Moğollar – Asya’Da Kurulmuş Türk Devletleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-25-2012

1

Cengiz Han ve Moğollar
Cengiz Han

dağınık Moğol kabilelerini bir araya toplayarak 1196'da Karakurum başkent olmak üzere Moğol Devleti'ni kurdu

Cengiz Han önce Uygurlar ve Kırgızları kendisine bağladı

Ardından Çin'i ele geçirdi

Harzemşahlar Devleti'ne son verdi

1227'de öldüğü sırada ülkesinin sınırları doğuda Çin denizinden batıda Kafkasya ve Karadeniz'in kuzeyine kadar uzanmaktaydı

Cengiz Han ölmeden önce ülkeyi dört oğlu arasında paylaştırmıştı

Bu nedenle devlet kısa sürede parçalandı

Yerinde Altın Orda (Karadeniz'in kuzeyi)

Çağatay (Türkistan)

İlhanlı (İran) ve Kubilay (Çin ve Moğolistan) hanlıkları kuruldu

Bu devletlerden Altın Orda

Çağatay ve İlhanlılar bir süre sonra İslamiyeti kabul edip Türkleşmişlerdir

Cengiz Han vaktinde Moğol dili ve geleneklerinin geçerli olduğu Moğol Devleti bir süre sonra Türk geleneklerinin etkisinde kaldı

Moğolların önemli bir kısmı Türkleşti

Bunda nüfusun çoğunluğunu Türklerin oluşturması

Türk kültürünün Moğol kültüründen ileri olması etkili olmuştur

Moğollarda ülke han ve ailesinin malı sayılırdı

Hükümdara yönetimde kurultay denilen bir meclis yardımcı olurdu

Kurultaya boy beyleri

ileri gelen devlet adamları ve kabile başkanları katılırdı

Kurultayda gerekli hallerde tahta geçen kişinin hanlığı onaylanır

devletin iç ve dış sorunları görüşülerek karara bağlanırdı

Ordu son derece disiplinliydi

Ülke Cengiz yasalarına göre yönetilirdi

Ekonomi başlangıçta hayvancılığa dayalı iken zamanla tarım ve ticaret gelişti

Toplum han ailesi

askerler - beyler

halk ve köleler olmak üzere dört sınıfa ayrılırdı

Çağatay Hanlığı döneminde Türkçeye büyük önem verilmiştir

Bu dönemde yetişen Ali Şir Nevai Türkçenin gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur

2

Altın Orda Devleti (1227 - 1502)
Moğol Devleti parçalanınca Karadeniz'in kuzey ve doğusunda kuruldu

Kurucusu Batu Han başkenti Saray şehri idi

Berke Han vaktinde İslâmiyeti kabul edip Türkleştiler

Altın Orda Devleti uzun süre Rusları güçlenip güneye inmesini engellemiştir

Timur’un saldırıları devletin parçalanmasına yol açmış; Kırım

Nogay

Kasım

Sibir ve Özbek hanlıkları gibi küçük hanlıklar kurulmuştur

3

Timur Devleti (1369 - 1507)
Aslen bir Türk beyi olan Timur

Çağatay Hanlığı’na son vererek Türkistan'da devletini kurdu

Altın Orda Devleti üzerine iki sefer yaparak bu devletin parçalanmasına yol açtı

Bu durum Rusların güçlenerek güneye inmesine ve Türk illerini ele geçirmesine neden oldu Timur 1402'de Ankara Savaşı'nda Osmanlı hükümdarı Yıldırım Bayezid’i de yenerek Osmanlıların dağılma tehlikesi geçirmesine neden oldu

Türkistan

İran

Azerbaycan

Afganistan ve Kuzey Hindistan'a hakim olan Timur Çin seferine çıktığı bir sırada öldü

Timur'dan sonra giderek zayıflayan devlet 1507'de Özbekler tarafından yıkıldı

Timurluların siyasi faaliyetleri Türk dünyasına büyük zararlar vermiştir

Bilim

sanat ve edebiyata ise büyük önem verilmiştir

Timur Devleti'nde Moğol devlet anlayışı egemen olmuştur

Ordu son derece güçlü ve disiplinliydi

Fillerin de yer aldığı ordunun tamamına yakını atlı askerlerden oluşturulmuştur

4

Babür Devleti (1526 - 1858)
Timur'un torunlarından Babür Şah tarafından Kuzey Hindistan ve Afganistan'da kurulmuştur

