İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

**Prof. Dr. Sinsi** · 06-24-2012

B Yazılı Dönem ( 8-11 yy)

Bu dönemde Göktürkler ve Uygurlar tarafından kendi alfabeleriyle eserler verilmiştir

Türk dilinin tespit edilebilen en eski yazılı metinleri VII

asrın sonlarına ve VIII

asrın ilk yarısına ait olan dikili taşlar (Yenisey ve Orhun anıtları) ve Uygur dönemine ait olan dinî metinlerdir

Anıtlar arasında yer alan, Kültigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk adına dikilen Orhun Anıtları, gerek muhtevaları, gerekse mükemmel dil ve üslûplarıyla Türk dilinin, edebiyatının ve tarihinin şaheserleri arasında yer almaktadır

Abidelerin yazarı Yolluğ Tigin’dir

Yenisey Kitabeleri

Yenisey ırmağı çevresinde daha çok mezar taşlarından oluşan bu kitabelerin edebi olarak fazla bir önemi yoktur

Göktürk Kitabeleri

Tonyukuk Anıtı
720 yılında Göktürk devleti veziri Tonyukuk adına dikilmiştir

Kitabede Tonyukuk, anılarını ve dönemin tarihini anlatmıştır

Anlatımda, atasözlerine bolca yer verilmiştir

Kültigin Anıtı
732 yılında dikilen anıt Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır

Anıtta Kültigin’in ölümü ve yas töreni anlatılmıştır

735 tarihini taşır

Bilge Kağan’ın yiğitlikleri ve Türk milletine iletmek istediği mesajlar anıtın içeriğini oluşturur

Bu anıt da Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır

Göktürk (Orhun) Kitabelerinin Özellikleri

Ø Türklerin ilk yazılı eseridir

Ø Doğu Göktürklerin tarihine ışık tutar

Ø Söylev türünde yazılmıştır

Ø Oldukça gelişmiş ve işlenmiş bir dil kullanılmıştır

Ø Türk dilinin gelişmişlik düzeyine ilişkin etraflı bilgiler edinilebilir

Ø Hem dinî hem de din dışı konular işlenmiştir

Ø Tarih, coğrafya ve edebiyata kaynak olacak niteliktedir

Ø Türk tarihini, toplumun yaşam biçimini, dünyaya bakış tarzını ortaya koyar

Ø Kitabelerde idarecilerin ve sultanların halkı aydınlatması, yaptıklarının hesabını halka vermesi söz konusudur

Ø Kitabeleri Strahlenberg bulmuş, 1893’te Wilhelm Thomsen okumuştur

Ø Bir yüzleri Göktürk alfabesiyle, diğer yüzleri Çince yazılmıştır

Dinî Eserler

İslâm öncesi Türk edebiyatı yazılı eserleri arasında, Uygur alfabesiyle yazılmış olan çeviri dinî eserler de sayılabilir

Bunlar Mani ve Buda dinlerine ait eserlerdir

06-24-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı B Yazılı Dönem ( 8-11 yy) Bu dönemde Göktürkler ve Uygurlar tarafından kendi alfabeleriyle eserler verilmiştir Türk dilinin tespit edilebilen en eski yazılı metinleri VII asrın sonlarına ve VIII asrın ilk yarısına ait olan dikili taşlar (Yenisey ve Orhun anıtları) ve Uygur dönemine ait olan dinî metinlerdir Anıtlar arasında yer alan, Kültigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk adına dikilen Orhun Anıtları, gerek muhtevaları, gerekse mükemmel dil ve üslûplarıyla Türk dilinin, edebiyatının ve tarihinin şaheserleri arasında yer almaktadır Abidelerin yazarı Yolluğ Tigin’dir Yenisey Kitabeleri Yenisey ırmağı çevresinde daha çok mezar taşlarından oluşan bu kitabelerin edebi olarak fazla bir önemi yoktur Göktürk Kitabeleri Tonyukuk Anıtı 720 yılında Göktürk devleti veziri Tonyukuk adına dikilmiştir Kitabede Tonyukuk, anılarını ve dönemin tarihini anlatmıştır Anlatımda, atasözlerine bolca yer verilmiştir Kültigin Anıtı 732 yılında dikilen anıt Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır Anıtta Kültigin’in ölümü ve yas töreni anlatılmıştır 735 tarihini taşır Bilge Kağan’ın yiğitlikleri ve Türk milletine iletmek istediği mesajlar anıtın içeriğini oluşturur Bu anıt da Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır Göktürk (Orhun) Kitabelerinin Özellikleri Ø Türklerin ilk yazılı eseridir Ø Doğu Göktürklerin tarihine ışık tutar Ø Söylev türünde yazılmıştır Ø Oldukça gelişmiş ve işlenmiş bir dil kullanılmıştır Ø Türk dilinin gelişmişlik düzeyine ilişkin etraflı bilgiler edinilebilir Ø Hem dinî hem de din dışı konular işlenmiştir Ø Tarih, coğrafya ve edebiyata kaynak olacak niteliktedir Ø Türk tarihini, toplumun yaşam biçimini, dünyaya bakış tarzını ortaya koyar Ø Kitabelerde idarecilerin ve sultanların halkı aydınlatması, yaptıklarının hesabını halka vermesi söz konusudur Ø Kitabeleri Strahlenberg bulmuş, 1893’te Wilhelm Thomsen okumuştur Ø Bir yüzleri Göktürk alfabesiyle, diğer yüzleri Çince yazılmıştır Dinî Eserler İslâm öncesi Türk edebiyatı yazılı eserleri arasında, Uygur alfabesiyle yazılmış olan çeviri dinî eserler de sayılabilir Bunlar Mani ve Buda dinlerine ait eserlerdir