İslamiyet Öncesi Sözlü Türk Edebiyatı

**Prof. Dr. Sinsi** · 12-20-2012

İslamiyet Öncesi Sözlü Türk Edebiyatı

İslamiyet Öncesi Sözlü Türk Edebiyatı - İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı - Türk Edebiyatı

Sözlü Türk edebiyatı, Türklerin henüz yazıyı
kullanmadıkları dönemdeki edebiyattır

Bu dönem edebiyatı sözlü olarak üretilmiş ve kulaktan kulağa yayılarak varlığını sürdürmüştür

Bu dönemde edebiyatımızı Şamanizm, Manihaizm, Budizm gibi dinler etkilemiştir

Sözlü Dönemin Özellikleri
1

"kopuz" adı verilen sazla dile getirilmiştir

2

Ölçü olarak ulusal ölçümüz olan "hece ölçüsü" kullanılmıştır

3

Nazım birimi "dörtlük" tür

4

Dönemine göre ayrı bir dili vardır

5

Dizelere genel olarak yarım uyak hakimdir

6

Daha çok doğa, aşk ve ölüm konuları işlenmiştir

7

Bu döneme yönelik elimizdeki en eski kaynak Kaşgarlı Mahmut'un "Divan-ı Lügat-it Türk" adlı eseridir

8

Bu dönem ürünleri anonimdir

9

Avcı ve göçebe toplumun dinsel törenlerinden doğmuştur

10

Anlatım söze dayanmaktadır

11

Şiir ağırlıklıdır

12

Uyak düzeni aaab,cccb,dddb dir

Dönemin Ürünleri
1

Koşuk: Sığır denilen sürek avlarında söylenen şiirlerdir Konusu daha çok doğa, aşk, şavaş ve yiğitliktir

Bu tür daha sonra halk edebiyatında koşma adıyla anılmıştır

2

Sav: Dönemin özlü sözleridir

Bugünkü atasözlerinin ilk biçimi niteliğindedir

3

Sagu: "Yuğ" adı verilen ölüm törenlerinde ölen kişinin erdemlerini ve onun ölümünden duyulan hüznü,acı,üzüntüyü dile getiren şiirlerdir

4

Destan: Toplumu derinden etkileyen olaylar sonucunda halk arasında kendiliğinden oluşan uzun nazım türüdür

Sözlü Dönem Destanlarının Özellikleri

1

Toplumun ortak görüşleri yansıtılmıştır

2

Olağanüstü özellikler bulunmaktadır

3

Önemli kişiler han, kral gibi seçkin kişilerden veya toplumun kabullendiği bir kahramandan ibarettir

4

Söyleyiş milli dil tarzındadır

5

Oldukça uzun yazılardır

6

Milli nazım ölçüsü kullanılmıştır

7

Konuları bakımından savaş, deprem, yangın, mizah, ünlü kişilerin yaşamları şeklinde gruplandırma yapmak mümkündür

Türk Destanları

Destanlarımız yazıya geçirilmedikleri için bugün bunların ancak konularını bilmekteyiz

Bunları da İran, Çin ve Arap kaynaklarından öğreniyoruz

Saka Devri Destanları
Alp Er Tunga Destanı: Türk-İran savaşlarında Alp Er Tunga?nın yiğitliklerini ve bu savaşları anlatır

Şu Destanı: İskender?le Türkler arasındaki savaşı ve Türk hakanı Şu?nun kahramanlıklarını anlatır

Hun Devri Destanları
Oğuz Destanı:Hun hükümdarı Oğuz(Mete)'un Orta Asya'da Türk birliğini nasıl kurduğu anlatılır

Bu destanın Uygurca yazılmş bir kopyası Paris'tedir

Göktürk Destanları
Bozkurt Destanı: Göktürklerin dişi bir kurttan türeyişini anlatır

Ergenekon Destanı: Bir savaşta yenilen ve Ergenekon?a kaçan Türklerin orada bir demir dağı eritip intikamlarını almalarını anlatır

Uygur Devri Destanları
Türeyiş Destanı: Uygurların bir erkek kurttan türeyişini anlatır

Göç Destanı: Uygur Türklerinin anayurtlarından göçünü anlatır

Destan Türleri

Destanlar oluşumları bakımından iki grupta incelenebilir

Doğal Destanlar

Halk arasında ortaya çıkan anonim ürünlerdir

Bunlar genellikle daha sonra bir şair tarafından derlenip düzenlenmiştir

Bu türe örnek olarak şu destanları sıralayabiliriz

İliada, Odysseia, Yunanlıların (Homeros)
Kalevala, Finlilerin
Nibelungen, Almanların
Ramayana,Mahabarata, Hintlilerin
El Cid, İspanyolların
Chanson de Roland, Fransızların
Gılgamış, Sümerlerin
Şehname, İranlıların
İgor, Rusların
Şinto, Japonların
Yapma (Suni) Destanlar

Bir olayın doğal destana benzetilerek bir şairce destanlaştırılmasıdır

Yapma destan örneği olarak şunları sıralayabiliriz:

Virgilius, Aeneit
Dante, İlahi Komedi
Tasso, Kurtarılmış Kudüs
Milton, Kaybedilmiş (Kaybolmuş) Cennet
Firdevsi, Şehnâme
Aristo, Çılgın Orlando
Camoens, Os Lusiadas

Türklerin Yapay Destanları
Kuvay-ı Milliye Destanı : Nazım Hikmet
Üç Şehitler Destanı : Fazıl Hüsnü Dağlarca
Çanakkale Destanı: Mehmet Akif Ersoy
Genç Osman Destanı: Kayıkçı Kul Mustafa
Selçukname: Yazıcıoğlu Ali

