Benlik Kuramları

Benlik Kuramları

Benlik kavramı, bireyin kendisi hakkındaki yargılarından oluşmaktadır Kuzgun (1983) benliği, bir kimsenin çeşitli özelliklerinin kendisinde bulunuş derecesi hakkındaki değerlendirmelerinin tümü, kısacası kişinin kendisini algılama biçimi olarak tanımlamaktadır Yörükoğlu’ na göre ( 1986 ) benlik kavramı, insanın kendi benliğini algılayış ve kavrayış biçimi olarak tanımlanır Kişinin kendini nasıl görüp, nasıl değer biçtiğini anlatır

Bu değerlendirme gerçeklere uymayabilir Kişi kimi alanda kendini yüceltip, kimi alanda küçültebilir İnsanlar genellikle kendilerini olduklarından güçlü, daha zeki, daha yetenekli ve daha erdemli görme eğilimindedirler Olumsuz yönlerini görmemeyi, olumlu yönlerini de abartıp öne çıkarmayı yeğlerler Yani biz çoğu zaman kendi benlik kavramımızı bozacak olumsuz niteliklerimizi görmezden gelir, önemsemez veya çarpıtırız

Yörükoğlu ( 1986 ), “benlik” ile “benlik kavramı” nın birbiri üstüne konmuş bir çember ile bir dikdörtgene benzetir Çember benliği, dikdörtgen de onun üstüne konmuş benlik kavramını simgeler Her ikisinin çakıştığı alan benlik ile benlik kavramının uygunluk gösterdiği alandır Dikdörtgenin çemberden taşan köşeleri ise benlik kavramının benliğe uymadığı alandır Dikdörtgenin çemberde örtmediği alan ise benliğin kavranamayan, algılanamayan bölümleridir Dikdörtgenin köşelerinin çemberden taşan parçaları ise kişinin kendini olduğundan değişik algıladığı bölümleri belirtir



Benlik kavramı bir seferde gelişmez Benlik kavramı ergenlikte ve ilk yetişkinlikte son derece önemli olan dinamik ve yaşam boyu süren bir süreç içinde gelişir Diğer insanlarla etkileşimden ya da kendi duygularımızla ve düşüncelerimizle iç diyaloğumuzdan çıkar Disiplin ve sevgi aracılığıyla anne- babadan, uygun davranışı gösterme baskısıyla yaşıtlardan, başarı ya da başarısızlıkla okul yaşantılarından ve bir yığın başka olaydan etkilenir Buna karşılık ruh ve beden sağlığımızı, başkalarıyla ilişkileri, akademik başarıları ve meslek seçimini etkileyebilir Eğer her şey yolunda giderse -çoğunluk için böyledir- çeşitli parçalar birbirleriyle harmanlanır ve kapsayıcı bir benlik kavramı oluşur Aksi takdirde , sonuç uyumsuzluk ve benlik kavramını uyuşturucu ya da terapiyle değiştirme girişimleri olabilir ( Gander-Gardiner, 1995:453 )

Özoğlu ( 1976 ), benlik kavramının üç ayrı biçimde düşünülebileceğini belirtir Bunlar :

Bireyin “algıladığı benliği”

Başkalarının onu nasıl değerlendirdiklerine dair inanışlarını içeren “başkalarının gözündeki benliği”

Gelecekte olmak istediği “ideal benliği” ( Kulaksızoğlu, 1998:99 )

