Tıbbi Aromatik Bitkiler Ve Kekik Yetiştiriciliği Hakkında

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-07-2012

TIBBİ AROMATİK BİTKİLER ve KEKİK

Günümüz Dünyasında ve Ülkemizde doğaya dönüşüm bir slogan haline gelmiştir

Ülkemiz pek çok bitkinin gen merkezidir

Bunun yanında bazı endemik türlerinde bulunduğu coğrafik bölgeleri barındırmaktadır

Bugün Ülkemiz florasında 9000 üzerinde bitki türü olduğu kabul edilmiştir

Bitkilerin 1000 kadarı ilaç ve baharat bitkileridir

Yaşam standartları yükseldikçe tüketimde artmaktadır

Bu artış Tıbbi ve Aromatik Bitkiler içinde geçerlidir

Bu bitkilerin tüketim alanı çok geniştir

En önemli kullanım alanı ise ilaç ,parfüm, kozmetik, sabun, şeker, diş macunu sanayi, ayrıca baharat olarak da tüketilmektedir

Beslenmede lezzet,tat verici,koku,iştah açıcı v

b özelliklerinin anlaşılması kullanımı yaygınlaştırmıştır

İnsanlar yüzyıllardan beri hastalıklara karşı , elde ettikleri bitkilerle çare bulmaya çalışmışlar,oldukça başarılı sonuçlarda alınmıştır

Bir çoğu tesadüfen bir çoğu da merak sonucu denenerek etkileri anlaşılan doğal ilaçların nesiller boyunca kullanımı devam etmiştir

Gün geçtikçe daha farklı bitkilerin başka kullanım alanlarında yararlı olduğu anlaşılmıştır

Gelişmiş Ülkelerde insanlar tedavilerde bitkisel kaynaklara yönelmişlerdir

Tedavide kullanılan ilaçların önemli bir kısmını doğal kaynaklı ilaçlar oluşturmaktadır

Doğal kaynaklı ilaçların kullanım oranı gelişmiş ülkelerde %60 gelişmekte olan ülkelerde %4 civarındadır

Yalnız burada dikkat edilmesi gereken konu,bu bitkilerin hastalıkların tedavisi amacıyla kulaktan kulağa duyarak,direk kullanılmasından ziyade;bilimsel tahlil ve araştırmaları yapılarak içerik, doz ve miktarının ortaya konduktan sonra tüketilmesi faydalı olacaktır

Bilindiği üzere tıbbı ve aromatik bitkilerde diğer önemli bir sorun mevsiminden önce ve yoğun toplanması, doğal floranın tahrip edilmesidir

Sonucunda ürünlerde istenilen kalite olmamaktadır

Bunun için tüketimi yoğun olan bitkilerin kültüre alınması gerekmektedir

Bu konuda bu bitkilerin kültüre alınması amacıyla,ilimizde Araştırmacı Dr

Ayşe Kıtıkı Orjin Green Pharmacy firması aracılığı ile araştırma çalışmaları yapmaktadır

Yine Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin değerlendirilmesi,pazarlanması konusunda İlimiz Kırkağaç ilçesinde Ege Lokman firması faaliyet göstermektedir

Bundan böyle bizde Dergimizin her sayısında farklı bir aromatik ve tıbbi bitki hakkında bilgi vermeye çalışacağız

KEKİK(THYMUS SP)
Ülkemizde yaklaşık olarak 35 kadar kekik türü 1500m rakımına kadar olan yerlerde ve yaylalarda bulunur

Ülkemizde 14 adeti endemik olarak yetişen 37-40 arasında tür mevcuttur
YABANİ KEKİK:Akdeniz bölgesi ve Anadolu da birçok varyetesi vardır

İZMİR KEKİĞİ YADA PEYNİR KEKİĞİ:Batı ve Güney Anadolu
İSTANBUL KEKİĞİ YADA MERCANKÖŞK:Trakya ve Batı Anadolu(eşek kekiği de denir)
BEYAZ KEKİK:Güney ve Batı Anadolu da bilhassa Manisa ve Muğla civarında yayılış gösterir

