Türk Destanlarında Motifler ...

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-25-2012

1-KÖK-BÖRİ: Totem devri yaşayan Türklerin totemi bozkurt

destanlarda hayat ve savaş gücünü temsil eder

Bozkurt

destanlarda Tanrı kurt

anne kurt

ordular önünde yürüyen kumandan olarak geçer

Türkler bozkurta önce Tanrı diye tapmışlar

sonra kendilerinin bozkurt soyundan geldiklerine

böylelikle birer bozkurt olduklarına inanmışlardır

2-IŞIK: Bu motif destanların kuruluşunda kutsiyetten kaynaklanan hayat verici bir özelliğe sahiptir

Destanların büyük kahramanları; bu kahramanlara kadınlık ve mukaddes Türk çocuklarına annelik yapan kadınlar ilahî bir ışıktan doğarlar

Şamanist inanca göre yerden on yedi kat göğe doğru gittikçe aydınlanan bir nur âlemi vardır ki bunun on yedinci katında bütün göz kamaştırıcı ışığıyla Türk Tanrısı oturur

Yeryüzünde iyilik yapan ruhlar da bir kuş şeklinde bu nur âlemine uçarlar

3-RÜYA: Destanın bütününü etkileyen ve destan kahramanlarının hareket alanını belirleyen bir motiftir

Bir mücadele üzerine kurulu destanlarda kazanılacak başarı veya yaşanacak bir felaket düş yoluyla önceden öğrenilir

Kadercilik anlayışı düş motifiyle destanlarda işlenir

4-AĞAÇ: Destanlarda ağaç motifi üç yönüyle yer alır: Sığınak (Oba)

Ana ya da Ata

varlığı

devleti temsil eden sembol

İnsanlığın yaratılışı hakkındaki Türk düşüncesine göre Tanrı

yeryüzündeki dokuz insan cinsini

bu insanlardan önce yarattığı dokuz dallı ağacın gölgesinde barındırmıştır

5-KIRKLAR:Bu motif

kahramanlar etrafındaki gücü temsil eder

Kırk sayısı bazı eşya ve davranışları sınırlar

Oğuz Kağan’ın kırk günde yürümesi

konuşması gibi

Kırk sayısı görünmez aleminden gelen koruyucu

güç verici kutsiyete erişmiş şahısları da simgeler

6-AT: At destanlarda önemli bir konuma sahiptir

Bunun temelinde göçebe kültürün yarattığı zorlayıcı koşullar vardır

Ata bir tür dinsel totem özelliği kazandıran şamanist inançtır

At

kahramanın başarıya ulaşmasında en etkin güçtür

Sahibini korur

ona yol gösterir

tehlikelere karşı uyarır

7-OK-YAY: Destanlarda maden isimlerinin sıkça geçmesi Türklerin savaşçı bir ulus oldukları kadar savaş aracı üretmede de usta olduklarını gösterir

Destanlardaki maden isimleri tamamiyle Türkçe’dir

Bu da Türklerin çok eskiden beri madencilikle uğraştıklarının delilidir

Ok- yay motifi destanlarda sadece savaş aracı olarak geçmemiş

Türk üstünlüğünü ifade etmiş

hukuki bir sembol haline gelmiştir

8-MAĞARA: Bu motif destanlarda sığınak ve ana karnını temsil eder

Bazen de ilahî buyruğun tebliğ edildiği yer olarak karşımıza çıkar

9-AK SAKALI İHTİYAR: Destanlarda hakanların akıl danışıp öğüt diledikleri gün görmüş yaşlılar vardır

