Yusuf Kelimesindeki Hikmet-İ Nuriyye

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-02-2012

“Sen Rabbinin gölgeyi nasıl uzattığını görmez misin? Dileseydi, onu sakin kılardı

” [Furkan Suresi, 25/45] — yani, açığa çıkmamış olarak O’nda olurdu

Ve bu, şu demeye gelir: Hak Teala gölgeyi zahir kılmadan önce, mümkün varlıklara tecelli etmeseydi, bu gölge, varlıkta ayn’ı zahir olmayan mümkün varlıklar gibi (yoklukta) kalırdı

“

Sonra, güneşi gölgeye delil kıldık

” Ve güneş, daha önce sözünü ettiğimiz, Allah’ın Nur İsmi’dir

Ve his, gölgenin varlığının güneş yoluyla olduğuna tanıklık eder

“

Ondan sonra, gölgeyi Kendimize kolaylıkla çektik” [Furkan Suresi, 25/46]

Onu Kendisine çekmesi, Kendi gölgesi olmasından dolayıdır

Nasıl ki O’ndan zahir olduysa, bütün her şey yine O’na döner

İmdi gölge, O’dur; O’ndan başkası değildir

Böyle olunca, senin idrak ettiğin ne varsa, mümkün varlıkların aynlarında (tecelli ediyor) olan Hakk’ın varlığıdır

Hakk’ın huviyeti yönünden, idrak edilen şey O’nun varlığıdır; öte yandan, içerisindeki suretlerin birbirinden farklılığı yönünden, bu idrak edilen şey mümkün varlıkların aynlarıdır

Şu halde, mümkün varlıkların aynlarının birbirinden farklı suretlerde olmasından dolayı, idrak edilen şey her zaman için “gölge” olarak adlandırılır — ve yine aynı nedenden dolayı “alem” ve “Allah’tan başka” olarak adlandırılır

Gölge olmaklığının tekliğinden [color="LightBlue"] dolayı, o (idrak edilen şey) Hak’tır — çünkü Hak, Bir [color="LightBlue"] ve Tek [color="LightBlue"] olan varlıktır

Ama suretlerinin çokluğundan dolayı (bu idrak edilen şey) alemdir

Öyleyse, senin için açıklığa kavuşturduğum şeyi anla ve uyanık ol!
Ve iş benim söylediğim gibi olunca; alem vehmolunmuş bir şeydir, gerçek bir varlığı yoktur — ve hayal bu demektir

Yani sen alemin zaid bir şey olduğunu, kendi başına durduğunu ve Hakk’ın dışında olduğunu hayal ettin — ama aslında öyle değildir

Gölgenin, gölgesi düşen kişiye ilişik olduğunu ve gölge için bu ilişikliğin ortadan kalkmasının olmayacak bir şey olduğunu görmez misin? O halde ayn’ını bil: Sen kimsin? Huviyetin nedir? Hakk’a nisbetin nedir? Ve sen ne yönden Hak’sın ve ne yönden alemsin, Hak’tan başkasın? Bu ve benzeri şeyler konusundaki bilgileriyle alimler arasında, bilenler ve çok bilenler olarak üstünlük dereceleri vardır

Hak, gölgenin düştüğü belli bir yerin durumuna göre, küçük veya büyük, saf veya daha saftır

Hak, bakan kimseye camın (yani, ayan-ı sabitenin) rengiyle renklenmiş olarak görünen, ama aslında rengi olmayan kandildeki nur gibidir

Ve sen bu misalin, Rabbin ile kendi hakikatin arasındaki ilişkiyi betimlediğini görürsün

Ve eğer sen, camın yeşilliğinden dolayı “nur yeşildir” dersen, doğru söylemiş olursun — his bu konuda sana tanıklık eder

Ve eğer sen, aklî delilden yola çıkarak “nur yeşil değildir” dersen, yine doğru söylemiş olursun — bu konuda sana tanıklık eden ise, doğru [color="LightBlue"] olan aklî kurgulamandır [nazar-ı aklî]

