05-20-2009
|
#2
|
Şengül Şirin
|
Cevap : Dünyanın Hareketleri Ve Sonuçları
b) Mevsimler
Dünya, Güneş etrafındaki hareketini 365 gün 6 saatte (Bir Yılda) tamamlar
Buna dünyanın yıllık hareketi denir Dünyanın güneş etrafındaki hareketi sırasında izlediği yola yörünge adı verilir Yörüngenin meydana getirdiği düzlemde yörünge düzlemidir
Dünyanın güneş etrafındaki yörüngesi elips şeklindedir ve Güneş bu elipsin iki odak noktasından birinde bulunur Buna göre dünya, hareketi sırasında güneşe bazı zamanlar daha çok yaklaşır bazen de uzaklaşır Güneş ile dünyanın birbirlerine en çok yaklaştığı noktaya gün beri (perihel), en uzak olduğu noktaya da gün öte (afel) denir Ancak, Dünyanın güneşe yaklaşması veya uzaklaşması farklı mevsimlerin oluşmasını sağlayacak kadar etkili değildir
Dünyanın ekseni, yörünge düzlemine tam dik değildir Yörünge düzlemi ile dünya ekseni arasında 63 derece 33’lık bir açı vardır Başka bir ifade ile yörünge düzlemi ile ekvator düzlemi çakışmaz Aralarında 23 derece 27 dakikalık bir açı bulunur İçte bu durum mevsimlerin meydana gelmesini sağlar Dünyanın ekseni eliptik düzlemi (yörünge düzlemi) ile dik açı yapsaydı mevsimler meydana gelmezdi çünkü o zaman dünya ve yörünge üzerinde nerede bulunursa bulunsun güneş sadece her zaman ekvatora dik gelecekti bundan dolayı aydınlanma dairesi ( gece – gündüz çemberi her zaman kutup noktalarından geçeceği için gece – gündüz süreleri eşit olacak halbuki gerçekte 21 haziran günü güneş ışınları yengeç dönencesine dik gelir bu tarihte kuzey yarım kürede en uzun gündüz ve en kısa gece yaşanır Aydınlanma dairesi kuzey kutup bölgesi aydınlıkta, güney kutup bölgesi ise karanlıkta kalacak şekilde kutup dairelerinden teğet geçer 21 haziran kuzey yarım kürede yaz mevsiminin başlangıcı sayılır Ekvatordan kuzey kutup noktasında doğru girildikçe gündüz süresi uzar gece süresi kısalır Aynı tarihte güney yarım kürede durum bunun tersinedir 21 haziran tarihinde itibaren güneş ışınlarından ekvatora gelme açısı giderek dikleşir onun için bu tarihe yaz gün dönümü ( solstis) ) denir (Şekil 5)
23 eylül tarihinde güneş ışınları ekvatora tam dik gelir Bu durum aydınlanma dairesinin kutup noktalarından geçmesini sağlar Sonuçta bu tarihte dünyanın her yerinde gece ve gündüz süreleri eşittir Gece ve gündüz sürelerinin eşit olma durumuna ekinoks denir 23 eylül tarihi kuzey yarım kürede son bahar mevsiminin başlangıcı olarak kabul edilir Onun için 23 eylüldeki ekinoksa son bahar ekinoksu denir
21 aralık tarihinde güneş ışınları oğlak dönencesine dik gelir Bu tarihte kuzey yarım kürede en kısa gündüz yaşanır Aydınlanma dairesi 21 haziran gününde yaşanan durumun tam tersi olarak kuzey kutup bölgesi karanlıkta güney kutup bölgesi aydınlıkta kalacak Şekilde kutup dairelerinde teğet geçer Güneş ışınları artık bu tarihten sonra kuzeye doğru kaymaya başlar 21 aralık kuzey yarım kürede kış mevsimin başlangıcı olarak kabul edilmiştir Onun için bu tarihe kış gün dönümü adı verilir Kuzey yarım kürede ekvatordan kuzeye doğru girildikçe gece süresi artar Kuzey kutup dairesinde ise bu durum 24 saati bulunur
Dünyanın güneş etrafındaki hareketlerinin sonuçları özetlenecek olursa;
1- Mevsimler meydana gelir
2- Güneş ışınları yıl boyunca yengeç ve oğlak dönenceleri arasına dik ve dike yakın açılarla gelir
3- Gece ve gündüz süreleri sürekli olarak değişir ancak ekvator çevresinde gece ve gündüz süreleri arasındaki fark önemli değildir
4- Kutup daireleriyle kutup noktaları arasında ( kutup bölgesinde) gece ve gündüz süreleri 24 saat ve daha fazla olabilir Kutup noktalarında 180 gün ( 6 ay) gündüz veya gece yaşamak mümkündür
5- 21 mart – 23 eylül tarihleri arasında kuzey yarım kürede gündüzler uzun geceler kısadır 23 eylül – 21 mart tarihleri arasında ise geceler uzun gündüzler kısadır
Dünyanın yuvarlak oluşu yeryüzünün değişik yerlerinin farklı ölçülerde güneş enerjisi almasına neden olur Bunun sonucu olarak iklim kuşakları oluşmuştur (Şekil 6-7)
Şekil : 6 – Matematik İklim Kuşakları Yerin yuvarlaklığından dolayı güneş ışınları dönenceler arasına dik ve dike yakın açılarla gelir Kutuplara doğru gidildikçe yatıklaşır Bundan dolayı yeryüzünde güneş enerjisi farklı olarak dağılır İşte bunun sonucundan matematik iklim kuşakları belirmiştir
Şekil: 7- Sıcaklık kuşakları Sıcaklık kuşaklarının oluşmasındaki başlıca etkenler;
Yerin şekli kara ve denizlerin dağılışı eksen eğikliği sıcak ve soğuk su akıntıları ile genel hava dolaşımıdır Şekilden de anlaşıldığı gibi yer yüzündeki sıcaklık kuşakları simetrik değildir Ilıman kuşak güney yarım kürede kuzey yarım küreye göre daha dar, buna karşılık soğuk kuşak çok daha geniştir Bunun başlıca nedenleri denizlerin burada çok geniş alanlar kaplaması ve yer ekseninin doğuya doğru eğik oluşudur
__________________
|
|
|
|