Derin tecrübeli bu kimseler

geç hakanlara yol ve iz gösterirler

Bu

Türklerin alimlere mukaddes insan gözüyle bakıp ilme değer verdiklerini gösterir

10-YADA TAŞI: Bu taş destanlarda millî birlik ve bütünlüğü

halkın mutluluğunu ve devletin idealini temsil eder

Bu taş ülkeden çıkarıldığında birlik ve bütünlük bozulur ve kıtlık baş gösterir

11-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Türk Destanlarında Motifler ... 1-KÖK-BÖRİ: Totem devri yaşayan Türklerin totemi bozkurt destanlarda hayat ve savaş gücünü temsil eder Bozkurt destanlarda Tanrı kurt anne kurt ordular önünde yürüyen kumandan olarak geçerTürkler bozkurta önce Tanrı diye tapmışlar sonra kendilerinin bozkurt soyundan geldiklerine böylelikle birer bozkurt olduklarına inanmışlardır 2-IŞIK: Bu motif destanların kuruluşunda kutsiyetten kaynaklanan hayat verici bir özelliğe sahiptirDestanların büyük kahramanları; bu kahramanlara kadınlık ve mukaddes Türk çocuklarına annelik yapan kadınlar ilahî bir ışıktan doğarlarŞamanist inanca göre yerden on yedi kat göğe doğru gittikçe aydınlanan bir nur âlemi vardır ki bunun on yedinci katında bütün göz kamaştırıcı ışığıyla Türk Tanrısı otururYeryüzünde iyilik yapan ruhlar da bir kuş şeklinde bu nur âlemine uçarlar 3-RÜYA: Destanın bütününü etkileyen ve destan kahramanlarının hareket alanını belirleyen bir motiftirBir mücadele üzerine kurulu destanlarda kazanılacak başarı veya yaşanacak bir felaket düş yoluyla önceden öğrenilir Kadercilik anlayışı düş motifiyle destanlarda işlenir 4-AĞAÇ: Destanlarda ağaç motifi üç yönüyle yer alır: Sığınak (Oba) Ana ya da Ata varlığı devleti temsil eden sembolİnsanlığın yaratılışı hakkındaki Türk düşüncesine göre Tanrı yeryüzündeki dokuz insan cinsini bu insanlardan önce yarattığı dokuz dallı ağacın gölgesinde barındırmıştır 5-KIRKLAR:Bu motif kahramanlar etrafındaki gücü temsil ederKırk sayısı bazı eşya ve davranışları sınırlarOğuz Kağan’ın kırk günde yürümesi konuşması gibiKırk sayısı görünmez aleminden gelen koruyucu güç verici kutsiyete erişmiş şahısları da simgeler 6-AT: At destanlarda önemli bir konuma sahiptir Bunun temelinde göçebe kültürün yarattığı zorlayıcı koşullar vardırAta bir tür dinsel totem özelliği kazandıran şamanist inançtır At kahramanın başarıya ulaşmasında en etkin güçtürSahibini korur ona yol gösterir tehlikelere karşı uyarır 7-OK-YAY: Destanlarda maden isimlerinin sıkça geçmesi Türklerin savaşçı bir ulus oldukları kadar savaş aracı üretmede de usta olduklarını gösterirDestanlardaki maden isimleri tamamiyle Türkçe’dirBu da Türklerin çok eskiden beri madencilikle uğraştıklarının delilidirOk- yay motifi destanlarda sadece savaş aracı olarak geçmemişTürk üstünlüğünü ifade etmiş hukuki bir sembol haline gelmiştir 8-MAĞARA: Bu motif destanlarda sığınak ve ana karnını temsil ederBazen de ilahî buyruğun tebliğ edildiği yer olarak karşımıza çıkar 9-AK SAKALI İHTİYAR: Destanlarda hakanların akıl danışıp öğüt diledikleri gün görmüş yaşlılar vardırDerin tecrübeli bu kimseler geç hakanlara yol ve iz gösterirlerBu Türklerin alimlere mukaddes insan gözüyle bakıp ilme değer verdiklerini gösterir 10-YADA TAŞI: Bu taş destanlarda millî birlik ve bütünlüğü halkın mutluluğunu ve devletin idealini temsil ederBu taş ülkeden çıkarıldığında birlik ve bütünlük bozulur ve kıtlık baş gösterir