Osmanlida Ferman Ve Berât

FERMAN

Ferman, kelime itibariyle emir, irade, buyruk anlamlarını taşır, islamiyeti kabul ettikten sonra ilhanlılar tarafından kullanılan bu kelime, Osmanlılar'a da onlardan geçmiştir Kısaca ferman; herhangi bir konuda Sultan'ın 'Alamet-i Şerif' denilen tuğralı emri demektir Üzerinde padişahın kendi el yazisi ile bir ibare de bulunan fermanlara 'Ferman-i Hümayun' denir

Osmanlilar'da divani hat ile yazilmasi gelenek olan fermanlar kisaca su sirayla kaleme alinirlardi:

En üst kisma davet, ki bir dua metninden oluşur Bunun altinda tugra kismi, onun altinda ise esas metin kismi bulunur Bu kisim ferman gönderilen kisinin isim ve sifatlarini tasiyan övgü sözleri, konuya giris cümlesi, fermanin çikarilma sebebi, padisahin yapilmasi istenen seyi emrettiginin ifadesi, isin açiklanmasi, ihtar ve israr sözleri, son satirda ise tarih bölümlerinden olusur

Berât

Yazılı kağıt, mektup anlamlarına gelen berat, bir tarih terimi olarak ise Osmanlı Devleti’nde bazı memuriyetlere tayin edilenlere, görevlerini ve yetkilerini belirten, padişahın tuğrasını taşıyan ve tayin emirlerini ihtiva eden belgelere denir Berata, “biti”, “berat-ı şerif”, “nişan-ı şerif” de denilir

Bir beratta, verilen görevin cinsi, yeri, geliri veya maaşı, verilenin ismi, niçin verildiği ve kendisinden ne istenildiği, kumandanlık, serdarlık veya diğer bir görev tevcihi için ise berat sahibinin salahiyet derecesi de belirtiliyor

Beratlar, tımar, iltizam, muafiyet, mukataa, malikane ve imtiyaz beratları; beylerbeyilik, nişancılık, defterdarlık, vezirlik gibi memuriyetlerin beratları; imamet, hitabet ve tababete mezuniyeti beratları gibi konularına göre isimlendirilir

Bu arada, Osmanlı Devleti’nde padişahlar değiştikçe bütün beratlar değiştirilerek, yeni padişahın tuğrası ile yeni beratlar verilirdi

Ferman ve Berât örnekleri



Fermân

II Mehmed Dönemi h 0706882 / m 16091477

Konusu

Gelibolu İskelesi'ni tutan Yahya, Baki ve ortaklarından, Gelibolu Burgazı erenlerinin üç aylık mevâcibleri için, on bir bin dört yüz on altı akçe tahsîl edilmesine dâir

Yazı Çeşidi

Fermân, dîvânî hat ile yazılmıştır 10 satırdır

Tuğrası ve aaayinatı

Tuğra, siyah mürekkeble çekilmiş olup, rıhlanmıştır Yazıda, siyah mürekkeb kullanılmıştır

Gördüğü İşlem

Sol alt köşede, fermânın yazıldığı yerin kaydı vardır



Fermân

III Ahmed Dönemi h 02061132 / m 11041720

Konusu

Yenişehir-i Fener Kazâsı'nın bazı köylerine ait mukataa gelirlerinin, Matbah-ı Âmire'ye ocaklık olarak verildiği ve yeniden sayılmasına dâir

Yazı Çeşidi

Fermân, dîvânî hat; derkenârlar ise, dîvânî ve dîvânî kırması hatlarıyla yazılmıştır 13 satırdır

Tuğrası ve aaayinatı

Tuğra, altınla çekilmiştir aaayînâtında, önemli bir unsur yoktur İç beyzede, şekli bozuk rûmîler; dış beyze ve hayat ağacı formunda, lekeler halinde Haliç işi görülmektedir Formun etrafındaki yaprakların, sâdece kontürleri yapılmıştır Yazıda, siyah mürekkeb kullanılmıştır

Gördüğü İşlem

1-Fermânın sağ üst köşesinde, Sadrâzam'ın buyruldusu, Defterdâr'ın küçük sahı ve Haslar Kalemi'nden çıkarılan kayıt yer almaktadır 2-Sol alt köşede, fermânın yazıldığı yerin kaydı vardır



Fermân

I Mahmûd Dönemi h Evâil-i L1153 / m Aralık 1740

Konusu

Yeniçeri Ocağı'na, ihtiyaç duyulmadıkça asker alınmamasına, odabaşıların sebebsiz yere azl olunmamalarına ve Yeniçeri Ocağı nizâmlarına uyulmasına dâir

Yazı Çeşidi

Fermân, dîvânî hat ile yazılmıştır Hatt-ı hümâyûn kısmı ise nesih hat ile yazılmıştır 24 satırdır

Tuğrası ve aaayinatı

Tuğra, siyah mürekkeb ile çekilmiş ve altınla tahrîrlenmiştir Boşlukları, sâde zemîn üzerine lâcivert ve kırmızı renkte negatif motiflerden oluşan kompozisyonlar ile aaayîn edilmiştir Tuğranın sağında, çok zarif natüralist bir gül dalı görülmektedir "Mustafa" isminde müzehhib tarafından yapıldığı anlaşılan gülün taramaları çok ince ve güzeldir Tuğranın üzerine ve çevresine, altın ve siyah mürekkeb karışımı çok ince bir serpme yapılmıştır Altın çerçeveye alınmış olan üstteki yazının başlığına, klâsik aaahîb yapılmıştır Kompozisyon, kapalı form ve hatâî dallarından müteşekkildir Etrafına, bir sıra kurtçuklu pervâz yapılmıştır Altın ve lâcivert ile yapılan tığlar, negatif motiflerden müteşekkildir Yazı boşlukları, halkârî ile aaayîn edilmiştir Yazıda, siyah mürekkeb kullanılmıştır

Gördüğü İşlem

1-Tuğranın üstünde, Pâdişâh'ın el yazısıyla, Yeniçeri Ağası'na hitâben yazılmış "Ocağın nizâmına dâir", altı satırlık bir yazı bulunmaktadır 2-Sol alt köşede, fermânın yazıldığı yerin kaydı vardır