Türkmenistan-Tarihi-Ekonomisi

Türkmenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, SSCB'yi oluşturan cumhuriyetler arasında yüzölçümü açısından dördüncü sırada yer alır Kısaca Türkmenistan adıyla tanınan ülke kuzeyde Kazakistan, kuzey ve doğuda Özbekistan, güneyde ise İran ve Afganistan ile çevrilidir Yüzölçümü 488100 km2'dir

Türkmenistan aşın sıcak ve soğuğun egemen olduğu çok kurak bir bölgedir Bazı yerlerde ocak ayı ortalama sıcaklığı -4°C'dir; temmuz ayı ortalama sıcaklığı ise ender olarak 35°C'nin altına düşer Cumhuriyetin büyük bölümü yılda ancak 100-200 mm yağış alır Yağışların yetersizliği yüzünden, ülkede tarım alanlarını sulamak için kanallar ve göletler yapılmıştır

RESMİ ADI: Türkmenistan Cumhuriyeti
YÖNETİM BİÇİMİ: Tek meclisli cumhuriyet
YÜZÖLÇÜMÜ: 488100 km2
NÜFUS (1992): 3859000
BAŞKENT: Aşkabat
BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1991): Aşkabat (416400), Çarcou (166400), Taşauz (117000), Mari (94900), Nebit-Dağ (89100)

Türkmenistan'ın beşte dördünden fazlası, bitki örtüsü ve suyu çok az olan ıssız ve kurak Karakum Çölü ile kaplıdır Halk çoğunlukla çölün kenarlarında, güney sının boyunca uzanan Kopet Dağları'nın yakınlarında ya da Amu Derya (Ceyhun), Murgap ve Tecen (Herirud) ırmaklarının geçtiği yerlerde yaşar

Halkın üçte ikisi Sünni Müslüman olan Türkmenler'dir Türkmenler'in konuştuğu Türkmence Türkiye Türkçe'sine çok benzeyen bir Türk dilidir Türkmenistan SSCB'nin bir parçası durumuna gelmeden önce Türkmenler göçebe yaşar ve mevsimlere göre uygun otlaklara göç ederek hayvancılık yaparlardı SSCB yönetimine girdikten sonra Türkmenler'in büyük bölümü köylere yerleşti Yerleşik düzene geçtikten sonra, sulama sistemlerinin yardımıyla hayvancılık yanında sulu tarım da yapmaya başladılar Günümüzde pek çok Türkmen fabrikalarda çalışmaktadır Türkmenistan halkı içinde ikinci büyük grup, ülke nüfusunun yüzde 15'ini oluşturan Ruslar'dır; onları sırasıyla Özbekler, Kazaklar, Tatarlar, Ukraynalılar, Ermeniler, Azeriler ve Karakalpaklar izler Yönetim görevlerinin genellikle Ruslar'ın elinde olduğu Türkmenistan'da okullarda Rusça okutulmaktadır Eğitim 7-17 yaşları arasında parasız ve zorunludur

Sanayi ve Tarım

Türkmenistan'ın başlıca doğal kaynağı ülkenin batısında çıkarılan petroldür Türkmenistan SSCB'deki üçüncü büyük petrol üreticisidir Petrol bir boruhattıyla Hazar Denizi'ndeki bir rafineriye ulaştırılır Kimyasal maddeler, madencilik ve doğal gaz üretimi öteki önemli sanayi kollarını oluşturur Hazar Denizi kıyılarında da balıkçılık yapılır
Ülkenin başlıca kentlerinde hafif sanayi kuruluşları bulunur

Başkent Aşkabat'ta pamuk ve ipek dokuma sanayileri vardır Cumhuriyetin öbür önemli kentleri Çarcou, Krasnovodsk ve eski Merv kentinin yakınlarında kurulu olan Mari'dir Türkmenistan'da sanayi ürünlerinin taşınması büyük ölçüde karayoluyla gerçekleştirilir Ekonomiye katkı açısından sanayi tarımın önüne geçmiş durumdadır; bununla birlikte pek çok Türkmen hâlâ çiftçilik ve hayvancılıkla uğraşır Başlıca tarım ürünleri pamuk, ipek, üzüm, mısır ve buğdaydır Karakul (karagül) koyunu, at ve deve de en çok yetiştirilen hayvanlardır