Ve cam ile renklenen bu nur, camdan –yani, gölgeden– yansıyan nurdur

Ve saf olmasından dolayı da, bu gölge, ışıltılı bir gölgedir

Ve içimizden Hak ile gerçeklenmiş [mütehakkık] bazılarımızda Hakk’ın sureti, saflıklarından dolayı, başkalarında zahir olandan daha çok zahir olur

Ve bizden öylesi (yani, Hakk’ın sıfatlarında kendi sıfatlarından fani olmuş olanlar) vardır ki, Hak’tan haber veren şeriat getirici’nin (yani, Resulallah Efendimizin) verdiği işaretlerle Hak bu kimsenin işitmesi, görmesi ve bütün yetileri ve uzuvları olmuştur

Buna rağmen (Hakk’ın Zat’ında değil ama yalnızca sıfatlarında fani olan bu kulda) gölgenin ayn’ı (hala) vardır

Çünkü, (kudsi hadiste geçen) “onun işitmesi” sözündeki “o” zamiri, o kula ilişkindir

Ve diğer kullar onun eriştiği bu noktaya erişmemişlerdir

Bu kulun Hakk’ın varlığına yakınlığı, diğer kullara nisbetle daha fazladır

İş sana anlattığım gibi olunca, bil ki, sen bir hayalsin

İdrak edip, “başkadır” “ben değilim” dediğin ne varsa hayaldir

Bütün bir varlık (Hakk’ın gölgesi olan ayan-ı sabitenin gölgesi olduğundan), hayal içinde hayaldir

Ve gerçek varlık [vücud-i hak] –Zat’ı ve ayn’ı dolayısıyla– ancak Allah’ın varlığıdır

Ve “zat-ı ahadiyye” olarak adlandırılan Hakk’ın hakikati, belirmemişlik [la taayyün] ve belirmişlik [taayyün] koşuluna bağlı olmaksızın bir varlık olduğundan dolayı, katıksız varlıktan ibarettir

Ve O, bundan (yani, tek olan zatıyla katıksız varlık olmasından) dolayı, sıfatlar ve isimlerden arınıktır

Ve O’nun sıfatı, ismi ve şekli yoktur

Ve kendindeki çokluğa hiçbir yönden itibar yoktur

Ne var ki, çokluğa itibar olmaması, İsimler yönünden değildir (yani, Kendindeki çokluğa itibar, İsimler ile adlandırılması dolayısıyladır)

Ve O’nun İsimleri iki şeye delalet eder: İsmin delalet ettiği ilk şey, (bu İsim’le) adlandırılanın ta kendisidir (yani, Zat’tır)

Ve delalet ettiği diğer şey de, bu İsmin kendisini, diğer İsimler’den ayıran şeydir

Böylece Gafûr (yani, Bağışlayıcı), Zahir ve Batın olmadığı gibi, Evvel de Ahir değildir

Artık, herbir İsmin hangi itibarla diğer İsimlerin aynısı olduğunu ve bir İsmin hangi itibarla diğer İsimler’den başka ve onlardan ayrışık olduğunu anladın

O İsim, diğer İsimler’in aynısı olması itibarıyla Hak’tır ve o İsim, diğer İsimler’den başka olması itibarıyla da –ele aldığımız bağlamda– hayal olunan Hak’tır [Hakk-ı mütehayyel](yani, zat-ı ilahi’nin gölgeleri olan İsimler, ayan-ı sabite ve onların hariçte varolan zuhur mahalleridir)

Kendine delili yine ancak Kendisi olanı tenzih ederim, ki O’nun varlığı ancak Kendi ayn’ı iledir

İmdi, varoluşta O’nun ahadiyetine delalet etmeyen hiç bir şey yoktur

Ve hayalde de her şey çokluğa delalet eder

Anlayışı çokluk yoluyla olan kimse, alem ile ve İlahi İsimler ile ve alemin isimleri ile olur

