İklim Bilgisi İklim Hakkında Bilgi

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-19-2012

İklim Bilgisi İklim Hakkında Bilgi

Geniş bir sahada, uzun yıllar boyunca (40 – 50 yıl) devam eden, atmosfer olaylarının ortalamasına iklim denir

HAVA DURUMU

Dar bir sahada, kısa süre içerisinde görülen atmosfer olaylarına hava durumu denir

KLiMATOLOJİ

Geniş sahalarda, uzun yıllar devam eden atmosfer olaylarının ortalamalarını tespit ederek, iklim bölgelerini ve karakterlerini inceleyen bilim dalına klimatoloji denir

METEOROLOJİ

Dar sahalarda, kısa süreli atmosfer olaylarını inceleyen bilim dalına meteoroloji denir

ATMOSFER ve ÖZELLİKLERi

Dünya’yı gazlardan meydana gelen bir geosfer (tabaka) kuşatır

Buna atmosfer denir

Atmosferin Katları

Atmosfer, yerçekimi etkisiyle iç içe kürelerden meydana gelmiştir

Bunların yoğunlukları ve bileşimleri birbirinden farklıdır

Troposfer: Atmosferin en alt tabakasıdır

Ekvator üzerindeki kalınlığı 16 - 17 km, 45° enlemlerinde 12 km, kutuplardaki kalınlığı ise 9 - 10 km dir

Bunun nedeni, Ekvator’daki hava kütlelerinin ısınarak yükselmesi, kutuplarda ise soğuyan havanın ağırlaşarak alçalmasıdır

iklim olayları troposferin 3 - 4 km lik kısmında meydana gelir

Çünkü, iklim olaylarında çok etkili olan su buharı troposferin 3 - 4 km lik kısmında bulunur

Troposfer daha çok yerden yansıyan ışınlarla ısınır

Atmosferdeki gazların % 75'i troposfer katında bulunmaktadır

Stratosfer: Troposferden itibaren 17 - 30 km ler arasında bulunur

Bu tabakada su buharı olmadığı için, iklim olayı görülmez

Stratosferde sıcaklık değişimi yok gibidir

Sıcaklık –45°C civarındadır

Stratosferde yerçekimi çok azaldığı için cisimler gerçek ağırlıklarını kaybederler

Üst kısımlarında ozon gazı bulunur

Şemosfer: Stratosferden sonra 30 - 90 km ler arasında bulunur

iki kısımdan oluşur

a

Ozonosfer: içerisinde bulundurduğu ozon gazından dolayı bu ismi almıştır

Güneş’ten gelen ve canlı yaşamı için zararlı olan ışınları (Ultraviyole ışınları gibi) tutar

Bundan dolayı canlıların koruyucu katıdır

Dünya’nın aşırı ısınıp, soğumasını önler

b

Kemosfer: Bu katmana kemosfer denilmesinin nedeni, içerisinde bazı kimyasal olayların meydana gelmesidir

Az miktarda zararlı ışınların tutulması burada da görülür

İyonosfer: Şemosferden sonra 90 - 300 km’ler arasında bulunur

Bu tabakadaki gazlar ultraviyole ışınlarının etkisi ile iyonlara ayrılmıştır

iyonlaşma sırasında açığa çıkan enerji ile sıcaklığı yükselmiştir

(250 °C) iyonlar arasında elektron alışverişi son derece fazladır

Bundan dolayı haberleşme sinyalleri, radyo dalgaları bu tabakadan yansır

Eksosfer: Atmosferin en üst ve en dış sınırını oluşturur

Eksosferde bazı gaz molekülleri yerçekimi etkisinden kurtularak uzaya kaçar

Bu nedenle dış sınırı kesin olarak tespit edilememekte, 10

000 km ye kadar çıktığı sanılmaktadır

Atmosferin Faydaları

İklim olayları meydana gelir

Canlı yaşamı için gerekli gazları ihtiva eder

Güneş’ten gelen zararlı ışınları tutar

Dünya’nın aşırı ısınmasını ve soğumasını engeller

Dünya ile birlikte dönerek sürtünmeden doğacak yanmayı engeller

Uzaydan gelen meteorların parçalanmasına neden olur

Güneş ışınlarının dağılmasını sağlayarak, gölgede kalan kısımların da aydınlanmasını sağlar

Bir başka ifade ile gölgelerin tam karanlık olmasını önler

Işığı, sesi, sıcaklığı geçirir ve iletilmesini sağlar

Hava akımları sayesinde gündüz olan kesimlerin aşırı sıcak, gece olan kesimlerin de aşırı soğuk olmasını engeller

İKLİM ELEMANLARI

A

SICAKLIK

Yeryüzündeki sıcaklığın kaynağı Güneş’tir

Yeryüzünün Güneş’ten aldığı ısı miktarına sıcaklık denir

Termometre ile ölçülür

Sıcaklığın birimi santigrat derece (°C) dir

Atmosfere gelen enerji % 100 kabul edilirse;

Enerjinin % 25'i bulutların ve atmosferin etkisi ile uzaya doğru yansır

% 25'i atmosferde dağılarak gölge yerlerin aydınlatılmasını ve gök yüzünün mavi görünmesini sağlar

% 15'i atmosfer tarafından emilerek atmosferin ısınmasını sağlar

% 35'i yeryüzüne ulaşır

Bu enerjinin % 27'si yeri ısıtır

% 8'i ise yeryüzüne çarptıktan sonra tekrar uzaya yansır

SICAKLIK DAĞILIŞINI ETKiLEYEN FAKTÖRLER

(SICAKLIK ETMENLERi)

1

Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açısı

Yeryüzünde sıcaklık dağılışını etkileyen en önemli faktördür

Güneş ışınları bir yere ne kadar dik düşerse, orası o kadar fazla ısınır

Düşme açısı küçüldükçe ısınma azalır

Düşme açısını belirleyen etkenler şunlardır:

a

Dünya’nın şekli ve enlem: Dünya’nın şekline bağlı olarak, Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının yere düşme açıları küçülür

Bunun sonucunda da Ekvator’dan kutuplara gidildikçe sıcaklık azalır

b

Yaşanan Mevsim: Dünya’nın eksen eğikliği ve yıllık hareketine bağlı olarak güneş ışınlarının düşme açısı yıl boyunca değişir

Buna göre, Kuzey Yarım Küre, yaz mevsiminde güneş ışınlarını daha dik, kışın daha eğik alır

c

Günün Saati: Dünya’nın günlük hareketine bağlı olarak, güneş ışınlarının bir noktaya geliş açısı gün boyunca değişme gösterir

Güneş ışınları sabah ve akşam eğik açıyla, öğle vakti ise gelebileceği en dik açı ile gelir

d

Bakı ve eğim: Güneş ışınlarının düşme açısı, yerşekillerinin Güneş’e bakma durumuna göre (Bakıya göre) ve yerşekillerinin eğimine göre değişir

2

Güneş ışınlarının atmosferde katettiği yol

Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol uzadıkça enerji kaybı o oranda artar

Dik açı ile gelen ışınlar daha kısa bir yoldan yeryüzüne ulaşır ve daha az kayba uğrar

(Ekvator çevresi gibi)

Dar açı ile gelen ışınlar ise, daha uzun bir yoldan yeryüzüne ulaşır ve daha fazla kayba uğrar

(Kutup çevreleri gibi)

3

Güneşlenme Süresi

Güneşlenme süresi arttıkça sıcaklık artar

Yaz aylarında güneşlenme süresi fazla olduğundan sıcaklık değerleri yüksektir

Yine gün içinde en yüksek sıcaklıkların tam öğle vakti değil, öğleden birkaç saat sonra olması güneşlenme süresi ile ilgilidir

Geceleri ise, Güneş’ten enerji alınmadığı için soğuma görülür

Bu nedenle günün en soğuk anı, sabah Güneş doğmadan önceki andır

4

Yükselti

Troposfer katında, yerden yükseldikçe sıcaklık değerleri her 100 m

de 0,5 °C azalırken, alçaldıkça her 100 m

de 0,5 °C artar

5

Kara ve Denizlerin Dağılışı

Aynı miktarda güneş enerjisi alan karalar ve denizler aynı derecede ısınmazlar

Karalar denizlere oranla daha fazla ve çabuk ısınırken, denizler daha az ve geç ısınırlar