Önemli ihraç ürünlerinden biridir

Ege ve Akdeniz bölgesinde toplanan kekik türleri arasında Origanum onites(İzmir kekiği), origanum majorana(Beyaz kekik), origanum minutiflorum(Sütçüler kekiği),origanum syriacum var

Bevanii,Thymbra spicata veya T

sintenisii (zahter,kara kekik,sivri kekik) yer almaktadır

1999 yılı verilerine göre Türkiye’den 16

556

000 dolar değerinde 7

640

000kg kekik(2

16 dolar/kg) ve yaklaşık 606

600 dolar karşılığında 68

500 kg kekik yağı ihracatı yapılmıştır

Türkiye kekik ihracatın da özellikle son 10 yılda belirgin bir artış gözlenmiştir

Kullanılan kısımları;dallı çiçekli tepe ve yapraklarıdır

Kimya sanayide,ilaç sanayide,yemeklerde sos ve salatalarda içecek olarak çok yaygın kullanım alanlarına sahiptir

İzmir kekiğinin ıslah edilerek geliştirilen tescilli iki çeşidi bulunmaktadır

Bunlar Ceylan-2002 ve Tayşi 2002 çeşitleridir

İKLİM VE TOPRAK İSTEKLERİ
İzmir kekiği sıcağı seven,Akdeniz iklimine sahip yerlerde iyi gelişme gösteren fide dönemi ve ilk dikim yılı dışında soğuklara dayanıklı bir bitkidir

Hemen her toprakta yetişir,kumlu topraklar yerine tınlı-killi allüvial topraklar tercih edilmelidir

TOPRAK HAZIRLIĞI:
Anız bozulur

Sonbaharlarda 15-20cm ilkbaharlarda ise fide döneminden önce 10-15cm yüzlek sürülür

Ardından diskaro ve rotavatör gibi toprak işleme aletleri ile toprak hazırlanır

ÜRETİM TEKNİĞİ:
İzmir kekiği hem vejetatif hem de generatif organları ile üretilebilen bir bitkidir

FİDE YETİŞTİRİLMESİ:
Fideliklerin eni 1-2m gereksinimine göre boyu 10-15m civarında yerden yüksekliği de 15-20cm olacak şekilde hazırlanır

Fideliğin içeriği 1 ölçek yanmış ahır gübresi , 1 ölçek kum ve 1 ölçek toprak ile hazırlanmış harç ile doldurulur

Yeterli şekilde bastırılarak pürüzsüz hale getirilir

Metre karesine 4-5gr hesabıyla tohum belirlenir

El becerisi önemli olup,homojen bir dağılım için tohum ekiminden önce kum kil vb ile karıştırılarak ekim yapılır

Eylül ayında ekilen tohumlardan yaklaşık 20 gün sonra fidecikler toprak yüzeyine çıkmakta ve soğuklar başlayana kadar belli bir büyüklüğe erişerek soğuklardan etkilenmemektedir

Fidelerde sürekli yapılması gerekli işlerden biriside sulamadır

Tohum ekiminden sonra çimlenmeye kadar fidelik tavını kaybetmeyecek şekilde iki üç günde bir gerekirse her gün sulanmalıdır

Fideciklerin toprak yüzeyine çıkışı başladıktan sonra sulama sayısı azaltılmalı sıcak havalarda aşırı nem ile çökerten hastalığına neden olunmamalıdır

TARLA HAZIRLIĞI VE FİDE DİKİMİ:
Fide dikiminden önce sonbaharda tarla tavlı iken derince sürülmeli daha sonra fide dikim zamanı geldiğinde yüzlek bir sürüm daha yapılmalı diskaro ve rotovatör gibi aletlerle toprak ufalanmalıdır

Fidelikteki fideler 10-15cm kadar büyüdüğünde de tarlaya şaşırtılmalıdırlar

Fidelerin tarlaya dikimi yağışlardan yararlanılacak şekilde;mümkün olduğu kadar erken (şubat-mart aylarında)yapılmalıdır

Fidelerin tarlaya dikimi tütün dikmede kullanılan fide dikim makinesi gibi alet ekipmanla yapılabileceği gibi elle de yapılabilir

Dikimde sıra arası mesafenin ayarlanmasında yabancı ot mücadelesinin elle veya makine ile yapılabilme olanakları göz önüne alınmalıdır

Dekarda 14-15bin bitki alacak şekilde sıra arası ve üzeri mesafe ayarlanmalıdır

Örneğin;45cm sıra arası ve 15cm sıra üzeri olabilir

Dikimden sonra hemen can suyu verilmelidir

PLANTASYONUN BAKIMI:
İzmir kekiğine büyük çapta problem olan,bilinen hastalık ve zararlısı yoktur

Bu nedenle yabancı ot kontrolü ve sulama dışında fazla bir bakım gerektirmeyen kimyasal tarım ilacı uygulanmayan ve uygulanması tavsiye edilmeyen bir bitkidir

İzmir kekiğinden yüksek verim elde etmek için bu bitkinin yaz aylarında ve özellikle her bir hasattan sonra sulanması gerekmektedir

Yapılacak sulama sayısı toprağın özelliğine bağlı olarak değişmekte ve kumlu topraklarda bazı aylarda haftada iki sulamaya kadar çıkılabilmektedir

Sulama: yağmurlama, damlama, karık yöntem veya tava yöntemlerinden biri ile yapılabilir

İzmir kekiği yetiştiriciliğinde karşılaşılan en büyük problem yabancı otla mücadeledir

İlkbaharda mücadele edilmediğinde yabancı otlar önce gelişmektedir

Onun yararlandığı besin maddelerine ortak olarak ve gölgeleme yaparak hem kekik plantasyonunun daha zayıf büyümesine neden olmakta hem de kaliteyi bozmaktadır

HASAT:
Yüksek yaprak verimi ve uçucu yağ oranı elde etmek için kekik plantasyonu %50 çiçeklendiğinde hasat edilmelidir

Hasat toprak yüzeyinin10-15cm üzerinde elle veya makine ile biçilerek yapılır

İzmir kekiğinde bir yılda yapılacak biçim sayısı bitkinin yetiştirildiği ekolojiye ve bakım şartlarına bağlı olarak değişmektedir

Bu sayı Ege Bölgesinde bir üretim sezonunda üçe kadar çıkılabilmektedir

3 biçim yapıldığında 1

biçim Mayıs ayı ortalarında 2

biçim Temmuz sonu 3

biçim Ekim ayı ortalarında yapılmaktadır

KURUTMA:
Baharat olarak tüketilen kekik yapraklarının,canlı yeşil renkte olması istenir

Yaprakta meydana gelebilecek kararmalar ve renk değişimi kaliteyi düşürmektedir

Kaliteli ürün elde etmek için kekik gölge bir yerde kurutulmalı, üst üste 30-40cm’den daha kalın yığılmamalı ve kızışmaya meydan vermeyecek şekilde ara sıra karıştırılmalıdır

HARMAN :
Kurutulan kekiği pazarlayabilmek için sap ve yapraklarının birbirinden ayrılması gerekmektedir

Bu çok küçük alanlarda yapılan üretimlerde;kekik yığın haline getirilir ve bu yığın bir sopa yardımı ile dövülür ve sonra bir elek yardımı ile sap ve yaprakları birbirinden ayrılır

Büyük çaplı üretimlerde ise;buğday ve benzeri ürünleri saplarından ayırmaya yarayan patoz veya biçerdöver gibi tarım makinelerinde gerekli hava ve elek yardımı yapılarak kekik yaprakları saplarından ayrılabilir

VERİM:
Şimdiyi kadar yapılan araştırmalar ışığında İzmir kekiğinden elde edilen kuru yaprak veriminin iyi tarla ve bakım koşullarında dekara ortalama400-500kgarasında değiştiği ancak bu verimin bakım şartları ve ekolojiye bağlı olarak 800kg’açıkabildiği gibi 100kg’a da inebilmektedir

KAYNAK :1- Tar

ve Köyşl

Bak

Yetiş

Bil

Yay

2003
2- Doç

Dr

E

Bayram E

Ü

Tarla Bitk

Böl

Bült

No: 42
3- Dr

AD Sarı,B

Oğuz ETAE Yayınları Kekik Tarımı

10-07-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Tıbbi Aromatik Bitkiler Ve Kekik Yetiştiriciliği Hakkında TIBBİ AROMATİK BİTKİLER ve KEKİK Günümüz Dünyasında ve Ülkemizde doğaya dönüşüm bir slogan haline gelmiştirÜlkemiz pek çok bitkinin gen merkezidirBunun yanında bazı endemik türlerinde bulunduğu coğrafik bölgeleri barındırmaktadırBugün Ülkemiz florasında 9000 üzerinde bitki türü olduğu kabul edilmiştirBitkilerin 1000 kadarı ilaç ve baharat bitkileridir Yaşam standartları yükseldikçe tüketimde artmaktadırBu artış Tıbbi ve Aromatik Bitkiler içinde geçerlidir Bu bitkilerin tüketim alanı çok geniştir En önemli kullanım alanı ise ilaç ,parfüm, kozmetik, sabun, şeker, diş macunu sanayi, ayrıca baharat olarak da tüketilmektedir Beslenmede lezzet,tat verici,koku,iştah açıcı vb özelliklerinin anlaşılması kullanımı yaygınlaştırmıştır İnsanlar yüzyıllardan beri hastalıklara karşı , elde ettikleri bitkilerle çare bulmaya çalışmışlar,oldukça başarılı sonuçlarda alınmıştırBir çoğu tesadüfen bir çoğu da merak sonucu denenerek etkileri anlaşılan doğal ilaçların nesiller boyunca kullanımı devam etmiştirGün geçtikçe daha farklı bitkilerin başka kullanım alanlarında yararlı olduğu anlaşılmıştır Gelişmiş Ülkelerde insanlar tedavilerde bitkisel kaynaklara yönelmişlerdirTedavide kullanılan ilaçların önemli bir kısmını doğal kaynaklı ilaçlar oluşturmaktadırDoğal kaynaklı ilaçların kullanım oranı gelişmiş ülkelerde %60 gelişmekte olan ülkelerde %4 civarındadırYalnız burada dikkat edilmesi gereken konu,bu bitkilerin hastalıkların tedavisi amacıyla kulaktan kulağa duyarak,direk kullanılmasından ziyade;bilimsel tahlil ve araştırmaları yapılarak içerik, doz ve miktarının ortaya konduktan sonra tüketilmesi faydalı olacaktırBilindiği üzere tıbbı ve aromatik bitkilerde diğer önemli bir sorun mevsiminden önce ve yoğun toplanması, doğal floranın tahrip edilmesidirSonucunda ürünlerde istenilen kalite olmamaktadır Bunun için tüketimi yoğun olan bitkilerin kültüre alınması gerekmektedirBu konuda bu bitkilerin kültüre alınması amacıyla,ilimizde Araştırmacı DrAyşe Kıtıkı Orjin Green Pharmacy firması aracılığı ile araştırma çalışmaları yapmaktadırYine Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin değerlendirilmesi,pazarlanması konusunda İlimiz Kırkağaç ilçesinde Ege Lokman firması faaliyet göstermektedir Bundan böyle bizde Dergimizin her sayısında farklı bir aromatik ve tıbbi bitki hakkında bilgi vermeye çalışacağız KEKİK(THYMUS SP) Ülkemizde yaklaşık olarak 35 kadar kekik türü 1500m rakımına kadar olan yerlerde ve yaylalarda bulunurÜlkemizde 14 adeti endemik olarak yetişen 37-40 arasında tür mevcuttur YABANİ KEKİK:Akdeniz bölgesi ve Anadolu da birçok varyetesi vardır İZMİR KEKİĞİ YADA PEYNİR KEKİĞİ:Batı ve Güney Anadolu İSTANBUL KEKİĞİ YADA MERCANKÖŞK:Trakya ve Batı Anadolu(eşek kekiği de denir) BEYAZ KEKİK:Güney ve Batı Anadolu da bilhassa Manisa ve Muğla civarında yayılış gösterir Önemli ihraç ürünlerinden biridir Ege ve Akdeniz bölgesinde toplanan kekik türleri arasında Origanum onites(İzmir kekiği), origanum majorana(Beyaz kekik), origanum minutiflorum(Sütçüler kekiği),origanum syriacum varBevanii,Thymbra spicata veya Tsintenisii (zahter,kara kekik,sivri kekik) yer almaktadır 1999 yılı verilerine göre Türkiye’den 16556000 dolar değerinde 7640000kg kekik(216 dolar/kg) ve yaklaşık 606600 dolar karşılığında 68500 kg kekik yağı ihracatı yapılmıştırTürkiye kekik ihracatın da özellikle son 10 yılda belirgin bir artış gözlenmiştir Kullanılan kısımları;dallı çiçekli tepe ve yapraklarıdırKimya sanayide,ilaç sanayide,yemeklerde sos ve salatalarda içecek olarak çok yaygın kullanım alanlarına sahiptirİzmir kekiğinin ıslah edilerek geliştirilen tescilli iki çeşidi bulunmaktadırBunlar Ceylan-2002 ve Tayşi 2002 çeşitleridir İKLİM VE TOPRAK İSTEKLERİ İzmir kekiği sıcağı seven,Akdeniz iklimine sahip yerlerde iyi gelişme gösteren fide dönemi ve ilk dikim yılı dışında soğuklara dayanıklı bir bitkidirHemen her toprakta yetişir,kumlu topraklar yerine tınlı-killi allüvial topraklar tercih edilmelidir TOPRAK HAZIRLIĞI: Anız bozulurSonbaharlarda 15-20cm ilkbaharlarda ise fide döneminden önce 10-15cm yüzlek sürülürArdından diskaro ve rotavatör gibi toprak işleme aletleri ile toprak hazırlanır ÜRETİM TEKNİĞİ: İzmir kekiği hem vejetatif hem de generatif organları ile üretilebilen bir bitkidir FİDE YETİŞTİRİLMESİ: Fideliklerin eni 1-2m gereksinimine göre boyu 10-15m civarında yerden yüksekliği de 15-20cm olacak şekilde hazırlanırFideliğin içeriği 1 ölçek yanmış ahır gübresi , 1 ölçek kum ve 1 ölçek toprak ile hazırlanmış harç ile doldurulurYeterli şekilde bastırılarak pürüzsüz hale getirilirMetre karesine 4-5gr hesabıyla tohum belirlenirEl becerisi önemli olup,homojen bir dağılım için tohum ekiminden önce kum kil vb ile karıştırılarak ekim yapılırEylül ayında ekilen tohumlardan yaklaşık 20 gün sonra fidecikler toprak yüzeyine çıkmakta ve soğuklar başlayana kadar belli bir büyüklüğe erişerek soğuklardan etkilenmemektedir Fidelerde sürekli yapılması gerekli işlerden biriside sulamadırTohum ekiminden sonra çimlenmeye kadar fidelik tavını kaybetmeyecek şekilde iki üç günde bir gerekirse her gün sulanmalıdırFideciklerin toprak yüzeyine çıkışı başladıktan sonra sulama sayısı azaltılmalı sıcak havalarda aşırı nem ile çökerten hastalığına neden olunmamalıdır TARLA HAZIRLIĞI VE FİDE DİKİMİ: Fide dikiminden önce sonbaharda tarla tavlı iken derince sürülmeli daha sonra fide dikim zamanı geldiğinde yüzlek bir sürüm daha yapılmalı diskaro ve rotovatör gibi aletlerle toprak ufalanmalıdırFidelikteki fideler 10-15cm kadar büyüdüğünde de tarlaya şaşırtılmalıdırlar Fidelerin tarlaya dikimi yağışlardan yararlanılacak şekilde;mümkün olduğu kadar erken (şubat-mart aylarında)yapılmalıdırFidelerin tarlaya dikimi tütün dikmede kullanılan fide dikim makinesi gibi alet ekipmanla yapılabileceği gibi elle de yapılabilir Dikimde sıra arası mesafenin ayarlanmasında yabancı ot mücadelesinin elle veya makine ile yapılabilme olanakları göz önüne alınmalıdırDekarda 14-15bin bitki alacak şekilde sıra arası ve üzeri mesafe ayarlanmalıdırÖrneğin;45cm sıra arası ve 15cm sıra üzeri olabilirDikimden sonra hemen can suyu verilmelidir PLANTASYONUN BAKIMI: İzmir kekiğine büyük çapta problem olan,bilinen hastalık ve zararlısı yokturBu nedenle yabancı ot kontrolü ve sulama dışında fazla bir bakım gerektirmeyen kimyasal tarım ilacı uygulanmayan ve uygulanması tavsiye edilmeyen bir bitkidir İzmir kekiğinden yüksek verim elde etmek için bu bitkinin yaz aylarında ve özellikle her bir hasattan sonra sulanması gerekmektedirYapılacak sulama sayısı toprağın özelliğine bağlı olarak değişmekte ve kumlu topraklarda bazı aylarda haftada iki sulamaya kadar çıkılabilmektedirSulama: yağmurlama, damlama, karık yöntem veya tava yöntemlerinden biri ile yapılabilirİzmir kekiği yetiştiriciliğinde karşılaşılan en büyük problem yabancı otla mücadeledirİlkbaharda mücadele edilmediğinde yabancı otlar önce gelişmektedir Onun yararlandığı besin maddelerine ortak olarak ve gölgeleme yaparak hem kekik plantasyonunun daha zayıf büyümesine neden olmakta hem de kaliteyi bozmaktadır HASAT: Yüksek yaprak verimi ve uçucu yağ oranı elde etmek için kekik plantasyonu %50 çiçeklendiğinde hasat edilmelidirHasat toprak yüzeyinin10-15cm üzerinde elle veya makine ile biçilerek yapılır İzmir kekiğinde bir yılda yapılacak biçim sayısı bitkinin yetiştirildiği ekolojiye ve bakım şartlarına bağlı olarak değişmektedirBu sayı Ege Bölgesinde bir üretim sezonunda üçe kadar çıkılabilmektedir3 biçim yapıldığında 1biçim Mayıs ayı ortalarında 2biçim Temmuz sonu 3biçim Ekim ayı ortalarında yapılmaktadır KURUTMA: Baharat olarak tüketilen kekik yapraklarının,canlı yeşil renkte olması istenirYaprakta meydana gelebilecek kararmalar ve renk değişimi kaliteyi düşürmektedirKaliteli ürün elde etmek için kekik gölge bir yerde kurutulmalı, üst üste 30-40cm’den daha kalın yığılmamalı ve kızışmaya meydan vermeyecek şekilde ara sıra karıştırılmalıdır HARMAN : Kurutulan kekiği pazarlayabilmek için sap ve yapraklarının birbirinden ayrılması gerekmektedirBu çok küçük alanlarda yapılan üretimlerde;kekik yığın haline getirilir ve bu yığın bir sopa yardımı ile dövülür ve sonra bir elek yardımı ile sap ve yaprakları birbirinden ayrılır Büyük çaplı üretimlerde ise;buğday ve benzeri ürünleri saplarından ayırmaya yarayan patoz veya biçerdöver gibi tarım makinelerinde gerekli hava ve elek yardımı yapılarak kekik yaprakları saplarından ayrılabilir VERİM: Şimdiyi kadar yapılan araştırmalar ışığında İzmir kekiğinden elde edilen kuru yaprak veriminin iyi tarla ve bakım koşullarında dekara ortalama400-500kgarasında değiştiği ancak bu verimin bakım şartları ve ekolojiye bağlı olarak 800kg’açıkabildiği gibi 100kg’a da inebilmektedir KAYNAK :1- Tarve KöyşlBakYetişBilYay2003 2- DoçDrEBayram EÜ Tarla BitkBöl BültNo: 42 3- Dr AD Sarı,BOğuz ETAE Yayınları Kekik Tarımı