Ve anlayışı ahadiyet yoluyla olan kimse, Hakk’ın sureti (yani, sıfatları) dolayısıyla değil, alemlerden gani olan Zat’ı dolayısıyla Hak’la olur

Ve Allah’ın alemlerden gani olması, İsimlerin Kendisine nisbet olunmasından gani olmasının ta kendisidir

Çünkü İsimler O’nun Kendisine delalet ettikleri gibi, bu İsimlerin etkilerini [color="LightBlue"] gerçekleyen adlandırılanlara da delalet ederler

“De ki: O Allah, Tek’tir

” O ayn’ı dolayısıyla Tek’tir [color="LightBlue"]

Bizim O’na dayanıyor olmamız dolayısıyla “Allah Samed’dir

” Kendi huviyetinde ve bizimle ilişkisinde “O doğurmamıştır” ve aynı şekilde “doğurulmuş da değildir

” Ve yine, “O’na denk olan tek bir şey yoktur

” Böylece bu (İhlas Suresi) O’nun, Kendini nitelemesidir ve O, kendi Zat’ını “Allah, Tek’tir” sözü ile tek kılmıştır

Ve Hakk’ın bu bilinen nitelenişi sayesinde çokluk, bizde zahir oldu — biz doğururuz ve doğuruluruz, Hakk’a dayanırız, ve kimimiz kimimize denk oluruz

Halbuki Bir [color="LightBlue"] olan, bu nitelemelerden münezzehtir ve O, bizlerden gani olduğu gibi, bu nitelemelerden de ganidir

Ve Hakk’ın, (bu nitelemelerden gani olmaklığıyla) bu İhlas Suresi’nden başka bir sıfatı yoktur

İhlas Suresi, bu ahadiyeti nitelendirmek için indi

İmdi, Allah’ın ahadiyeti bizi talep eden İsimler’den dolayı çokluğun ahadiyetidir [ahadiyet-i kesret]

Ve bizden ve İsimler’den gani olması dolayısıyla da, Allah’ın ahadiyeti, ayn’ın ahadiyetidir [ahadiyyet-i ayn]

Her ikisi de ahadiyet olarak adlandırılır, (ama aralarında bir fark olduğunu) bil!
İmdi Hak, sağa ve sola dönerek secde eden gölgeyi senin kendine ve O’nun kendisine bir delil olarak senin için varetti — sen kendini bilesin; senin Hakk’a nisbetin nedir, Hakk’ın sana nisbeti nedir, anlayasın diye

Allah’tan başka olanların hangi itibarla ve hangi ilahi hakikatten Allah’a karşı tümüyle yoksunluk içerisinde olduğunu ve kimisinin kimisine gereksinimi nedeniyle nisbî yoksunluk ile nitelendiğini bilesin diye

Ve, nasıl ve hangi ilahi hakikat ile, Hakk’ın insanlardan ve alemlerden gani olduğunu ve alemin nasıl gani olmaklık ile nitelendiğini, yani insanların kimisinin kimisine bir yönden gereksinim duymazken, kimisinin de onların gani oldukları bu aynı yönden başkalarına nasıl muhtaç olduklarını bilesin diye

Hiç kuşkusuz alem (aslî varlığı olmayıp, yokluk üzere olduğundan) tümüyle sebeplere muhtaçtır

Ve alemin muhtaç olduğu sebebiyet, Hakk’ın İlahi İsimleri’nden başkası değildir ve muhtaç olunan İlahi İsimler –ister muhtaç olanın, alemdeki benzeri olan İsim olsun, isterse Hakk’ın ayn’ından bir İsim olsun– alemin muhtaç olduğu herbir İsim’dir

Ve muhtaç olunan İsim, Allah’tır, ondan başkası değildir

Bundandır ki Allahu Teala şöyle buyurur: “Ey insanlar, siz Allah’a muhtaçsınız; O ise Gani ve Hamid’dir” [Fâtır Suresi, 35/15]

