|
Prof. Dr. Sinsi
|
Halk Oyunları Yerel Giyim Kuşam Sözlüğü
ABA
Dervişler, v b kimseler tarafında sırta giyilen kaba ve kalın kumaşlardan yapılmış kışlık elbise
ABANİYE KEMER
Beyaz ve safran sarısı bez üzerine ipek ile yapraklı dallar işlenerek yapılan süs olarak kullanılan elbiseyi belden sıkmaya yarayan şey
AKARSU
Altın ve platin üzerine yalnız bir sıra pırlanta ile yapılan modası geçmez bir nevi sade gerdanlığın ismidir
ALACA
Kırmızı zemin üzerine sarı çubuklu pamuklu bir kumaştır İpeklisi de dokunmuş olduğundan pamuklu alaca ve ipekli alaca diye ayrılır
ALIN ALTINI
İki parmak enliliğinde dikilmiş bir bez üzerine beşlik ve onluk altınlar bir sıra dizilerek fesin altına üstüne gelen kısmı üzerine dikilir Bunun üstüne düz kıvrak çeki çekilerek bu çeki üstüne de altın, elmas, inciden yapılmış top iğneler sokulur
ALIÇ ALTINI
Alın altını gibi bir bez üzerine dikilerek kopçalı uçları alın altına takılarak sağ ve sol memeler üstünden göbekten aşağı sarkıtıp her iki tarafın uçları göbek üstünde birleşir
ALIN ÇATKISI
Kadınların baş tuvaletinde kullandıkları bir saç bağının adı İki parmak kadar kalınlıkta bürüncükten veya canfesten, kadifeden bir kordela şerit olup üzeri renkli ipekli veya sırma ile işlenir, süslenir
ARAKÇİN
Kenarlarının ve içinin ter yağlanıp kirlenmemesi için külah ya da kavuğun ya da fesin altına giyilen takke
ATLAS
İpekten dokunmuş esvaplık bir kumaş olup al, mavi, sarı ve daima düz renklidir Üzerinde hiçbir tezyini motif bulunmaz
AYNALI Aynası olan
BADEM KÜPE
Çağla biçiminde küpe
BAKLAVA DİLİMİ
Eşkenar şeklinde olan baklava biçimli motif
BALIK SIRTI
Enine düz olmayıp, iki tarafa doğru yuvarlakça olan balıksırtı, yol yol çapraz çizgilerle meydana gelen balık kılçığı şeklinde kumaş deseni
BAŞLIK
Gelin başı süslemede kullanılan tacın adı Başa geçirilen giysi
BASMA
Düz beyaz dokumanın çeşitli basma süs motifleri ile süslenmesidir
BEZ
Pamuktan ya da ketenden dokunmuş kumaş Rengi daima beyaz olur İpliğin cinsine, dokunuş tarzına, kalınlığına inceliğine, yumuşaklığına, sertliğine, kabalığına göre muhtelif cinsleri vardır
BİLEZİK
Kadın kolunun bilek ve dirsek arası süsü Altın telkari, gümüş savatlı, paftalı diye çeşitleri vardır
BİNDALLI
İpekli kumaş ve kadifelerin üzerleri kılabden ile iri yapraklar ve dallarla işlenmiş bir kumaş Bindallılar'dan entare dikilir bazan da mintan yapılırdıHem erkekler hemde kadınlar tarafından kullanılmıştır
BONCUK
Elbise ve eşya süslemede kullanılır En küçükleri toplu iğne başı kadar, ceviz büyüklü ğünde olan*ları da vardır Ortaları iğne geçecek büyüklükte deliklidir Küçük boncuklar çeşitli renklerde olup oyacılıkta kullanılır
BÖRK-BÜRK
Külah
BÜRGÜ
Yatak çarşafı gibi düz ve peştamal gibi geniş bir örtü olup, başa enlemesine atılır Baş ile gövdeyi tamamen içine alır El ile iç tarafında tutularak bir ucu ile yüz örtülür
BÜRÜNCEK
Ham ipekten az miktarda keten ipliği karıştırılarak dokunan yazlık güzel bir kumaştır Tül gibi in*cesi ve az kalıncası olurTen üstüne giyilen iç gömleği ve iç donu yapılır Gayet hafif, tüy gibi olmakla beraber tül gibi şeffaf değildir
CAMADAN
Kısa ve kolsuz ön tarafı çapraz kavuşur bir yelek Çuhadan ve kadifeden dikilirGöğüs kenarları, yaka etrafı şeritlerle, ince kordonlarla süslenir Çuha olsun, kadife olsun sade veya sırma işlemeli al ve mor gibi parlak göze çarpan renkler tercih edilir
