Kültürleşme Ve İrklar Arasında Ki Farklar

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-21-2012

Kültürleşme ve ırklar arasında ki farklar

Tarih boyunca kültürel guruplar arasındaki etkileşimlerden doğan kültür değişmeleri farklı terimlerle adlandırılmıştır

Bu terimlerden ilki eritmedir (assimilation)

Bir azınlık gurubun değerler, gelenekler ve tutumlarında, çoğunluk gurubundakilere yönelik değişmeleri ifade eder

İkinci terim karışma (amalgamation - melting pot), azınlık ve çoğunluk gurupların değerlerinin, gelenek ve tutumlarının, farklı ve yeni bir kültürel gurup yaratma yolunda senaaaidir

Ülkemizde Anadoluculuk adı altında bu coğrafi bölgede mevcut tüm unsurları birleştirmeyi hedefleyen görüşler amalgamasyona örnek olarak verilebilir

Her iki terimde de dinamik bir proses söz konusudur

Yani bir arada bulunan kültürler, az veya çok, karşılıklı olarak değişmektedirler

Üçüncü terim olan plüralizm ise dinamik bir proses değildir

Yani kültürler arasındaki etkileşim birleşmeye yönelik değildir

Plüralizmde farklı kültürlerin, farklı sosyal bünyeler olarak, yan yana mevcudiyetleri söz konusudur

Aşağıda bu kavramlar kimlik açısından ayrı ayrı ele alınmıştır

1

Kültürel Çoğulculuk

Genel olarak gücün farklı guruplar tarafından paylaşılması durumunu ifade eder

Terim orijinal kullanımıyla Hegel'ci anlamda "üniter devlet"in zıddıdır[1]

En önemli anlamı ise Batılı liberal demokrasilerde değişik gurupların ve elitlerin güç paylaşımı veya bu yönde yarışmalarıdır

Önemle vurgulanması gereken nokta çoğulculuğun sosyal yapı açısından farklı birkaç kültürel unsurun veya alt gurubun mevcudiyeti değil, pek çok sosyal müesseseleriyle ayrı bir sosyal bünyenin varlığını ifade etmesidir

Çoğulculuk, her ne kadar siyasî bir tanımsa da sosyo-kültürel bir zemini gerekli kılmaktadır

Dolayısıyla çoğulculuktan söz edilebilmesi için kültürel gurupların sosyal yapı içinde tabandan iktidar tavanına kadar paralel bir bünyeye sahip olmaları gerekir

Başka bir deyişle kültürel çoğulculukta farklı bir kaç kültürel unsurun ötesinde, bir sosyal mesafe söz konusudur

Bu bir bakıma siyasî, sosyal veya iktisadî boyutlarda mevcut olan ayrı bir sosyal bünye anlamını taşır

Ancak, bu sosyal bünyeler çoğu yerde gerek coğrafî mekân, gerekse sosyal müesseseler itibariyle iç içe geçmişlerdir

Hâkim gurubun pek çok müessesesi etnik guruplar tarafından da kullanılmaktadır

Başka bir deyişle etnik guruplar rahatlıkla müşahede edilebilecek tarzda kendilerine yeterli kompleks bir sosyal bünyeye sahip değillerdir

Türkiye'de yaratılan etnik ırkçılık bu konuya bir örnektir

Bu tür ırkçılıklar tarihin şekillendirdiği kültürel yapıyı yıkmaktadır

Kürtler veya diğer azınlıklar ırkçılığa devam ettikleri takdirde, Türk kültürüyle bir bütün olarak inşa edilmiş olan yapı bozulacaktır

Bu takdirde kültürün ortak unsurlarında dahi çatışmaya gidilecek, neticede din gibi kültürün temel unsurları da zayıflayacaktır

Bütünleşme sağlandıktan sonra, bu unsurları tekrar birbirinden ayırmak çok zor olmaktadır

Meselâ, Fransızca ve Fransız kültürü, Arapça’nın çok büyük bir lisan olması ve Araplaştırma prosesine rağmen, Fas'ın kültürel kimliğinde önemli bir yer işgal etmektedir

Hem Arapça, hem de Fransızca kullanılarak Fas kültürü inşa edilmiştir

[2]

Bir ideoloji olarak çoğulculuk, eşit olmayan gurupların birer çerçeve içinde eşitliklerinin sağlanarak ayırılmalarıdır

Ayırımcılığın olduğu bir toplumda kültürel çoğulculuktan söz edilmektedir

Amaç, farklı kurumlara ve sosyal yapılara sahip olan guruplar arasında eşitçi bir denge kurmak ve hükümet, ekonomik faaliyetler gibi ortak müesseselerde koordinasyon sağlamaktır

[3] Kavram, büyük kültürel farkların ve çatışmaların yaşandığı, sosyal iletişimin olmadığı toplumlarda tartışılmaktadır

Bu ülkelerden biri de Amerika’dır

Dünyanın hemen her yerinden pek çok milletin göç ettiği bu ülkede etnik bir yapılanma tabii bir haldir

Beyaz Anglo-Saxon çoğunluğun diğer etnik guruplar aleyhine hâkim olması, uzun yıllardan beri çok büyük sosyal mücadelelere sebep olmaktadır

Kuzey Amerika yerlilerinin soykırımına uğratılması; zencilerin yakın zamanlara kadar köle olarak çalıştırılması; İspanyol asıllıların dışlanması gibi hadiseler, zaman içinde kurumlaşmakta ve çoğulculuğu gerektiren bir yapı değişimini zorlamaktadır

[4]

Genellikle bu kesimlere ait yazarlara göre, uzun yıllar melting-pot adı verilen bir sosyal politika uygulanmış olmasına rağmen, Amerikan toplumundaki ırk ve etnik kesimler hemen tamamen refah, prestij ve güçten mahrumdular

Beyaz Anglo-Saxon hâkimiyeti toplumun tüm yapısında imtiyazlı bir şekilde hâkimdi

1950'lerden sonra yönetim, daha çoğulcu bir sosyal düzen politikası uygulamaya başladı

Yukarıya doğru mobiliteyi açmak zorunda kaldı, böylece gelecek için daha farklı bir kültürler arası iletişim yapısı kurulmaya başlandı

Azınlıklar konusunda yeni teoriler ihdas edildi; ve nihaî amaç olarak da demokrasi içinde kendine has alt-bünyelerin (substructure) sağlandığı kompleks kültürel çoğulculuk hedeflendi

[5] Temel medenî haklar hareketleri olarak başlayan bu değişmeler ırkçı ve asimilasyoncu politikalardan plüralist bir yapıya doğru seyretmektedir

Özellikle zenci kesiminde devrim niteliğinde değişmelerin kazanılması, kendi kaderini tayin hakkı, geçmiş hataların bir tazminatı olarak ayrı bölgeler talebi, kendi topluluk kurumlarını kontrol gibi yeni formlar arayışına sevk etmektedir

[6]

Görüldüğü gibi, Batı dünyasındaki etniklik meselesi büyük ölçüde insan hakları konusundaki eşitsizlikten kaynaklanmaktadır

Problemin ikinci kaynağı ise, henüz hâkim kültüre, bu kültür dünyasında rahatça hareket edecek tarzda intibak edememiş kesimin taşıdığı dezavantajları hafifletmek amacıyla imtiyazlar talebidir

Çoğulculuğu, demokratik yapı içinde değişik faktörlerin katılımından ayırmak gerekir

Demokratik toplum yapısı, siyaset literatüründe çok seslilik olarak adlandırılan, toplumu meydana getiren kesimlerin düşünce ve ihtiyaçlarının toplumun bütününü ilgilendiren bir önem sırası çerçevesinde ortaya konulması ve temsil edilmesi anlamını gerektirmektedir

Çoğulculuk ise, topluluğu meydana getiren ve bütünleşmesi mümkün olmayan unsurların ayrı ayrı iktidarlarını tanımayı gerektirir

Belirli bir zümreye sağlanmış imtiyazlar söz konusudur

Bunlar bir gurup lehine olacağı için toplumun bütününün aleyhinedir

Bu durum bir anlamda millet yapısının sosyolojik olarak daha iptidaî bir sosyal yapı olan ulusçuluğa dönüştürülmesi demektir

[7] Nitekim, siyaset biliminde çoğulcu demokrasi veya demokratik çoğulculuk deyimleriyle ifade edilen terimde çoğulcu ve çoğulculuk kavramları organizasyonal çoğulculuğa, yani devlet hâkimiyeti altında bazı organizasyonların izafî olarak özerkliğine işaret etmektedir

[8] Bütün demokratik ülkelerde bazı önemli organizasyonlar izafî olarak kendi sistemleri çerçevesinde özerktirler (meselâ, ekonomik kuruluşlarla yargı gibi)

2

Kültürleşme

İki veya daha fazla kültürün etkileşim sonucu değerler, inançlar ve davranışlardaki muhtemel değişme prosesidir

Özellikle kültürel antropoloji ve sosyal psikoloji sahalarında daha sık kullanılan bir terimdir

Dinamik bir süreçtir

Karşılaşan kültürlerin hepsinde de bir miktar değişme görülebilir

Literatürde iki mânâda kullanılmaktadır: (1) Bir kültürel gurubun, diğerlerinden etkilenerek onun kısmen veya tüm unsurlarını adapte etmesiyle yeni bir kültürel mecra oluşturması süreci; ve (2) kendi yapısı çerçevesinde guruplar arasındaki herhangi bir kültürel aktarım olarak

Meselâ, nesiller arasındaki kültür transferi bir akültürasyon vakıasıdır

Bu anlamıyla "sosyalleştirme" kavramına daha yakındır

Kültürleşme veya kültür edinme en genel anlamıyla bir kültürün yeni unsurlar alma vakıasıdır

Bu unsurlar sayı itibariyle çok az olabileceği gibi bir kültürün tamamen değişmesini sağlayacak kadar çok ve yoğun da olabilirler

Görüldüğü gibi kavramda daha ziyade alıcı kültür veya değişen kültür açısından bir yaklaşım ve değerlendirme söz konusudur

Tanımdan anlaşılacağı üzere dışarıdan içe doğru bir etkilenme vardır

Aynı süreci ifade etmekle birlikte, etkilenmenin kaynağı bakımından farklı mânâlarda kullanılmaktadır

Bu etki yabancı bir kültürden kaynaklanabileceği gibi kendi içindeki guruplardan veya önceki nesillerden de olabilir

Bogardus, iki veya daha fazla kültürel sistemin beşerî ilişkiler vasıtasıyla ayrı bir kültür sistemi geliştirmesi süreci olarak tanımladığı kültürleşmenin üç tipini belirtmiştir:

(1) Körlemesine kültürleşme, insanların birbirine yakın yaşamaları ve mal ve hizmet ilişkilerine girmeleriyle kendiliğinden gelişen kültürel özelliklerin vuku bulmasıdır

(2) Empoze kültürleşme, bir kültürün diğerine baskı yaparak kendi özelliklerini empoze etmesidir

(3) Demokratik kültürleşme, her kültürün temsilcilerinin diğer kültürleri kendi tarihî ve değerler sistemi içinde kabul etmesidir

[9]

