Batman-tarihi-ekonomisi-doğal yapısı

**Şengül Şirin** · 06-26-2009

Batman-tarihi-ekonomisi-doğal yapısı

Türkiye'nin en yeni illerinden olan Batman, Mayıs 1990'da, Mardin'e bağlı Gercüş ve Hasankeyf ile Siirt'e bağlı Batman, Beşiri, Kozluk ve Sason ilçelerinin bir araya getirilmesiyle kurulmuştur

Batman topraklarının küçük bir bölümü Doğu Anadolu Bölgesi, daha büyük bölümü de Güneydoğu Anadolu Bölgesi sınırları içinde kalır

Doğal Yapı

Genellikle kuzeyden güneye doğru alçalan il topraklarının büyük bölümü akarsu vadileriyle parçalanmış dalgalı düzlüklerden oluşur

Bu düzlükleri kuzeyde Güneydoğu Toroslar, güneyde de MardinMidyat Eşiği sınırlar

İlin kuzey kesimini Zupser (Subaşı) Dağı ve Sason Dağları engebelendirir

Güney kesimindeki başlıca yükselti Raman D ağı'dır (1

260 metre)

İlin en yüksek noktası Sason Dağlarındaki Malato Tepesi'dir

YÜZÖLÇÜMÜ: 4

694 km2

NÜFUSU (1990): 344

669

İL TRAFİK NO: 72

İL MERKEZİ: Batman

İLÇELER VE NÜFUSLARI (1990): Merkez ilçe (168

779),

Beşiri (34

358), Gercüş (33

002), Hasankeyf (11

690),

Kozluk (64

427), Sason (32

413)

BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1990): Batman
(147

347), Kozluk (22

499)

BAŞLICA YÜKSELTİLER: Malato Tepesi (2

973 metre), Zupser Dağı (2

721 metre)

SICAKLIK: Batman kentinde en düşük 19,4°C (23

1

1968), en yüksek 44,1°C (18

7

1965), ortalama 15,8°C

YAĞIŞ MİKTARI: Batman kentinde yıllık ortalama 552,2 mm

İLGİÇEKİCİ YERLER: Camiü'r Rızk; Hasankeyf Köprüsü; Hasankeyf Ulucamisi; Hızır Bey Camisi; İmam Abdullah Zaviyesi

İl topraklarından kaynakların sular Dicle Irmağı aracılığıyla Basra Körfezi'ne ulaşır

İl sınırları içinde doğubatı doğrultusunda akan Dicle Irmağı'nın başlıca kolları Batman ve Garzan çaylarıdır

Akarsu vadi tabanlarının genişlediği kesimlerde yer alan düzlükler bitkisel üretim, dağların yüksek kesimlerindeki yaylalar da hayvancılık açısından önem taşır

Batman ili güneyden kuzeye doğru gittikçe sertleşen karasal bir ikilimin etkisindedir

Kuzey kesiminde kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer

Dağ etekleriyle Diyarbakır Havzası'nın doğu kesimindeki kuytu alanlarda ise kışlar daha yumuşak, yazlar sıcak ve kuraktır

Bitki örtüsü bozkır görünümündedir

Eskiden geniş alanları kaplayan ormanlar büyük ölçüde yıkıma uğramıştır

Dağlık kesimlerdeki meşeliklerde çeşitli yabanıl hayvanlar yaşar

Bunların başlıcalan tavşan, tilki, dağ keçisi ve geyik gibi memeli hayvanlar ile atmaca, doğan, baykuş, kartal ve keklik gibi kuşlardır

Hızla soyu tükenen dağ keçileri ve geyikler ile atmaca, kartal gibi kuşların avlarıması yasaklarımıştır

Tarih

Batman yöresinin de içinde yer aldığı bölge İÖ 3

binyılda Hurriler'in yurduydu

İÖ 13

yüzyılda Urartular'ın yaşadığı bu topraklar daha sonra Asurlular'a bağlarıdı

İÖ 7

yüzyıla ait Asur kaynaklarında adı Şupria olarak geçen yöre Kimmerler'den sonra Medler'in eli
ne geçti

