Şengül Şirin
|
Cevap : Guyana-Tarihi-Ekonomisi
GUYANA,
esk İngiliz Guyanası, Güney Amerika'da devlet; 215 000 km2; 900 000 nüf Başkenti Georgetown Resmi dili ingilizce
COĞRAFYA
Guyana, Guyana doğal bölgesinin bir bölümünde, 1° 30' K ile 8° 25' K enlemleri arasında uzanır 450 km boyunca, birkaç kilometreyle 50 km arasında değişen genişlikte bir kıyı ovasından ve Guyana-lar penepleninin (kıyı ovasının arkasında geniş, beyaz, verimsiz kum düzlükleriyle kaplı eski bir kayalıklar karmaşasından oluşan bol vadili bir yüzeydir ve G'e doğru masamsı kütlelere kadar ve B'ya doğru en yüksek noktası Roraima dağı olan kumtaşlı yalıyar duvarlarına kadar yükselir) bir bölümünden oluşur Ülkeye çok yağışlı ekvator iklimi egemendir (kurak güney kesimi dışında yılda 2 m yağış); yalnızca eylül ile kasım arasında kısa bir kurak mevsim vardır Bu nedenle akarsu ağı çok sık, ırmaklar çok güçlüdür Irmaklar, haliçlerinden başlayarak çağlayanlarla kesildiği yere kadar, yüz kilometreyi aşkın çığırları boyunca ulaşıma elverişlidir Sık orman ülkenin °/o 75'ini kaplar; güneyde ve beyaz kumlar bölgesinin en verimsiz kesimlerinde, orman yerini savanlara bırakır Kıyı alüvyonları güçlü bir mangrovla örtülüdür
Guyana sağlık açısından birçok sakınca taşır; bu nedenle ancak ikinci Dünya savaşı'ndan sonra ve tropikal hastalıklara karşı başarı kazanılması sayesinde ülkede yıllık ölüm oranı düştü ve doğal nüfus artışı çok hızlanabildi (1950-1965 arasında yılda % 3,5, 1965'ten bu yana % 2,5) Buna, Antiller'den gelen güçlü bir göç akını da eklendi: bununla birlikte ülke çok tenha kaldı: 1960'ta558 800 nüf, 1970'te 747 000 nüf Ayrıca nüfusun dağılımı da çok eşitsizdir: nüfusun % 85'i polderler halinde düzenlenmiş kıyı ovası bölgelerinde toplanır (burada nüfus yoğunluğu km2'ye 200 kişidir); buna karşılık iç kesim ıssızdır Toplam nüfusun yaklaşık dörtte biri başkentte toplanır
Bir sömürge döneminden geçmesi nedeniyle Guyana halkı birçok farklı etnik öbekten oluşur: daha çok kırsal kesimde yaşayan yerliler (°/o 50), kentlerde toplanan zenciler (% 30) ve melezler (% 12), iç kesimdeki küçük köylere dağılan Kızılderililer (% 5), beyazlar (% 2), Çinliler (% 0,5) Bu halkların bir arada yaşamaları güçtür, siyasal ve toplumsal durum çoğunlukla gergindir
Ülke ekonomisi tarıma ve boksit üretimine (dışsatımların % 30 ile 50'si) dayanır 200 000 ha polder düzenlenmiştir; 40 000 ha'ı modern şekerkamışı işletmeleri (250 000-350 000 t şeker), 100 000 ha'ı pirinç tarlaları (110 000-150 000 t pirinç) kaplar Ayrıca polderlerde hindistancevizi, turunçgiller, kahve, kakao, yiyecek olarak yararlanılan birçok bitki (kökler, yumrular, sebzeler) yetiştirilir Rupununi' de ve beyaz kumlu ara savanlarda 275 000 büyük başhayvan ve 100 000 koyun beslenir Ormanlar sınırlı ölçüde işletilir Buna karşılık, kıta sahanlığı sularında yapılan balıkçılık çok verimlidir; hem yerel gereksinmeleri karşılar, hem karides dışsatımına (6 000-7 000 t) olanak verir
Kıyıya 100 km kadar uzaklıktaki Deme-rara ve Berbice havzalarındaki boksit yataklarından yılda 3-4 M t boksit çıkarılır Maden cevherleri Linden ve Everton fabrikalarında işlenerek kurutulmuş boksite, kavrulmuş boksite ve alümine (250 0001) dönüştürüldükten sonra ırmak yoluyla taşınır Orman içindeki akarsu kıyılarındaki yataklardan altın ve elmas da çıkarılır
Küçük tüketim malları sanayileri (Georgetown sanayi bölgesi), yerel gereteinim-ler için (besin, tekstil, evde kullanılmak için çeşitli ürünler) kurulmuştur; bu sanayiler, bir çeşit ortak pazar halinde birleşmiş, ingilizce konuşan Karayib ülkelerinde devlet ve dışsatım kolaylıklarından yararlanır
Dış ticaret, boksit ve türevlerinin, şekerin, melasın, pirincin dışsatımına, tüketim mallarının ve gereçlerinin dışalımına dayanır
TARİH
Hollandalılar, burada daha sonraları Georgetown adını alan Stabrock'u kurdular (1596) Batı Hindistan şirketi, bölgenin gelişmesini sağladı (şekerkamışı ve pamuk) [1621-1791], ingilizler 1796'da bölgeyi işgal ettiler ve Hollandalılar'ı Couran-tyne'in ötesine sürdüler Batav Cumhuri-yeti'ne verilen bölge 1803'te yeniden ingilizlerin eline geçti 1814 antlaşmaları bugünkü Surinam'ı Hollandalılara, Fransız Guyanası'nı Fransa'ya bırakırken, ingilizler de, 1831'de British Guiana adını alan (ingiliz Guyanası) batı bölümüne kesin olarak yerleştiler
Sömürge ekonomisi şekerkamışı tarımına dayalıydı Kölelerin serbest bırakılması sonucu (1833-1838) tarım etkinliği çok sayıda zenci ve hindu işçinin gelmesini sağladı 1841'e kadar kendi hükümeti olmayan ülke, 1928'de sınırlı oy hakkına dayalı bir anayasaya kavuştu 1953 Anayasası genel oy hakkını getirdi Bu, üç toplumsal ve etnik gücün, siyasal kuruluşları aracılığıyla çatışmasına yol açtı: Hindistan kökenliler Cheddi Jagan'ın komünist eğilimli ilerici halk partisi'nde (İHP); zenciler, Forbes Burnham'ın People National Congress'inde (PNC) ve beyazlar da Peter d'Agniar'ın United Force'unda toplandılar
1962-63'te çok sayıda karışıklık, son iki grubun, 1961-1964 arasında başbakan olan Jagan ile çatışmasına ve bağımsızlığın gecikmesine yol açtı iktidarı Burn-ham'a veren seçim yasasındaki bir değişiklikten sonra 1966'da Cumhuriyet ilan edildi Yeni devlete Guyana adı verildi; 1970'te Commonwealth bünyesinde bir "ortak cumhuriyet" oldu 1973 seçimlerini yeniden PNC kazandı, ama İHP sonuçlara itiraz etti ve Parlamento'ya girmeyi reddetti 1978'de Burnham hükümeti, anayasanın otoriter bir yönde değiştirilmesini sağlayan bir referandum düzenledi
Ekim 1980'de Forbes Burnham, Guyana devlet başkanı seçilirken başbakanlık görevini de korudu
Uluslararası kamuoyu kasım 1978'de, Halkın tapınağı adlı bir amerikan tarikatı üyelerinin toplu intiharı (900'den fazla ölü) nedeniyle Guyana'nın varlığından haberdar oldu Ekonomik durumun kötüleşmesi ve amerikalı zenci tarikatların desteklediği Burnham hükümetinin sertleşmesi, çeşitli topluluklar arasındaki gerilimi artırdı 1980'de, 1977'de kurulan marxçi bir hareket olan Emekçilerin birliği partisi'nin (WPA) lideri Walter Rodney'in öldürülmesi, Guyana'da siyasal durumun kötüye doğru gittiğini ortaya koydu; W Rodney zencilerle Kızılderililer arasındaki geleneksel çekişmeye son vermek istiyordu
Ve-nezuela'nın, maden kaynakları bakımından zengin Essequibo arazisi üzerinde (155 000 km2) hak iddia etmesiyle başlayan sorun, anlaşmazlığı bir süre için donduran bir anlaşmaya karşın çözümlenemedi Bağlantısızlar hareketine katılmak için yapılan başvuru (1982) geri alındı (1983) ¡MF, dış borçların faizleri ödenmediği için, kredilerin kesileceğini açıkladı (mayıs 1985) ABD'nin Uluslararası kalkınma kurumu (USAİD), aynı nedenle yardımları kesti (haziran 1985) Cumhurbaşkanı Burnham ölünce, yerine başkan yardımcısı ve başbakan Desmond Hoyte geçti (6 ağustos 1985)
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|