Bir edip

şair ve tarihçi olan Babür siyasi faaliyetlerinin yer aldığı Babürname adlı eserini yazmıştır

Şah Cihan ve Ekber Şah vaktinde en parlak dönemini yaşayan Babürler

Hindistan'da siyasi birliği sağlamışlar

burada Türk ve İslam kültürünün yerleşmesini sağlamışlardır

Şah Cihan'ın karısı için Ağra'da yaptırdığı Tac Mahal adlı türbe dünyanın sayılı mimari eserleri arasında yer almaktadır

Babür Devleti'ne İngilizler tarafından son verilmiştir

5

Akkoyunlular (1403 - 1502)
Kara Yülük Osman Bey tarafından Doğu Anadolu'da kurulmuş bir Türk devletidir

Uzun Hasan vaktinde en parlak dönemini yaşayan Akkoyunlular Karakoyunlu Devleti’ni yıkmışlar

Doğu Anadolu

Irak

İran ve Azerbaycan'a hakim olmuşlardır

Uzun Hasan elde ettiği başarılara güvenerek Osmanlılara da cephe almış

Anadolu Türk beyliklerini savunmaya kalkmıştır

Bu nedenle Fatih'le Otlukbeli Savaşı’nda karşılaşmış

ancak yenilmiştir (1473)

Bu savaştan sonra giderek zayıflayan Akkoyunlu Devleti 1502'de Şah İsmail tarafından yıkılmıştır

Akkoyunlular devlet yönetimi ve askerlik gibi konularda Timurlulardan etkilenmişlerdir

6

Karakoyunlular (1365 - 1469)
Bayram Hoca tarafından Doğu Anadolu ve Kuzey Irak'ta kurulmuş bir Türk devletidir

Kara Yusuf vaktinde en parlak dönemini yaşayan Karakoyunlular Timur'la mücadele etmişler

ancak yenilmişlerdir

Timur'un önünden kaçan Kara Yusuf önce Osmanlılara daha sonra da Memlûklere sığınmıştır

Timur’un çekilmesinden sonra yeniden toparlanan Karakoyunlu Devleti'ne Akkoyunlu hükümdara Uzun Hasan son vermiştir

