Cevap : Türkiye Büyük Millet Meclisinin Kurulması

**Şengül Şirin** · 06-03-2009

Türkiye Büyük Millet Meclisi (1 Dönem)

Meclisin açılışı

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin ilk üyeleri

Birinci Dönem Büyük Millet Meclisi ya da kısaca Birinci Meclis,

23 Nisan1920'de Ankara'da toplanmış, 1 Nisan 1923'te yeni seçim kararı alarak 15 Nisan 1923'te son oturumunu yapmıştır

Yeni Türk devletinin kurucu meclisi olarak kabul edilir

Meclis'in açılış günü olan 23 Nisan, halen Türkiye'de ulusal bayram olarak kutlanmaktadır

Meclisin açılış aşamasında Osmanlı Devleti hala İstanbul'da hüküm sürmekteydi

Meclis, açılış gününde sultan ve halife VI

Mehmet'e bağlılık yemini etmiş, ancak uygulamada İstanbul'daki iktidardan tamamen bağımsız olmuş ve 1 Kasım 1922'de aldığı kararla Osmanlı Devleti'ne son vermiştir

Yeni devletin nihai biçimi olan Cumhuriyet, 29 Ekim 1923'te İkinci Meclis tarafından ilan edilecektir

Bu iki tarih arasında TBMM, yasama, yürütme ve yargı yetkilerini tek elde toplayan bir ihtilal meclisi görünümü sergilemiştir

Meclis'in Kuruluşu

4-[11 Eylül]] 1919 tarihlerinde toplanan Sivas Kongresi'nden sonra, Mustafa Kemal yönetimindeki Heyet-i Temsiliye Anadolu'da idareyi fiilen ele almıştı

30 Eylül'de Osmanlı hükümeti, Heyet-i Temsiliye'nin talebi doğrultusunda, Mebusan Meclisi seçimlerini yapma kararı aldı

Heyet-i Temsiliye'de Mustafa Kemal'in dahil olduğu çoğunluk, meclisin Anadolu'da toplanmasından yana idi

Ancak 28 Kasım1919'da yapılan toplantıda, Kâzım Karabekir'in ısrarı ve Rauf (Orbay)'in desteğiyle meclisin İstanbul'da toplanması kararlaştırıldı

[1] Seçilen mebuslar

Anadolu'ya çağrılarak kendilerine Heyet-i Temsiliye'nin görüşleri tebliğ edildi

Mebusan Meclisi 12 Ocak 1920'de İstanbul'da toplandı

Ancak 140 küsur mebusun üçte bir kadarı, çeşitli nedenlerle Meclis'e katılmadılar

Büyük çoğunluğu ile Milli Mücadele yandaşlarından oluşan meclis, Misak-ı Milli beyannamesini kabul etti

Mart ayında ana hatları belli olan Sevr Antlaşması'na karşı keskin bir muhalefet tavrını benimsedi

16 Mart 1920'de bir İngiliz askeri birliği Meclis'i basarak, Rauf başta olmak üzere bazı mebusları tutukladı

Bunun üzerine 18 Mart'ta toplanan mebuslar, yasama dokunulmazlığının ortadan kalktığı

gerekçesiyle meclisi süresiz tatil etme ve Ankara'da toplanma kararı verdi

İstanbul meclisinin tüm üyeleri otomatik olarak Ankara'daki meclise katılma hakkına sahipti

Bunlardan Ankara'ya gelmek istemeyen birkaçı istifa etmiş sayıldı

Sonuçta (gecikenlerle birlikte) Mebusan Meclisi üyelerinden 92'si yeni meclise katıldı

19 Mart 1920'de Mustafa Kemal vilayetlere, müstakil livalara ve kolordu kumandanlarına gönderdiği bir tebliğ ile her livadan Meclis'e beş temsilci seçilmesini istedi

Seçim liva merkezi ve kazalardaki ikinci seçmenler, vilayet idare meclisleri, belediye meclisleri ve Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti yönetim kurulu üyelerinden oluşan bir heyet tarafından yapılacaktı

Vakit darlığından ötürü birinci seçmenlere müracaat edilmedi

Uygulamada, tüm livalarda Müdafaa-yı Hukuk cemiyetlerinin önerdiği veya kabul ettiği adaylar seçildi

İstanbul Meclisi üyeleriyle birlikte 66 seçim bölgesinden toplam 337 temsilci Meclis'e katıldı

Bu sayıya, 1922'de Malta Sürgünü dönüşü Meclis'e katılan 14 kişi dahildir

Meclisin adı ilk önce Millet Meclisi iken, İstanbul Meclisi üyelerine ek olarak seçilen temsilciler nedeniyle ("genişletilmiş meclis" anlamında) Büyük Millet Meclisi adı benimsendi

1921'de Türkiye sözcüğü eklenerek Türkiye Büyük Millet Meclisi adı resmileştirildi

Önemli Kararları

TBMM 1

Dönem'in özellikleri arasında olağanüstü şartlarda faaliyete geçmiş olması, ihtilal meclisi olması, kuvvetler birliği esasına dayanması (yasama, yürütme ve yargıyı şahsında toplaması), bakanları ayrı ayrı ataması ve azletmesi en başta sayılabilir

Meclis Başkanı (Mustafa Kemal) aynı zamanda yürütmenin başıdır

Meclis üyeleri zamanla, kişisel ve fikri konumlarına göre, kabaca 3 temel gruba ayrılmıştır

Kalpaklılar, yeni bir devlet ve hükümet kurma düşüncesi içinde olanlar; Sarıklılar, Şeriat hükümlerinin idareye hakim olması düşüncesi içinde olanlar; Fesliler, Osmanlı hukukunun korunması düşüncesi içinde olanlar bu gruplaşmalara verilen tanımlardır

1

dönem milletvekillerinin 288'i yüksek öğrenim görmüş, 94'ü orta öğrenim mezunu kişilerden oluşmaktaydı

Meslek dağılımı şu şekildeydi: 162 serbest meslek, 133 devlet memuru, 54 asker, 32 din adamı, 30 aşiret reisi, 7 teknik eleman, 16 sağlık görevlisi, 2 Reji görevlisi

Toplam 378 milletvekilinin 162'si birden fazla dil bilgisine sahipti

Üstlendiği misyonun yanısıra, 1

Dönem meclisi, demokratik ve parlamenter hasletlerinin derinliği ile de dikkat çekmektedir

Öncesinde 2 ayrı tarih kesitinde Meşrutiyete dayalı parlamenter sistem tecrübesi olduğu, hatta Tanzimat'tan itibaren Danışma Meclisi tarzı yapılanmaların Osmanlı devlet kültürüne girdiği dikkate alınırsa, 1920'lerde Türk insanının meclis yolu ile yönetme ve yönetilme birikiminin mevcut olduğu da burada belirtilmelidir

İlk TBMM'nin çalışma esasları

TBMM’nin üstünde bir kuvvet yoktur
Hükümet kurmak gereklidir
Geçici kaydıyla bir başkanı ve padişah vekili atamak uygun değildir(hükümet devamlılığı)
TBMM yasama ve yürütme yetkilerine sahiptir(güçler birliği ilkesi)
Padişah ve halife bulunduğu baskıdan kurtulduktan sonra meclis tarafından belirlenecektir(saltanat ve halifeliğin kaldırılmasının yasal dayanağı)

TBMM'nin Önemi ve Özellikleri

Bu önerge 20 Ocak 1921 anayasası kabul edilinceye kadar meclisin çalışma esaslarını

TBMM Döneminde Gerçekleştirilen Başlıca Faaliyetler

Hıyaneti vataniye kanunu
İstiklal mahkemesi kuruldu
İsyanlar bastırıldı
Batı Anadolu’da düzenli ordu kuruldu
Doğu,Güney ve Batı cephelerindeki zaferlerle Anadolu işgalden kurtuldu
1921 Anayasası ile İstiklâl Marşı kabul edildi
Saltanat kaldırıldı
Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalandı
Lozan görüşmelerine başladı

TBMM’ye Karşı Çıkan Ayaklanmalar

İstanbul Hükümetince çıkarılan ayaklanmalar

Anzavur isyanı
Kuvay-i inzibatiye ayaklanması (Hilafet Ordusu)

İstanbul hükümeti ve işgalci devletlerin kışkıtmaları ile çıkan ayaklanmalar

Bolu Düzce, Hendek, Adapazarı ayaklanması
Yozgat ayaklanması, Çapanoğlu
Konya ayaklanması
Şeyh Eşref ve Koçgiri ayaklanması
Urfa Milli Aşiret isyanı

Azınlıkların çıkardığı ayaklanmalar

Ermeni İntikam alayları(Adana ve Doğu Anadolu)
Doğu Karadeniz’de Rumlar tarafından çıkarılan Pontus isyanı

Kuvay-ı milliye yanlısı olup sonradan ayaklananlar

Düzenli ordunun kurulması aşamasından buna karşı çıkan kuvay-i milliye şefleri tarafından çıkarılmıştır
Çerkes Ethem ve Demirci Mehmet Efe isyanı

Ayaklanmalara Alınan Önlemler

Hıyanet-i vataniye kanunu çıkarıldı
İstanbul ile haberleşme kesildi
İstiklal mahkemeleri kuruldu
Düzenli orduya geçildi

İsyanların Sonuçları

Düşman cephelerde ilerleme imkânı buldu
Milli bağımsızlığın gerçekleşmesi gecikti
Ayaklanmaların bastırılması ile TBMM Anadolu’ya hakim tek güç haline geldi

06-03-2009	#2
Şengül Şirin	Cevap : Türkiye Büyük Millet Meclisinin Kurulması Türkiye Büyük Millet Meclisi (1 Dönem) Meclisin açılışı Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin ilk üyeleri Birinci Dönem Büyük Millet Meclisi ya da kısaca Birinci Meclis, 23 Nisan1920'de Ankara'da toplanmış, 1 Nisan 1923'te yeni seçim kararı alarak 15 Nisan 1923'te son oturumunu yapmıştır Yeni Türk devletinin kurucu meclisi olarak kabul edilir Meclis'in açılış günü olan 23 Nisan, halen Türkiye'de ulusal bayram olarak kutlanmaktadır Meclisin açılış aşamasında Osmanlı Devleti hala İstanbul'da hüküm sürmekteydi Meclis, açılış gününde sultan ve halife VI Mehmet'e bağlılık yemini etmiş, ancak uygulamada İstanbul'daki iktidardan tamamen bağımsız olmuş ve 1 Kasım 1922'de aldığı kararla Osmanlı Devleti'ne son vermiştir Yeni devletin nihai biçimi olan Cumhuriyet, 29 Ekim 1923'te İkinci Meclis tarafından ilan edilecektir Bu iki tarih arasında TBMM, yasama, yürütme ve yargı yetkilerini tek elde toplayan bir ihtilal meclisi görünümü sergilemiştir Meclis'in Kuruluşu 4-[11 Eylül]] 1919 tarihlerinde toplanan Sivas Kongresi'nden sonra, Mustafa Kemal yönetimindeki Heyet-i Temsiliye Anadolu'da idareyi fiilen ele almıştı 30 Eylül'de Osmanlı hükümeti, Heyet-i Temsiliye'nin talebi doğrultusunda, Mebusan Meclisi seçimlerini yapma kararı aldı Heyet-i Temsiliye'de Mustafa Kemal'in dahil olduğu çoğunluk, meclisin Anadolu'da toplanmasından yana idi Ancak 28 Kasım1919'da yapılan toplantıda, Kâzım Karabekir'in ısrarı ve Rauf (Orbay)'in desteğiyle meclisin İstanbul'da toplanması kararlaştırıldı[1] Seçilen mebuslar Anadolu'ya çağrılarak kendilerine Heyet-i Temsiliye'nin görüşleri tebliğ edildi Mebusan Meclisi 12 Ocak 1920'de İstanbul'da toplandı Ancak 140 küsur mebusun üçte bir kadarı, çeşitli nedenlerle Meclis'e katılmadılar Büyük çoğunluğu ile Milli Mücadele yandaşlarından oluşan meclis, Misak-ı Milli beyannamesini kabul etti Mart ayında ana hatları belli olan Sevr Antlaşması'na karşı keskin bir muhalefet tavrını benimsedi 16 Mart 1920'de bir İngiliz askeri birliği Meclis'i basarak, Rauf başta olmak üzere bazı mebusları tutukladı Bunun üzerine 18 Mart'ta toplanan mebuslar, yasama dokunulmazlığının ortadan kalktığı gerekçesiyle meclisi süresiz tatil etme ve Ankara'da toplanma kararı verdi İstanbul meclisinin tüm üyeleri otomatik olarak Ankara'daki meclise katılma hakkına sahipti Bunlardan Ankara'ya gelmek istemeyen birkaçı istifa etmiş sayıldı Sonuçta (gecikenlerle birlikte) Mebusan Meclisi üyelerinden 92'si yeni meclise katıldı 19 Mart 1920'de Mustafa Kemal vilayetlere, müstakil livalara ve kolordu kumandanlarına gönderdiği bir tebliğ ile her livadan Meclis'e beş temsilci seçilmesini istedi Seçim liva merkezi ve kazalardaki ikinci seçmenler, vilayet idare meclisleri, belediye meclisleri ve Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti yönetim kurulu üyelerinden oluşan bir heyet tarafından yapılacaktı Vakit darlığından ötürü birinci seçmenlere müracaat edilmedi Uygulamada, tüm livalarda Müdafaa-yı Hukuk cemiyetlerinin önerdiği veya kabul ettiği adaylar seçildi İstanbul Meclisi üyeleriyle birlikte 66 seçim bölgesinden toplam 337 temsilci Meclis'e katıldı Bu sayıya, 1922'de Malta Sürgünü dönüşü Meclis'e katılan 14 kişi dahildir Meclisin adı ilk önce Millet Meclisi iken, İstanbul Meclisi üyelerine ek olarak seçilen temsilciler nedeniyle ("genişletilmiş meclis" anlamında) Büyük Millet Meclisi adı benimsendi 1921'de Türkiye sözcüğü eklenerek Türkiye