Şeyhi (15.yüzyıl)

Sultan IMurad,Yıldırım Bayezid,Çelebi Mehmed ve IIMurad ‘ın padişahlıkları zamanında yaşamış olan Şeyhi, Iran’da hekimlik, tasavvuf ve hikmet tahsili yapmıştırOsmanlı sarayında itibar görmüş, sonra Kütahya’ya dönerek bir aktar dükkanı açmış,eczacılık ve hekimlik yapmıştırBilhassa göz hekimliği alanında büyük şöhret yapmış,Çelebi Sultan Mehmed’i iyileştirmiştirBu hadise üzerine padişah,şaire büyük
ihsanlarda bulunmuş,hususi doktoru tayin etmiş,Tokuzlar adındaki bir köyü Şeyhi’ye
tımar olarak vermiştirŞeyhi,köye giderken,köyün eski sahipleri şairin yolunu keserler ve onu döverlerŞeyhi saraya geri döner ve halini anlatmak için “Harname” adlı mesneviyi yazarPadişah da yol kesen köylüleri cezalandırır,şaire ihsanlarda bulunur
Harname,hiciv türünün başarılı örneklerinden biridirŞeyhi,bu eserinde ince bir mizah ile insani zaafları hicvetmiştirEserin kahramanı bir eşektirHakettiğinden fazlasını isterÇayırda gördüğü lere özenirOnlar gibi olmayı isterFakat bu hatasının sonunda kulaklarından ve kuyruğundan olur
Hikaye şöyledir;

Bir eşek var idi zaif ü nizar
Yük elinden katı şikeste vü zar

Gah odundu vü gah suda idi
Dün ü gün kahr ile kısuda idi

Arkasından alınsa palanı
Sanki it artığıydı kalanı

Birgün ıssı ider himayet ana
Yani kim gösterir inayet ana

Aldı palanını vü saldı ota
Otlayarak biraz yürüdü öte

Gördü otlatda yürür ler
Odlu gözler ü gerlü göğüzler

Boynuzı bazısının ay bigi
Kiminün halka halka yay bigi

Var idi bir eşek firasetlü
Hem ulu yollu hem kisayetlü

Ol ulu katına bu miskin har
Vardı yüz sürdü dedi ey server



Bugün otlakda gördüm ler
Gerüben yürür idi göğüzler

Yok mudur gökde bizim ıldızımız
K’olmadı yeryüzünde boynuzumuz

Böyle cevab verdi pir eşek
K’ey bela bendine esir eşek

Dün ü gün arpa buğday işlerler
Anı otlayıp anı dişlerler

Bizim ulu işimiz odundur
Od uran içimize o dundur

Gezerek gördü bir göğermiş ekin
Sanki dutardı ol ekin ile kin

Yiyerek toydı karnı çağnadı
Yuvalandı vü biraz ağnadı

Çıkarır har çün enkerü’l-esvat
Ekin ıssına arz olur arasat

Ağaç elinde azm-i rah etdi
Tarlasını göricek ah etdi

Yüreği soğumadı söğmeg ile
Olımadı eşeği döğmeg ile

Bıçağını çekdi kodı ayruğunu
Kesdi kulağını vü kuyruğunu

Uğrayu geldi pir eşek nagah
Sordı halini kıldı derd ile ah

Batıl isteyü hakdan ayrıldım
Boynuz umdum kulakdan ayrıldım

Insanların imkanlar bakımından eşit olmadıkları,kiminin doğuştan imtiyazlı olduğu, kiminin ise ne yapsa yoksulluktan kurtulamadığı ana fikrinden hareketle şair şu mesajı verir:Herşeyin mutlaka bir bedeli vardır



zaif:zayıf
nizar:zayıf,halsiz
katı:çok
şikeste:kırık
zaryan,inleyen
gah:bazen,kah
kısu:üzüntü
palan:eşeğe vurulan eğer
ıss:sahip
himayet:koruma
ana:ona
inayet:yardım,iyilik
odlu:ateşli
gerlü:gerili
firasetlü:anlayışlı,bilgin
bigi:gibi
kiyasetlü:akıllı,zeki
har:eşek
server:başkan,reis
ıldız:yıldız
dun:alçak
göğermiş:yeşermiş
toydı:doydu
çağnadı:şarkı söyledi
ağnadı:yattı
çün:çünkü
enkerü’l-esvat:seslerin en çirkini
arasat:mahşer yeri
azm-ı rahmanla çıkmak
ayrug:başkası
pir:yaşlı
nagah:ansızın
batıl:Hak olmayan