CANFES
Gayet ince, mat ve daima düz renklerde olan bir kumaştır Sarı, mor, yeşil gibi renklerde olmakla beraber en makbulü al canfestir Zenginin ve fakirin kullandığı bir kumaştır Şalvar ve mintan yapılır Mat olan sathı, hareli ve dalgalı gözükür
CEPKEN
Yakası düz kesim, önü düz veya çapraz, eteği kısadır Ancak bele kadar iner ve kolları uzundur Gömlek üstüne giyilir Giyenin yaşına, içtima*i durumuna göre işlemesi ve biçimi değişik olurDaha çok sırma ile işlenir
CİVAN KAŞI
Tülbent üzerine gayet ince altın tel ile yapılan bir nakışın işlemenin adıdır Daha çok genç civanlar tarafından sarıkları için kullanılır
CÜBBE
En üste giyilen geniş ve bol elbiseMintan yakası gibi iki santim yumuşak yakası vardır Her türlü ve her renk kumaştan yapılır Kolları bol, el üstüne düşer uzunluktadır Etekleri diz kapağı altına kadar iner
ÇAKŞIR
Bağlama şalvar altına giyilen bir nevi don durBuna mandık, paça ve tumanda denir
ÇAPRAZ
Göğsü çapraz kavuşan kısa bir yeleğin adıdır
ÇAPULA
Karadeniz ve Kuzey Doğu Anadolu halkının giydiği erkeklere mahsus bir çeşit ayakkabıdır Çizmenin yanında yaz kış giyilen tek tip ayakkabıdır Burnu kalkıktırÇARIK
Manda gönünün sırt kısmından yapılan bir çeşit yün çorapla giyilen ayakkabıdırTek parça gönden yapı*lır, ayak tabanını,etrafı ile topuğu kapatır Sırım ile bağlanarak ayağa geçirilirYalın ayak giyilmez
ÇEDİK
Kadın ve erkeklerin giydikleri sarı sahtiyandan yapılır, kısa ve bol konçlu ayakkabıAynı zamanda yarım konçlu lapçin
ÇEMBER
Başa örtülen, pamuklu, kenarları oyalı, sırmalı yazma İpekli, ipek başlı, çatal ipekli denilen çeşitleri vardır
ÇEVRE
Kenarları kıvrılmış, oya veya işleme nakışlarla süslenmiş büyük mendilBaşa örtülen yazma çev*re ve sırmalı çevre denilen çeşitleri vardır
ÇENTİYAN
Bezden kesilmiş, parçası büzgülü geniş kadın şalvarı
ÇİTARİ-ŞİTARİ
İpekle karışık, pamuk ipliğe ile dokunmuş, sarı ve kırmızı çubuklu bir kumaş
ÇİZME
Ayağı bacak ile beraber örten, koncu baldıra hatta diz kapağına kadar çıkan uzun konçlu bir ayakkabıdır
ÇORAP
Yünden, filikten, iplikten, sade, siyah, beyaz, kendinden nakışlı ve her türlü renklerden boyanmış iplerle karışık, nakışlı örülür Giyim kuşamı tamamlarİplikten örülene tire çorap, yünden örülene yün çorap denirNakışlarına ve uzunluklarına göre isimlendirilir
ÇUBUKLU
Kumaşta düz çizgi
ÇUHA
Çuha erkek esvabı için kullanılan, tüysüz, dümdüz ince ve sık dokunmuş kumaş Bu kumaştan cepken, camadan, fermane, yelek, çakşır, potur gibi giyecekler yapılmıştır
DALLISERPME
Üzerine dal serpme işlenmiş
DAMALI
Üstüne kareler işlenmiş kumaş
DELME YELEK
İşliğin üstüne giyilirKapaklı, kapaksız diye iki çeşidi vardır
DİVAL
Altı mukavva ile besleme sırma işleme
DİZLİK
Dize kadar olan kısa don Dizkapaklarını örter,diz kapağından aşağıya ancak üç dört parmak kadar iner Baldırlar tamamen açıkta çıplak kalır
DON
Vücudu belden aşağı topuklara kadar örten ve bacaklar için iki parçası bulunan ten üstüne giyilen bir iç çamaşırı "iç donu" ayrıca "turman" da denir Erkek ve kadın donlarının kesimi ayrı ayrı olur
DÖRT PEŞLİ
Basit bir entarinin gözde kısmı, ön ve arka iki parça olarak kesilirYanlardan birer dikişle eklenir Entarinin belden aşağı kısmını bolca yapmak için iki yan dikiş arasına kendi kumaşından üçgen şek*linde birer parça eklenir "PEŞ" denilen üçgen şeklindeki bu parçalar da kaidesi entari eteği hizasını tutmak ve üçgenin başı yukarı gelmek üzere eklenir Entarinin belden aşağı kısmına daha zengin bir genişlikle dökülüş sağlamak için de biri öne biri arkaya aynı şekilde iki peş daha ilave edilir
DUVAK
Gelinin başına takılıp yüzünü örten tülden ve telli süslü örtü Bazı bölgelerde hala kırmızı tülden duvaklar tercih edilir
DÜLBENT- TÜLBENT
Çok ince beyaz bir bezdir Sık ve seyrek dokunuşuna, keten ve pamuk ipliğinden oluşuna göre çeşitleri vardır
EDİK
Her tarafı yumuşak ve renkli sahtiyandan yapıl*mış yarım konçlu lapçin
ELİF ŞALVAR
Üst kısmı pantolondan genişce, asıl şalvardan dar olup, ağ kısmı da tamamen derlenmiş toplanmıştır
ENEKÇEK
Uçları kopçalı, üzerinde altın dizilmiş iki parmak eninde 25-30 santim uzunlukta olup, bir ucu sağ kulak üstünden festeki kıskıya takılıp, öbür ucu çene altından geçirilerek sol kulak üstünden yine kıskıya iliştirilen süse denir
ENTARİ- ANTERİ
Basma, patiska ve bu kumaşlardan yapılan uzun, düz, süssüz bir kadın esvabıdır Eskiden erkekler tarafından da giyilmiştir Erkekler sokak entarisi*ni hiçbir zaman dış donu üstüne giymemişlerdir İç donu üstüne şalvar ve onun üstüne giyilmiştir
ETEKLİK
Belden aşağı giyilen bir kadın esvabıdır Belden üstüne giyilen bir buluz ile tamamlanır
FERMENE
Kaytanla işlenerek süslenmiş yeleklere denir Çuha ve abadan yapılır kolsuz olur Vücuda tam yapışır Önden çapraz kavuşur Kadın cepkenidir
FES, KADIN FESİ
Kırmızı ve kalın çuhadan yapılmıştır, silindir şeklinde bir başlık Fes genellikle eğri giyilir Kaş üstüne kadar eğik olur Bazen ön tarafa doğru düz olarak giyilir
FES PÜSKÜLÜ
Bir ucu fese bağlı, bir ucu serbest iplik demeti şeklinde süs
FİSTAN- FİSTON
Entari Aynalı, fırçalı, şemsiyeli, karpuz kollu, dört peşli, yakadan büzmeli diye çeşitleri vardır
GELİNLİK
Bir kadının ömrü boyunca giydiği en pahalı, en süslü entarinin adıdır Düğünde giyilir Sonra hatıra olarak saklanır
GELİN PAPUCU
Kadın ayakkabılarının en süslüsüdür Altın ve gü*müş sırma ile işlenir İşlemeler arasına incilerde katılır Gelin papucu düğün günü kocasının evine giderken giyilir ve sonra hatıra olarak saklanır
GELİN TELİ Gelin tuvaletinde duvağı süsler 1-2 milim eninde gayet ince ve uzun gümüş tellerdir Duvakla beraber, pırıl pırıl, at kuyruğu halinde baştan diz kapaklarının altına kadar sarkar
GEYSU
Kadın-kız saç şeklidir Taranıp bir at kuyruğu gibi tel tel salınır Ekseriya örülerek başın iki yanından iki kolan halinde bırakılır
GEZİ
İpek ve ipekle karışık hareli bir kumaş Bir arşın eninde dokunduğu için gezi adı verilmiştir Her rengi vardır Açık renkleri daha çok sevilmektedir
GERDAN ALTINI
Muhtelif altın ipek kaytan veya şeride biraz aralıklı bir vaziyette dizilerek boyna takılır Altınların büyükleri ortalara küçükleri kenarlara gelir Hepsinin Mahmudiye'den olanları da vardır
GÖBEK ALTINI
Gerdan altını gibi ipek kaytana dizilir Sekiz dizi halinde göbek üzerini kaplamak şartıyla takılır
GÖMLEK
İnce, yumuşak bezlerden yapılır Gömleklik bezler düz beyaz, veya beyaz üzerine kırmızı, sarı, mavi renklerde ince çubuklu olarak dokunur Tenin üstüne giyilir
GÜRZE
İpekten düz kumaştır Her rengi bulunur
GÜMÜŞSAVATLI KEMER
Gümüş üstüne işlenmiş, karanakışlı kemer
HAMAYLI
Omuzlardan çapraz olarak bele inen bağ, nişan Aynı surette asılan muskalara, uğur tılsımlarınada hamail denir
HANÇER
Ucu sivri, iki tarafıda keskin kamaya benzer bıçak Beldeki kuşaklara sokularak Taşınır
HARMANİ- HARMANİYE
Kolsuz, bazan kukulatalı üst giysi, pelerin
HARÇ
Kenarlara dikilen süs
HIRKA
Kolları az genişce, boyun kısmı yakasız, önden yukarıdan aşağıya bir sıra düğme ile kapanır İki yanına ekseriye bir cep de açılır Pamukludan yapılır Hırkanın bir yüz kumaşı birde astar kumaşı vardır Yüzü ile astar arasına istenilen incelikte bir tabaka pamuk konur
HOLTA
Holta bir nevi şalvardır Üç veya iki etek entarini altına giyilir Paçaları büzmeli olup beli uçkurla bağlanır Dizden bağlanarak aşağıda bol bir dökümlü1ük hasıl olur Yanları sırma ile işlenmiştir
HOTOZ
Kadınların kendi saçlarından yada yemeni ile yaptıkları baş süsü
İÇLİK- İŞLİK
Kışın esvap altına giyilen pamuklu yelek "zıbın"da denir
İNCİLİ KÜPE
Kıymetli sedefi inci ve benzerlerinden yapılmış küpe
İPEK HARÇ
Şerit örer gibi sanrı denilen bir aletle örülüp elbiselerin kenarına dikilir
İSTUFE
Sırmalı veya kılaptanlı bir cins kumaşın adı
KADİFE
İpek, pamuk veya yünden, yüzü tüylü yumuşak kumaş Kadifenin çeşidinden kavuk, takke, cepken, camedan, hırka, entari, şalvar, ayakkabılığı yapılmıştır En güzel kadife Bursa Kadifesi'dir
KAFES
Çapraz çubuklarla yapılmış kumaş ve dokuma motifi
KAFTAN
En üste giyilen astarsız esvab veya entari
KALÇIN
Koncu diz kapağına kadar çıkan kışlık kalın çorapo Papuçla veya çizme altına giyilir O kadar sıkı örülür ki, tabanı üzerine konulduğunda dim dikdururPapuç ile giyildiği zaman baldırdan düşmez Abadan kesilerek dikilen kalçınlar da vardır
KALOŞ
Potin üstüne giyilen yalnız sokaklık ayakkabı Kaloş ne kadar hafif olursa o kadar makbüldür
KATUR
Kırmızı kara nalçalı, tahta topuklu, tabanı demir çivili, kabaralı kunduranın adı"Katır Yemeni" de denilir
KEÇE
Yün yada kıldan ıslatılarak dövülmek suretiyle yapılan kalın, kaba kumaş En iyisinden külah yapılır
KEÇİK
İpek kıvraktan yapılır Tepe altını üstünden uçları çene altına bağlanırYaşlılar adi yazmadan yapıp fes üstüne bağlarlar
KEMER
Bir şerit şeklinde yapılan ve giyilen elbiseyi belden sıkıp tutmak için veya sadece süs olarak kullanılan ve bele yalnız bir defa dolanarak önden bir toka ile tutturulan şeyKemerler giyilen elbisenin kumaşından yapıldığı gibi, gümüş ve altından da yapılmış ve kullanılmıştır
KENEFİ
Çorum bezi olarak da tanınır Ev bezi de derler Don, gömlek, peşkir yapılır Melez, idare, bal kaymak, serçe kanadı, kaşık sapı, üç oturum, bürümcük denen çeşitleri vardır
KEFİYE
Alın üzerinden kendine mahsus bir bağcık kordon ile sımsıkı sarılıp tutturulurAlın açık kalırÖrtünün geri kalan kısmı omuzlara ve sırta dökülürBaşa sarılan ipekten püsküllü İnce bir örtüdür
KETEN Telleri dokumacılık bakımından çok önemli bir bitki
KAPÇİN
İnce deriden yapılmış olup çizme gibidirYanlarında ilik terleri vardır Altına yemeni ya da cim cime giyilir
KINA
Bu adı taşıyan bir ağacın yapraklarının tozundan yapılmış karamtırak kırmızı boya Eski Türk süslenmesinde çok önemli bir yer almıştır Düğünler*de ve bayramlarda kızların, kadınların avuçları, el ve ayak parmakları kına ile boyanırBir macun haline getirilen kına boyası akşam yemeğinden sonra avuca konulurParmaklar yumruk yapılarak bezle sabaha kadar bağlanırSabah yıkanırUzun müddet kalacak kırmızı renk alır Erkekler yalnız sağ ellerine nazar değmesin diye kına yakarlar
KISKI
Çeki üstüne bağlanan mor yazma Alın altınının da üstüne bağlanır
KIVRAK
Al renkte bir kanaviçedir Üzeri ufacık madeni pullarla işlenir Duvak günü gelinin tepe altınının üstünden başa örtülür
KUNDURA
Konçsuz iki parmak topuklu, ökçe altı demir nalçalı, taban altı kabaralı (demir çivili),ağır ve kaba ayakkabı
KUTNU
Pamuk, daha çok ipekle karışık bir çeşit dokuma
KUŞAK
Beli sıkı tutmak için sarılan uzun ve dar kumaş Kuşak kadın ve erkek giyiminde çok önemli bir yer tutmuştur Bağlanış ve kumaşın cinsine göre o insanın ailesini ve zenginliğini İfade eder
KÜLAH Külah dikişsiz tek parça keçeden yapılmıştır Külahın tepesi sivridir Hem sade, sarık sarılmadan "dal külah"olarak, hem de sarık sarılarak giyilir
KÖÇEK Kadın kılığına girip çengi gibi oynayan erkeklere verilen ad
LAHOR ŞAL
Lahur' da yapılan bir cins şal
LAPÇİN
Tabanı meşinden, gaytanla bağlanan kulaklı mestMestin uzun konçlusudurAğzı kısa bir çizme gibidirBir kolonla baldır üstünden bağlanırDaima kundura ile giyilirOnun için Lapçin Kundura da denir
LATA Cübbenin üstüne giyilir Setre gibi iki santim yakası vardır Barut renginde olup çuhadan yapılmıştır
LİBADE
Dikişli pamuklu kısa hırka Astarı ile yüzü arasındaki pamuğu verev dikişle dikilir Bu dikişler hırkanın sırt kısmında balık sırtı denilen şekilde kavuşur Kısa, dik yakalı, eteği bel hizasında olur Kolları bol, kol yenleri bileğin üç dört parmak üstünde kalır Kadın cepkenidir Kadifeden, çuhadan sırma işlemeli ve düzde olur
LİRA ÇEYREGİ
Altın liranın dörtte birine (çeyreğine) denilir Başlıklara dizilir Boyuna asılır
MAHMUDİYE
İkinci Sultan Mahmut zamanında basılmış ince altın sikke (para), ki bugün süs altını olarak kullanılmaktadır
MAKRAMA- MAHRAMA
Kenarları işlemeli destimal, havlu, peşkir Halk ağzında mahrama denir"Destimal" bazı kadınların başlarına sardıkları "nakışlı peştamal" Süs olarak kullanılan uzun püskül
MANTİN
Canfesten kalın bir cins ipekli kumaş
MAŞLAH
Altı üstü bir, kol yerine yukarıdaki iki ucunda yarıkları olan bir nevi üstlüktür Bazı yerlerde yeldirme yerine Maşlah giyilir
MENTEŞE BİLEZİK
Açılıp kilitlenen bilezik
MEST
Tabanı ve yüzü yumuşak deriden, incik kemiğinin üstüne kadar çıkan kısa kondu, düğmesiz ve bağsızdır Ayağa tıpkı çorap gibi hem kadın, hem erkek tarafından giyilir Sarı veya siyah sahtiyandan yapılır Uzun boğazlı ya da kısa boğazlı olur
MERKUP
Mest yada çedik üzerine giyilen sarı meşinden ya*pılmış kunduranın adıdır
MİNTAN
İç gömleği üstüne giyilir Etekleri kalçaları örtecek kadar uzundur Uzun kollu, düz yakalı, önü entari gibi yırtmaçlı olup, yırmacı 3-4 düğme ile kapanır Dış gömleği olarak baştan geçirilip giyilir Kollarının bitimi yırtmaçlı olup, düz bir kol kapağı eklenir Bu kapak üstünden bir sedef ya da taş düğme ile iliklenir Mintanın etekleri şalvarın (poturun-pantolonun) içine alınır
MÜHÜR
Bir kimsenin veya kuruluşun adının kazılı bulunduğu imza ve damga yerine kullanılan madeni ya da madde parçası Nakış olarak kumaş ve dokumalarda da kullanılır
NAZARLIK
Nazar değmesin diye üste takılan mavi boncuk vb
NAKIŞ
Sırma ve ipekle kumaş üzerine işlenen çeşitli işleme türleri
NALÇA
Ayakkabıların altına çakılan demir
OYA
Mendil, yazma çember, başörtüsü gibi kadın eşyasının kenarlarına iğne ile örülen veya örüldükten sonra dikilen bir çeşit dantelMotifleri çiçekler,meyvacıklar, yapraklar veya sembolik şekiller
ÖNBEZİ
Önlük, iş yaparken üst kirlenmesin diye bele bağlanan örtü
PAPUÇ Yemeni, mest, kundura, terlik gibi türlü adlar verilen çeşitli biçimdeki ayakkabılara verilen genel isim
PAÇA
Bağlama şalvar altına giyilir Bir çeşit dondur Çakşır, mandık, tuman da denir
PEÇE
Kıldan hususi bir şekilde yarım metre boyunda, otuz santim eninde dokunmuş, üst kenarına sırmalı harç çekilmiş ve peçe bağı denilen ipek kaytan uçlarında peçe şemsesi denilen gümüş yapraklar olan ve yüze gerilen siyah örtü
PELERİN Omuzlar üzerine atılarak kullanılırYakası ve önü harçlarla süslenmiştir Harmani de denir
PEŞKİR
Yemek yerken kullanılan veya el kurulanan büyük mendil şeklinde pamuk veya keten dokuma bez
PEŞTAMAL
Bele bağlanan ve vücudun belden aşağı kısmını sarılarak örten bez İpekten yapılır
PITRAK
Bir dal veya ağaç üzerindeki çiçek veya yemişin çokluğunu ve sıklığını anlatmak için kullanılan süs motifi
POTİN
Koncu incik kemikleri üstüne kadar çıkan, bağlı, düğmeli veya yandan lastikli ayakkabı Fotin de denir
POTUR
Kıçında kırmıkları çok, bacakları dar; şalvar, çakşır, pantolon gibi erkekler tarafından vücudun belden aşağı kısmına giyilir Adını kırma ve buruşuk anlamında pot isminden almıştır Poturun ön tarafı adeta pantolon önü gibidir Bacak çatalı arasında bir, en çok iki kırma yaparak toplanmıştır Arka tarafı, şalvar ağı gibi kırmalı, potlu, körüklü olarak sarkıktır Poturun hususiyeti, diz kapaklarına kadar pantolon bacağı kesimine indikten sonra, bacakların alt kısmında baldıra sımsıkı yapışır olmasıdır
POSTAL
Kaba potinlere denir
PUŞU-POÇU
Puşu doğrudan çıplak başa sarılır Bazı yörelerde boyuna bağlanır Kavuk, külah ve fes etrafına sarık gibi sarıldığı vakidir
PÜSKÜL
5-8 gamza ipekten baş tarafı hususi bir şekilde renkli ipeklerle bağlanmış yarım uzunlukta tel tel ipekten yapılmıştır Feslere çeşitli püsküller takılmıştır
SABUK
Hem mest hem de çizme şeklindeki ayakkabının adıdır Üstü ve koncu çok yumuşak bulunan deriden yapılır Baldır üstüne kadar koncu, zıpka denilen poturun dar paçası üstüne çekilir Bu konçda dar olup, bacak ve baldıra tıpkı dar bir çorap gibi yapışır Ne kadar hareket edilse düşmez Sabuk un tabanı çizme tabanı gibi köseleden olup bazen demir çiviler, kabaralar çakılır
SALTA
Bir çeşit kısa cepkenin adıdırÇuhadan yapılan bir üstlüktür Cepkenden farkı kollarının tamamen ceket koluna benzemesidir
SAÇ ALTINI
Zencir ya da kaytana takılarak saç örgülerinin uçlarına takılır
SAÇ BAGI
Püskülün üstünden takılır Uç da denilir İpek kaytana dizilmiş gümüş per pere ve şemseleri vardır
SALKIM KÜPE
Üzüm gibi görünüşü olan küpe
SANDAL
Arkası açık yazlık ayakkabı
SARIK
Külah, kavuk, fes, börk gibi başlıkların (serpuşların) etrafına sarılan dülbent veya şala verilen isim
SARHOŞ YOLU
Düz olmayan yollu işlemelere verilen ad
SAYA
Entarinin üstüne giyilen giysi Bazı yörelerde başörtülerine de saya ismi verilir
SERPUŞ
Başa giyilen şeyler, başlıklar
SEVAYİ
İpekli bir kumaşın adı Altın veya gümüş telle işlemeli olanlarına telli sevayi denir Bu kumaştan kadın ve erkek entarileri yapılır
SIKMA
Yukarı kısmı bol, ağı potlu(körüklü), diz kapağından aşağısı dar (baldıra iyice yapışan ve paçası ayağın incik kemiği üstünde düz kesimli ve dıştan az yırtmaçlı, giyilirken ayak geçtikten sonra üç düğme ile iliklenen) bir poturun adıdır
SİKKE
Deve tüyü rengindeki keçe külahın adı Silindir şeklinde uzunca bir külahtır Sembolik gerdanlık ve yüzükler de bu adı almıştır Bazı madeni parçalara da bu ad verilmiştir
SİLAHLIK
Tabanca, bıçak gibi silahları yerleştirmek için eskiden kullanılan, meşinden yapma, kat kat bele bağlanan enli kemer
SİM
Gümüş Kumaş kenarlarına gümüş iplikle işlenen nakışlara bu ad verilir
ŞAL
Omuz ve boyun için atkılık, kuşaklık ve sarıklık olarak dokunan yünlü kumaş Kuşak olarak hem erkek, hem de kadınlar tarafından kullanılmıştır Şalların iki beyaz ve bir vişne renkli çizgilisi ve çizgileri içerisinde çiçekler yapılmış olanları en çok sevilenidir Trablus şalIarı Anadolu'da kuşak olarak kullanılmıştır İpekten dokunanları da vardır
ŞALVAR
Hem erkeklerin, hem de kadınların giydiği bol ağlı geniş üst donu Üste çekildikten sonra bele uçkurla bağlanır
ŞAYAK
Kabaca dokunmuş dayanıklı bir çeşit yün kumaş
ŞİTARİ- ÇİTARİ
İpekle karışık, pamuk ipliği ile dokunmuş, sarı ve kırmızı çubuklu bir kumaş
TAÇ
Gelinin başına konulan elmaslı başlık ziyneti
TAKKE
Kavuk, külah, fes gibi herhangi bir serpuş altına giyilen ve başın terini emerek serpuşun kirlenmesini önleyen bezden yapılmış veya örgü başkabının adı
TANDIR BAŞ
Başa giyilen gayet büyük geniş tablalı bir kadın fesinin üstüne şal sarılır,çok heybetli bir şekil alan bu serpuşun üstüne işlemeli bir vala atılarak üst tarafından bir kuşakla boğularak bağlanır ve valanın iki ucu, yüzün iki kenarından baştan omuzlara sarkıtılır
TEFTEA
Arasında yer yer mahmudiyeler, beşibirlikler sarkan, inci ile yapılmış gerdanlık
TELLİ BEZ-TELLİ YEMENİ
En çok Bursa'da dokunan, aralarında sırma teller olan ince bir kumaşın adı olup, kadınlar başörtü yaparlar
TEPE ALTINI
Gelinin başına olacak fesin tepesine ölçülüp bir mukavva yuvarlak şekilde kesilir Üzerine kumaş parçası kaplanarak onun üzerine de yine yuvarlak şekilde sıra sıra yirmilik altın dizilir İki üç sıradan sonra ortaya yakın yere de bazıları incide dizerler En ortada kalan ufak bir boşluğa da "telkari tılsım" denilen beşibirlik büyüklüğünde ve üzerinde yazılı gümüş veya sarı dikilir Bu mukavva fesin üstüne hususi bir şekilde dikilir Buna tepelik de denir
TEPELİK
Tepelik yalnızca kadın feslerinde kullanılır Bir serpuş gibi saç üzerine de oturtularak kullanılmıştır Fes üzerine konulanlar, altından, gümüşten, yaldızlı bakırdan fes tablasını örtecek şekilde yapılmış daire şeklinde, oymalı, nakışlı madeni bir levha olup fırdolayı kenarı ziynet altınları veya inciler, inci püskülcükler asılarak süslenir Doğrudan saç üzerine konulan tepelikler de yine altın, gümüş veya altın yaldızlı bakırdan hamam tası gibi yayvan bir tas halinde yapılır
TERELİK Ev içinde giyilen hafif bir ayakkabıdır Tabanı köseleden, üstleri (sahtiyan) deri, keçe, çuha, kadife, sırma işlemeli, inci işlemeli, arkası ve yanları tamamen açık ayağın yalnız ön kısmını örter Yanları ve arkası kapalı çok çeşidi vardır En süslüleri gelin ve damat terlikleridir
TERLİK
Külah, kavuk altına giyilen ve sarpuşun ter ile kirlenmesini önleyen bir takkenin adı
TİTREK Kadınların baş süslemesinde kullanılmış bir ziynet iğnesinin adı Yemenilere ve hotozlara iliştirilir Titrekler gelin başı süslemesine de kullanılır
TUMAN
Bağlama şalvar altına giyilen bir çeşit dondur
TOMAN
Tumanda denir, bol ağlı, ağı körüklü ve kısa paçalı erkek iç donunun adı
TOPUK MESTİ Koncu aşık kemiğini iki parmak kadar geçen, üstüne papuç ya da yemeni giyilen bir kadın mestin adı
TOMAKA
Evli kadınlar tarafından bağlanan ketenden sonra gümüş ve diğer madenlerden süs olarak yapılan şey
TOZLUK
Bacakların kirlenmemesi için baldıra geçirilen kumaş parçasına tozluk denir Çuhadan ve kadifeden yapılır Üstü ekseriye sırma ile işlenir
TRABZON BEZİ
İç gömlek ve iç donlarının yapıldığı çamaşırlık bir bezin adı Türk bez dokumacılığının en eski şöhretlerindendir Trabzon'da dokunduğu için bu adı almıştır
TÜLBENT
Çifte kenarlı, altınbaş, enli kenarlısı olan ve çok geniş yerlerde kullanılan makbul bir bezdir
UÇKUR
İç donu, çakşır, şalvar, sıkma, potur, zıpka vücudun belden aşağı alt kısmına geçirilip giyilen her şey, belden uçkur denilen ince kuşakla bağlanarak tutturulurBunun içinde hepsi nin üst kenarına uçkurun içinden geçeceği "uçkurlu" denilen bir yer yapılır Bir boru şeklinde olan uçkurluk, iç donunda donun kendi bezinden olur Samsun'da donun kendi bezinden ancak farklı renklerde de olabilmektedirUçkurluğun ön kısmında uçkurun gerilmesi için bir çatlak, ağız bulunurUçkurlar hem örme hem de kumaştan yapılır
ÜÇETEK
Üçetek entarinin belden aşağı kısmının üç ayrı yaprak,dilim halinde yapılmasından dolayı bu ismi almıştırŞalvar üstüne giyilir Ön ve yanlarda bulunan yapraklar kaldırılarak bellerdeki kuşak ve kemerin altına sokularak güzel bir görünüş sağlanır Bunlarında birçok çeşidi vardır Verevli gibi
ÜSTLÜK
Elbise, esvab üstüne giyilen palto, kaput, pelerin, kepenek, cübbe gibi giyim eşyasına verilmiş umumi bir isim
VALA
İpekli baş örtüsünün adı Kırmızı valalar gelinlere duvak olarak kullanılır
VARAK
Yaprak veya altın gümüş gibi madenIeri döverek meydana getirilen incecik yaprak
VEREV
Bir köşeden karşı köşeye doğru (kesilmiş-katlan*mış) olan
YABANLIK Misafirliğe gidilirken, misafir kabul ederken giyilen yeni, yenice, temiz ve süslü esvablar, üstlükler ve ayakkabılara denir "Yabanlık şalvar", yabanlık hırka", "yabanlık terlik" gibi
YANAR DÖNER
Bakıldığı noktaya göre değişen renklerde görülecek süretde muhtelif renkli ipeklerle dokunmuş kumaşların adı
YELDİRME
Başa bir örtü geçirilerek ve hemen sırta giyilebilen onunla sokağa çıkılabilen bir üstlük
YELEK
İşliğin üstüne giyilir Eteği bele kadar kısa olup aynı zamanda mintan üstüne ceket ve salta cepken altına giyilirEskiden kadınlarda ipekli kumaşlardan ve işlemeler ile süslü dış yelekleri giymişlerdir
YEMENİ
Kısa kenarlı, kırmızı ve diğer renklerde (sarı - siyah) sahtiyandan yapılan kaba papucun adı
YEMENİ
Üzerine el kalıplarıyla çiçek şekilli süsü motifleri basılmış büyükçe ve değirmi halde "Dülbent" bezin adı olup kadınlar tarafından başa bağlanır Fırdolayı etrafı da oya dikilerek süslenir Basma suretiyle süslenmiş olanlarına "Yazma Yemeni" denir
YÜZÜK
Parmağa takılan üstünde kıymetli taş bulunan altın veya gümüş halka Kadını gerdanlık,
|