Büyük Millet Meclisi adı resmileştirildi Önemli Kararları TBMM 1 Dönem'in özellikleri arasında olağanüstü şartlarda faaliyete geçmiş olması, ihtilal meclisi olması, kuvvetler birliği esasına dayanması (yasama, yürütme ve yargıyı şahsında toplaması), bakanları ayrı ayrı ataması ve azletmesi en başta sayılabilir Meclis Başkanı (Mustafa Kemal) aynı zamanda yürütmenin başıdır Meclis üyeleri zamanla, kişisel ve fikri konumlarına göre, kabaca 3 temel gruba ayrılmıştır Kalpaklılar, yeni bir devlet ve hükümet kurma düşüncesi içinde olanlar; Sarıklılar, Şeriat hükümlerinin idareye hakim olması düşüncesi içinde olanlar; Fesliler, Osmanlı hukukunun korunması düşüncesi içinde olanlar bu gruplaşmalara verilen tanımlardır 1 dönem milletvekillerinin 288'i yüksek öğrenim görmüş, 94'ü orta öğrenim mezunu kişilerden oluşmaktaydı Meslek dağılımı şu şekildeydi: 162 serbest meslek, 133 devlet memuru, 54 asker, 32 din adamı, 30 aşiret reisi, 7 teknik eleman, 16 sağlık görevlisi, 2 Reji görevlisi Toplam 378 milletvekilinin 162'si birden fazla dil bilgisine sahipti Üstlendiği misyonun yanısıra, 1 Dönem meclisi, demokratik ve parlamenter hasletlerinin derinliği ile de dikkat çekmektedir Öncesinde 2 ayrı tarih kesitinde Meşrutiyete dayalı parlamenter sistem tecrübesi olduğu, hatta Tanzimat'tan itibaren Danışma Meclisi tarzı yapılanmaların Osmanlı devlet kültürüne girdiği dikkate alınırsa, 1920'lerde Türk insanının meclis yolu ile yönetme ve yönetilme birikiminin mevcut olduğu da burada belirtilmelidir İlk TBMM'nin çalışma esasları TBMM’nin üstünde bir kuvvet yoktur Hükümet kurmak gereklidir Geçici kaydıyla bir başkanı ve padişah vekili atamak uygun değildir(hükümet devamlılığı) TBMM yasama ve yürütme yetkilerine sahiptir(güçler birliği ilkesi) Padişah ve halife bulunduğu baskıdan kurtulduktan sonra meclis tarafından belirlenecektir(saltanat ve halifeliğin kaldırılmasının yasal dayanağı) TBMM'nin Önemi ve Özellikleri Bu önerge 20 Ocak 1921 anayasası kabul edilinceye kadar meclisin çalışma esaslarını TBMM Döneminde Gerçekleştirilen Başlıca Faaliyetler Hıyaneti vataniye kanunu İstiklal mahkemesi kuruldu İsyanlar bastırıldı Batı Anadolu’da düzenli ordu kuruldu Doğu,Güney ve Batı cephelerindeki zaferlerle Anadolu işgalden kurtuldu 1921 Anayasası ile İstiklâl Marşı kabul edildi Saltanat kaldırıldı Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalandı Lozan görüşmelerine başladı TBMM’ye Karşı Çıkan Ayaklanmalar İstanbul Hükümetince çıkarılan ayaklanmalar Anzavur isyanı Kuvay-i inzibatiye ayaklanması (Hilafet Ordusu) İstanbul hükümeti ve işgalci devletlerin kışkıtmaları ile çıkan ayaklanmalar Bolu Düzce, Hendek, Adapazarı ayaklanması Yozgat ayaklanması, Çapanoğlu Konya ayaklanması Şeyh Eşref ve Koçgiri ayaklanması Urfa Milli Aşiret isyanı Azınlıkların çıkardığı ayaklanmalar Ermeni İntikam alayları(Adana ve Doğu Anadolu) Doğu Karadeniz’de Rumlar tarafından çıkarılan Pontus isyanı Kuvay-ı milliye yanlısı olup sonradan ayaklananlar Düzenli ordunun kurulması aşamasından buna karşı çıkan kuvay-i milliye şefleri tarafından çıkarılmıştır Çerkes Ethem ve Demirci Mehmet Efe isyanı Ayaklanmalara Alınan Önlemler Hıyanet-i vataniye kanunu çıkarıldı İstanbul ile haberleşme kesildi İstiklal mahkemeleri kuruldu Düzenli orduya geçildi İsyanların Sonuçları Düşman cephelerde ilerleme imkânı buldu Milli bağımsızlığın gerçekleşmesi gecikti Ayaklanmaların bastırılması ile TBMM Anadolu’ya hakim tek güç haline geldi __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır