|
Prof. Dr. Sinsi
|
Ekler Ve Yapısına Göre Sözcükler Türkçe Dersi Konu Anlatımı Çözüm Ve Örnekler
EKLER ve YAPISINA GÖRE SÖZCÜKLER
Sözcüklere eklenerek onlara yeni anlam kazandıran veya onların cümle içerisindeki görevlerini değiştiren söz parçacıklarına EK denir
NOT: Ekler;
* Sözcüklere eklenirken BÜUK'na uyarlar
* Ünsüzlerin benzeşmesi ve sertleşmesi kurallarına uyarlar
Genel olarak ekler iki ana kısma ayrılı: 1 Çekim ekleri
2 Yapım ekleri
1 ÇEKİM EKLERİ ve BASİT YAPILI SÖZCÜKLER: Eklendiği sözcüğün cümle içerisindeki görevini değiştiren eklere ÇEKİM EKLERİ denir Çekim eki alan sözcüklere Basit Yapılı Sözcükler denir
Çekim Ekleri ve Basit Yapılı Sözcüklere Örnekler:
a) Çoğul Ekleri:-ler, -lar ( evler, arabalar )
b) İsmin Hal Ekleri: -i, -e, -de, -den ( evi, eve, evde, evden )
c) İyelik Ekleri : -im, in, -i, -imiz, -iniz, -leri (evim, evin, evi, evimiz, eviniz, evleri )
d) Tamlama Ekleri: -nın, -ı ( Arabanın kapısı, Evin bacası, Sokağın tozu )
e) Kip Ekleri: -di, -miş, -ecek, -ar, -ıyor ( yazdı, yazmış, yazacak, yazar, yazıyor )
2 YAPIM EKLERİ ve TÜREMİŞ YAPILI SÖZCÜKLER: Sonlarına eklendikleri sözcüklerin anlamını değiştiren eklere YAPIM EKLERİ denir Yapım eki almış olan sözcüklere ise TÜREMİŞ sözcük denir
NOT: Hiçbir ek almamış olan sözcüklere KÖK sözcükler denir Çekim eki almış olan sözcüklere ise basit sözcükler denir Kök sözcüklere de bazan basit yapılı sözcükler denir
Yapım Ekleri ve Türemiş sözcüklere Örnekler:
a) -ci = Çilekçi, madenci, halıcı, işçi, bulaşıkçı, yolcu, gözcü
b) -li = Şekerli, tuzlu, yollu, selli, sözlü, gözlü
c) -siz = Şekersiz, tuzsuz, arabasız, sütsüz
d) -lik = Şekerlik, tuzluk, gözlük, sözlük, yolluk, sazlık
e) -gi = Sevgi, saygı, içki, bilgi, sergi, sorgu, sürgü
f) -gin = Bilgin, saygın, üzgün, vurgun
g) -daş = Yurttaş, meslektaş, sırdaş, vatandaş
h) -sal = Kumsal, kırsal, belgesel, bilimsel, sanatsal
NOT: Bir sözcüğün türemiş sözcük olup olmadığını anlamak için;
Sözcükte, ek olarak kabul ettiğimiz ses parçasını veya parçalarını sileriz Geriye kalan kısım anlamlı ve eski haliyle anlam yönünden bağlantılı ise sözcüğümüz türemiş yapılıdır
Aksi halde türemiş yapılı olmayıp, basit yapılıdır
ÖRNEK(1): " Perde " sözcüğünü ele alalım Bu sözcükteki "-de " ses parçasını silelim Geriye " per " sözcüğü kalır " Per " diye Türkçe bir sözcük yoktur Dolayısı ile "-de " ses parçası yapım eki değildir " Perde " sözcüğü de kök sözcüktür Yani basit yapılıdır
ÖRNEK(2): " Perdelik " sözcüğünü inceleyelim Bu sözcükteki "-lik " ses parçasını silelim Geriye " Perde " sözcüğü kalır " Perde " diye Türkçe bir sözcük vardır Ayrıca " Perde " ile " Perdelik " sözcükleri arasında anlam yönünden bir bağlantı vardır
" Perde : Pencereleri örtmek için asılan kumaş
Perdelik: Pencereleri örtmek, perde yapmada kullanılan kumaş " anlamındadır Bu da bize " Perde " ile " perdelik " sözcükleri arasında anlam bağı olduğunu gösterir
Dolayısı ile " Perdelik " sözcüğü türemiş yapılıdır "-lik " ses parçası ise yapım ekidir
ÖRNEK(3): Şimdi de " Balta " sözcüğüne bakalım Bu sözcükteki " -ta " ses parçasını atalım Geriye " Bal " sözcüğü kalır " Bal " diye Türkçe bir sözcük vardır Ancak, " Balta " ile " Bal " sözcükleri arasında anlam yönünden herhangi bir bağlantı yoktur
Balta: Toprağı kazmak için kullanılan bir araç iken,
Bal: Bir besin maddesidir
Dolayısı ile " Balta " sözcüğü türemiş yapılı olmayıp, kök sözcüktür " -ta " ses parçası ise yapım eki veya çekim eki değildir Sözcüğün hecelerinden biridir
3 BİLEŞİK YAPILI SÖZCÜKLER: Hiçbir ek almadan, iki veya daha fazla sözcüğün birleşip kaynaşmasından oluşan yeni anlamlı sözcüklere Bileşik Yapılı Sözcükler denir
ÖRNEK: Güzel + yurt = Güzelyurt
Afyon + kara + hisar = Afyonkarahisar
Yeşil + ırmak = Yeşilırmak
Sivri + sinek = Sivrisinek
Kara + sinek = Karasinek
Ata + türk = Atatürk
|