|
Prof. Dr. Sinsi
|
Çilek Nedir - Çilek Yetiştiriciliği
İlkbahar ve yaz mevsimlerinde güzel kokusuyla ve üzerine dökülen toz şekerle tadı artırılmış hoş lezzetiyle yemek üzerine yenmek üzere sofralarımızı zenginleştirip beslenme keyfimizi artıran çilek adı meyvesini veren Çilek bitkisi, Gülgiller'dendir
Birçok türü ile çeşitleri bulunan Fragaria cinsi çokyıllık otsu ve sürüngen bitki olan çilekler kök, kökgövde, yaprak, kol (stolon), çiçek ve meyve salkımlarından oluşmaktadır Kökgövdesinden çıkan ana (ya da birincil) kökleri sertleştiğinde, koyu kahverengileşir ve sayıları 20-30 kadar olur Yan (ya da ikincil) kökleri çok sayıda ve beyaz renklidir Çileğin kökleri süzek topraklarda 60-70 cm kadar derine inerken, ağır topraklarda yüzeysel olarak uzar
Bitkinin kökgövdesi, aslında bodurlaşmış bir gövdedir Yeşil renkli, kenarları dişli yaprakları, genelde üç yaprakçıktan oluşur Çilek bitkisi yaprak koltuklarından, yaz boyunca tomurcuklar oluşturarak kollar (stolonlar) çıkarır Bu kollar, yapraktan aldıkları suyu iletebilecek özellikler taşıyan gerçek gövde parçalarıdır Köklenip kendi yaşamlarını sürdürebilirler
Bitki ilkbaharda beyaz çiçeklerini açar Bu çiçekler tozlaşmadan 30-35 gün kadar sonra olgunlaşıp bileşik, üzümsü ve minik çekirdekleri olan kırmızı, pembe ve bazen beyaz renkli meyvelere dönüşür Çilek makbul bir taze meyve olarak yenildiği gibi; reçeli, marmeladı, meyve suyu, dondurması ve pastaları yapılıp sevilerek tüketilir
BESİN DEĞERLERİ
100 gr taze çileğin içerdiği besin değerleri şunlardır: 37 kalori; 0,7 gr protein; 84 gr karbonhidrat: 0 kolesterol; 0,5 gr yağ; 1,3 gr lif- 21 mgr fosfor; 21 mgr kalsiyum; 1 mgr demir: l mgr sodyum; 164 mgr potasyum: 12 mgr magnezyum; 60 IU A vitamini; 0,03 mgr B1 vitamini; 0,07 mgr B2 vitamini; 0,6 mgr B3 vitamini: 0,055 mgr B6 vitamini; 4,6 mcgr folik asit: 77 mgr C vitamini ve 0,2 mgr E vitamini
SAĞLIĞIMIZA YARARLARI
Yukarıda sayılan önemli besin değerlerinin yanı sıra;
o Çilek, bedenimize sızmış olan bazı virüsler için öldürücü etkiler taşır: Bunlar arasında çocuk felci (polyomiyelit), bazı ağız ve deri yaralarını oluşturan virüsler sayılabilir Ayrıca geleneksel olarak halk hekimliğinde çileğin akneye (sivilcelere) iyi geldiği kabul edilir
o Çileğin kansere yakalanma ve kanserden ölme rizikosunu azalttığı, son zamanlarda yapılan araştırmalar sonucu kabul görmektedir
o Çilek idrar söktürücüdür Ayrıca romatizma ve gut hastalığı yangılarını azaltıcı etkileri vardır
o Çilek bitkisinin kökgövdesi, içerdiği tanen nedeniyle peklik vericidir: Bunun için kökgövdesi suyla kaynatılarak elde edilen dekoksiyondan günde 1-2 bardak içilir
BİTKİSİNİN ÜRETİLMESİ
Bütün çilek türleri, yaprak koltuklarından uzayan kollarla (stolonlar) çoğaltılır Ancak çilek fideleri bazı mantar hastalıkları ile nematodlara (bazı zararlılar) karşı pek duyarlı oldukları için kimi önlemlerle korunmaları gerekir Bizim için en iyisi, çilek fidesi üreten güvenilir kuruluşlardan, çeşidi belli, sertifikalı ve sağlıklı fideler alıp bunları bahçemize dikmektir Çilek fidesi dikimleri, kış dikiminde ekim-kasım aylarında ve yaz dikiminde temmuz ayı içinde toprakta hazırlanıp gübrelenmiş yastıklara, 30-35 cm aralıklarla yapılır
BİTKİSİNİN YETİŞTİRİLMESİ
İklim isteği: Ülkemizde soğuk iklimli Doğu Anadolu bölgesinden sıcak Akdeniz bölgesine kadar hemen hemen her yerde yetiştirilebilen neredeyse tek meyve türü çilektir Çilek bitkisi, -10 dereceye kadar düşen sıcaklığa kadar hiçbir önlem alınmadan yetiştirebilir Daha soğuk yerlerde saman ve kuru yaprak gibi malzemeyle soğuktan korunması gerekir İlkbaharda yaşanan geç donlar bazı yerlerde sorun çıkarabilir Ancak, soğuk havalar elma, şeftali ve erikte olduğu kadar çileğe zarar vermez Çilek yetiştiriciliğinde iklim riski çok azdır
Toprak isteği: Çilek bitkisi, toprak bakımından fazla seçici değildir Ama en iyi, süzek (suyu iyi akıntılı), kumlu-tınlı ve hafif topraklarda yetişir Fazla kireç içeren topraklar genelde çileğe uygun olmadığı halde, son zamanlarda kirece uyum sağlayan çilek türleri bile üretilmiştir Çilek bitkisi sökülen bir toprağa nöbet uygulamadan (yani, başka bir bitki üretilip ürün alınmadan) ya da bu toprak iyice ilaçlanmadan ikinci kez bu bitki dikilmemelidir
Sulama: Kış dikimi yapılan çilek bitkisine, ancak çok sıcak ve kurak geçen ilkbaharda sulama gerekebilir Ama, ilkbaharda ya da yazın yapılacak hasattan sonra ertesi yıl da ürün alabilmek için, bitkinin sulanması ve diğer bakımlarının yapılması gerekir Yaz dikiminde çilek bitkisi, sonbahar gelip de yağışlar başlayana değin düzenli olarak sulanır
Gübreleme: Çilek bitkisinin yetiştirileceği toprak hazırlanıp yastıklar yapılırken, iyi yanmış çiftlik gübresi ile potas ve fosfatlı kompoze fenni gübreler karıştırılarak toprağa verilir Bu gübreler üç yıl süreyle yeterli olur Bu nedenle yıllık gübrelemede toprağa yalnızca azotlu gübre verilir
Toprak işleme: Çilek bitkisinin çevresindeki yabani otlar, arada bir yapılacak çapalamayla ya da uygun ot öldürücü (herbisit) ilaçlar kullanılarak yok edilir
Malçlama: Çilek üretiminin yapılacağı bahçenin plastik, saman, kuru ot vb malzemeyle örtülmesine malçlama denir Bu sayede çilek meyvesinin temiz kalması, çürümemesi, yabani ot kontrolünün yapılması, sulama aralıklarının uzatılması gibi yararlar sağlanır
Hasat (Derim): Çilek en duyarlı meyve türlerinden biridir Ürünün bozulmaması için hasatta ve taşımada çok dikkatli davranılması gerekir Çilek hasadı, meyvenin tipik rengini almasından hemen sonra yapılır Gecikilirse meyvenin rengi koyulaşır, ezilme ve bozulmaları hızlanır Erken yapılan hasatta, çeşide özgü renk ve tat tam oluşmaz Çilek hasadı yapmak için günün serin saatleri (sabah 8-10 arası) yeğlenmelidir
Hastalık ve zararlılarıyla mücadele: Çilek bitkisinin hastalık ve zararlılarının def edilmesi yerine, bitkiyi hastalandırmamak daha kolay ve ekonomiktir Gene de bitkide hastalık ve zararlılar görülürse, en yakın tarım hastalıkları mücadele örgütüne başvurulup tavsiyeleri alınarak ve bitkiye dadanan zararlılar ile hastalıklarla, tarım koruma ilaçları kullanılarak zamanında, eksiksiz ve aksatılmadan mücadele sürdürülmelidir
|