Başkalarının bizi değerlendirişi ile kendi kendimizi algılayışımız çok ayrı da olabilir, birbirine çok yakın da düşebilir Benliğin değerlendirilişi çok değişik ise ortaya uyumsuzluk ve sorunlar çıkar Örneğin çok çalışkan bir öğrenci öğretmenlerince çok zeki ve başarılı olarak görülür Ancak öğrencinin kendini algılayışı çok çarpık olabilir Ya da hep birinci gelmeye çalıştığı için başkasının öne geçmesi karşısında yıkılabilir, kendini değersiz bulabilir Çünkü bu gencin katı bir benlik kavramı vardır Bu kavrama aykırı gelen her şey onu tedirgin eder Benlik kavramı daha esnek olan bir genç ise başaracağına olan inancını hiç yitirmez Başarısızlığını geçici olarak açıklayabilir, bundan ders alabilir Benlik kavramı genellikle süreklilik ve tutarlılık gösterirse de belli bir esnekliği vardır Katı bir benlik kavramı kişiyi tökezletip hayal kırıklığına uğratabilir Esnek benlik kavramı ise gelişmeye açıktır ( Yörükoğlu, 1986:90 )

Her insanın ulaşmak istediği bir benlik kavramı vardır Kişi özlediği kendine yakıştırdığı bu ideal benlik kavramını geliştirmeğe çabalar İdeal bene yaklaştıkça mutlu olur Kimi zaman bu ideal ben, bir düş bir özlem olarak kalır Kimi insan için bu ideal benliği gerçekleştirmek bir ölüm kalım sorunu olur Kişi bu amaca ulaşmak için çalışır çabalar, ulaşamazsa mutsuz olur, kendisine saygısını yitirir İdeal benliğin gerçek dışı olduğu durumlarda kişi bunalıma düşer Kendi kendinden beklentisi çok yüksek olan kişi, genellikle bilinçdışı dürtülerin ve tutkuların buyruğundan çıkamayan kişidir Anne babasının sevgisini ayakta tutabilmek için onları umut kırıklığına uğratmamak için başarıdan başarıya koşmalıdır Başka bir deyişle, benliğe saygısını yitirmemek için hep çalışmak, tıpkı düşmemek için sürekli pedal çeviren bir bisiklet sürücüsü gibi çabalamak zorundadır ( Yörükoğlu,1986:91 )

Gençlik çağı benlik kavramının öne geçtiği çağdır Genç, çocukluğunda dışa dönük olan antenlerini kendi içine çevirmeye başlar Duygularını inceler, bedenini inceler, nasıl bir kişi olduğunu düşünür, ne olmak istediği konusunda kafa yormaya başlar Bunlar benlik arayışının belirtileridir Kendisini aşağı görmekle yüceltmek arasında gider gelir Adını beğenmez, yüzünü beğenmez, yürüyüşünü, duruşunu beğenmez Çünkü bedeni algılayışı ( beden imgesi ) ile benlik kavramı arasında sıkı bir ilişki vardır Kısacası benliği ergenin baş uğraşı, düşüncelerinin odağı olmuştur Bir bakıma benliğin şişmesi söz konusudur Bu çağda benlik kavramı sürekli iniş, çıkış ve dalgalanma gösterir Çünkü genç kendine yakışacak bir kimlik aramaktadır Kendisini sürekli tartmakta değerlendirmekte, eleştirmektedir Kendisini anne babasından ve başkalarından ayıran özelliklerini öne çıkarmakta, benliğini yeni baştan düzenlemeye uğraşmaktadır

Santrock ( 1993 )’ a göre, bir kısım ergenler etrafındakilere sahip olduklarından farklı bir benlik sergileyebilirler Yanlış benlik olarak isimlendirilen bu benliği ergenler, sınıf arkadaşları arasında veya karşı cins ile beraberken gösterebilirler Ergenler başkalarını etkilemek için, yeni rolleri, davranışları ve tutumları denemek için bir bakıma “oynayabilir” ve olduğundan farklı görünebilir ( Kulaksızoğlu,1998:100 )

Benlik Değeri

Benlik değeri, benliğin duygusal ve değerlendirilebilir boyutudur Bir ergen kendini sadece bir öğrenci olarak algılamaz, aynı zamanda iyi bir öğrenci olarak da algılar veya iyi bir öğrenci olmadığından üzüntü duyabilir Bunlar ergenin benlik değeri hakkında değerlendirilebilir yargılardır ( Kulaksızoğlu, 1998:100 )

