Ağrı-Ağrının Antik Kentlari-Ağrının Tarihi Mekanları

**Prof. Dr. Sinsi** · 06-26-2012

ANTİK KENTLER

Anzavur tepe Girik tepe Diyadin'de Meya (köyü) Eski Beyazıt ve Toprakkale Ağrı İli'nin en eski uygarlık yerleridir Buralar Urartulardan XX yüzyıla kadar çeşitli uygarlıklardan izler taşımaktadır Ancak korunmadıkları için özel yapılan kaybolmaktadır

Aydın Hisar Cınıvız)

Doğubeyazıt’ın 5 km doğusundadır Eski Beyazıt'ın kuzey doğusundaki Belleburç denilen yerde kayalıklar üzerinde bir kale kalmasıdır Bugün yıkık durumda olan kalenin yapım tarihi bilinmemekledir Kaledeki Urartu mezarları ve antik çağlara ait kalın*tılar buranın antik kent olduğunu göstermektedir Konumu nedeniyle tarih boyunca önemli bir kale olarak kalmıştır İshak Paşa Sarayı kalenin güneyinde yer alır

BEYAZIT ESKİ CAMİİ (Camii Gevher Digar)

15

20 x 15

20 m

boyutlarında

kare planlı ve tek kubbelidir

Kubbe 11

50 m

çapındadır

Sonradan yıkılan beş gözlü son cemaat yeri ile bir minaresi vardır

Yapıda kahverengi

tuğla kırmızısı

san ve kirli beyaz renkte taşlar

karışık bir biçimde kullanılmıştır

Camiin giriş kapışı

beden duvarları

mihrabı

son cemaat yeri

mihrabiyeleri

duvar payeleri

kubbeye geçiş sistemleri

duvarlardaki kemerler

pencereler ve minare sade bir yapıya sahiptir

zamanla adının Diyadin'e dönüştüğü sanılan ilçe'nin kalesinden günümüze çok az şey kalmıştır

Diyadin kalesi yapılış tarzı

kullanılan malzeme ve işçilik yönünden Urartu yapılarına benzemektedir

Zamanla Arsaklılar

Akkoyunlular

Karakoyunlular ve Osmanlılar tarafından tamir ettirilmiş

yönetim binaları yapılmıştır

Kale XIX

yüzyıl ve I

Dünya Harbi'ndeki Osmanlı Rus savaşlarında zarar görmüş

Ermeni çeteleri tahrip etmiştir

Cumhuriyet'in ilk yıllarında ise korunmaya alınmadığı için halk

surları ve binaların duvarlarım söküp ev yapımında kullanmıştır

AVNİK KALESİ
çar köşe kalei rengindir şeklinde tanımlamaktadır Bu sarp kayalar üzerinde dört köşe küçük bir yer olan Koçbaşı kalesinin yapısına uygundur Kale Diyadin'e 29 km mesafede Yankaya (Ali Hido) mezrasında ve Aladağ'ın yüksek bir yerindedirAvnik (Unik) kalesi Cumhuriyet döneminde taşları köylülerce sökülüp ev yapımında kullanıldığı için bugün ancak temeli kalmıştır

KUJE KALESİ

Gendel ve Murat yolu üzerinden iki arkla buraya su getirildiği anlaşılmaktadır

MEYA (Günbuldu) MAĞARALARI

köyün 400 m

uzağında yüksek ve sıra kayalıklar içerisindedir

Sıra kayalık ile alt zemin arasında 100 150 metrelik çakıllı bir yamaç vardır

Bu yamacın üst ucundaki dik

yüksek ve sıra kayalara oyularak yapılmış; pek çok ve değişik yapıda barınma yeri

tapınak

ibadethane

oda ve mağaralar vardır

Bazı odaların kapı ve penceresinin önünde balkonu mevcuttur

Kayalara oyulmuş bu barınak ve ibadethanelerde değişik inançların izleri görülmektedir

Mağara odaları savunma ve tehlikelerden korunma amacıyla

ele geçirilmesi güç kayalara yapılmıştır

Aşağıdaki durak yerinde

önceleri çeşitli hayvan heykelleri

mitolojik izler ve çeşitli binalar olmasına rağmen

onlardan çok azı kalmıştır

Büyük kaya parçasına oyulmuş mihrap

haçlı taşlar

İslam ve Yezidî mezarları

Hz

Ali'nin atının ayak izleri olduğu sanılan taşlar

geriye kalanlardır

iki koç heykeli önce Diyadin Hükümet konağı önüne

sonra da Vilayet merkezine götürülmüştür

Meya antik kentin yakınındaki Sahabe Mezarlığı da tarihî ve efsanevi izler taşır

Kırmızı

Siyah ve Be yaz Şehitler

bunların en tanınmışlarıdır

Burada

şehre su akıtan bir de su kanalı vardır

Ayrıca

rastlanan at

koç ve koyun motifli taş heykeller

mezar taşları

ait oldukları Türk boyları hakkında bilgi vermektedir

Meya'daki mağaralar uzun ve oldukça geniştir

Mağaraların gerisinde başka yerlere çıkan tünellerin olduğu söylenir

Tokluca köyündeki kayalardan yer altına inen merdivenlerin buraya çıktığı sanılmaktadır

