03-15-2013
|
#2
|
Şengül Şirin
|
Cevap : Cedidcilik, Cedidcilik Hareketi
19 yüzyılın ortalarına değin Tatar kültürünün etkisinde kalan Kazaklar,Kazan Türklerinden de etkilenerek eğitim ve kültürde yenileşme içine girdilerYenileşmenin öncülerinden olan Çokan,Velihanov (1835-65),Tatarlaşmaya ve İslamlaşmaya karşı çıktıİlk Kazak ders kitabının yazarı eğitimci İbrahim Altınsarı (1841-89),Kazak folkloru konusundaki araştırmalarıyla yenileşme düşüncesinin gelişmesine katkıda bulunduAbay Kunanbay ise (1845-1904) eğitimin Kazak dilinde yapılmasını savundu19yüzyılın ikinci yarısında Rusların egemenliğine giren Kırgızların 1905'e değin kendi edebiyatları ve eğitim kurumları gelişmemiştiDin adamları ve zenginler Tatar ve Özbek medreselerinde öğrenim görüyorlardıTürkistan'da ise Cedidciliğin ilk savunucusu Ahmed Daniş'ti(1827-1904)Hareketin gelişmesinde Tercüman'ın ve Kazan ile Azerbeycan'da Cedidciliği savunan benzeri yayınların etkisi olduTürkistan'daki ilk usul-i cedid okulu 1900'de Buhara'da açıldıBunu 1901'de Taşkent'te ve 1903'te Semerkant'ta açılan okullar izledi
20yüzyılın başlarında artık bütün Rusya usul-i kadimciler (eski usulcüler) olarak adlandırılan ve mollalar ile işanlardan oluşan tutucu bir kesim tarafından engellenmeye başlamıştıTutucular Rusya Türklerinin birliğini yalnızca İslamda görüyor ve Cedidciliği dine aykırı buluyorlardıYenileşmenin halkın Rusyalaşmasına yol açacağını ileri sürerek okullarda fen derslerinin okutulmasına karşı çıktılarve zaman zaman işi cedidcileri çarlık yönetimine ihbar etmeye kadar vardılarCedidciler hükümetten de destek görmedikleri için yeni usul-i cedid okullarının açılmasında parasal zorluklarla karşılaştılarönceden açılan okullarsa Rus hükümetince sık sık kapatılıyorduBuna karşın Cedidcilik,medreseleri de etkileyebilecek kadar gelişme gösterdi
Cedidciler,1905 Devrimini destekledilerve devrimden sonra kurulan Duma'ya (parlamento) temsilci göndermeyi başardılar1905 Devrimini izleyen yıllarda gericiliğe karşı mücadele ettiler ve sol siyasal hareketler içinde yer almaya başladılarBöylece,cedidciler ile tutucular arasındaki görüş farklılıkları büyük bir mücadeleye dönüştüÖrneğin,Buhara'da Lakay aşireti reisi İbrahim bey yakaladığı cedidcilerin kulaklarını kesmekle övünüyorduTutucular cedidcileri dinsizlikle ve sosyalist olmakla suçladılar1912'de çok sayıda cedidci öğretmen tututlandı ve Rus hükümeti usul-i cedid okullarını "devrim ocakları " olarak görmeye başladıAma cedidciler daha da güçlenerek siyasal örgütler kurdularDüşüncelerini yaymak için de Urta Aziya'nın Umgüzarlığı ,Terakki ,Yurt gibi yeni dergi ve gazeteler çıkardılarÖte yandan Rusya Türkleri arasında Türkçülük,İSlamcılık gibi akımlar gelişmeye başladıCedidciler arasında bu akımları temsil eden Yusuf Akçura,Cedidcilik hareketi içinde yer almış ünlü Türkçü düşünürlerdendiJön Türklerden etkilenerek oluşturulan Genç Buharalılar ,Genç Tatarlar,Genç Sartlar gibi siyasal hareketlere de katılan cedidciler,1917 Devrimine doğru milliyetçilikten Bolşevikliğe kadar uzanan geniş bir yelpaze oluşturuyorlardı
Cedidcilerin bir bölümü 1917 Devrimi'nde Bolşevikleri destekledilerve devrimden sonra Bolşevik yönetimin organları içinde yer aldılarAma devrimi izleyen yıllarda cedidci sosyalistler de Rusya Türkleri sorununa temelde ulusal haklar açısından yaklaştıkları için,parti ve yönetim kademelerinden uzaklaştırıldılar1924'te Türk Sovyet cumhuriyetlerinin kurulmasından sonra cedidcilerin etkinlikleri de son buldu
Kaynak;AnaBritannica cilt 7 sayfa 355 frmsinsinet için derlenmiştir
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|
|
|
|