Tarih

Türkmenistan, uzun tarihi boyunca pek çok devletin egemenliğine girmiştir Ülkede bütün bu devletlerden kalan izler görülebilir Günümüzde başkent Aşkabat yakınlarında, İÖ 3 yüzyılda Part Krallığı'nın ilk başkenti olarak kurulan Nisa kentinin yıkıntıları bulunmaktadır Mari yakınlarında yer alan eski Merv kenti de Persler'in Ahameniş hanedanı döneminde (İÖ 6-4 yüzyıllar) bir satraplık (eyalet) merkeziydi İS 7 yüzyılda Araplar'ca Horasan'ın başkenti olarak yeniden kurulan Merv gittikçe gelişti ve Abbasiler döneminde büyük bir öğretim merkezi oldu

Daha sonra Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun başkenti olan Merv 13 yüzyılda Moğollar tarafından yıkıldı Türkmenistan 19 yüzyıl sonlarında Rus Çarlığı'nın egemenliğine girdi 1917'deki Ekim Devrimi sonucunda da SSCB'nin bir parçası oldu 1924'e kadar Türkmenistan'ın bölgeleri çeşitli SSCB cumhuriyetlerine bağlıydı Bu tarihte ise SSCB'nin 15 cumhuriyetinden biri olan Türkmenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu

Türkmenistan'ın nüfusu 3534000'dir (1989)

SSCB'deki reform süreciyle birlikte Türkmenistan'da Ocak 1990'da yapılan parlamento seçimlerinde komünistler çoğunluğu elde etti Bunu Ağustos 1990'da egemenlik ilanı izledi Ekim 1990'da da Saparmurad A Niyazov cumhurbaşkanı seçildi
Türkmenistan yönetimi Ağustos 1991'deki başarısız darbe girişimi sırasında daha çok "bekle gör" yaklaşımını benimsedi Moskova'daki sertlik yanlısı komünistlerin tasfiyesinden sonra Ekim 1991'de yapılan halk oylamasında halkın yüzde 94'ü bağımsızlık yönünde oy kullandı Türkmenistan Aralık 1991 'de Alma Ata'da yapılan toplantıda varılan anlaşma sonucunda Bağımsız Devletler Topluluğu'nun (BDT) kurucuları arasında yer aldı

Mayıs 1992'de kabul edilen yeni anayasaya göre en üst yönetim organı Halk Mashalatı olacak ve seçilmiş 50 üyeden oluşan Meclis sürekli parlamento işlevini görecekti Anayasada siyasal çoğulculuğun öngörülmesine karşın, etnik ve dinsel temele dayalı partiler yasaklandı Ertesi ay yapılan cumhurbaşkanlığı seçiminde Niyazov oyların yüzde 99,5'ini alarak yeniden bu göreve seçildi Ülkede demokratik muhalefetin zayıf olması nedeniyle, iktidar neredeyse bütünüyle cumhurbaşkanının ve eski komünist kadroların elinde kaldı

Türkmenistan 1992 boyunca ekonomik alanda İran'la daha sıkı bağlar kurmaya yöneldi Öte yandan, bir ABD-Türkiye konsorsiyumuyla, Avrupa'ya ulaşacak bir doğal gaz boru hattı inşa etmek konusunda anlaşmaya varıldı Türkiye'yle kültürel değişim programı, sağlık alanında bilimsel ve teknik işbirliği anlaşmaları imzalandı Türkmenistan Şubat 1992'de de Türkiye, İran ve Pakistan'ın yer aldığı Ekonomik İşbirliği Örgütü'ne kabul edildi

__________________