Yine karalar denizlere oranla daha fazla ve çabuk soğurken, denizler daha az ve geç soğurlar

10-19-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	İklim Bilgisi İklim Hakkında Bilgi İklim Bilgisi İklim Hakkında Bilgi Geniş bir sahada, uzun yıllar boyunca (40 – 50 yıl) devam eden, atmosfer olaylarının ortalamasına iklim denir HAVA DURUMU Dar bir sahada, kısa süre içerisinde görülen atmosfer olaylarına hava durumu denir KLiMATOLOJİ Geniş sahalarda, uzun yıllar devam eden atmosfer olaylarının ortalamalarını tespit ederek, iklim bölgelerini ve karakterlerini inceleyen bilim dalına klimatoloji denir METEOROLOJİ Dar sahalarda, kısa süreli atmosfer olaylarını inceleyen bilim dalına meteoroloji denir ATMOSFER ve ÖZELLİKLERi Dünya’yı gazlardan meydana gelen bir geosfer (tabaka) kuşatır Buna atmosfer denir Atmosferin Katları Atmosfer, yerçekimi etkisiyle iç içe kürelerden meydana gelmiştir Bunların yoğunlukları ve bileşimleri birbirinden farklıdır Troposfer: Atmosferin en alt tabakasıdır Ekvator üzerindeki kalınlığı 16 - 17 km, 45° enlemlerinde 12 km, kutuplardaki kalınlığı ise 9 - 10 km dir Bunun nedeni, Ekvator’daki hava kütlelerinin ısınarak yükselmesi, kutuplarda ise soğuyan havanın ağırlaşarak alçalmasıdır iklim olayları troposferin 3 - 4 km lik kısmında meydana gelir Çünkü, iklim olaylarında çok etkili olan su buharı troposferin 3 - 4 km lik kısmında bulunur Troposfer daha çok yerden yansıyan ışınlarla ısınır Atmosferdeki gazların % 75'i troposfer katında bulunmaktadır Stratosfer: Troposferden itibaren 17 - 30 km ler arasında bulunur Bu tabakada su buharı olmadığı için, iklim olayı görülmez Stratosferde sıcaklık değişimi yok gibidir Sıcaklık –45°C civarındadır Stratosferde yerçekimi çok azaldığı için cisimler gerçek ağırlıklarını kaybederler Üst kısımlarında ozon gazı bulunur Şemosfer: Stratosferden sonra 30 - 90 km ler arasında bulunur iki kısımdan oluşur a Ozonosfer: içerisinde bulundurduğu ozon gazından dolayı bu ismi almıştır Güneş’ten gelen ve canlı yaşamı için zararlı olan ışınları (Ultraviyole ışınları gibi) tutar Bundan dolayı canlıların koruyucu katıdır Dünya’nın aşırı ısınıp, soğumasını önler b Kemosfer: Bu katmana kemosfer denilmesinin nedeni, içerisinde bazı kimyasal olayların meydana gelmesidir Az miktarda zararlı ışınların tutulması burada da görülür İyonosfer: Şemosferden sonra 90 - 300 km’ler arasında bulunur Bu tabakadaki gazlar ultraviyole ışınlarının etkisi ile iyonlara ayrılmıştır iyonlaşma sırasında açığa çıkan enerji ile sıcaklığı yükselmiştir (250 °C) iyonlar arasında elektron alışverişi son derece fazladır Bundan dolayı haberleşme sinyalleri, radyo dalgaları bu tabakadan yansır Eksosfer: Atmosferin en üst ve en dış sınırını oluşturur Eksosferde bazı gaz molekülleri yerçekimi etkisinden kurtularak uzaya kaçar Bu nedenle dış sınırı kesin olarak tespit edilememekte, 10000 km ye kadar çıktığı sanılmaktadır Atmosferin Faydaları İklim olayları meydana gelir Canlı yaşamı için gerekli gazları ihtiva eder Güneş’ten gelen zararlı ışınları tutar Dünya’nın aşırı ısınmasını ve soğumasını engeller Dünya ile birlikte dönerek sürtünmeden doğacak yanmayı engeller Uzaydan gelen meteorların parçalanmasına neden olur Güneş ışınlarının dağılmasını sağlayarak, gölgede kalan kısımların da aydınlanmasını sağlar Bir başka ifade ile gölgelerin tam karanlık olmasını önler Işığı, sesi, sıcaklığı geçirir ve iletilmesini sağlar Hava akımları sayesinde gündüz olan kesimlerin aşırı sıcak, gece olan kesimlerin de aşırı soğuk olmasını engeller İKLİM ELEMANLARI A SICAKLIK Yeryüzündeki sıcaklığın kaynağı Güneş’tir Yeryüzünün Güneş’ten aldığı ısı miktarına sıcaklık denir Termometre ile ölçülür Sıcaklığın birimi santigrat derece (°C) dir Atmosfere gelen enerji % 100 kabul edilirse; Enerjinin % 25'i bulutların ve atmosferin etkisi ile uzaya doğru yansır % 25'i atmosferde dağılarak gölge yerlerin aydınlatılmasını ve gök yüzünün mavi görünmesini sağlar % 15'i atmosfer tarafından emilerek atmosferin ısınmasını sağlar % 35'i yeryüzüne ulaşır Bu enerjinin % 27'si yeri ısıtır % 8'i ise yeryüzüne çarptıktan sonra tekrar uzaya yansır SICAKLIK DAĞILIŞINI ETKiLEYEN FAKTÖRLER (SICAKLIK ETMENLERi) 1 Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açısı Yeryüzünde sıcaklık dağılışını etkileyen en önemli faktördür Güneş ışınları bir yere ne kadar dik düşerse, orası o kadar fazla ısınır Düşme açısı küçüldükçe ısınma azalır Düşme açısını belirleyen etkenler şunlardır: a Dünya’nın şekli ve enlem: Dünya’nın şekline bağlı olarak, Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının yere düşme açıları küçülür Bunun sonucunda da Ekvator’dan kutuplara gidildikçe sıcaklık azalır b Yaşanan Mevsim: Dünya’nın eksen eğikliği ve yıllık hareketine bağlı olarak güneş ışınlarının düşme açısı yıl boyunca değişir Buna göre, Kuzey Yarım Küre, yaz mevsiminde güneş ışınlarını daha dik, kışın daha eğik alır c Günün Saati: Dünya’nın günlük hareketine bağlı olarak, güneş ışınlarının bir noktaya geliş açısı gün boyunca değişme gösterir Güneş ışınları sabah ve akşam eğik açıyla, öğle vakti ise gelebileceği en dik açı ile gelir d Bakı ve eğim: Güneş ışınlarının düşme açısı, yerşekillerinin Güneş’e bakma durumuna göre (Bakıya göre) ve yerşekillerinin eğimine göre değişir 2 Güneş ışınlarının atmosferde katettiği yol Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol uzadıkça enerji kaybı o oranda artar Dik açı ile gelen ışınlar daha kısa bir yoldan yeryüzüne ulaşır ve daha az kayba uğrar (Ekvator çevresi gibi) Dar açı ile gelen ışınlar ise, daha uzun bir yoldan yeryüzüne ulaşır ve daha fazla kayba uğrar (Kutup çevreleri gibi) 3 Güneşlenme Süresi Güneşlenme süresi arttıkça sıcaklık artar Yaz aylarında güneşlenme süresi fazla olduğundan sıcaklık değerleri yüksektir Yine gün içinde en yüksek sıcaklıkların tam öğle vakti değil, öğleden birkaç saat sonra olması güneşlenme süresi ile ilgilidir Geceleri ise, Güneş’ten enerji alınmadığı için soğuma görülür Bu nedenle günün en soğuk anı, sabah Güneş doğmadan önceki andır 4 Yükselti Troposfer katında, yerden yükseldikçe sıcaklık değerleri her 100 m de 0,5 °C azalırken, alçaldıkça her 100 m de 0,5 °C artar 5 Kara ve Denizlerin Dağılışı Aynı miktarda güneş enerjisi alan karalar ve denizler aynı derecede ısınmazlar Karalar denizlere oranla daha fazla ve çabuk ısınırken, denizler daha az ve geç ısınırlar Yine karalar denizlere oranla daha fazla ve çabuk soğurken, denizler daha az ve geç soğurlar