11-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Moğollar – Asya’Da Kurulmuş Türk Devletleri 1 Cengiz Han ve Moğollar Cengiz Han dağınık Moğol kabilelerini bir araya toplayarak 1196'da Karakurum başkent olmak üzere Moğol Devleti'ni kurdu Cengiz Han önce Uygurlar ve Kırgızları kendisine bağladı Ardından Çin'i ele geçirdi Harzemşahlar Devleti'ne son verdi 1227'de öldüğü sırada ülkesinin sınırları doğuda Çin denizinden batıda Kafkasya ve Karadeniz'in kuzeyine kadar uzanmaktaydı Cengiz Han ölmeden önce ülkeyi dört oğlu arasında paylaştırmıştı Bu nedenle devlet kısa sürede parçalandı Yerinde Altın Orda (Karadeniz'in kuzeyi) Çağatay (Türkistan) İlhanlı (İran) ve Kubilay (Çin ve Moğolistan) hanlıkları kuruldu Bu devletlerden Altın Orda Çağatay ve İlhanlılar bir süre sonra İslamiyeti kabul edip Türkleşmişlerdir Cengiz Han vaktinde Moğol dili ve geleneklerinin geçerli olduğu Moğol Devleti bir süre sonra Türk geleneklerinin etkisinde kaldı Moğolların önemli bir kısmı Türkleşti Bunda nüfusun çoğunluğunu Türklerin oluşturması Türk kültürünün Moğol kültüründen ileri olması etkili olmuştur Moğollarda ülke han ve ailesinin malı sayılırdı Hükümdara yönetimde kurultay denilen bir meclis yardımcı olurdu Kurultaya boy beyleri ileri gelen devlet adamları ve kabile başkanları katılırdı Kurultayda gerekli hallerde tahta geçen kişinin hanlığı onaylanır devletin iç ve dış sorunları görüşülerek karara bağlanırdı Ordu son derece disiplinliydi Ülke Cengiz yasalarına göre yönetilirdi Ekonomi başlangıçta hayvancılığa dayalı iken zamanla tarım ve ticaret gelişti Toplum han ailesi askerler - beyler halk ve köleler olmak üzere dört sınıfa ayrılırdı Çağatay Hanlığı döneminde Türkçeye büyük önem verilmiştir Bu dönemde yetişen Ali Şir Nevai Türkçenin gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur 2 Altın Orda Devleti (1227 - 1502) Moğol Devleti parçalanınca Karadeniz'in kuzey ve doğusunda kuruldu Kurucusu Batu Han başkenti Saray şehri idi Berke Han vaktinde İslâmiyeti kabul edip Türkleştiler Altın Orda Devleti uzun süre Rusları güçlenip güneye inmesini engellemiştir Timur’un saldırıları devletin parçalanmasına yol açmış; Kırım Nogay Kasım Sibir ve Özbek hanlıkları gibi küçük hanlıklar kurulmuştur 3 Timur Devleti (1369 - 1507) Aslen bir Türk beyi olan Timur Çağatay Hanlığı’na son vererek Türkistan'da devletini kurdu Altın Orda Devleti üzerine iki sefer yaparak bu devletin parçalanmasına yol açtı Bu durum Rusların güçlenerek güneye inmesine ve Türk illerini ele geçirmesine neden oldu Timur 1402'de Ankara Savaşı'nda Osmanlı hükümdarı Yıldırım Bayezid’i de yenerek Osmanlıların dağılma tehlikesi geçirmesine neden oldu Türkistan İran Azerbaycan Afganistan ve Kuzey Hindistan'a hakim olan Timur Çin seferine çıktığı bir sırada öldü Timur'dan sonra giderek zayıflayan devlet 1507'de Özbekler tarafından yıkıldı Timurluların siyasi faaliyetleri Türk dünyasına büyük zararlar vermiştir Bilim sanat ve edebiyata ise büyük önem verilmiştir Timur Devleti'nde Moğol devlet anlayışı egemen olmuştur Ordu son derece güçlü ve disiplinliydi Fillerin de yer aldığı ordunun tamamına yakını atlı askerlerden oluşturulmuştur 4 Babür Devleti (1526 - 1858) Timur'un torunlarından Babür Şah tarafından Kuzey Hindistan ve Afganistan'da kurulmuştur Bir edip şair ve tarihçi olan Babür siyasi faaliyetlerinin yer aldığı Babürname adlı eserini yazmıştır Şah Cihan ve Ekber Şah vaktinde en parlak dönemini yaşayan Babürler Hindistan'da siyasi birliği sağlamışlar burada Türk ve İslam kültürünün yerleşmesini sağlamışlardır Şah Cihan'ın karısı için Ağra'da yaptırdığı Tac Mahal adlı türbe dünyanın sayılı mimari eserleri arasında yer almaktadır Babür Devleti'ne İngilizler tarafından son verilmiştir 5 Akkoyunlular (1403 - 1502) Kara Yülük Osman Bey tarafından Doğu Anadolu'da kurulmuş bir Türk devletidir Uzun Hasan vaktinde en parlak dönemini yaşayan Akkoyunlular Karakoyunlu Devleti’ni yıkmışlar Doğu Anadolu Irak İran ve Azerbaycan'a hakim olmuşlardır Uzun Hasan elde ettiği başarılara güvenerek Osmanlılara da cephe almış Anadolu Türk beyliklerini savunmaya kalkmıştır Bu nedenle Fatih'le Otlukbeli Savaşı’nda karşılaşmış ancak yenilmiştir (1473) Bu savaştan sonra giderek zayıflayan Akkoyunlu Devleti 1502'de Şah İsmail tarafından yıkılmıştır Akkoyunlular devlet yönetimi ve askerlik gibi konularda Timurlulardan etkilenmişlerdir 6 Karakoyunlular (1365 - 1469) Bayram Hoca tarafından Doğu Anadolu ve Kuzey Irak'ta kurulmuş bir Türk devletidir Kara Yusuf vaktinde en parlak dönemini yaşayan Karakoyunlular Timur'la mücadele etmişler ancak yenilmişlerdir Timur'un önünden kaçan Kara Yusuf önce Osmanlılara daha sonra da Memlûklere sığınmıştır Timur’un çekilmesinden sonra yeniden toparlanan Karakoyunlu Devleti'ne Akkoyunlu hükümdara Uzun Hasan son vermiştir