıko Şiirlerde Ağrı AĞRI Vardım eteğine, secdeye kapandım; Koşup bir koluna sımsıkı abandım Karlı başın yüce dedikleyin yüce, Sükûn içindeki heybetin gönlümce Devce yapında ilk rahatlığı duydum Şifa mı ne ki ruha bu ilk yudum Hayâl arkasında boş çırpınışların Sen uygun bir vakti gelince rüzgârın Sonsuzluğa doğru kalkacak sihirli Bir gemi gibisin göklerde demirli Ve ben rıhtımında bekleyen tek yolcu Düşüncemizin en haksız, en korkuncu, Açan o ağulu çiçek delilikte, Giren sır mezara cesetle birlikte, Şüphe; o bin çeşit çilenin yemişi, Yılan ağzındaki elma Ey, ateşi En derin yerinde gizli gizli yanan ! Seyrediyor ruhum kar balkonlarından İnsanın göresi olmaz manzarayı Ve aklın o uçsuz bucaksız sarayı Yıkılıyor Duygu bir kartal hızıyla Fırlıyor engine sevinç avazıyla Bulutlar ne güzel bulutlardır onlar, Hep böyle başımın üstünde dursunlar Menekşe rengi, kan rengi, toprak rengi Asılı kalsın hep bu yağmur hevengi Dünyayı saran bu gece ne gecedir, Yıldızlardan yağan ışıklar ne incedir! Yansın o yıldızlar bitinceye kadar En derin uykular, en tatlı uykular Ağrı'ya eş yüce bir dağ yok içimde Ne kadar cüceyim dert ve sevincimde! Kaplamış gözümün gördüğü her ufku Umutsuz, zifiri bir gece, bir korku Bu yalnız inilti esen manzaradan Bir çaresiz ay'dır sallanan aradan; Işık tuttuğu her şey bir taze yara Onmaz bu gece Bırak karanlıklara! Can yiğitliğini yitirmiş, kalb aşkı İlenişlerinden insanın bir şarkı Tutmuş dört yanı, bir çirkin ağıt, eski Ah güç de değildi Bahtiyarlık belki; Üstümüzde deniz gibi bir gökyüzü Bir şemsiye gibi açtı mı gündüzü Altında her kalbe esenlik payı var; Bizimdir, yelken açmış giden bulutlar, Vurup alnımıza serin gölgesini, Bizimdir bu korku, bu renk dolu sini Üstünde seslerle ışıklar kamaşan; Bizimdir bu zafer, bu beste ve bu şan Şu aydın, ferah ve rahat gök altında Her kazazedenin müjdesi bir ada, Her gülüşe ayna bir gölet kenarı; Koparırken elin taze meyvaları Öyle kolaydı ki şaşıyorum demek; Soframıza konmuş bu doyulmaz yemek Niçin bir zehirli kaşıkla yenmede? Ağrı! başına boz bulutlar inmede Ne ki bu cendere, ne ki bu sonsuzluk, Bu köpüren sular ve geçmez susuzluk Kim şu vurulmuş yatan, ova boyunca, Bir kan çeşmesine açık durup avcu? Çile pazarında cana pey sürümü Çözmek mi istemiş o çetin düğümü? Korkunç bir ezgide çatlayan bu kamış Yitirdiğimiz bir cennet mi aramış, Ölümsüz barışa gülen şafakları, Lezzet ve esenlik tüten ocakları, Ömre öpüş tadıyla uyandığımız, Tanrısal bir çıra gibi yandığımız ? - Dağ! senin yandığın gibi bir vakitler- Vuran bir toz parçası değilse eğer Küçük gövdesine budur giden ölüm, Onun yüzünü bizden çeviren ölüm Eser Mevlânâ'nın üflediği rüzgâr İşte, gam türküsü söyleyen kamışlar Rüzgârından gördüğüm ova boyunca Bu bir düştür belki, insan uyanınca, Gözlerinde kalır serabı bir ömür, Her şey bu ışıltı ardından görünür O insana; sevmek, yaşamak ve ölüm Seni uykuya çekip götüren elim Kadınım, ay ışığı içinden şu anda Aldanış diye ne varsa bir insanda O daldan tutuyor Böyledir bu Kader Kavuşur sabaha en uzun geceler Ve serin durur her avunuş testisi Rüzgârlar başladı Sonsuzluk gemisi Önünde köpürüp şahlanmada engin; Yolcusu olduğun nihayetsizliğin Bir ucu Allah'ta ve sende bir ucu Başlıyor serüvenlerin en korkuncu: Gökyüzüne doğru yürüyen yeryüzü, Barıştıran sınır geceyle gündüzü; Ey sonsuza doğru ilk uçtan gelen Dağ! Göğü perde perde delip yükselen Dağ! Ahmet Muhip DIRANAS AĞRI DESTANI Hakkımdır yurdumu tarifedeyim, KıIayım bir türlü beyanın Ağrı Yolum düşeydi de keşki gitseydim, Söylesin işitim duanın Ağrı 'Soğuk bir rüzgâr eser iniler, Bulutu güneşin yüzünden siler, Dallar gazel döker, buz tutar sular Çeldi mi sonbahar mevsimin Ağrı Teşrinde bulutlar birbirini kovar, Bozan bir metreden fazla kar yağar Hava açılınca el ayak donar, Çöker düz ovaya dumanın Ağrı İşlemez vesait, tipi var diye, Gündüzler benzer ıssız geceye, Sakın burdan bir kuş uçurman!" diye Verirsin dağlara fermanın Ağrı Martta yağar yağmur karların erir Coşar coşkun sular ovayı bürür Ne insan, ne hayvan, ne kağnı yürür; Güç olur yollarda revanın Ağrı Nisanda kuruyup açılır beller Azalır kabına sağmayan seller Ötüşür bülbüller açılır güller, O zaman olayım mihmanın Ağrı Cansız, hasta yüze kan gelir; Yeniden her nebata can gelir Her daldan bir güzel seda yükselir, Afâka yükselir teranın Ağrı Ağaçlar dal takar gayet börk olur, Çatı zirveleri ancak fark olur; Bahçelerin al-yeşile gark olur, Cenneti andırır her yanın Ağrı Halkı cesur hep fedakâr insandır Tarlalara koştukları sabandır Biçim tırpan, harmanında döğendir; Makinadan vardır noksanın Ağrı Nufus seyrek vardır dört-beş kazası, Böyle sıralanmış varlık hizası, Her biri ayrı bir gelir gözesi, Bunlardır her şeyden gümanın Ağrı Doğubayazıt'tır en baş kazası Sürüler besler serin yaylası, Hele 'Diyadin'in o kaplıcası, En iyi gezilecek seyranın Ağrı Şehrinde namlı, kar eyletir dağı; Kışı süreklidir, yetişmez bağı, Ak koyun peyniri, mor inek yağı; Dolar istif olur meydanın Ağrı Nur-u feyz fışkırır Murat boyunda, Çıkarlar yaylaya köyler yayında, Haziran, Ağustos, Temmuz ayında Değişmem şerbete ayranın Ağrı 'Eleşkirt'de Kösedağ'ın eteği, Bol ve bereketli her bir biteği, Bahçelerde uğuldaşır peteği, Doluben boşalır kovanın Ağrı Çok güzergâh yerdir 'Patnos'un yeri; Sanki çayırları savan diyarı, Ekilse yetişir şeker pancarı, Çok iyi olur burada bostanın Ağrı, Tutak kazasının Antep ovası, Gayet meşhur olur arpa, buğdası; Sergiler kazanır inek, boğası Yetişir çok güzel hayvanın Ağrı Çok nadir bulunan var küheylânın, Kimi al, kimi dor-kır küheylânın, Bilir, şad gününde her küheylânın, Kalmaz hiç bir tane yayanın Ağrı Dolar ambarı ihtiyatta tutar, Yazın kamyonetler, kışın da katar, Taşır ülkelere ihracat yapar, Olmaz hiçbir zaman buhranın Ağrı Dağ kadimi büken çağın gelmese, Ağarıp saçların benzin solmasa, Şu beni kocaltan kışın olmasa, En güzel yerisin dünyanın Ağrı Gayretin terakki yolunu açtı Son hız ile emeline kavuştu Çok asırlıkşehirleri savuştu; Herkes olmuş senin hayranın Ağrı Bu nâçiz ÇAĞLAYAN seni arz etti; Mihman olup dört köşeni seyretti Yazıp bir yadigâr armağan etti Okunsun her yerde destanın Ağrı Memduh Kılıç