Cevap : Gübre

GÜBRE a (yun kopria'dan) Verimini korumak ya da artırmak amacıyla toprağa katılan organik ya da mineral madde (Bk ansikl böl)

—Kırs inş Gübre çukuru, hayvanların yataklıklarına bulaşmamış dışkı ve sidiklerini toplamaya yarayan ve bazı ahırların yakınına ya da altına kazılan, sonra su sızdırmaz duvarla ya da plastik bir maddeyle çepeçevre kaplanan çukur (Gübre çukurlarının hacmi 1 000 m3'e varabilir)

|| Gübre kanalı, hayvanların bakılıp beslendiği binalarda, üstü ızgaralarla örtülebllen ve gübre çukuruna iletilmek üzere hayvan dışkılarını toplamaya yarayan geniş ve derin kanal

|| Gübre sahanlığı, gübrelikte yumuşak ve az samanlı gübrelerin konduğu yüksekçe sahanlık (Burası yüksek olduğu için sızan şerbet kenarlardan aşağı, dibe süzülür, kalan gübre, tarlaya kolay saçılmak üzere daha katı bir kıvama gelir)

|| Gübre şerbeti havuzu, genellikle hayvanların bulunduğu binanın yakınında yer alan ve bu hayvanların idrarını biriktirmeye yarayan beton çukur

—Tarım Ağıl gübresi, tropikal ülkelerde, hayvanların konduğu ağıllardan toplanan toprak ve kurumuş dışkı karışımına verilen ad (Bu karışımın verimlileştirme değeri gerçek çiftlik gübresine göre oldukça düşüktür)

¡| Çiftlik gübresi, çiftlik hayvanlarının (sığır, koyun, at, vb) dışkılarından ve yataklıklarından oluşan ve tarımda toprağı iyileştirmek ve verimi artırmak amacıyla kullanılan gübre (Bk ansikl böl)

|| Geç gübre ya da uzun etkili gübre, verimi artırıcı öğelerinin açığa çıkması zaman içinde yavaş yavaş gerçekleşecek biçimde hazırlanmış kimyasal bileşim halindeki gübre

| Mantarlık çiftlik gübresi, çiftlik gübresi ile en çok % 5 toprak karışımından oluşan ve mantar üretiminde kullanılan karışım

|| Sıvı gübre, hem çözelti halinde, hem erimemiş halde bulunan verim artırıcı maddelerle su karışımından oluşan akışkan bileşik gübre

|| Susuz gübre, nem oranını °/o 15'in altına düşürmek için biraz kurutulan hayvan yataklık ve dışkılarının az çok kızışmış karışımı

|| Yapay çiftlik gübresi, az çok mayalanmış bitkisel artıklar (tahıl samanları, talaş) ve azotlu gübre karışımı

|| Yaprak gübresi, tarım bitkilerinin beslenmesini iyileştirmek için yaprakların üzerine uygulanan gübre

|| Yeşil gübre, bir yem bitkisi (baklagillerden fiğ, yonca, üçgül, evliyaotu vb) ya da başka familyadan herhangi bir bitki (kozalaklılar, buğdaygiller) ekilerek biçilme döneminden önce tarla sürülerek toprağa karıştırılan yeşil bitkilerden oluşan gübre

I—Tarım mak Gübre dağıtıcı, katı gübreleri toprağa gömerek yaymak için kullanılan makine (Bk ansikl böl)

|| Gübre ya-yıcı, hayvan gübrelerini çayıra yaymak için kullanılan bir tür hafif tırmık,

—ansikl Tarım Gübreler, bitkilere, beslenmeleri için gerekli gübre elemanlarını sağlar Yetiştirildikleri ortamda bitkilerin gereksinmeleri tamamiyle karşılanamadığından, gübrenin katılması ile gübre elemanları bakımından uygun bir düzey ve bir denge sağlanması amaçlanır Gübreler, fiziksel durumlarına, içerdikleri cisimlere, kimyasal elementlere ve gübre elemanlarının sayısına göre sınıflandırılır

• Fiziksel duruma göre sınıflandırma:

—katı gübreler, tanecik ya da toz halinde olur Tanecikli (granülasyon) gübreler fırınlama, kırma, kristalleştirme ya da "boncuklaştırma" yöntemiyle elde edilir Taneciklerin bir tabakayla kaplanması, birden çözülmeyi önleyerek toprağın içinde yavaş yavaş erimeyi sağlayabilir Toz halindeki gübreler ince öğütülmüş ya da kristalleştirilmiştir ve serpilmeyi kolaylaştırmak için yağlanabilir;