Anne - babanın ve arkadaşlarının ergenle olan ilişkisi, ergenin benlik değerine katkıda bulunur Özellikle ebeveyn desteği çocukların ve ergenlerin kendilerini önemli ve değerli algılamaları için önemli bir faktördür Ergenin benlik değerini arttırmak için yeterli oldukları ve başarılı olacakları alanların onlara tanıtılması ve bu alandaki başarıların teşvik edilmesi, duygusal destek ve sosyal onay vererek ergenlerin güven duygularının pekiştirilmesi önerilmektedir ( Santrock, 1993:343, akt Kulaksızoğlu,1998:100 )

Benlik Saygısı

Benlik kavramının, benlik imgesinin beğenilip benimsenmesi, benlik saygısını oluşturur Benlik saygısı ( özsaygı ) benliğin duygusal yanıdır Benlik saygısı, kişinin kendini değerlendirmesi sonunda ulaştığı, benlik kavramını onaylamasından doğan beğeni durumudur Kişi kendinde eksikler bulabilir, kendini eleştirebilir, ancak kendini tümden olumlu bulup beğenebilir de Kişinin kendini beğenmesi, kendi benliğine saygı duyması için üstün nitelikleri olması da gerekmez Çünkü benlik saygısı, kendini olduğundan aşağı ya da olduğundan üstün görmeksizin kendinden memnun olma durumudur Kendini değerli, olumlu, beğenilmeye ve sevilmeye değer bulmaktır Kendini olduğu gibi, gördüğü gibi kabullenmeyi, özüne güvenmeyi sağlayan olumlu bir ruh halidir ( Yörükoğlu, 1986:93 )

Benlik kavramının çarpıtıldığı durumlarda benlik saygısı da gerçekçi olmaz Kendini en üstün, en güzel, en güçlü gören ve bu nedenle kıskanıldığını sanan bir kişide benlik saygısı çok yüksek olabilir Büyüklük sanrıları olan bir paranoid kişideki benlik saygısı aslında yalancı bir benlik saygısıdır Bu saygı benlik kavramının abartılmasından kaynaklanmıştır Temel güvensizliğini kapatmak amacıyla şişirilmiş bir balondur, delinmeğe mahkumdur Tam tersi bir örnek: Benlik kavramını değersiz ve yetersiz bulan kişinin benliğine saygısı düşer Örneğin; ruhsal çöküntü ( depresyon ) içinde olan kişi kendini o denli değersiz bulabilir ki, canına kıyarak bu değersiz benlikten kurtulmaya çalışır İnsanların çoğu bu iki aşırı uç arasında yer alır

Kendilerini berbat bulan ergenler risk altındaki ergenlerdir, özellikle de suçu kendilerinde buluyorlarsa Bu durum, sorunlu bir ergen için kişisel kimlik geliştirmeyi acı bir hale sokar Bu durumdaki ergen için kendine beslediği kötü duygular yeni değildir Ama, sürekli sevildikleri veya bir gün sevilecekleri rolünü oynamışlar ve bir gün her şeyin düzeleceğine inanmışlardır Ergenlikle birlikte çözümsel ( analitik ) yetiler ve mantık yürüterek sonuç çıkarma yetisi gelişir Artık, ergenin ne kadar berbat biri olduğunu görmesi için gereken yetileri vardır Kendisine daha da yüklenir, kendi gözünde daha fazla değer kaybeder ( Orvin, 1997:93 )

Benlik saygısının, kişinin geldiği aile, anne - baba, eğitim düzeyi, meslekleri, ekonomik durumları, gibi daha pek çok etkenle ilişkili olabileceği düşünülerek araştırmalar yapılmıştır Benlik saygısını olumlu veya olumsuz etkileyen durumları inceleyen araştırmalar sonucunda şu sonuçlara varılmıştır: