Musevi Türkler ...

Musevilik’i kabul eden tek Türk kavmi Hazarlar’dır Bunu söylerken tabii ki Musevilik’in çok büyük bir olasılıkla siyasal amaçlarla kullanılmak için benimsendiğini belirtmeden geçemeyeceğiz Zaten saray yöneticileri tarafından kabul edilen bu yeni din halkı hiç bağlamadı Onlar yine eski şaman geleneklerini sürdürerek yaşamaya devam etti “Bir uygarlık cilasına sahip olanların tümü tarafından sadece resmi din terk edildi Ama bu -Müslümanlığı kabul etmeden önce- her zaman yeni dinlere sürüklenmiş olan Türkler’e özgü bir özellik değildi Bununla birlikte yaptıkları seçim yine de şaşırtıcıydı: Musevilik’i kabul ettiler Uzun süre anlamı apaçık bazı Arapça metinler umursanmayarak Hazarlar Musevi bir halk yapılmak istendi: ‘The History of The Jexish Khazars’ Batılılar’dan onların tarihini yazmış başlıca kişi olan Dunlop’un kitabının adı budur Ama anlaşılan bu dini sadece yönetici sınıf kabul etmiştir ve bu olayın tarihi de tartışmalıdır İbrani kaynakları söz konusu olayın tarihini 8 yüzyılın ilk on yıllarına kadar geri götürmek eğilimindedir Öte yandan büyük tarihçi Mesudi (öl956-957) ise söz konusu olayın Halife Harun-ür Reşid devrinde cereyan etmiş olması gerektiğini öne sürmektedir ki bu daha akla yakın görünmektedir IX yüzyılın ortasında Hıristiyanlığı kabul ettirmek için Hazarlar’a Bizanslılar tarafından Aziz Kiril gönderilmiş olduğuna göre (851-863) anlaşılan tüm dini inançları götürenlerin önünde büyük olanaklar vardı Aziz Kiril Türkler’in din adamlarına gösterdikleri tüm saygıyla karşılandı ve hükümdarın masasında bazı hahamlarla ilahiyat tartışmaları yapmak olanağını buldu Bu duruma layık olduğu önemi vermek gerekir; çünkü böyle bir olayla ilk olarak karşılaşıyoruz Ama bu olay hiç de çeşitli din inançları arasındaki kendiliğinden yad da düzenlenmiş tartışmaların bir ilk ve en yetkin örneği değildir ve tarihte bu konuda daha birçok örnek bulunabilir Hazar ülkesinin genel ya da özellikle şu ya da bu dönemdeki dini statüsünün ne olduğunu ve orada Yahudi dininin gördüğü ilginin derecesini bilmek olanağı yoktur İmparator Romanos I Lekapenos’un (919-944) Yahudiler’e zulmetmesi birçok Yahudi’nin Hazar ülkesine sığınmasına yol açtı Bunun orada önceden bulunan Yahudi topluluğunun gücünü artırmış olması gerekir Ama Sicilya’da yaşamış coğrafyacı İdrisi’nin (ölümü 1166) de belirttiği gibi çok hoşgörülü olan ve anlaşılan herkesin düşüncelerini büyük bir özgürlükle açıkladığı Hazar toplumunda ister Musevilik ister başka bir din olsun hiçbir zaman bir devlet dini olarak görülmemiştir İbn-i Rüşd’e göre (10yy) Hazar hükümdarı Musevi idi ama halkı öbür Türkler’in dinine inanmayı sürdürüyordu ve zaten büyük olasılıkla halk yığınları Şamanizmi hiçbir zaman unutmamışlardı Mesudi’ye göre Musevilik baskın dindi ve yedi yargıç vardı; iki Müslümanlar iki Hıristiyanlar iki Yahudiler için ve bir tane de Hıristiyan olmayan Ruslar Slavlar ve diğerleri için Böylece kendini ortaya koymuş olan üç din arasındaki eşitlik biçimsel ya da formalite gereği mi yoksa bu dinleri benimseyenlerin sayılarının eşit olmasının sonucu muydu bilinmiyor Bu arada Müslümanlığın rakibi öbür iki büyük dine oranla özellikle 9yüzyılda büyük bir gelişme göstermiş olduğu anlaşılmaktadır Örneğin Müslümanlığı kuşkusuz taktik gereği kabul etmiş bir kağandan söz edilmektedir Böyle bir bağlamda ise bir çeşit dini kayıtsızlık ya da daha çok duygular gevşek olmadığı için bir çeşit Bağdaştırmacılık (Senkretizm) gelişmiş olmalıdır Zaten bununla ilgili olarak Dağıstan’da bir Hazar hükümdarının aynı anda üç büyük dinin birden propagandasını yaptığı anlatılır Sadece Araplar’ın seferleri karışıklığa hatta bazan bu seferler sırasındaki davranışlarına tepki olarak bir caminin ateşe verilmesine ya da bazı başka şiddet gösterilerine yol açıyordu Türkçe konuşan ve sayıları yirmi bin kadar olan özellikle Polonya ve Kırım’a yerleşmiş bugün ise aralardan göç etmiş Karaimler ya da Karaitler’in Hazarlar’ın soyundan geldikleri genellikle kabul edilmez Dolayısıyla demek ki Batı Türk dünyasının Musevilikle bazı başka ilişkileri de olmuş ve Museviliği benimsemeye pek elverişli görünmüş olması olanaksız değildir”
JPRoux Türkler’in Tarihi S82-83

“Hazar Kağanlığı’nın önemli bir özelliği kağanlıkta tam bir din hoşgörüsünün hüküm sürmesiydi Hazar Halkı’nın büyük kısmı şamanlığa mensup olup eski Türk dinini devam ettirmişlerdi Fakat üst tabaka kağan beyler ve saray erkanı Yahudi dinindeydiler İslamiyet de yaygındı Bilhassa tüccar zümresinin Müslüman olduğu bilinir Hıristiyanlar da az değildi Hazar kağanlığı’nın tarihinde Hazar üst tabakası yani kağan ve etrafındakilerin Yahudiliği kabul etmiş olması dikkat çekicidir Hazarlar’ın üst tabakasanının Museviliği kabul ederken siyasi düşünceyle hareket temiş olmaları akla çok yakındır Komşuları olan Bizans’ın Hıristiyanlığı ve diğer büyük komşusu Abbasiler’in Müslümanlığı karşısında Hazar beylerinin büyük dinlerden üçüncüsü olan Museviliği benimsemekle Bizans ve Abbasiler’in siyasi nüfuzlarından uzak kalacaklarını düşünmüş olmaları mümkündür Aynı Hazarlar gibi Bulgarlar da komşusu Ruslar’ın nüfuzundan uzak kalıp bağımsız yaşamak için Müslümanlığı kendiliğinden siyasi amaç gereği kabul etmişlerdir Abbasiler nasıl olsa uzaktı… Ama bunun sonu… Tatarlar (Yazar Bulgarlar demek istiyor) Hıristiyanlığa karşı bir dinde oldukları için Korkunç İvan tarafından acımasız bir şekilde cezalandırılacaktır … Hazar Devleti’nde yaşatılan inançların farklılığı kadar bu devlette yaşayan insanların mensup olduğu boylar da farklıydı: Uygur Hazar Bulgar Peçenekler İstanbul’u kuşatan Arap ordusuna karşı Bizans Hazarlar’dan yardım istemiştir (718) Bizans’ın yardımına koşan Hazarlar Araplar’ın hıncını üzerine çekmişti Arap-Hazar düşmanlığı hiç eksilmemiştir Hıristiyan Bizans’la Müslüman Araplar’ın Museviler’e karşı yaptıklarını Hazar hanları karşılıksız bırakmamış bir ara İtil’deki camiin minaresini yıktırarak müezzinini öldürtmüştür Seyid İbn Emir el-Haraşi Maslama ve Mervan bin Muhammed adlı Arap komutanlarının başında bulunduğu Arap ordusu 8yüzyılın başlarında Hazarlar’a karşı bütün şiddetiyle saldırıya geçer Hazar kağanını Müslümanlığa zorlar Fakat Arap yayılmacılığına hilesine zalimliğine karşı direnen Hazarlar İslam’ı kabul etmemekle beraber Doğu Avrupa’yı bu Arap vahşetinden korumuştur … Hıristiyan Bizans’ın Hıristiyan Rus ile birleşip güvenilir müttefiki olan Musevi Hazarlar’a saldırmasının din farkından kaynaklandığı şüphesizdir Çoğu zaman inanç sorunu çıkar kaygılarını unutturabilir Çünkü inanç farkı insanlar ve toplumlar arasındaki barışmaz en derin düşmanlığı doğuran tek amildir Dinler veya dine benzer değişmez inançlar insanlığı her zaman kavgalara huzursuzluklara sürüklemiştir”