İÖ 6

yüzyılda Persler tarafından yönetilmeye başladı

İÖ 1

yüzyılda Roma'ya bağlarıdı

Bizans yönetimindeyken zaman zaman Sasaniler'in eline de geçen yöreye yönelik Arap akınları İS 7

yüzyılda başladı

Arap egemenliği döneminde bir süre

Ermeniler'in yönetiminde kalan yöre, 10

yüzyılda yeniden Bizans denetimine girdi

Halkının önemli bir bölümünü Arap, Süryani, Kürt ve Ermeniler' in oluşturduğu bölgeye 12

yüzyıl başlarında Artuklular yerleşmeye başladı

Hısn Keyfa (bugün Hasankeyf) bir Artuklu kolunun merkeziydi

Artuklu döneminden kalma birçok tarihsel yapının yer aldığı Hasankeyf, günümüzde koruma altına alınmış bir yerse de Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) içinde yer alan Ilısu Barajı'ndan dolayı sular altında kalma tehlikesiyle karşı karşıyadır

13

yüzyılda Moğollar'ın saldırısı sonucunda yıkıma uğrayan yöre, daha sonra sırasıyla Eyyubi, Karakoyunlu ve Saf evi egemenliğine girdi

16

yüzyılın ilk yansında Osmanlı topraklarına katıldı

Sason'da yaşayan Ermeniler'in 1894'te başlattığı ayaklanma 20

yüzyılın başlarına kadar yöreyi etkiledi

1957'de ilçe olan Batman, 1990'daki yönetsel düzenlemeyle kuruları yeni ilin sınırları içine alındı

Ekonomi

1990 nüfus sayımı sonuçlarına göre halkın yaklaşık yüzde 43'ünün Batman kentinde yaşadığı ilde petrol sanayisi ile tanm ve ticaret başlıca ekonomik etkinliklerdir

İlin en önemli petrol üretim alanı olan Raman Dağı'nda arama çalışmalan 1937'de başladı; ilk olarak 1940'ta petrole rastlarıdı

Büyük kapasiteli Batman Rafinerisi ise 1955'te deneme üretimine geçti

Bölgedeki petrol üretim alanlarının genişlemesi sonucu rafinerinin işleme kapasitesi aşılınca, 1967'de BatmanDörtyol Ham Petrol Boruhattı işletmeye açıldı

Batman kentinin büyümesinde rol oynayan petrol sanayisi dışındaki başlıca sanayi kuruluşları un, tuğla ve kiremit fabrikalandır

Merkez ilçenin kırsal kesimiyle öteki ilçelerde yaşayan halkın büyük bölümü geçimini tarımdan sağlar

Başlıca bitkisel ürünler buğday, üzüm, arpa, mercimek, pamuk, tütün ve soğandır

Beşiri, Kozluk ve Sason'da Tekel tarafından kurulmuş tütün işletmeleri vardır

GAP kapsamında yer alan yörede önemli bir üretim ve verim artışı beklenmektedir

Hayvancılık önemli bir gelir kaynağıdır

İlin hayvan varlığı yöreye özgü siyah ve kahverengi tiftikli Ankara keçilerini de kapsar

Tiftik, kıl ve yünler dokumacılıkta değerlendirilir

Ticaretin en gelişmiş olduğu kent Batman il merkezidir

İl Merkezi: Batman

Görece yeni bir kent sayilan Batman'ın yerinde eskiden İluh adıyla küçük bir köy vardı

1940'ta petrol bulunması ve rafinerinin kurulmasından sonra kent hızla büyük bir sanayi merkezine dönüştü

İşsizliğin yaygın olduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin her yanından göç edenlerle kısa sürede kalabalık bir kent haline geldi

1950'de yalnızca 915 olan nüfus, 1960'ta 10 bini, 1975'te 50 bini, 1985'te 110 bini buldu

Batman 1990'da bölgenin Gaziantep, Diyarbakır ve Şanlıurfa'dan sonra dördüncü büyük kentiydi

Kurtalan'da sona eren demiryolu ile Bitlis'i Mardin'e bağlayan karayolu Batman il merkezinden geçer

Kentteki tek yükseköğretim kurumu Dicle Üniversitesi'ne bağlı Batman Meslek Yüksekokulu'dur

06-26-2009	#2
Şengül Şirin	Batman-tarihi-ekonomisi-doğal yapısı Batman-tarihi-ekonomisi-doğal yapısı Türkiye'nin en yeni illerinden olan Batman, Mayıs 1990'da, Mardin'e bağlı Gercüş ve Hasankeyf ile Siirt'e bağlı Batman, Beşiri, Kozluk ve Sason ilçelerinin bir araya getirilmesiyle kurulmuştur Batman topraklarının küçük bir bölümü Doğu Anadolu Bölgesi, daha büyük bölümü de Güneydoğu Anadolu Bölgesi sınırları içinde kalır Doğal Yapı Genellikle kuzeyden güneye doğru alçalan il topraklarının büyük bölümü akarsu vadileriyle parçalanmış dalgalı düzlüklerden oluşur Bu düzlükleri kuzeyde Güneydoğu Toroslar, güneyde de MardinMidyat Eşiği sınırlar İlin kuzey kesimini Zupser (Subaşı) Dağı ve Sason Dağları engebelendirir Güney kesimindeki başlıca yükselti Raman D ağı'dır (1260 metre) İlin en yüksek noktası Sason Dağlarındaki Malato Tepesi'dir YÜZÖLÇÜMÜ: 4694 km2 NÜFUSU (1990): 344669 İL TRAFİK NO: 72 İL MERKEZİ: Batman İLÇELER VE NÜFUSLARI (1990): Merkez ilçe (168779), Beşiri (34358), Gercüş (33002), Hasankeyf (11690), Kozluk (64427), Sason (32413) BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1990): Batman (147347), Kozluk (22499) BAŞLICA YÜKSELTİLER: Malato Tepesi (2973 metre), Zupser Dağı (2721 metre) SICAKLIK: Batman kentinde en düşük 19,4°C (2311968), en yüksek 44,1°C (1871965), ortalama 15,8°C YAĞIŞ MİKTARI: Batman kentinde yıllık ortalama 552,2 mm İLGİÇEKİCİ YERLER: Camiü'r Rızk; Hasankeyf Köprüsü; Hasankeyf Ulucamisi; Hızır Bey Camisi; İmam Abdullah Zaviyesi İl topraklarından kaynakların sular Dicle Irmağı aracılığıyla Basra Körfezi'ne ulaşır İl sınırları içinde doğubatı doğrultusunda akan Dicle Irmağı'nın başlıca kolları Batman ve Garzan çaylarıdır Akarsu vadi tabanlarının genişlediği kesimlerde yer alan düzlükler bitkisel üretim, dağların yüksek kesimlerindeki yaylalar da hayvancılık açısından önem taşır Batman ili güneyden kuzeye doğru gittikçe sertleşen karasal bir ikilimin etkisindedir Kuzey kesiminde kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer Dağ etekleriyle Diyarbakır Havzası'nın doğu kesimindeki kuytu alanlarda ise kışlar daha yumuşak, yazlar sıcak ve kuraktır Bitki örtüsü bozkır görünümündedir Eskiden geniş alanları kaplayan ormanlar büyük ölçüde yıkıma uğramıştır Dağlık kesimlerdeki meşeliklerde çeşitli yabanıl hayvanlar yaşar Bunların başlıcalan tavşan, tilki, dağ keçisi ve geyik gibi memeli hayvanlar ile atmaca, doğan, baykuş, kartal ve keklik gibi kuşlardır Hızla soyu tükenen dağ keçileri ve geyikler ile atmaca, kartal gibi kuşların avlarıması yasaklarımıştır Tarih Batman yöresinin de içinde yer aldığı bölge İÖ 3 binyılda Hurriler'in yurduydu İÖ 13 yüzyılda Urartular'ın yaşadığı bu topraklar daha sonra Asurlular'a bağlarıdı İÖ 7 yüzyıla ait Asur kaynaklarında adı Şupria olarak geçen yöre Kimmerler'den sonra Medler'in eli ne geçti İÖ 6 yüzyılda Persler tarafından yönetilmeye başladı İÖ 1 yüzyılda Roma'ya bağlarıdı Bizans yönetimindeyken zaman zaman Sasaniler'in eline