Cümlenin Öznesi Nasıl Bulunur , Özne Ne Demektir

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-21-2012

Cümlenin Öznesi nasıl bulunur , özne ne demektir

Yüklemin gösterdiği işi, oluşu, hareketi, durumu üzerine alan, fiilden ayrılmayan ögedir

Cümlede yapanı veya olanı yalın hâlde karşılayan özne, (çokluk ve iyelik eki dışında) çekim eki almadan fiile bağlanır:

Çocuklar, sabahtan beri parkta oynuyorlar

Çocuk bakıcısı, işini çok seviyordu

Göktuğ, siparişleri tam vaktinde getirdi

Kelime ve kelime grupları cümlede özne görevinde bulunabilir:

Konuşmak ihtiyaç olabilir ama susmak sanattır

(fiil ismi)

Gülay abla, bugün yorgun görünüyordu

(unvan grubu)

Ömrünün en güzel çağları bu verimsiz topraklarda geçti

(isim tamla*ması)

Dinamitle balık avlayanlar pişmandı

(sıfat-fiil grubu)

Cümlede aynı yükleme bağlanmış birden fazla özne olabilir:

Kitabı, defteri, kalemi, hiçbir şeyi yoktu

Öznesinin kelime veya kelime grubu olarak açıkça söylenmediği cümlelerin bu ögesi yüklemdeki kişi ekinden anlaşılır

Kişi ekinin gösterdiği zamir, cümlenin öznesidir

Böyle öznelere gizli özne de denir

Bu tip öznelerde anlam bakımından değil, biçim bakımından bir gizlilik söz konusudur:

“Sen bir ceylân olsan ben de bir avcı,

Avlasam çöllerde saz ile seni

”

(Âşık Veysel)

(Ben) Bütün bir yaz gelmeni bekledim

(Sen) Sözünü vaktinde yerine getirmezsin

(O) Kapıya doğru yavaşça süzüldü

(Biz) Kusurumuz ne kadar çoksa o kadar kusur ararız

(Siz) Bugünleri çok arayacaksınız

Edilgen çatılı fiillerde özne açıkça belli değildir

Böyle cümlelerde özne gibi görünen unsurlar işi yapan değil, yapılan işten etkilenen nesnelerdir: Ã?amaşırlar yıkandı

Yanlış yere park edilen arabalar çekildi

Sorular görüldü

Gereklilik kipinin teklik 3

kişisi bazı kullanımlarda özne almaz: Ã?imdi eve gitmeli, bir yorgunluk kahvesi içmeli, okumaya başlamalı

Hitap unsurları (ünlemler), yükleme bağlanmadıkları için özne değil cümle dışı unsur olurlar:

“Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın”

(Mehmet Âkif )

“Ã?air, sen üzüldükçe ve öldükçe yaşarsın

”

(Faruk Nafiz)

Hocam, bu konuyu anlatmadınız

Cümlede özneyi bulmak için yüklem -an / -en’li sıfat-fiil hâline geti*rilerek kim, ne sorusu sorulur:

Yerinde sayanlar, yürüyenlerden daha ziyade ayak patırtısı ederler

(Cenap Şahabettin)

(ayak patırtısı eden kimler? ― yerinde sayanlar)

Yolun kenarında kırmızı bir araba duruyordu

(duran ne? ― kırmızı bir araba)

10-21-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Cümlenin Öznesi Nasıl Bulunur , Özne Ne Demektir Cümlenin Öznesi nasıl bulunur , özne ne demektir Yüklemin gösterdiği işi, oluşu, hareketi, durumu üzerine alan, fiilden ayrılmayan ögedir Cümlede yapanı veya olanı yalın hâlde karşılayan özne, (çokluk ve iyelik eki dışında) çekim eki almadan fiile bağlanır: Çocuklar, sabahtan beri parkta oynuyorlar Çocuk bakıcısı, işini çok seviyordu Göktuğ, siparişleri tam vaktinde getirdi Kelime ve kelime grupları cümlede özne görevinde bulunabilir: Konuşmak ihtiyaç olabilir ama susmak sanattır (fiil ismi) Gülay abla, bugün yorgun görünüyordu (unvan grubu) Ömrünün en güzel çağları bu verimsiz topraklarda geçti(isim tamlaması) Dinamitle balık avlayanlar pişmandı (sıfat-fiil grubu) Cümlede aynı yükleme bağlanmış birden fazla özne olabilir: Kitabı, defteri, kalemi, hiçbir şeyi yoktu Öznesinin kelime veya kelime grubu olarak açıkça söylenmediği cümlelerin bu ögesi yüklemdeki kişi ekinden anlaşılır Kişi ekinin gösterdiği zamir, cümlenin öznesidir Böyle öznelere gizli özne de denir Bu tip öznelerde anlam bakımından değil, biçim bakımından bir gizlilik söz konusudur: “Sen bir ceylân olsan ben de bir avcı, Avlasam çöllerde saz ile seni” (Âşık Veysel) (Ben) Bütün bir yaz gelmeni bekledim (Sen) Sözünü vaktinde yerine getirmezsin (O) Kapıya doğru yavaşça süzüldü (Biz) Kusurumuz ne kadar çoksa o kadar kusur ararız (Siz) Bugünleri çok arayacaksınız Edilgen çatılı fiillerde özne açıkça belli değildir Böyle cümlelerde özne gibi görünen unsurlar işi yapan değil, yapılan işten etkilenen nesnelerdir: Ã?amaşırlar yıkandı Yanlış yere park edilen arabalar çekildi Sorular görüldü Gereklilik kipinin teklik 3 kişisi bazı kullanımlarda özne almaz: Ã?imdi eve gitmeli, bir yorgunluk kahvesi içmeli, okumaya başlamalı Hitap unsurları (ünlemler), yükleme bağlanmadıkları için özne değil cümle dışı unsur olurlar: “Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın” (Mehmet Âkif ) “Ã?air, sen üzüldükçe ve öldükçe yaşarsın” (Faruk Nafiz) Hocam, bu konuyu anlatmadınız Cümlede özneyi bulmak için yüklem -an / -en’li sıfat-fiil hâline getirilerek kim, ne sorusu sorulur: Yerinde sayanlar, yürüyenlerden daha ziyade ayak patırtısı ederler (Cenap Şahabettin) (ayak patırtısı eden kimler? ― yerinde sayanlar) Yolun kenarında kırmızı bir araba duruyordu (duran ne? ― kırmızı bir araba)