10-21-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Kültürleşme Ve İrklar Arasında Ki Farklar Kültürleşme ve ırklar arasında ki farklar Tarih boyunca kültürel guruplar arasındaki etkileşimlerden doğan kültür değişmeleri farklı terimlerle adlandırılmıştır Bu terimlerden ilki eritmedir (assimilation) Bir azınlık gurubun değerler, gelenekler ve tutumlarında, çoğunluk gurubundakilere yönelik değişmeleri ifade eder İkinci terim karışma (amalgamation - melting pot), azınlık ve çoğunluk gurupların değerlerinin, gelenek ve tutumlarının, farklı ve yeni bir kültürel gurup yaratma yolunda senaaaidir Ülkemizde Anadoluculuk adı altında bu coğrafi bölgede mevcut tüm unsurları birleştirmeyi hedefleyen görüşler amalgamasyona örnek olarak verilebilir Her iki terimde de dinamik bir proses söz konusudur Yani bir arada bulunan kültürler, az veya çok, karşılıklı olarak değişmektedirler Üçüncü terim olan plüralizm ise dinamik bir proses değildir Yani kültürler arasındaki etkileşim birleşmeye yönelik değildir Plüralizmde farklı kültürlerin, farklı sosyal bünyeler olarak, yan yana mevcudiyetleri söz konusudur Aşağıda bu kavramlar kimlik açısından ayrı ayrı ele alınmıştır 1 Kültürel Çoğulculuk Genel olarak gücün farklı guruplar tarafından paylaşılması durumunu ifade eder Terim orijinal kullanımıyla Hegel'ci anlamda "üniter devlet"in zıddıdır[1] En önemli anlamı ise Batılı liberal demokrasilerde değişik gurupların ve elitlerin güç paylaşımı veya bu yönde yarışmalarıdır Önemle vurgulanması gereken nokta çoğulculuğun sosyal yapı açısından farklı birkaç kültürel unsurun veya alt gurubun mevcudiyeti değil, pek çok sosyal müesseseleriyle ayrı bir sosyal bünyenin varlığını ifade etmesidir Çoğulculuk, her ne kadar siyasî bir tanımsa da sosyo-kültürel bir zemini gerekli kılmaktadır Dolayısıyla çoğulculuktan söz edilebilmesi için kültürel gurupların sosyal yapı içinde tabandan iktidar tavanına kadar paralel bir bünyeye sahip olmaları gerekir Başka bir deyişle kültürel çoğulculukta farklı bir kaç kültürel unsurun ötesinde, bir sosyal mesafe söz konusudur Bu bir bakıma siyasî, sosyal veya iktisadî boyutlarda mevcut olan ayrı bir sosyal bünye anlamını taşır Ancak, bu sosyal bünyeler çoğu yerde gerek coğrafî mekân, gerekse sosyal müesseseler itibariyle iç içe geçmişlerdir Hâkim gurubun pek çok müessesesi etnik guruplar tarafından da kullanılmaktadır Başka bir deyişle etnik guruplar rahatlıkla müşahede edilebilecek tarzda kendilerine yeterli kompleks bir sosyal bünyeye sahip değillerdir Türkiye'de yaratılan etnik ırkçılık bu konuya bir örnektir Bu tür ırkçılıklar tarihin şekillendirdiği kültürel yapıyı yıkmaktadır Kürtler veya diğer azınlıklar ırkçılığa devam ettikleri takdirde, Türk kültürüyle bir bütün olarak inşa edilmiş olan yapı bozulacaktır Bu takdirde kültürün ortak unsurlarında dahi çatışmaya gidilecek, neticede din gibi kültürün temel unsurları da zayıflayacaktır Bütünleşme sağlandıktan sonra, bu unsurları tekrar birbirinden ayırmak çok zor olmaktadır Meselâ, Fransızca ve Fransız kültürü, Arapça’nın çok büyük bir lisan olması ve Araplaştırma prosesine rağmen, Fas'ın kültürel kimliğinde önemli bir yer işgal etmektedir Hem Arapça, hem de Fransızca kullanılarak Fas kültürü inşa edilmiştir[2] Bir ideoloji olarak çoğulculuk, eşit olmayan gurupların birer çerçeve içinde eşitliklerinin sağlanarak ayırılmalarıdır Ayırımcılığın olduğu bir toplumda kültürel çoğulculuktan söz edilmektedir Amaç, farklı kurumlara ve sosyal yapılara sahip olan guruplar arasında eşitçi bir denge kurmak ve hükümet, ekonomik faaliyetler gibi ortak müesseselerde koordinasyon sağlamaktır[3] Kavram, büyük kültürel farkların ve çatışmaların yaşandığı, sosyal iletişimin olmadığı toplumlarda tartışılmaktadır Bu ülkelerden biri de Amerika’dır Dünyanın hemen her yerinden pek çok milletin göç ettiği bu ülkede etnik bir yapılanma tabii bir haldir Beyaz Anglo-Saxon çoğunluğun diğer etnik guruplar aleyhine hâkim olması, uzun yıllardan beri çok büyük sosyal mücadelelere sebep olmaktadır Kuzey Amerika yerlilerinin soykırımına uğratılması; zencilerin yakın zamanlara kadar köle olarak çalıştırılması; İspanyol asıllıların dışlanması gibi hadiseler, zaman içinde kurumlaşmakta ve çoğulculuğu gerektiren bir yapı değişimini zorlamaktadır[4] Genellikle bu kesimlere ait yazarlara göre, uzun yıllar melting-pot adı verilen bir sosyal politika uygulanmış olmasına