Hepimiz İşkenceci Miyiz?

Hepimiz işkenceci miyiz?

İnsanların otoriteye direnmeden işkence yapabileceğini gösteren itaat deneyi, yarım asır sonra tekrarlandı ve ‘işkencecilerle empati kurulabilir mi’ sorusu gündeme geldi Sosyal psikolog Çiğdem Kağıtçıbaşı’nın tartışmalara yanıtı var

İSTANBUL - 1965’te, Yale Üniversitesi’nde ünlü psikolog Stanley Milgram’ın gerçekleştirdiği ‘otoriteye itaat deneyi’ büyük bir şaşkınlığa ve tartışmalara rol açmıştı Deneye katılanlar, oluşturulan deney ortamında, hiç tanımadıkları ve kendilerine bir zararı dokunmamış bir kişiye 450 volt elektroşok vermişlerdi Orijinal deneyin yapılmasından yaklaşık 50 yıl sonra deney tekrarlandı Orijinal deneyle benzer sonuçlar alınınca, benzer tartışmalar yeniden ortaya çıktı NTVMSNBC, her iki deneyi ve sonuçlarını ünlü sosyal psikolog Prof Dr Çiğdem Kağıtçıbaşı ile konuştu Deneylerin sonucu pek çok kişiyi hayal kırıklığına uğratmış olabilir ama işkenceyle mücadelede elimiz kolumuz bağlı değil

Milgram deneyinin amacı neydi?

Deney, ‘otoriteye itaat deneyi’ olarak da biliniyor Bu deneyde Milgram insanların günlük hayatta yapmayacakları ya da yapmayı reddettikleri davranışları otorite altında yapıp yapmayacağını sınadı Ve sonuçlar beklenenin ötesinde çıktı Orijinal, yani ilk araştırmada Milgram, deneyini Yale Üniversitesi’nde 40 kişiyle yaptı Deneye katılanlar öğrenci değil, dışardan bulunan gönüllülerdi ve sonuçlar çok şaşırtıcı oldu Deneklerin yüzde 68’i deneyin sonuna kadar gitti Üstelik bu tek bir deney değildi; bazı etkenler değiştirilerek tekrarlandı ama sonuç değişmedi Ortalama olarak katılımcıların yüzde 65’i deneye devam ederek, kendilerine zarar vermemiş olan bir başka kişiye 450 voltluk elektroşok verdi Daha doğru bir anlatımla, deney düzeneği nedeniyle şok verdiklerini düşündüler

Deney öncesi katılımcılara elektroşok mekanizması tanıtılıyor

Bu tabii Milgram’ın kendisinin de beklemediği bir sonuçtu, herkesin tahminlerine ters düşüyordu Milgram deney sonuçlarını açıklamadan önce psikologlar, psikiyatristler ve kendi öğrencilerinden sonucu tahmin etmelerini istedi Hepsi, 450 volta çıkan, yani deneyi sonuna kadar götürenlerin oranının yüzde 1’i geçmeyeceğini savundu Oysa sonuç yüzde 65’ti Dolayısıyla bu ilk araştırma çok ses getirdi, gazetelerde geniş olarak yer buldu Deney daha sonra çeşitli yerlerde, çeşitli zamanlarda tekrar edildi Bin kişiyi bulan gruplarla, kadınlarla-erkeklerle yapıldı Bu tekrarlarda da çeşitli düzeylerde otoriteye itaat bulundu Sonuçlar biraz altında ya da üstünde olabiliyordu ama çok da farklı değildi

Bu araştırmalar ya da tekrarlar yalnız ABD’de de mi yapıldı?

Hayır başka kültürlerde de yapıldı Benzer sonuçlar çıktı denebilir genel olarak Mesela, İngiltere’de ve Avustralya’da itaat, orijinal araştırmadan daha düşük olarak belirlendi Buna karşılık İspanya’da, Avusturya’da daha yüksek Batılı ülkelerin dışında örneğin Ürdün’de de yapıldı; Ürdün’de ise sonuçlar daha yüksekti

'Öğretmen' ceza veriyor

Sonuç olarak Milgram’ın bulgularından bir genellemeye gidebilir miyiz?

Bu araştırmaların hepsinin tıpatıp birbirinin aynısı olduğunu söylemek mümkün olmasa da evet öyle, bu bir genel bulgudur Küçük küçük değişiklikler yapabiliyorlar bu tekrarlarda Ama daha sonra yapılan araştırmalar çoğunlukla aynı düzeyde hatta çoğunlukla daha da büyük oranda seyretti Örneğin Almanya’da yüzde 85’i buldu Sonuçta çoğu yerde en az Milgram’ın bulguları bulundu

Peki, bunun gerekçesi ne olarak gösteriliyor? Sonuçlar içgüdü ya da öğrenilerek yapıldığına mı işaret ediyor?

Hayır, içgüdüden hiç söz etmiyor, tamamen bu bir sosyal psikoloji olayıdır Sosyal etki, burada da otoritenin etkisidir bulunan

Yaklaşık 50 yıl sonra Milgram deneyi tekrarlandı Deneyi düzenleyen Jerry Burger, deney düzeneğinde bazı değişiklikler yaptı Örneği Milgram deneyindeki gibi son sınır 450 volt değil, 150 volt olarak belirlendi ya da deneye katılanlardan, deneyi yarım bıraksalar bile ödenecek paranın bir bölümünü alabilecekleri deneye başlamadan önce söylendi Bu tür değişiklikler sonucu etkiler mi?

Belli oranda etkiler ama tamamen başka bir deney yapılmıştır denemez Orijinal deneyde 150 volt zaten bir kırılma noktasıydı 150 volttan sonra 450 volta kadar devam eden katılımcıların oranında büyük değişiklik olmamıştı, hafif bir düşüş olmuştu

Milgram’ın deneyi yaptığı 1960’lı yıllarla günümüz dünyası çok farklı O yıllarda II Dünya Savaşı ve dünyadaki faşist ya da Nazi yönetimlerinin sona ermesinin üzerinden çok da uzun zaman geçmemişti Bugün ise bunlar çok geri kaldı ya da öyle söyleniyor Aradan geçen zamandan sonra, 2008’li yıllarda biz daha az bir oran bekleyemez miydik?

Ama işte, bulunmamış