12-20-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	İslamiyet Öncesi Sözlü Türk Edebiyatı İslamiyet Öncesi Sözlü Türk Edebiyatı İslamiyet Öncesi Sözlü Türk Edebiyatı - İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı - Türk Edebiyatı *Sözlü Türk edebiyatı, Türklerin henüz yazıyı* kullanmadıkları dönemdeki edebiyattır Bu dönem edebiyatı sözlü olarak üretilmiş ve kulaktan kulağa yayılarak varlığını sürdürmüştür Bu dönemde edebiyatımızı Şamanizm, Manihaizm, Budizm gibi dinler etkilemiştir Sözlü Dönemin Özellikleri 1"kopuz" adı verilen sazla dile getirilmiştir 2Ölçü olarak ulusal ölçümüz olan "hece ölçüsü" kullanılmıştır 3Nazım birimi "dörtlük" tür 4Dönemine göre ayrı bir dili vardır 5Dizelere genel olarak yarım uyak hakimdir 6Daha çok doğa, aşk ve ölüm konuları işlenmiştir 7Bu döneme yönelik elimizdeki en eski kaynak Kaşgarlı Mahmut'un "Divan-ı Lügat-it Türk" adlı eseridir 8Bu dönem ürünleri anonimdir 9Avcı ve göçebe toplumun dinsel törenlerinden doğmuştur 10Anlatım söze dayanmaktadır 11Şiir ağırlıklıdır 12Uyak düzeni aaab,cccb,dddb dir Dönemin Ürünleri 1Koşuk: Sığır denilen sürek avlarında söylenen şiirlerdir Konusu daha çok doğa, aşk, şavaş ve yiğitliktir Bu tür daha sonra halk edebiyatında koşma adıyla anılmıştır 2Sav: Dönemin özlü sözleridir Bugünkü atasözlerinin ilk biçimi niteliğindedir 3Sagu: "Yuğ" adı verilen ölüm törenlerinde ölen kişinin erdemlerini ve onun ölümünden duyulan hüznü,acı,üzüntüyü dile getiren şiirlerdir 4Destan: Toplumu derinden etkileyen olaylar sonucunda halk arasında kendiliğinden oluşan uzun nazım türüdür Sözlü Dönem Destanlarının Özellikleri 1Toplumun ortak görüşleri yansıtılmıştır 2Olağanüstü özellikler bulunmaktadır 3Önemli kişiler han, kral gibi seçkin kişilerden veya toplumun kabullendiği bir kahramandan ibarettir 4Söyleyiş milli dil tarzındadır 5Oldukça uzun yazılardır 6Milli nazım ölçüsü kullanılmıştır 7Konuları bakımından savaş, deprem, yangın, mizah, ünlü kişilerin yaşamları şeklinde gruplandırma yapmak mümkündür Türk Destanları Destanlarımız yazıya geçirilmedikleri için bugün bunların ancak konularını bilmekteyiz Bunları da İran, Çin ve Arap kaynaklarından öğreniyoruz Saka Devri Destanları Alp Er Tunga Destanı: Türk-İran savaşlarında Alp Er Tunga?nın yiğitliklerini ve bu savaşları anlatır Şu Destanı: İskender?le Türkler arasındaki savaşı ve Türk hakanı Şu?nun kahramanlıklarını anlatır Hun Devri Destanları Oğuz Destanı:Hun hükümdarı Oğuz(Mete)'un Orta Asya'da Türk birliğini nasıl kurduğu anlatılırBu destanın Uygurca yazılmş bir kopyası Paris'tedir Göktürk Destanları Bozkurt Destanı: Göktürklerin dişi bir kurttan türeyişini anlatır Ergenekon Destanı: Bir savaşta yenilen ve Ergenekon?a kaçan Türklerin orada bir demir dağı eritip intikamlarını almalarını anlatır Uygur Devri Destanları Türeyiş Destanı: Uygurların bir erkek kurttan türeyişini anlatır Göç Destanı: Uygur Türklerinin anayurtlarından göçünü anlatır Destan Türleri Destanlar oluşumları bakımından iki grupta incelenebilir Doğal Destanlar Halk arasında ortaya çıkan anonim ürünlerdir Bunlar genellikle daha sonra bir şair tarafından derlenip düzenlenmiştir Bu türe örnek olarak şu destanları sıralayabiliriz İliada, Odysseia, Yunanlıların (Homeros) Kalevala, Finlilerin Nibelungen, Almanların Ramayana,Mahabarata, Hintlilerin El Cid, İspanyolların Chanson de Roland, Fransızların Gılgamış, Sümerlerin Şehname, İranlıların İgor, Rusların Şinto, Japonların Yapma (Suni) Destanlar Bir olayın doğal destana benzetilerek bir şairce destanlaştırılmasıdır Yapma destan örneği olarak şunları sıralayabiliriz: Virgilius, Aeneit Dante, İlahi Komedi Tasso, Kurtarılmış Kudüs Milton, Kaybedilmiş (Kaybolmuş) Cennet Firdevsi, Şehnâme Aristo, Çılgın Orlando Camoens, Os Lusiadas Türklerin Yapay Destanları Kuvay-ı Milliye Destanı : Nazım Hikmet Üç Şehitler Destanı : Fazıl Hüsnü Dağlarca Çanakkale Destanı: Mehmet Akif Ersoy Genç Osman Destanı: Kayıkçı Kul Mustafa Selçukname: Yazıcıoğlu Ali