rağmen, Amerikan toplumundaki ırk ve etnik kesimler hemen tamamen refah, prestij ve güçten mahrumdular Beyaz Anglo-Saxon hâkimiyeti toplumun tüm yapısında imtiyazlı bir şekilde hâkimdi 1950'lerden sonra yönetim, daha çoğulcu bir sosyal düzen politikası uygulamaya başladı Yukarıya doğru mobiliteyi açmak zorunda kaldı, böylece gelecek için daha farklı bir kültürler arası iletişim yapısı kurulmaya başlandı Azınlıklar konusunda yeni teoriler ihdas edildi; ve nihaî amaç olarak da demokrasi içinde kendine has alt-bünyelerin (substructure) sağlandığı kompleks kültürel çoğulculuk hedeflendi[5] Temel medenî haklar hareketleri olarak başlayan bu değişmeler ırkçı ve asimilasyoncu politikalardan plüralist bir yapıya doğru seyretmektedir Özellikle zenci kesiminde devrim niteliğinde değişmelerin kazanılması, kendi kaderini tayin hakkı, geçmiş hataların bir tazminatı olarak ayrı bölgeler talebi, kendi topluluk kurumlarını kontrol gibi yeni formlar arayışına sevk etmektedir[6] Görüldüğü gibi, Batı dünyasındaki etniklik meselesi büyük ölçüde insan hakları konusundaki eşitsizlikten kaynaklanmaktadır Problemin ikinci kaynağı ise, henüz hâkim kültüre, bu kültür dünyasında rahatça hareket edecek tarzda intibak edememiş kesimin taşıdığı dezavantajları hafifletmek amacıyla imtiyazlar talebidir Çoğulculuğu, demokratik yapı içinde değişik faktörlerin katılımından ayırmak gerekir Demokratik toplum yapısı, siyaset literatüründe çok seslilik olarak adlandırılan, toplumu meydana getiren kesimlerin düşünce ve ihtiyaçlarının toplumun bütününü ilgilendiren bir önem sırası çerçevesinde ortaya konulması ve temsil edilmesi anlamını gerektirmektedir Çoğulculuk ise, topluluğu meydana getiren ve bütünleşmesi mümkün olmayan unsurların ayrı ayrı iktidarlarını tanımayı gerektirir Belirli bir zümreye sağlanmış imtiyazlar söz konusudur Bunlar bir gurup lehine olacağı için toplumun bütününün aleyhinedir Bu durum bir anlamda millet yapısının sosyolojik olarak daha iptidaî bir sosyal yapı olan ulusçuluğa dönüştürülmesi demektir[7] Nitekim, siyaset biliminde çoğulcu demokrasi veya demokratik çoğulculuk deyimleriyle ifade edilen terimde çoğulcu ve çoğulculuk kavramları organizasyonal çoğulculuğa, yani devlet hâkimiyeti altında bazı organizasyonların izafî olarak özerkliğine işaret etmektedir[8] Bütün demokratik ülkelerde bazı önemli organizasyonlar izafî olarak kendi sistemleri çerçevesinde özerktirler (meselâ, ekonomik kuruluşlarla yargı gibi) 2 Kültürleşme İki veya daha fazla kültürün etkileşim sonucu değerler, inançlar ve davranışlardaki muhtemel değişme prosesidir Özellikle kültürel antropoloji ve sosyal psikoloji sahalarında daha sık kullanılan bir terimdir Dinamik bir süreçtir Karşılaşan kültürlerin hepsinde de bir miktar değişme görülebilir Literatürde iki mânâda kullanılmaktadır: (1) Bir kültürel gurubun, diğerlerinden etkilenerek onun kısmen veya tüm unsurlarını adapte etmesiyle yeni bir kültürel mecra oluşturması süreci; ve (2) kendi yapısı çerçevesinde guruplar arasındaki herhangi bir kültürel aktarım olarak Meselâ, nesiller arasındaki kültür transferi bir akültürasyon vakıasıdır Bu anlamıyla "sosyalleştirme" kavramına daha yakındır Kültürleşme veya kültür edinme en genel anlamıyla bir kültürün yeni unsurlar alma vakıasıdır Bu unsurlar sayı itibariyle çok az olabileceği gibi bir kültürün tamamen değişmesini sağlayacak kadar çok ve yoğun da olabilirler Görüldüğü gibi kavramda daha ziyade alıcı kültür veya değişen kültür açısından bir yaklaşım ve değerlendirme söz konusudur Tanımdan anlaşılacağı üzere dışarıdan içe doğru bir etkilenme vardır Aynı süreci ifade etmekle birlikte, etkilenmenin kaynağı bakımından farklı mânâlarda kullanılmaktadır Bu etki yabancı bir kültürden kaynaklanabileceği gibi kendi içindeki guruplardan veya önceki nesillerden de olabilir Bogardus, iki veya daha fazla kültürel sistemin beşerî ilişkiler vasıtasıyla ayrı bir kültür sistemi geliştirmesi süreci olarak tanımladığı kültürleşmenin üç tipini belirtmiştir: (1) Körlemesine kültürleşme, insanların birbirine yakın yaşamaları ve mal ve hizmet ilişkilerine girmeleriyle kendiliğinden gelişen kültürel özelliklerin vuku bulmasıdır (2) Empoze kültürleşme, bir kültürün diğerine baskı yaparak kendi özelliklerini empoze etmesidir (3) Demokratik kültürleşme, her kültürün temsilcilerinin diğer kültürleri kendi tarihî ve değerler sistemi içinde kabul etmesidir[9]