—sıvı gübreler, katı gübrelerin su içindeki eriyikleridir;

—süspansiyon halindeki gübreler, su İçinde asıltı halinde tutulan katı gübre taneciklerinden oluşur; sıvı gübrelere oranla daha yoğun olabilir;

—gaz halindeki gübreler, basınç altında depolanmış olan ve serpme sırasında atmosfere salıverilen susuz amonyak gibi gübrelerdir

• Kimyasal bileşime göre sınıflandırma:

—Mineral gübreler, ya maden yataklarından alınıp sanayide İşlenen (potasyum klorür, güherçile, vb) ya da sanayide bireşim yoluyla elde edilen gübrelerdir (sodyum nitrat, amonyum fosfat vb);

—organik gübreler, ya doğa kaynaklarından (guano) ya da artıklardan (kurutulmuş kan), yahut sanayide endüstriyel bi-reştirme yoluyla (formaldehit üre) elde edilir; bu gübrelerin başlıca özelliği örneğin azot gibi verimi artırıcı elemanları az çok hızla salıvermeye yatkın olmalarıdır (-> azot çevrimi);

—organo-mineral gübreler, organik ve mineral gübrelerin karışımlarıdır

• Gübre elemanlarının sayısına göre sınıflandırma:

—basit gübreler, bir tek gübre elemanı İçerir;

—bileşik (kompoze) gübreler, verimi artırıcı iki eleman (İkili gübre), üç eleman (üçlü gübre) ya da daha çok sayıda eleman içerir

• Başlıca gübreler Başlıca gübreler şöyle sınıflandırılır

—Azotlu basit mineral gübreler: kalsiyum nitrat, sodyum nitrat ya da güherçile, kireç ve magnezyum nitrat, kalsiyum siya-namit, amonyum sülfat, amonitrat, amonyum sülfonitrat, magnezyum sülfonitrat, susuz amonyak, azotlu eriyikler, amonyum klorür, üre

—Azotlu basit organik gübreler: kurutulmuş kan, boynuz, deri, yün artıkları, çiriş potası, tüyler, küspeler; sanayide organik bireşimle elde edilen organik gübreler (formaldehit üre, krotomiliden diüre, izo-bütillden diüre)

—Bileşik mineral gübreler: kimyasal yolla elde edilen (karmaşık gübreler) ya da birçok basit gübrenin kuru karışımıyla sağlanan İki ya da daha çok verim artırıcı eleman içeren gübreler

—Bileşik organik gübreler: insan dışkıları, çiftlik gübreleri, kuş, yarasa, balık gübreleri; kümes hayvanlarının dışkıları, melas tortuları

—Fosfatlı basit mineral gübreler: Thomas cürufu, süperfosfatlar, doğal fosfatlar, bi-kalsiyumlu fosfatlar, çökelmiş fosfat, çözünmüş fosfat, alümino-kalslyum fosfat, kemik tozu, hayvansal kömür

—Potasyumlu basit mineral gübreler: ham potas tuzları, silvinit, potasyum klorür, potasyum sülfatlar, potasyum karbonat ve potasyum bikarbonat, İmbik tortuları, pancar yıkama tortuları

• Pazarlama Gübrelerin pazarlanmasını düzenleyen mevzuat, garantiyi belirten bir etiketi zorunlu kılar Etikette gübre tipinin adı, sonra sırayla garantili gübre elemanlarının oranları: baş elemanlar (azot, fosfat, potasyum), ikinci derecedeki elemanlar, oligoelementler Oranlar, 100 kg üründeki gübre elemanının kg cinsinden miktarıyla gösterilir Gübre elemanları azot ve oligoelementler için kimyasal element cinsinden ve diğer elemanlar için oksitler olarak hesap edilir: fosfor (P205), potasyum (K20), kalsiyum (CaO), magnezyum (MgO), kükürt (S03)

• Çiftlik gübresi Bu gübreyi oluşturan karışım yığını yüzeyde aerobl, derin kısmında anaerobl bir mayalanmaya uğrar Yataklıkların emdiği idrarın üresinden oksijenin varlığında (aerobl mayalanma) amonyum karbonat oluşur, sonra o da karbon gazına ve amonyağa ayrışır Havasız yerdeki mayalanmada (anaerobi mayalanma) mikroorganizmalar, organik maddeleri ayrıştırır ve metangazı (gübre gazı) ile birlikte önemli miktarda karbon gazı çıkar Yataklıklardaki selüloz yıkıma uğrar, bundan da amonyağı emerek tutan nemli humus maddeleri doğar

