Birleşik Fiiller -birleşik Eylemler Ve özellikleri

**Şengül Şirin** · 05-21-2009

BİRLEŞİK FİİLLER – BİRLEŞİK EYLEMLER VE ÖZELLİKLERİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIM

İki eylemin belirli kurallara göre birleşmesi

Hem anlam hem de biçim yönünden kalıplaşarak oluşurlar

KURALLI BİRLEŞİK
Eylem+eylem

YETERLİK (-ebil)
Cümleye “gücü yetme, başarma olasılık” anlamları katar

Örn:
Bu soruların hepsini çözebilir

(yeterlilik)
Ahmet bu akşam gelebilir/gelmeyebilir

(olasılık)
Olumsuzu: eylem+ –ama, -eme + zaman eki+kişi
Örn:
Konuşabilir>konuş-amaz
Gelebilirim>gel-emem
Koşabildin>koş-amadın

TEZLİK (-i, -ü,-ı, -u vermek)
Cümleye “çabukluk olma, önem vermeme vb” anlamlar katar

Örn:
Haberi duyunca gelivermiş (tezlik)
Bana şu mektubu okuyuver

(hemen oku)
Bir kez daha geliver, ne olacak? (önemsememe)
Olumsuzu: eylem+me+iver+zaman eki+kişi eki
Eylem+iver+me+zaman eki+kişi eki
Örn:
Yazmayıverdin

Atıvermedin

SÜRERLİK (-a, -e durmak, gelmek, kalmak)
Örn:
Ardından bak-akal-dı
Siz git-edur-un , ben yetişirim
Bu gelenek nesilden nesile sür-egel-miş
Olumsuzu yoktur

YAKLAŞMA (-a,-e yazmak)
Cümleye “ az kalsın, neredeyse” anlamları katar

Örn:
Karşıdan karşıya geçerken öl-eyaz-dım

Ayağım kayınca düş-eyaz-acaktım

Olumsuzu yoktur

İSTEKLENME (-eceği/-esi gelmek)
Cümleye isteklenme, özlem anlam ayrıntıları katar

Örn:
İçesin geldi

(içmek istedim)
Göresim geldi

(görmek istedim)

YARDIMCI EYLEMLERLE KURULAN BİRLEŞİK EYLEMLER

Yardımcı eylemler: “etmek, olmak, kılmak, buyurmak”
Ad veya ad soylu sözcüklere getirilirler

Yardım ettiği adda ses değişmesi olmazsa ayrı, olursa birleşik yazılır

En çok kullanılanlar “etmek, olmak”
Birleşince bir anlam ve görevi ortalaşa yüklenen öğe olurlar

Örn:
Şu zavallıya /yardım edelim
Bugün neler hissettin

Ne zaman şükredeceksin

Kahrolursun

Sizi bugün çok /merak ettik

Kendine bakmazsan /hasta olursun
Adam bizlere de nazar kıldı

Uyarı: “etmek, olmak” cümlede bazen tek başlarına yüklem görevini de üstlenebilirler

Örn:
Kendim /ettim, kendim /buldum

İçeri girenler /oldu

ANLAMCA KAYNAŞMIŞ BİRLEŞİK EYLEMLER

Birden çok sözcüğün birleşerek gerçek anlamından uzaklaşarak yeni bir anlamda kullanılması

Bu eylemler, ya kendi sözcük anlamlarından sıyrılır, ya da “deyim” olurlar

Örn:
Şunları bir daha /gözden geçir

Onun üçerine iki kişi /söz aldı

Bugün hasta düştü, hiç de iyi görünmüyor

05-21-2009	#1
Şengül Şirin	Birleşik Fiiller -birleşik Eylemler Ve özellikleri BİRLEŞİK FİİLLER – BİRLEŞİK EYLEMLER VE ÖZELLİKLERİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIM İki eylemin belirli kurallara göre birleşmesi Hem anlam hem de biçim yönünden kalıplaşarak oluşurlar KURALLI BİRLEŞİK Eylem+eylem YETERLİK (-ebil) Cümleye “gücü yetme, başarma olasılık” anlamları katar Örn: Bu soruların hepsini çözebilir (yeterlilik) Ahmet bu akşam gelebilir/gelmeyebilir (olasılık) Olumsuzu: eylem+ –ama, -eme + zaman eki+kişi Örn: Konuşabilir>konuş-amaz Gelebilirim>gel-emem Koşabildin>koş-amadın TEZLİK (-i, -ü,-ı, -u vermek) Cümleye “çabukluk olma, önem vermeme vb” anlamlar katar Örn: Haberi duyunca gelivermiş (tezlik) Bana şu mektubu okuyuver (hemen oku) Bir kez daha geliver, ne olacak? (önemsememe) Olumsuzu: eylem+me+iver+zaman eki+kişi eki Eylem+iver+me+zaman eki+kişi eki Örn: Yazmayıverdin Atıvermedin SÜRERLİK (-a, -e durmak, gelmek, kalmak) Örn: Ardından bak-akal-dı Siz git-edur-un , ben yetişirim Bu gelenek nesilden nesile sür-egel-miş Olumsuzu yoktur YAKLAŞMA (-a,-e yazmak) Cümleye “ az kalsın, neredeyse” anlamları katar Örn: Karşıdan karşıya geçerken öl-eyaz-dım Ayağım kayınca düş-eyaz-acaktım Olumsuzu yoktur İSTEKLENME (-eceği/-esi gelmek) Cümleye isteklenme, özlem anlam ayrıntıları katar Örn: İçesin geldi (içmek istedim) Göresim geldi (görmek istedim) YARDIMCI EYLEMLERLE KURULAN BİRLEŞİK EYLEMLER Yardımcı eylemler: “etmek, olmak, kılmak, buyurmak” Ad veya ad soylu sözcüklere getirilirler Yardım ettiği adda ses değişmesi olmazsa ayrı, olursa birleşik yazılır En çok kullanılanlar “etmek, olmak” Birleşince bir anlam ve görevi ortalaşa yüklenen öğe olurlar Örn: Şu zavallıya /yardım edelim Bugün neler hissettin Ne zaman şükredeceksin Kahrolursun Sizi bugün çok /merak ettik Kendine bakmazsan /hasta olursun Adam bizlere de nazar kıldı Uyarı: “etmek, olmak” cümlede bazen tek başlarına yüklem görevini de üstlenebilirler Örn: Kendim /ettim, kendim /buldum İçeri girenler /oldu ANLAMCA KAYNAŞMIŞ BİRLEŞİK EYLEMLER Birden çok sözcüğün birleşerek gerçek anlamından uzaklaşarak yeni bir anlamda kullanılması Bu eylemler, ya kendi sözcük anlamlarından sıyrılır, ya da “deyim” olurlar Örn: Şunları bir daha /gözden geçir Onun üçerine iki kişi /söz aldı Bugün hasta düştü, hiç de iyi görünmüyor