Ahmet Baydar

08-02-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Yusuf Kelimesindeki Hikmet-İ Nuriyye “Sen Rabbinin gölgeyi nasıl uzattığını görmez misin? Dileseydi, onu sakin kılardı” [Furkan Suresi, 25/45] — yani, açığa çıkmamış olarak O’nda olurdu Ve bu, şu demeye gelir: Hak Teala gölgeyi zahir kılmadan önce, mümkün varlıklara tecelli etmeseydi, bu gölge, varlıkta ayn’ı zahir olmayan mümkün varlıklar gibi (yoklukta) kalırdı “Sonra, güneşi gölgeye delil kıldık” Ve güneş, daha önce sözünü ettiğimiz, Allah’ın Nur İsmi’dir Ve his, gölgenin varlığının güneş yoluyla olduğuna tanıklık eder “Ondan sonra, gölgeyi Kendimize kolaylıkla çektik” [Furkan Suresi, 25/46] Onu Kendisine çekmesi, Kendi gölgesi olmasından dolayıdır Nasıl ki O’ndan zahir olduysa, bütün her şey yine O’na döner İmdi gölge, O’dur; O’ndan başkası değildir Böyle olunca, senin idrak ettiğin ne varsa, mümkün varlıkların aynlarında (tecelli ediyor) olan Hakk’ın varlığıdır Hakk’ın huviyeti yönünden, idrak edilen şey O’nun varlığıdır; öte yandan, içerisindeki suretlerin birbirinden farklılığı yönünden, bu idrak edilen şey mümkün varlıkların aynlarıdır Şu halde, mümkün varlıkların aynlarının birbirinden farklı suretlerde olmasından dolayı, idrak edilen şey her zaman için “gölge” olarak adlandırılır — ve yine aynı nedenden dolayı “alem” ve “Allah’tan başka” olarak adlandırılır Gölge olmaklığının tekliğinden [color="LightBlue"] dolayı, o (idrak edilen şey) Hak’tır — çünkü Hak, Bir [color="LightBlue"] ve Tek [color="LightBlue"] olan varlıktır Ama suretlerinin çokluğundan dolayı (bu idrak edilen şey) alemdir Öyleyse, senin için açıklığa kavuşturduğum şeyi anla ve uyanık ol! Ve iş benim söylediğim gibi olunca; alem vehmolunmuş bir şeydir, gerçek bir varlığı yoktur — ve hayal bu demektir Yani sen alemin zaid bir şey olduğunu, kendi başına durduğunu ve Hakk’ın dışında olduğunu hayal ettin — ama aslında öyle değildir Gölgenin, gölgesi düşen kişiye ilişik olduğunu ve gölge için bu ilişikliğin ortadan kalkmasının olmayacak bir şey olduğunu görmez misin? O halde ayn’ını bil: Sen kimsin? Huviyetin nedir? Hakk’a nisbetin nedir? Ve sen ne yönden Hak’sın ve ne yönden alemsin, Hak’tan başkasın? Bu ve benzeri şeyler konusundaki bilgileriyle alimler arasında, bilenler ve çok bilenler olarak üstünlük dereceleri vardır Hak, gölgenin düştüğü belli bir yerin durumuna göre, küçük veya büyük, saf veya daha saftır Hak, bakan kimseye camın (yani, ayan-ı sabitenin) rengiyle renklenmiş olarak görünen, ama aslında rengi olmayan kandildeki nur gibidir Ve sen bu misalin, Rabbin ile kendi hakikatin arasındaki ilişkiyi betimlediğini görürsün Ve eğer sen, camın yeşilliğinden dolayı “nur yeşildir” dersen, doğru söylemiş olursun — his bu konuda sana tanıklık eder Ve eğer sen, aklî delilden yola çıkarak “nur yeşil değildir” dersen, yine doğru söylemiş olursun — bu konuda sana tanıklık eden ise, doğru [color="LightBlue"] olan aklî kurgulamandır [nazar-ı aklî] Ve cam ile renklenen bu nur, camdan –yani, gölgeden– yansıyan nurdur Ve saf olmasından dolayı da, bu gölge, ışıltılı bir gölgedir Ve içimizden Hak ile gerçeklenmiş [mütehakkık] bazılarımızda Hakk’ın sureti, saflıklarından dolayı, başkalarında zahir olandan daha çok zahir olur Ve bizden öylesi (yani, Hakk’ın sıfatlarında kendi sıfatlarından fani olmuş olanlar) vardır ki, Hak’tan haber veren şeriat getirici’nin (yani, Resulallah Efendimizin) verdiği işaretlerle Hak bu kimsenin işitmesi, görmesi ve bütün yetileri ve uzuvları olmuştur Buna rağmen (Hakk’ın Zat’ında değil ama yalnızca sıfatlarında fani olan bu kulda) gölgenin ayn’ı (hala) vardır Çünkü, (kudsi hadiste geçen) “onun işitmesi” sözündeki “o” zamiri, o kula ilişkindir Ve diğer kullar onun eriştiği bu noktaya erişmemişlerdir Bu kulun Hakk’ın varlığına yakınlığı, diğer kullara nisbetle daha fazladır İş sana anlattığım gibi olunca, bil ki, sen bir hayalsin İdrak edip, “başkadır” “ben değilim” dediğin ne varsa hayaldir Bütün bir varlık (Hakk’ın gölgesi olan ayan-ı sabitenin gölgesi olduğundan), hayal içinde hayaldir Ve gerçek varlık [vücud-i hak] –Zat’ı ve ayn’ı dolayısıyla– ancak Allah’ın varlığıdır Ve “zat-ı ahadiyye” olarak adlandırılan Hakk’ın hakikati, belirmemişlik [la taayyün] ve belirmişlik [taayyün] koşuluna bağlı olmaksızın bir varlık olduğundan dolayı, katıksız varlıktan ibarettir Ve O, bundan (yani, tek olan zatıyla katıksız varlık olmasından) dolayı, sıfatlar ve isimlerden arınıktır Ve O’nun sıfatı, ismi ve şekli yoktur Ve kendindeki çokluğa hiçbir yönden itibar yoktur Ne var ki, çokluğa itibar olmaması, İsimler yönünden değildir (yani, Kendindeki çokluğa itibar, İsimler ile adlandırılması dolayısıyladır) Ve O’nun İsimleri iki şeye delalet eder: İsmin delalet ettiği ilk şey, (bu İsim’le) adlandırılanın ta kendisidir (yani, Zat’tır) Ve delalet ettiği diğer şey de, bu İsmin kendisini, diğer İsimler’den ayıran şeydir Böylece Gafûr (yani, Bağışlayıcı), Zahir ve Batın olmadığı gibi, Evvel de Ahir değildir Artık, herbir İsmin hangi itibarla diğer İsimlerin aynısı olduğunu ve bir İsmin hangi itibarla diğer İsimler’den başka ve onlardan ayrışık olduğunu anladın O İsim, diğer İsimler’in aynısı olması itibarıyla Hak’tır ve o İsim, diğer İsimler’den başka olması itibarıyla da –ele aldığımız bağlamda– hayal olunan Hak’tır [Hakk-ı mütehayyel](yani, zat-ı ilahi’nin gölgeleri olan İsimler, ayan-ı sabite ve onların hariçte varolan zuhur mahalleridir) Kendine delili yine ancak Kendisi olanı tenzih ederim, ki O’nun varlığı ancak Kendi ayn’ı iledir İmdi, varoluşta O’nun ahadiyetine delalet etmeyen hiç bir şey yoktur Ve hayalde de her şey çokluğa delalet eder Anlayışı çokluk yoluyla olan kimse, alem ile ve İlahi İsimler ile ve alemin isimleri ile olur Ve anlayışı ahadiyet yoluyla olan kimse, Hakk’ın sureti (yani, sıfatları) dolayısıyla değil, alemlerden gani olan Zat’ı dolayısıyla Hak’la olur Ve Allah’ın alemlerden gani olması, İsimlerin Kendisine nisbet olunmasından gani olmasının ta kendisidir Çünkü İsimler O’nun Kendisine delalet ettikleri gibi, bu İsimlerin etkilerini [color="LightBlue"] gerçekleyen adlandırılanlara da delalet ederler “De ki: O Allah, Tek’tir” O ayn’ı dolayısıyla Tek’tir [color="LightBlue"] Bizim O’na dayanıyor olmamız dolayısıyla “Allah Samed’dir” Kendi huviyetinde ve bizimle ilişkisinde “O doğurmamıştır” ve aynı şekilde “doğurulmuş da değildir” Ve yine, “O’na denk olan tek bir şey yoktur” Böylece bu (İhlas Suresi) O’nun, Kendini nitelemesidir ve O, kendi Zat’ını “Allah, Tek’tir” sözü ile tek kılmıştır Ve Hakk’ın bu bilinen nitelenişi sayesinde çokluk, bizde zahir oldu — biz doğururuz ve doğuruluruz, Hakk’a dayanırız, ve kimimiz kimimize denk oluruz Halbuki Bir [color="LightBlue"] olan, bu nitelemelerden münezzehtir ve O, bizlerden gani olduğu gibi, bu nitelemelerden de ganidir Ve Hakk’ın, (bu nitelemelerden gani olmaklığıyla) bu İhlas Suresi’nden başka bir sıfatı yoktur İhlas Suresi, bu ahadiyeti nitelendirmek için indi İmdi, Allah’ın ahadiyeti bizi talep eden İsimler’den dolayı çokluğun ahadiyetidir [ahadiyet-i kesret] Ve bizden ve İsimler’den gani olması dolayısıyla da, Allah’ın ahadiyeti, ayn’ın ahadiyetidir [ahadiyyet-i ayn] Her ikisi de ahadiyet olarak adlandırılır, (ama aralarında bir fark olduğunu) bil! İmdi Hak, sağa ve sola dönerek secde eden gölgeyi senin kendine ve O’nun kendisine bir delil olarak senin için varetti — sen kendini bilesin; senin Hakk’a nisbetin nedir, Hakk’ın sana nisbeti nedir, anlayasın diye Allah’tan başka olanların hangi itibarla ve hangi ilahi hakikatten Allah’a karşı tümüyle yoksunluk içerisinde olduğunu ve kimisinin kimisine gereksinimi nedeniyle nisbî yoksunluk ile nitelendiğini bilesin diye Ve, nasıl ve hangi ilahi hakikat ile, Hakk’ın insanlardan ve alemlerden gani olduğunu ve alemin nasıl gani olmaklık ile nitelendiğini, yani insanların kimisinin kimisine bir yönden gereksinim duymazken, kimisinin de onların gani oldukları bu aynı yönden başkalarına nasıl muhtaç olduklarını bilesin diye Hiç kuşkusuz alem (aslî varlığı olmayıp, yokluk üzere olduğundan) tümüyle sebeplere muhtaçtır Ve alemin muhtaç olduğu sebebiyet, Hakk’ın İlahi İsimleri’nden başkası değildir ve muhtaç olunan İlahi İsimler –ister muhtaç olanın, alemdeki benzeri olan İsim olsun, isterse Hakk’ın ayn’ından bir İsim olsun– alemin muhtaç olduğu herbir İsim’dir Ve muhtaç olunan İsim, Allah’tır, ondan başkası değildir Bundandır ki Allahu Teala şöyle buyurur: “Ey insanlar, siz Allah’a muhtaçsınız; O ise Gani ve Hamid’dir” [Fâtır Suresi, 35/15] Ahmet Baydar