Commedia Dell`Arte|Tiyatro Tarihi Ve Skeçler

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-24-2012

••Commedia dell`Arte••

Commedia dell`Arte, İtalya'daki Rönesans tiyatro etkinlikleri saray ve akademi çevrelerinde halktan uzak yapılırken ve hepsi amatörken profesyonel tiyatro topluluklarının halk tiyatrosunu oluşturuyordu

Bir tiyatro tarihi yazarının tanımı şöyledir: “Saraylarda komedya sokaklarda komedyen” akademi ve sarayda verilen temsillere commedia erudita (bilgili tiyatrosu- draması) deniyordu

Profesyonel topluluklar kendilerine sanat tiyatrosu anlamına gelen Commedia dell`Arte ve Commedia dell`Improvisio adını takmışlardı

Commedia dell`artenin tam olarak ne zaman ve nasıl oluştuğunu kimse bilmiyor

6 yy'ın sonlarında yapılmış bir resimde Commedia dell'Arte gurubu Gelosi (Musée Carnavalet, Paris)

Kökeni

Kimileri kökenini Roma zamanının mimlerine ve eğlendiricilerine indirirken kimileri Roma komedya yazarları Plautus ve Terentius`un komedyalarından beri evrimleşip değişerek doğaçlama oyunlar halinde ortaya çıktığını ileri sürüyorlar

Kimilerine göre Bergamo kentinde 14-15

yylarda ortaya çıkmış doğmaca komedyalardan gelişmiştir

Kökeni ne olursa olsun tarihsel kayıtlarda 1560 larda ilk kez adına rastlanılıyor

Artık 1600lerde topluluklar Venedikten İtalya`ya, oradan Fransa, İspanya ve diğer Avrupa ülkelerine, gittikleri her yerde halk ve yönetici sınıflardan daima seyirci buluyorlar

Oyunların metni ve temsil biçimi

Oyuncu nerdeyse commedia dell`arte`ın yüreği ve asal öğesidir

Topluluklar buldukları her alanda oynamışlardır, kent meydanlarında ya da sarayda, kapalı bir yerde ya da açık havada, sabit sahnelerde ya da geçici kurulmuş doğaçlama sahnelerinde

Eğer süslü dekorlu sahneler bulurlarsa onu kullanıyorlardı, bulamadıkları zaman bir yükseltinin ortasında perde kurarak oynuyorlardı

Her ortama uyabilme en büyük erdemleriydi

Metin, durumları, düğümleri ve sonucu yalnız özetleyen scenariolardı

Oyuncular diyalogları doğaçlamadan yaratır ve aksiyonları açıklayan doğaçlama söyleşiler yaparlardı

Her temsilde metnin ana hatları aynı kalmakla birlikte ayrıntılar değişirdi

Bu değişim o andaki esine ve seyircinin tepkisine dayanırdı

Günümüze 700 kadar senaryo kalmıştır

Trajik olanı azdı, büyük bölümü aşk olayları, entrikalar, kılık değiştirmeler ve kesişen amaçlar çevresinde dönüp gelişen komikliklerdi

Doğaçlama Commedia dell`arte`nin ayırt edici özelliğidir

Topluluklarda aynı tipi aynı oyuncu hayat boyu oynardı

Her tipin giysisi, aksesuvarları belliydi

Komiklikler Lazzi adı altında standartlaştırılmıştı

Diyaloglara usta oyuncular edebiyat ve şiirden parçalar sıkıştırırlardı

Buna rağmen doğaçlama diyaloglara ve nüktelere aynı anda uygun nükteler ve diyaloglarla cevap verebilmek için oyuncuların çok hazırlanmış ve ustalaşmış olmaları gerekiyordu

Oyun karakterleri ve özellikleri

Commedia dell`arte kişileri kalıp karakterler olup 3`e ayrılıyordu

(Kimileri ikiye ayırır- maskeliler, maskesizler (aşıklar)

Aşıklar, efendiler, hizmetkarlar

Aşıklar en gerçekçi tiplerdi

Genç, yakışıklı, maskesiz ve son moda giyinmişlerdi

Her toplulukta en az bir, en çok iki çift aşıklar bulunurdu

En çok tekrarlanan üç efendi: Pantalone – Venedikli yaşlı bir tüccardır

Ya aşıklardan birinin babası, ya da kendisi genç kıza tutulan bir yaşlıdır

Giysisi kırmızı vücuda oturmuş bir ceket-pelerin, yumuşak terlikler, kenarsız yumuşak bir kep, uzun burunlu kahverengi yarım bir maske ve düzensiz bir gri sakal

Dottore, Pantallone`nin ya arkadaşı ya da rakibidir

Ya avukat ya da doktordur

Akademisyendir

Bilgiçlik taslar ve çoğu kez yanlış söylediği latince atasözleriyle bilgisini göstermeye çalışır

Akıllı olduğu savına rağmen saftır ve kolayca aldanır

Kılığı zamanın akademik giysisi ve kepidir

Capitano aşıklardan biridir ama zamanla palavracı ve korkak bir askere dönüşmüştür

( O çağlarda başı İspanyollarla savaş derdinden kurtulmayan İtalyanların İspanyol askerlerini taşlamak için ya da onlardan esinlenerek bu tipin yaratıldığını ileri sürenler vardır) Savaş ve aşktaki başarılarıyla övünür fakat her ikisine de güvenilemez

Daima bir pelerin, kılıç ve tüylü bir şapka giyinir

Genellikle genç kızların hoşlanmadığı bir aşıktır

Komedya tipleri en çeşitli olarak hizmetkarlar içinde bulunur

Zanni denilen hizmetkarlar kadın ve erkek olarak iki cins; aptal, saf ve hilekar olarak da farklı huylarda olarak ayrılır

Erkekler iki ya da dört tanedir

Özellikle aksiyonları yaratırlar; efendilerine yardım eder veya işlerini bozarak aksiyonun da ilerlemesini sağlarlar

Kadın hizmetkar genellikle bir tanedir ve hanımına yardım ederken erkek hizmetkarlarla kırıştırır

Zannilerden Arlecchino en popüler olanıdır

Kurnazlık ve aptallık karışımıdır, mükemmel bir akrobat ve dansçıdır

Genellikle entrikanın merkezidir

Giysisi çok renkli, yamalı parçalardan oluşmuş sonra elmas biçimi almış kırmızı- yeşil- mavi desenlere dönmüştür

Siyah bir maske üzerine yana eğik bir külah giyer ve tahtadan bir kılıç taşır

Bazen de kılıç değil tahtadan ve aşağıdan ikiye bölünmüş bir değnek taşır

Birine vurduğu zaman keskin bir ses çıkaran bu değneğe ingilizcede “slapstick” (şamar değneği) denmiştir

Ve şamarlı gürültülü komedyalara verilen adın kaynağı da buradan gelmiştir (Slapsitck comedy)

Her topluluğun bu kurnaz-aptal karışımı uşağı vardır

Bazen ismi Truffaldino ya da Trivellino olarak değişmiştir

Arlecchimo`nun en yakın arkadaşı çıkarcı, hınzır, cinsel dürtüsü çok ve bazen yalın olan Brighelladır

İsmi çeşitli topluluklarda Scapino, Mezzetino ve Flavtino olarak değişir

Kanca biçiminde burun ve bir sakalı olan maske takar, yeşil şeritlerle süslenmiş ceket ve pantalonu vardır

Bir üçüncü uşak Pulcinella'dır

Napolili olup bazen de han sahibi ya da bir tüccardır

Kocaman karga burunlu, kambur olup sivri uçlu bir şapka giyer

İngiliz kuklası Punch`ın atasıdır

Bunun da çeşitli topluluklarda adı değişmiş ve çeşitli nitelikler kazanmıştır

Not:
Harlequin İtalyan tiyatrosunun en bilinen soytarısı ve Commedia dell'Arte’nin komik karakteridir

Yüzü önceleri siyah olarak gösterilmiştir ve ismi "Arlecchino" 1611 sonrası "Harlequin" olarak değiştirilmiştir

İfadesi kimi zaman korkutucu gelen bir büyük bir gülümseme taşır

Kıyafetleri genellikle aynı, çapraz büyük renkli karelerden oluşmaktadır

Popüler kültürde

Günümüz kültüründe Harlequinler oldukça sık görülür, örneğin New Orleans "Mardi Gras" törenlerinde

Harlequin Batman serilerinde de "Harley Quinn" olarak görünmüştür

Harlequin tipi iktiyozis, adını bu karakterden alan bir doğuştan oluşan hastalıktır

Death Metal grubu Opeth'in 2005 albümü Ghost Reveries'de "Harlequin Forest" başlığını taşıyan bir parça bulunmaktadır

Tim Burton'nın The Nightmare Before Christmas eserinde orjinal Harlequin kıyafetli bir canavar bulunmaktadır

10-24-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Commedia Dell`Arte\|Tiyatro Tarihi Ve Skeçler ••Commedia dell`Arte•• Commedia dell`Arte, İtalya'daki Rönesans tiyatro etkinlikleri saray ve akademi çevrelerinde halktan uzak yapılırken ve hepsi amatörken profesyonel tiyatro topluluklarının halk tiyatrosunu oluşturuyordu Bir tiyatro tarihi yazarının tanımı şöyledir: “Saraylarda komedya sokaklarda komedyen” akademi ve sarayda verilen temsillere commedia erudita (bilgili tiyatrosu- draması) deniyordu Profesyonel topluluklar kendilerine sanat tiyatrosu anlamına gelen Commedia dell`Arte ve Commedia dell`Improvisio adını takmışlardı Commedia dell`artenin tam olarak ne zaman ve nasıl oluştuğunu kimse bilmiyor *6 yy'ın sonlarında yapılmış bir resimde Commedia dell'Arte gurubu Gelosi (Musée Carnavalet, Paris)* Kökeni Kimileri kökenini Roma zamanının mimlerine ve eğlendiricilerine indirirken kimileri Roma komedya yazarları Plautus ve Terentius`un komedyalarından beri evrimleşip değişerek doğaçlama oyunlar halinde ortaya çıktığını ileri sürüyorlar Kimilerine göre Bergamo kentinde 14-15 yylarda ortaya çıkmış doğmaca komedyalardan gelişmiştir Kökeni ne olursa olsun tarihsel kayıtlarda 1560 larda ilk kez adına rastlanılıyor Artık 1600lerde topluluklar Venedikten İtalya`ya, oradan Fransa, İspanya ve diğer Avrupa ülkelerine, gittikleri her yerde halk ve yönetici sınıflardan daima seyirci buluyorlar Oyunların metni ve temsil biçimi Oyuncu nerdeyse commedia dell`arte`ın yüreği ve asal öğesidir Topluluklar buldukları her alanda oynamışlardır, kent meydanlarında ya da sarayda, kapalı bir yerde ya da açık havada, sabit sahnelerde ya da geçici kurulmuş doğaçlama sahnelerinde Eğer süslü dekorlu sahneler bulurlarsa onu kullanıyorlardı, bulamadıkları zaman bir yükseltinin ortasında perde kurarak oynuyorlardı Her ortama uyabilme en büyük erdemleriydi Metin, durumları, düğümleri ve sonucu yalnız özetleyen scenariolardı Oyuncular diyalogları doğaçlamadan yaratır ve aksiyonları açıklayan doğaçlama söyleşiler yaparlardı Her temsilde metnin ana hatları aynı kalmakla birlikte ayrıntılar değişirdi Bu değişim o andaki esine ve seyircinin tepkisine dayanırdı Günümüze 700 kadar senaryo kalmıştır Trajik olanı azdı, büyük bölümü aşk olayları, entrikalar, kılık değiştirmeler ve kesişen amaçlar çevresinde dönüp gelişen komikliklerdi Doğaçlama Commedia dell`arte`nin ayırt edici özelliğidir Topluluklarda aynı tipi aynı oyuncu hayat boyu oynardı Her tipin giysisi, aksesuvarları belliydi Komiklikler Lazzi adı altında standartlaştırılmıştı Diyaloglara usta oyuncular edebiyat ve şiirden parçalar sıkıştırırlardı Buna rağmen doğaçlama diyaloglara ve nüktelere aynı anda uygun nükteler ve diyaloglarla cevap verebilmek için oyuncuların çok hazırlanmış ve ustalaşmış olmaları gerekiyordu Oyun karakterleri ve özellikleri Commedia dell`arte kişileri kalıp karakterler olup 3`e ayrılıyordu (Kimileri ikiye ayırır- maskeliler, maskesizler (aşıklar) Aşıklar, efendiler, hizmetkarlar Aşıklar en gerçekçi tiplerdi Genç, yakışıklı, maskesiz ve son moda giyinmişlerdi Her toplulukta en az bir, en çok iki çift aşıklar bulunurdu En çok tekrarlanan üç efendi: Pantalone – Venedikli yaşlı bir tüccardır Ya aşıklardan birinin babası, ya da kendisi genç kıza tutulan bir yaşlıdır Giysisi kırmızı vücuda oturmuş bir ceket-pelerin, yumuşak terlikler, kenarsız yumuşak bir kep, uzun burunlu kahverengi yarım bir maske ve düzensiz bir gri sakal Dottore, Pantallone`nin ya arkadaşı ya da rakibidir Ya avukat ya da doktordur Akademisyendir Bilgiçlik taslar ve çoğu kez yanlış söylediği latince atasözleriyle bilgisini göstermeye çalışır Akıllı olduğu savına rağmen saftır ve kolayca aldanır Kılığı zamanın akademik giysisi ve kepidir Capitano aşıklardan biridir ama zamanla palavracı ve korkak bir askere dönüşmüştür ( O çağlarda başı İspanyollarla savaş derdinden kurtulmayan İtalyanların İspanyol askerlerini taşlamak için ya da onlardan esinlenerek bu tipin yaratıldığını ileri sürenler vardır) Savaş ve aşktaki başarılarıyla övünür fakat her ikisine de güvenilemez Daima bir pelerin, kılıç ve tüylü bir şapka giyinir Genellikle genç kızların hoşlanmadığı bir aşıktır Komedya tipleri en çeşitli olarak hizmetkarlar içinde bulunur Zanni denilen hizmetkarlar kadın ve erkek olarak iki cins; aptal, saf ve hilekar olarak da farklı huylarda olarak ayrılır Erkekler iki ya da dört tanedir Özellikle aksiyonları yaratırlar; efendilerine yardım eder veya işlerini bozarak aksiyonun da ilerlemesini sağlarlar Kadın hizmetkar genellikle bir tanedir ve hanımına yardım ederken erkek hizmetkarlarla kırıştırır Zannilerden Arlecchino en popüler olanıdır Kurnazlık ve aptallık karışımıdır, mükemmel bir akrobat ve dansçıdır Genellikle entrikanın merkezidir Giysisi çok renkli, yamalı parçalardan oluşmuş sonra elmas biçimi almış kırmızı- yeşil- mavi desenlere dönmüştür Siyah bir maske üzerine yana eğik bir külah giyer ve tahtadan bir kılıç taşır Bazen de kılıç değil tahtadan ve aşağıdan ikiye bölünmüş bir değnek taşır Birine vurduğu zaman keskin bir ses çıkaran bu değneğe ingilizcede “slapstick” (şamar değneği) denmiştir Ve şamarlı gürültülü komedyalara verilen adın kaynağı da buradan gelmiştir (Slapsitck comedy) Her topluluğun bu kurnaz-aptal karışımı uşağı vardır Bazen ismi Truffaldino ya da Trivellino olarak değişmiştir Arlecchimo`nun en yakın arkadaşı çıkarcı, hınzır, cinsel dürtüsü çok ve bazen yalın olan Brighelladır İsmi çeşitli topluluklarda Scapino, Mezzetino ve Flavtino olarak değişir Kanca biçiminde burun ve bir sakalı olan maske takar, yeşil şeritlerle süslenmiş ceket ve pantalonu vardır Bir üçüncü uşak Pulcinella'dır Napolili olup bazen de han sahibi ya da bir tüccardır Kocaman karga burunlu, kambur olup sivri uçlu bir şapka giyer İngiliz kuklası Punch`ın atasıdır Bunun da çeşitli topluluklarda adı değişmiş ve çeşitli nitelikler kazanmıştır Not: *Harlequin* İtalyan tiyatrosunun en bilinen soytarısı ve Commedia dell'Arte’nin komik karakteridir Yüzü önceleri siyah olarak gösterilmiştir ve ismi "Arlecchino" 1611 sonrası "Harlequin" olarak değiştirilmiştir İfadesi kimi zaman korkutucu gelen bir büyük bir gülümseme taşır Kıyafetleri genellikle aynı, çapraz büyük renkli karelerden oluşmaktadır *Popüler kültürde* Günümüz kültüründe Harlequinler oldukça sık görülür, örneğin New Orleans "Mardi Gras" törenlerinde Harlequin Batman serilerinde de "Harley Quinn" olarak görünmüştür Harlequin tipi iktiyozis, adını bu karakterden alan bir doğuştan oluşan hastalıktır Death Metal grubu Opeth'in 2005 albümü Ghost Reveries'de "Harlequin Forest" başlığını taşıyan bir parça bulunmaktadır Tim Burton'nın The Nightmare Before Christmas eserinde orjinal Harlequin kıyafetli bir canavar bulunmaktadır