Şeyh Said Ayaklanması-Nakşibendi Şeyhi

**Şengül Şirin** · 11-25-2009

Doğu Anadolu'da gerçekleşen büyük bir ayaklanmadır

Şeyh Said (1865-1925) adlı bir Nakşibendi şeyhinin önderlik ettiği ayaklanma görünürde cumhuriyet rejimine karşı dinsel bir tepki olarak ortaya çıkmışsa da, ardında başka nedenlerin bulunduğu ileri sürülmüştür

Bunların başlıcaları, yeni kurulmuş olan muhafazakâr eğilimli Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nm dinci çevreleri yüreklendirmesi ve Lozan Barış Konferansı'nda anlaşma sağlanamayan Musul sorununu kendi çıkarları doğrultusunda bir çözüme bağlamak isteyen İngiltere'nin Türkiye'yi zayıflatmak amacıyla giriştiği kışkırtmalardır

Ayaklanma 13 Şubat 1925'te Elazığ'ın Eğil bucağına (bugün Diyarbakır'a bağlı Eğil ilçesi) bağlı Piran köyünde jandarmalara ateş açılmasıyla başladı

Bunu yöredeki telgraf ve telefon hatlarının kesilmesi izledi

16 Şubat'ta Genç ilinin (bugün Bingöl iline bağlı Genç ilçesi) merkezi ayaklanmacıların eline geçti

Bu olay bölgedeki başka güçlerin de ayaklanmaya katılmasına yol açtı

Hızla hareket eden Şeyh Said, Maden, Siverek ve Ergani'yi ele geçirdikten sonra Diyarbakır'a yöneldi

Başka bir kol da Varto üzerinden Muş'a doğru harekete geçti

Ordu birliklerini 21 ve 23 Şubat'ta iki kez püskürtmeyi başaran Şeyh Said 26 Şubat'ta Hani'yi ele geçirdi

Gökdere-li Şerif komutasındaki bir kol da 24 Şubat'ta Elazığ'a girmişti

Bu' arada hükümet doğu illerinde seferberlik ve sıkıyönetim ilanetti

Ama ayaklanmanın gittikçe yayılması üzerine Fethi Bey (Okyar) başkanlığındaki hükümet 2 Mart'ta istifa etmek zorunda kaldı

İsmet Paşa'nın (İnönü) kurduğu yeni hükümet 4 Mart'ta Türkiye Büyük Millet Meclisi'nden (TBMM) güvenoyu aldı

Hükümetin ilk işi TBMM'den olağanüstü hal yetkisi istemek oldu

4 Mart'ta kabul edilen Takrir-i Sükûn Kanunu'yla hükümete geniş yetkiler tanındı

Ayaklanmacılar ise 4

000 kişilik bir güçle en önemli hedefleri olan Diyarbakır'ı kuşatmışlar, 7 Mart'ta da saldırıya geçmişlerdi

Ama kenti savunan ordu birlikleri bu saldırıyı püskürtmeyi başardılar

9 Mart'ta Diyarbakır'a ulaşan yeni birlikler ayaklanmacilanizlemeye başladı

26 Mart'ta başlatilantoplu saldın ve kuşatma harekâtıyla ayaklanmacıların eline geçen yerler geri alındı

İran'a sığınmaya çalışan Şeyh Said de 15 Nisan'da Varto yakınlarında yakalanınca ayaklanma sona erdi

Diyarbakır'da kurulanİstiklal Mahkemesi'ndeki yargılama sonunda Şeyh Said ve ayaklanmanın önderlerinden 47 kişi ölüm cezasına çarptırıldı

11-25-2009	#3
Şengül Şirin	Şeyh Said Ayaklanması-Nakşibendi Şeyhi Doğu Anadolu'da gerçekleşen büyük bir ayaklanmadır Şeyh Said (1865-1925) adlı bir Nakşibendi şeyhinin önderlik ettiği ayaklanma görünürde cumhuriyet rejimine karşı dinsel bir tepki olarak ortaya çıkmışsa da, ardında başka nedenlerin bulunduğu ileri sürülmüştür Bunların başlıcaları, yeni kurulmuş olan muhafazakâr eğilimli Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nm dinci çevreleri yüreklendirmesi ve Lozan Barış Konferansı'nda anlaşma sağlanamayan Musul sorununu kendi çıkarları doğrultusunda bir çözüme bağlamak isteyen İngiltere'nin Türkiye'yi zayıflatmak amacıyla giriştiği kışkırtmalardır Ayaklanma 13 Şubat 1925'te Elazığ'ın Eğil bucağına (bugün Diyarbakır'a bağlı Eğil ilçesi) bağlı Piran köyünde jandarmalara ateş açılmasıyla başladı Bunu yöredeki telgraf ve telefon hatlarının kesilmesi izledi 16 Şubat'ta Genç ilinin (bugün Bingöl iline bağlı Genç ilçesi) merkezi ayaklanmacıların eline geçti Bu olay bölgedeki başka güçlerin de ayaklanmaya katılmasına yol açtı Hızla hareket eden Şeyh Said, Maden, Siverek ve Ergani'yi ele geçirdikten sonra Diyarbakır'a yöneldi Başka bir kol da Varto üzerinden Muş'a doğru harekete geçti Ordu birliklerini 21 ve 23 Şubat'ta iki kez püskürtmeyi başaran Şeyh Said 26 Şubat'ta Hani'yi ele geçirdi Gökdere-li Şerif komutasındaki bir kol da 24 Şubat'ta Elazığ'a girmişti Bu' arada hükümet doğu illerinde seferberlik ve sıkıyönetim ilanetti Ama ayaklanmanın gittikçe yayılması üzerine Fethi Bey (Okyar) başkanlığındaki hükümet 2 Mart'ta istifa etmek zorunda kaldı İsmet Paşa'nın (İnönü) kurduğu yeni hükümet 4 Mart'ta Türkiye Büyük Millet Meclisi'nden (TBMM) güvenoyu aldı Hükümetin ilk işi TBMM'den olağanüstü hal yetkisi istemek oldu 4 Mart'ta kabul edilen Takrir-i Sükûn Kanunu'yla hükümete geniş yetkiler tanındı Ayaklanmacılar ise 4000 kişilik bir güçle en önemli hedefleri olan Diyarbakır'ı kuşatmışlar, 7 Mart'ta da saldırıya geçmişlerdi Ama kenti savunan ordu birlikleri bu saldırıyı püskürtmeyi başardılar 9 Mart'ta Diyarbakır'a ulaşan yeni birlikler ayaklanmacilanizlemeye başladı 26 Mart'ta başlatilantoplu saldın ve kuşatma harekâtıyla ayaklanmacıların eline geçen yerler geri alındı İran'a sığınmaya çalışan Şeyh Said de 15 Nisan'da Varto yakınlarında yakalanınca ayaklanma sona erdi Diyarbakır'da kurulanİstiklal Mahkemesi'ndeki yargılama sonunda Şeyh Said ve ayaklanmanın önderlerinden 47 kişi ölüm cezasına çarptırıldı __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır