Diksiyon Çalışmaları

Güzel ve etkili konuşmada diksiyon (söyleniş-telaffuz-pronounciation) yani seslerin doğru çıkarılması son derece önemlidir Fonetik bilgisi seslerinçıkarılışını inceler Diksiyon ise buna ek olarak daha geniş bir kapsamda, ses organlarının doğru sesleri çıkarabilecek şekilde eğitilmeleri üzerinde odaklanır Bu yönüyle diksiyon önemli ölçüde fonetiğe dayanırAncak biz bu bölümde konunun fonetik yönü üzerinde ayrıntılı durmayacağız

Türkiye'de seslerin çıkarılmasında yörelere göre farklılık vardır Ancak güzel seslendirmede daha çok İstanbul ağzı esas alınır Seslerin gerektiği gibi çıkarılabilmesi için ses aletlerinin- gırtlaktan başlayarak dil, dudaklar, çene ve buruna kadar tüm ses aletlerinin eğitilmesi gerekir Bu çerçevede aşağıda çeşitli alıştırmalar yer alacak

Alıştırmaları yaparken ses çıkışlarını netleştireceğiz İyi boğumlanma yani heceleri netleştirerek seslendirebilmek için dudak tembelliğini ortadan kaldırmamız gerekir Sesleri ses organlarını abartılı kullanarak çıkaralım Aşağıdaki doküman dört bölümden oluşmuştur: Birinci bölüm ses organlarının eğitimine ilişkin alıştırmalar; ikinci bölüm, sesli harflerin çıkarılışı; üçüncü bölüm sessiz harflerin çıkarılışı ve kullanımını anlatmaktadır Dördüncü bölüm ise sesli ve sessiz harflerin cümle içinde karışık şekilde kullanımına ilişkin alıştırmalardan oluşmaktadır

Bu alıştırmalarda verilen örnek cümle veya hecelerin bıkmadan ısrarla tekrar tekrar seslendirilmesi gerekir Bu çalışma sürdürüldükçe seslerin ağızdan akarcasına çıkmaya başladığını, başlangıçtaki zorlanma veya tutukluğunortadan kalktığını göreceksiniz

Diksiyon sesin güzel çıkmasını ve sözlerin doğru seslendirilmesini amaçlayan sanatın adıdır Diksiyon bu yönüyle ses ve söz üzerinde odaklanmıştır Sözün içeriğinin kodlanması yani etkili iletişim diksiyon sanatının dışında kalan bir konudur Ancak konu üzerinde oluşturulan eserlerde bir karmaşanın mevcut olduğunu da itiraf edelim

Bu öğeler söyleniş-fonetik, boğumlanma, vurgu, durak ve ulamadan oluşmaktadır

Fonetik seslerin doğru çıkarılmasıyla ilgilenen bir alandır Boğumlanma, seslerin birbiri ardına tam ve tok şekilde kaybolmadan çıkarılması alanıyla ilgilenir Vurgu, söylemedeki monotonluğun kırılmasını sağlayan, her dilde kendine özgü gelişen bir telaffuz konusudur Yazı noktalaması ve duraklarıyla konuşma noktalaması veya durakları birbirinden farklı olabilmektedir Durak bölümü, bu sorunun çözümünü amaçlamaktadır Ulama çalışmalarına gelince,bu çalışmalar kelimeler arasında uyumlu geçişler sağlamayı amaçlamakta ve dilin doğal kurallarından yararlanmaktadır

SÖYLEYİŞ-FONETİK

Söyleniş bölümünde sesli ve sessiz harfleri ayrı ayrı inceleyeceğiz Türkçe'de 8 adet sesli ve 21 adet sessiz harf vardır Sesli harfleri "ünlü", sessiz harfleri

de "ünsüz" kelimesiyle tanımlayacağız Türkçe'mizdeki ünlüler "a, e, ,ı, i, o,

ö, u, ü"den oluşur

Ünsüzler ise "b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z" den oluşur

Söyleniş bölümünde ünlü ve ünsüz harflerin fonetiğini öğreneceğiz Aşağıda konular hem anlatılmış hem de gerekli alıştırmalar birlikte verilmiştir

DİKSİYON (2)

ALIŞTIRMA: FONETİK

Ünlüler

A

Konuşma dilimizde birbirinden ayrı söylenen iki (a) vardır Bunlardan biri (kalın a) diğeri de (ince a) dır Her iki (a) bazen uzun, bazen kısa okunabilir Bu iki (a) yı söylerken birbirinden ayırt etmek için (ince a) nın üzerine şu ( ^ ) işareti koyarak gösterelim

Kalın A

Şu şekilde söylenir: Dil doğal duruşunu değiştirerek ortaya doğru biraz

yükselir, dudaklar hareketsiz, yanaklar gevşek ve çeneler açık aaa aaaa aaaa

Elâlem ala dana aldı ala danalandı da biz bir ala dana alıp aladanalanamadık

Akrabanın akrabaya akrep etmez ettiğini Ağlarsa anam ağlar, kalanı yalan ağlar

İnce A

(Kalın a) ya oranla daha ileriden söylenen bir ünlüdür Dilimize geçen yabancı

kelimelerden gelmiştir Bu kelimelerin başında, ortasında ve sonunda bulunur

Örnek: lâla, lâstik, hâl hâlbuki, lâf, lâkırdı, lâle, lâl, kâse, lâle, lânet,

lâzım, kâzım, kâtip gibi

Lâla lâtif lâleli lâmbasını lâcivert lâke lâvabodan nâzik, nâdide şefkâte verdi

Uzun A

Bunu da (â) şeklinde gösterelim :

Önek: Nâne, nâdir, nâme, câhil, câhit, seyahât, sâdık, sâbit, kâtil, nâzik

târih, mâvi, hâttâ, hârf, dikkât, şefkât, kabahât, sıhhât, nâmus, nâne, nâsihat,

E

Konuşma dilimizde birbirinden ayrı söylenen iki (e) vardır Bunlardan biri (açık

e) diğeri de (kapalı e) dir Bu iki (e) yi söylerken birbirinden ayırt etmek için (kapalı e) nin üzerine şu (´) işareti koyarak (açık e) den ayıralım eee eeee eeee

Açık E

(Açık e) şu şekilde söylenir: Çeneler (a) ünlüsünde olduğu gibi, dil ileri doğru

yükselir Kelime başında, ortasında ve sonunda bulunur Örnek: Eş, sen, sene-

Edebi edepsizden öğren: Ekmeği ekmekçiye ver, bir ekmek de üste ver: Evlinin bir evi, evsizin bin evi var

- Bir elin nesi var, iki elin sesi var

- Sen dede ben dede bu atı kim tımar ede

Kapalı E

(Kapalı e) şu şekilde söylenir: dudak kenarları kulaklara doğru biraz yaklaşıp çeneler hafifçe sıkılır

Gece penceredeki benekli tekir kedi tenceresindeki eti yedi

I

Şu şekilde söylenir: Çıkış noktası damağın arka kısmındadır Dudakların köşesi

kulaklara doğru açılır Dil damağın arkasına doğru toplanarak dar bir geçitten

havayı bırakır Dilimizde (ı) ünlüsü kelime başında, ortasında ve sonunda bulunur Örnek: Isı, ıslık, ılıcalı ıııı ııı ııııı

- Ihlamuru ısıt: Tıkır tıkır: Mırıl mırıl: Şıkır şıkır Yığın yığın, kıpır kıpır, gıcır gıcır, ıslak ıslak, pırıl pırıl, fırıl fırıl, zırıl zırıl

İ

Şu şekilde söylenir: Çıkış noktası damağın ön kısmındadır Dudakların köşesi kulaklara doğru açılır, dil damağın iki yanına dayanarak dar bir geçitten havayı bırakır Kelime başında, ortasında ve sonunda bulunur Örnek: İz, dil, izci iii iiiii iiiii

İki dinle bir söyle- iki el bir baş içindir

Dilimizde süresi uzun olan (i) lere rastlanır:

İcat, biçare, bitap, bitaraf, veli, fenni, fiziki, cani, hayati, nihai, fuzuli, deruni

O

Konuşma dilimizde kalın ve ince olmak üzere iki ayrı O vardır

Kalın O

Çeneler açık, dudaklar birbirine yakındır ve ağız içi yuvarlaktır Kelime başlarında sık rastlanır Örnek: Ot, ova, ocak, olmak, ordu, oda, orman, ortak, bando, banyo, biblo, bono, fiyasko, tango, solo, fono, foto, radyo, stüdyo, şato, tempo, vazo, Olmaz olmaz deme, olmaz olmaz oooo oooo ooo

İnce O

Biraz daha ileriden daha az yuvarlak yapılarak söylenir

Lobutları loş locasında notalıyan normâl lort losyoncusunun lokantasında

nohutları lokumlarla karıştırdı

Ö

Çeneler ve dil (açık e) ünlüsünde olduğu gibidir dudakların alt ve üst köşeleri

birbirine yaklaşıp ağız küçük bir yuvarlak gibi olur (ö) ünlüsü çoğunlukla

kelime başında bulunur ööö ööö öööö

Örnek: öbek, öc, ödenek, ödünç, ödeşmek, ödev, öfke, öğrenmek, öğrenim, öğretim, öğünmek, öğüt, ökçe, öksürük, örs

- Ölenle ölünmez - Ölüm kalım bizim için - Önce düşün sonra söyle - Öfkeyle kalkan zararla oturur

U

Konuşma dilimizde birbirinden ayrı söylenen iki (u) vardır Bunlardan biri (kalın u) diğeri de (ince u) dur

Kalın U

Çeneler açık, dudaklar birbirine iyice yaklaşık ve ağız tam bir küçük yuvarlak

olur Örnek: Uç, ucuz, uçak, uçurum, uykucu, ulu uuu uuu uuu

Unkapanı uğradığı uğursuzluktan upuzun uzandı

İnce U

(Kalın u) ya oranla daha ileriden söylenir Ünlüsü çoğunlukla yazıda (ü) ünlüsü ile gösterilir Örnek: Rûya, rûzgâr, hûlya, gûya, lûzûm, lûtfen, lûgat, nûr, nûmara, Nûri, Gûya Hûlya rûyasında Lûtfi´ye nûmaralı nûtuk söyliyerek lûtfetmiş

Ü

Çeneler ve dil (açık e) ünlüsünde olduğu gibidir Dudakların alt ve üst köşeleri

birbirine iyice yaklaşır ve büzülür (ü) ünlüsüne dilimizde kelime başında, ortasında ve sonunda sık rastlanır Örnek: Üç, üçgen, üçlü, üçüz, üflemek, ülker, ülkü, ün, ünlem, ünlü, üreme, ürkek ,ürpermek, üzüm, üstün, üşenmek, ütü

üüü üüü

- Üzüm üzüme baka baka kararır -Ülker üzüntüden üzüm üzüm üzüldü -Ürümesini bilmeyen köpek, sürüye kurt getirir

alıntı