Bu mayalanmalardan doğan ısı mikroorganizmaların yaşamını kolaylaştırır ve yeterince nem varsa parçalanmayı hızlandırır Bir çiftlik gübresinin içeriği ve kalitesi, yataklığın yapısına (tahıl samanları, eğrelti-otu, talaş, vb), yataklığın ve dışkıların karşılıklı oranlarına, hayvanların türüne ve beslenme biçimine, gübrenin saklanma tarzına ve mayalanma derecesine göre çok değişiktir Bir çiftlik gübresinin ağırlığı yalnızca sıkışma durumuna değil, aynı zamanda mayalanma durumuna ve nem derecesine de bağlıdır (sıkışmamış 1 m3 taze çiftlik gübresi 500 kg, iyi yığılmış nemli çiftlik gübresiyse 900 kg çeker)

—ikt Türkiye'de, yapay gübre üretimine ilk kez Karabük Demir-çelik işletmelerinde bir amonyum sülfat tesisi kurularak başlandı (1939) 1944'te, aynı tesise fosforlu gübre üretim birimi eklendi 1954'te Gübre fabrikaları taş iskenderun'da, 1961'de Azot sanayii taş Kütahya'da, 1971'de istanbul Gübre sanayii aş Yarım-ca'da kurdukları gübre tesislerini işletmeye açtılar Bu tesisleri, Gemlik, Mersin, Bandırma, Samsun'da kurulan yeni fabrikalar izledi

Planlı dönemde, gübre dışalım, dışsatım ve dağıtım görevi Türkiye Zirai donatım kurumu'na (TZDK) verilmiş, 1964'te, T Şeker fabrikaları ao, 1965'te Çay müstahsilleri kooperatifleri, 1967'de Tarım kredi kooperatifleri birliği vakfı, Tariş, Çuko-birlik, Antbirlik ve Akçaabat tütün ekicileri birliği, Devlet üretme çiftlikleri genel müdürlüğü, Mersin Narenciyeciler kooperatifi ve Umumi mağazalar taş'yi de içine almak üzere yetkili kuruluşların sayısı artırılmıştır

1972'de, gübre alım, satım ve dağıtım işleriyle görevli kuruluş sayısı TZDK, T Şeker fabrikaları ao ve Tarım kredi kooperatifleri yardımlaşma birliği olarak üçe indirilmiştir 24 ocak 1980 istikrar progra-mı'nda, tarımsal girdilere uygulanan sübvansiyonların, enflasyonun temel etkenlerinden biri olarak ele alınması, gübrede sübvansiyonların bazı özel uygulamalar dışında tamamen kaldırılmasına yol açmış, gübre fiyatları daha önce Bakanlar kurulu kararı ile belirlenirken, fiyatlar serbest bırakılmıştır

Aynı zamanda, gübre alım, satım ve dağıtımında görevli üç kurumun yanında gübre üreticileri ve bunların pazarlama şirketleri ile Tarım kredi ve satış kooperatiflerinin de yer almasına İzin verilmiştir 1984'te, gübrede düşük düzeyde sürdürülen devlet desteği tümüyle kaldırılmıştır Bu durum, gübre fiyatlarında artışa, tüketiminde ise gerilemeye yol açmıştır 1985'te gübre kullanımı bir önceki yıla oranla % 8,9 oranında düşmüştür

Türkiye'nin toplam gübre üretimi, 1985'te, 3 679 000 tonu azotlu, 3 496 000 tonu fosfatlı, 71 000 tonu potaslı olmak üzere toplam 7 246 000 ton olmuştur Söz-konusu yılda, gübre talebi 7 884 000 ton olmuş, bunun 7 285 000 tonu doğrudan tarımda kullanılmış, 984 640 ton gübre dış ülkelere satılmış, dışardan 2 152 000 ton gübre alınmıştır

—Tarım mak Gübre dağıtıcılar, genellikle tabanı hareketli olan ve İçindeki maddeyi arka tarafa doğru iten tekerlekli makinelerdir; dikensi dişlerden ve bir sonsuz vidadan oluşan bir sistem dağıtılacak maddeyi alır ve merkezkaç kuvvetin etkisiyle tarlaya saçar

__________________