Tokluca Kalesİ

ilçe merkezine 19 km

uzaklıktaki Tokluca'da olan bu doğal kalede yer altına inen merdivenler vardır

Kayalar oyularak yapılan merdivenlerin

kalenin başka bir yere giden gizli yolu mu

yoksa Meya mağaralarına ulaşan yol mu olduğu henüz anlaşılamamıştır

ÜÇ KİLİSE

Taşlıçay'ın 18 km doğusundaki Taşteker köyüdür Ağrı - Doğubeyazıt karayolunun ve Murat nehrinin güneyinde olan köy eskiden beri kutsal kabul edilen bir yerdirBirçok tarih gezi ve din kitaplarında adı geçen Üç kilise'nin kutsallığı MÖ ye dayanır Miladî yılların başlangıcında saman Arsakü Türkleri burada Bagavan adlı büyük ve ünlü bir Güneş Tapınağı yapmışlardı Sonradan Ermeniler de bir manastır inşa ettiler Köyün üst tarafındaki dağın tepesinde tapınak kalıntıları ve bina temelleri vardır Ayrıca köye inen birinden su diğerinden sağılan sütü gönderdikleri sanılan iki boru hattı vardırÜç kilise anayol (Asya-Anadolu) güzergahında olduğundan anıt tapınak ve öteki tarihî yapılar tah*rip edilmiştir Ermenilerin çok değer verdiği manastır (kilise) ise 1950 yılında sökülerek ağrı Merkez Camiin yapımında kullanılmıştır Sonradan yerinde evler yapılmıştırÜç kilise'yi Ermeniler ve Batılılar "Surp Ohannes" adıyla anarlar Nuh Peygamber'in mezarının burada olduğuna ilişkin bir söylenti de vardır

Kızıl zİyaret Kalesİ

Balık gölünün batı kıyısında kurulan aynı addaki köyün bitişiğindeki dik ve sarp tepenin üzerindeki kaledir Yapanı yaptıranı ve yapıldığı dönem bilinmemektedirKızılziyaret (Tanyolu) kalesi XIX yüzyıl ve 1914 - 1918 Osmanlı - Rus savaşlarında Ruslarca karakol olarak kullanılmış bazen Yezidîlerin bazen da Ermenilerin kontrolünde kalmıştır 1918'den sonra terk edildiğinden ev barınak ve kale surları sökülmüştür

KüpkIran - Harabegöl Kalesi

Merkez İlçe'ye 20 km uzakta ve doğusunda olan Yukarı Küpkıran ile Harabegöl (yeni adı Güneysu) köyü (24) arasındaki kaledir Küpkıran kalesi denildiği gibi Harabegöl kalesi adıyla da bilinir Büyük blok taşlardan yapılmış mazgallı bir kaledirHarabegöl koyunun eski ve önemli bir yerleşim yeri olduğu bir deprem ve toprak kayması sonucu battığı ve meydana gelen çukura su dolduğu için bu adın verildiği sanılmaktadır Karakoyunlular zamanında 250 haneli bir köy olan burası sonradan Yezidî ve Ermenilerin işgaline uğramış Türkler de savunma amacıyla bu kaleyi yapmışlardır Kaleyi kimin yaptığı ve yaptırdığı bilinmemektedir Şimdi yıkık durumdadır Ayrıca köyün yakınında han şeklinde yapılmış bir kervansaray daha vardır ki Kars ve Azerbaycan ile Bitlis - Diyarbakır kervan yolunun kervan durağı olduğu söylenmektedirKüpkıran koyunun 4 km kuzey batısında bu köy ile Kalender köyü arasında ikinci bir kale vardır Pazı kalesi (Eyüp Paşa kalesi) adı ile bilinmektedirKale Ağrı ovasına kuşbakışı egemen bir tepenin çevresi takviye edilerek yapılmıştır Kale küçük ve basit bir yapıya sahiptir Kuzey yönünde engel hen*deği açılmıştır Kale ve çevresinin önemli bir yerleşme merkezi olduğu harabelerden anlaşılmaktadırPazı kalesi uzun süre önce terk edildiği için hakkında ayrıntılı bilgi yoktur Sur ve bina duvarları çevre köylülerce sökülüp taşları götürüldüğünden kale bugün tanınmayacak hale gelmiştir

06-26-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Ağrı-Ağrının Antik Kentlari-Ağrının Tarihi Mekanları ANTİK KENTLER Anzavur tepe Girik tepe Diyadin'de Meya (köyü) Eski Beyazıt ve Toprakkale Ağrı İli'nin en eski uygarlık yerleridir Buralar Urartulardan XX yüzyıla kadar çeşitli uygarlıklardan izler taşımaktadır Ancak korunmadıkları için özel yapılan kaybolmaktadır Aydın Hisar Cınıvız) Doğubeyazıt’ın 5 km doğusundadır Eski Beyazıt'ın kuzey doğusundaki Belleburç denilen yerde kayalıklar üzerinde bir kale kalmasıdır Bugün yıkık durumda olan kalenin yapım tarihi bilinmemekledir Kaledeki Urartu mezarları ve antik çağlara ait kalıntılar buranın antik kent olduğunu göstermektedir Konumu nedeniyle tarih boyunca önemli bir kale olarak kalmıştır İshak Paşa Sarayı kalenin güneyinde yer alır BEYAZIT ESKİ CAMİİ (Camii Gevher Digar)* 1520 x 1520 m boyutlarında kare planlı ve tek kubbelidir Kubbe 1150 m çapındadır Sonradan yıkılan beş gözlü son cemaat yeri ile bir minaresi vardır Yapıda kahverengi tuğla kırmızısı san ve kirli beyaz renkte taşlar karışık bir biçimde kullanılmıştır Camiin giriş kapışı beden duvarları mihrabı son cemaat yeri mihrabiyeleri duvar payeleri kubbeye geçiş sistemleri duvarlardaki kemerler pencereler ve minare sade bir yapıya sahiptir zamanla adının Diyadin'e dönüştüğü sanılan ilçe'nin kalesinden günümüze çok az şey kalmıştırDiyadin kalesi yapılış tarzı kullanılan malzeme ve işçilik yönünden Urartu yapılarına benzemektedir Zamanla Arsaklılar Akkoyunlular Karakoyunlular ve Osmanlılar tarafından tamir ettirilmiş yönetim binaları yapılmıştırKale XIX yüzyıl ve I Dünya Harbi'ndeki Osmanlı Rus savaşlarında zarar görmüş Ermeni çeteleri tahrip etmiştir Cumhuriyet'in ilk yıllarında ise korunmaya alınmadığı için halk surları ve binaların duvarlarım söküp ev yapımında kullanmıştır AVNİK KALESİ çar köşe kalei rengindir şeklinde tanımlamaktadır Bu sarp kayalar üzerinde dört köşe küçük bir yer olan Koçbaşı kalesinin yapısına uygundur Kale Diyadin'e 29 km mesafede Yankaya (Ali Hido) mezrasında ve Aladağ'ın yüksek bir yerindedirAvnik (Unik) kalesi Cumhuriyet döneminde taşları köylülerce sökülüp ev yapımında kullanıldığı için bugün ancak temeli kalmıştır KUJE KALESİ Gendel ve Murat yolu üzerinden iki arkla buraya su getirildiği anlaşılmaktadır MEYA (Günbuldu) MAĞARALARI köyün 400 m uzağında yüksek ve sıra kayalıklar içerisindedir Sıra kayalık ile alt zemin arasında 100 150 metrelik çakıllı bir yamaç vardır Bu yamacın üst ucundaki dik yüksek ve sıra kayalara oyularak yapılmış; pek çok ve değişik yapıda barınma yeri tapınak ibadethane oda ve mağaralar vardır Bazı odaların kapı ve penceresinin önünde balkonu mevcuttur Kayalara oyulmuş bu barınak ve ibadethanelerde değişik inançların izleri görülmektedirMağara odaları savunma ve tehlikelerden korunma amacıyla ele geçirilmesi güç kayalara yapılmıştır Aşağıdaki durak yerinde önceleri çeşitli hayvan heykelleri mitolojik izler ve çeşitli binalar olmasına rağmen onlardan çok azı kalmıştır Büyük kaya parçasına oyulmuş mihrap haçlı taşlar İslam ve Yezidî mezarları Hz Ali'nin atının ayak izleri olduğu sanılan taşlar geriye kalanlardır iki koç heykeli önce Diyadin Hükümet konağı önüne sonra da Vilayet merkezine götürülmüştürMeya antik kentin yakınındaki Sahabe Mezarlığı da tarihî ve efsanevi izler taşır Kırmızı Siyah ve Be yaz Şehitler bunların en tanınmışlarıdır Burada şehre su akıtan bir de su kanalı vardır Ayrıca rastlanan at koç ve koyun motifli taş heykeller mezar taşları ait oldukları Türk boyları hakkında bilgi vermektedirMeya'daki mağaralar uzun ve oldukça geniştir Mağaraların gerisinde başka yerlere çıkan tünellerin olduğu söylenir Tokluca köyündeki kayalardan yer altına inen merdivenlerin buraya çıktığı sanılmaktadır Tokluca Kalesİ ilçe merkezine 19 km uzaklıktaki Tokluca'da olan bu doğal kalede yer altına inen merdivenler vardır Kayalar oyularak yapılan merdivenlerin kalenin başka bir yere giden gizli yolu mu yoksa Meya mağaralarına ulaşan yol mu olduğu henüz anlaşılamamıştır ÜÇ KİLİSE Taşlıçay'ın 18 km doğusundaki Taşteker köyüdür Ağrı - Doğubeyazıt karayolunun ve Murat nehrinin güneyinde olan köy eskiden beri kutsal kabul edilen bir yerdirBirçok tarih gezi ve din kitaplarında adı geçen Üç kilise'nin kutsallığı MÖ ye dayanır Miladî yılların başlangıcında saman Arsakü Türkleri burada Bagavan adlı büyük ve ünlü bir Güneş Tapınağı yapmışlardı Sonradan Ermeniler de bir manastır inşa ettiler Köyün üst tarafındaki dağın tepesinde tapınak kalıntıları ve bina temelleri vardır Ayrıca köye inen birinden su diğerinden sağılan sütü gönderdikleri sanılan iki boru hattı vardırÜç kilise anayol (Asya-Anadolu) güzergahında olduğundan anıt tapınak ve öteki tarihî yapılar tahrip edilmiştir Ermenilerin çok değer verdiği manastır (kilise) ise 1950 yılında sökülerek ağrı Merkez Camiin yapımında kullanılmıştır Sonradan yerinde evler yapılmıştırÜç kilise'yi Ermeniler ve Batılılar "Surp Ohannes" adıyla anarlar Nuh Peygamber'in mezarının burada olduğuna ilişkin bir söylenti de vardır Kızıl zİyaret Kalesİ* Balık gölünün batı kıyısında kurulan aynı addaki köyün bitişiğindeki dik ve sarp tepenin üzerindeki kaledir Yapanı yaptıranı ve yapıldığı dönem bilinmemektedirKızılziyaret (Tanyolu) kalesi XIX yüzyıl ve 1914 - 1918 Osmanlı - Rus savaşlarında Ruslarca karakol olarak kullanılmış bazen Yezidîlerin bazen da Ermenilerin kontrolünde kalmıştır 1918'den sonra terk edildiğinden ev barınak ve kale surları sökülmüştür KüpkIran - Harabegöl Kalesi Merkez İlçe'ye 20 km uzakta ve doğusunda olan Yukarı Küpkıran ile Harabegöl (yeni adı Güneysu) köyü (24) arasındaki kaledir Küpkıran kalesi denildiği gibi Harabegöl kalesi adıyla da bilinir Büyük blok taşlardan yapılmış mazgallı bir kaledirHarabegöl koyunun eski ve önemli bir yerleşim yeri olduğu bir deprem ve toprak kayması sonucu battığı ve meydana gelen çukura su dolduğu için bu adın verildiği sanılmaktadır Karakoyunlular zamanında 250 haneli bir köy olan burası sonradan Yezidî ve Ermenilerin işgaline uğramış Türkler de savunma amacıyla bu kaleyi yapmışlardır Kaleyi kimin yaptığı ve yaptırdığı bilinmemektedir Şimdi yıkık durumdadır Ayrıca köyün yakınında han şeklinde yapılmış bir kervansaray daha vardır ki Kars ve Azerbaycan ile Bitlis - Diyarbakır kervan yolunun kervan durağı olduğu söylenmektedirKüpkıran koyunun 4 km kuzey batısında bu köy ile Kalender köyü arasında ikinci bir kale vardır Pazı kalesi (Eyüp Paşa kalesi) adı ile bilinmektedirKale Ağrı ovasına kuşbakışı egemen bir tepenin çevresi takviye edilerek yapılmıştır Kale küçük ve basit bir yapıya sahiptir Kuzey yönünde engel hen*deği açılmıştır Kale ve çevresinin önemli bir yerleşme merkezi olduğu harabelerden anlaşılmaktadırPazı kalesi uzun süre önce terk edildiği için hakkında ayrıntılı bilgi yoktur Sur ve bina duvarları çevre köylülerce sökülüp taşları götürüldüğünden kale bugün tanınmayacak hale gelmiştir