de geçen yöreye yönelik Arap akınları İS 7 yüzyılda başladı Arap egemenliği döneminde bir süre Ermeniler'in yönetiminde kalan yöre, 10 yüzyılda yeniden Bizans denetimine girdi Halkının önemli bir bölümünü Arap, Süryani, Kürt ve Ermeniler' in oluşturduğu bölgeye 12 yüzyıl başlarında Artuklular yerleşmeye başladı Hısn Keyfa (bugün Hasankeyf) bir Artuklu kolunun merkeziydi Artuklu döneminden kalma birçok tarihsel yapının yer aldığı Hasankeyf, günümüzde koruma altına alınmış bir yerse de Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) içinde yer alan Ilısu Barajı'ndan dolayı sular altında kalma tehlikesiyle karşı karşıyadır 13 yüzyılda Moğollar'ın saldırısı sonucunda yıkıma uğrayan yöre, daha sonra sırasıyla Eyyubi, Karakoyunlu ve Saf evi egemenliğine girdi 16 yüzyılın ilk yansında Osmanlı topraklarına katıldı Sason'da yaşayan Ermeniler'in 1894'te başlattığı ayaklanma 20 yüzyılın başlarına kadar yöreyi etkiledi 1957'de ilçe olan Batman, 1990'daki yönetsel düzenlemeyle kuruları yeni ilin sınırları içine alındı Ekonomi 1990 nüfus sayımı sonuçlarına göre halkın yaklaşık yüzde 43'ünün Batman kentinde yaşadığı ilde petrol sanayisi ile tanm ve ticaret başlıca ekonomik etkinliklerdir İlin en önemli petrol üretim alanı olan Raman Dağı'nda arama çalışmalan 1937'de başladı; ilk olarak 1940'ta petrole rastlarıdı Büyük kapasiteli Batman Rafinerisi ise 1955'te deneme üretimine geçti Bölgedeki petrol üretim alanlarının genişlemesi sonucu rafinerinin işleme kapasitesi aşılınca, 1967'de BatmanDörtyol Ham Petrol Boruhattı işletmeye açıldı Batman kentinin büyümesinde rol oynayan petrol sanayisi dışındaki başlıca sanayi kuruluşları un, tuğla ve kiremit fabrikalandır Merkez ilçenin kırsal kesimiyle öteki ilçelerde yaşayan halkın büyük bölümü geçimini tarımdan sağlar Başlıca bitkisel ürünler buğday, üzüm, arpa, mercimek, pamuk, tütün ve soğandır Beşiri, Kozluk ve Sason'da Tekel tarafından kurulmuş tütün işletmeleri vardır GAP kapsamında yer alan yörede önemli bir üretim ve verim artışı beklenmektedir Hayvancılık önemli bir gelir kaynağıdır İlin hayvan varlığı yöreye özgü siyah ve kahverengi tiftikli Ankara keçilerini de kapsar Tiftik, kıl ve yünler dokumacılıkta değerlendirilir Ticaretin en gelişmiş olduğu kent Batman il merkezidir İl Merkezi: Batman Görece yeni bir kent sayilan Batman'ın yerinde eskiden İluh adıyla küçük bir köy vardı 1940'ta petrol bulunması ve rafinerinin kurulmasından sonra kent hızla büyük bir sanayi merkezine dönüştü İşsizliğin yaygın olduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin her yanından göç edenlerle kısa sürede kalabalık bir kent haline geldi 1950'de yalnızca 915 olan nüfus, 1960'ta 10 bini, 1975'te 50 bini, 1985'te 110 bini buldu Batman 1990'da bölgenin Gaziantep, Diyarbakır ve Şanlıurfa'dan sonra dördüncü büyük kentiydi Kurtalan'da sona eren demiryolu ile Bitlis'i Mardin'e bağlayan karayolu Batman il merkezinden geçer Kentteki tek yükseköğretim kurumu Dicle Üniversitesi'ne bağlı Batman Meslek Yüksekokulu'dur __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır