|
Prof. Dr. Sinsi
|
Romen Rakamı İle Şimdiki Rakamlar Arasındaki Fark Nedir ?
Romen Rakamı İle Şimdiki Rakamlar Arasındaki Fark Nedir ?
Romen Rakamı İle Şimdiki Rakamlar Arasındaki Fark Nedir ?
Romalılarda harflerle gösterilen Romen Rakamlarını hepimiz biliyoruz: 1 "1", 5 "V", 10 "X", 50 "L", 100 "C", 500 "D", 1000 "M" gibi Romen rakamları da sıfır ve basamak sistemi ihtiva etmediğinden aritmetik işlemlere uygun değildir Nitekim Roma'da, Forum meydanındaki süslü hitabet kürsüsünün "Columna Restrata" sütununda 2200000 sayısını belirtmek için, 22 adet yüz bini gösteren sayı işareti oyulmuştur O devirde bu miktarı belirtmek için daha iyi bir işaret yoktu
Bu sayılar yazılırken bazı uyulması gereken kurallarda vardır
1- Bir harf, en fazla üç defa yan yana yazılabilir
2- Bir harfin sağına, kendisinden daha küçük değerli bir harf gelirse, toplanarak okunur XII=11 DCX=610 , LXXVII= 77 gibi
3-Sol tarafa yazıldığında ise çıkarılır XC=90, IL=49, CD=400 gibi Sadece bir harf yazılabilir
4- Hem sağa, hem de sola daha küçük değerli harfler yazılarak farklı rakamlar yazılabilir CMLI=951, XLVII=47, CDLV=455 gibi
5- Roma rakamı ile yazılabilecek en büyük ve en uzun sayı “3888″ dir(MMMDCCCLXXXVIII)
6- Çok sık olmamakla beraber daha büyük sayılara ihtiyaç hissettiklerinde harflerin değerini “1000″ kat arttırmak için üzerlerine çizgi çizmişlerdir
üzerine ben çizgi koyamadım ama üzerinde çizgi varmış gibi düşünürseniz;
V=5000
X=10000
L=50000
C=100000
D=500000
M=1000000
Roma rakamlarına dayalı, Roma sayma düzenine göre, toplama ve çıkarma işlemlerinin yapılmasında, bazı temel özellik ve sınırlamalar vardır Bunları özetlersek :
A -Toplama İşlemindeki Özellik ve Sınırlamalar
a) Yanyana yazılan ve aynı sembolü gösteren, iki ya da üç temel rakam birbiriyle toplanarak, toplama karşı gelen sayı elde edilir
Örnek :
I I I = 1 + 1 + 1 = 3 X X = 10 + 10 = 20
Uyarı : Bu rakamların yazılışları ile ilgili önemli özellik : I, X, C sembolleri yanyana, 3′ten fazla; V, L, D, M sembolleri de, 1′den fazla yazılamaz
b) Büyük rakamların sağına yazılan küçük rakamlar, kendisi ile toplanarak toplama karşı gelen sayı elde edlir
Örnek :
XV = 10 + 5 = 15
DLXI = 500 + 50 + 10 + 1 = 561
C) Küçük değerleri gösteren semboller (rakamlar), büyük değerleri gösteren sembollerin sağına yağıldığında, bu değerler toplanarak toplama karşı kelen sayı elde edilir
Örnek :
MDCLXVI = 1000 + 500 + 100 + 50 + 10 + 5 + 1 = 1666
DLXI = 500 + 50 + 10 + 1 = 561
B -Çıkarma İşleminde Özellik ve Sınırlamalar
a) 5 ile başlayan V, L, D sembolleri, çıkarma amacı ile, kendinden büyük değer belirten sembollerin soluna yazılmaz
b) Bir sayı, ancak aşağıdaki durumlarda çıkarılabilir
I sadece V ve X den çıkarılabilir
X sadece L ve C den çıkarılabilir
C sadece D ve M den çıkarılabilirc) Küçük değerli semboller, büyük değerli sembollerin, soluna yazıldığında, büyük değerden küçüğü çıkarılır, bu fark sayıyı verir
Örnek :
IX = 10 -1 = 9
XL = 50 -10 = 40
d) İki büyük değerli sembol (rakam) arasına yazılan küçük değerli sembol, sağındakinden çıkarılmak suretiyle, sonuca denk gelen sayı elde edilir
Örnek :
CXL = 140
LIX = 59
e) Roma sembollerinin değer bir özelliği de, binleri göstermek için sembolün üzerine bir yatay çizgi, milyonları göstermek için de; ilgili sembolün üzerine iki yatay çizgi çizilerek ifade edilir
Görülüyor ki; Roma sayma düzeni, sadece toplama ve çıkarma işlemine dayanmaktadır Sıfır ve basamak sistemi (kavramı) yoktur Bu nedenle, aritmetik işlem yapmaya uygun değildir Şöyle ki : Roma’da Forum Meydanı’ndaki süslü hitabet kürsüsünün “Columna Restrata” sütünunda 2200000 sayısını belirtmek için yirmi iki adet “yüz bin” i gösteren sembol (sayı işareti) oyulmuşturRoma rakamları bu özellikleri dolayısıyla; bugün matematik işlemleri yapmak amacıyla kullanılmamaktadır Ancak, çok sınırlı olan, bazı özel gösterimler için kullanılmaktadır Dört işlem yapma zorluğu sebebi ile günümüzde fazla kullanılmamaktadır Bazı usuller geliştirilse de çok büyük sayılara sıra gelince yetersiz kalmaktadır Ancak yine de bazı kitap sayfalarını numaralandırma, madde işaretleri, saatler gibi kullanım alanları vardırRoma sayma düzeni, sadece toplama ve çıkarma işlemine dayanmaktadır Sıfır ve basamak sistemi (kavramı) yoktur Bu nedenle, toplama ve çıkarma dışındaki aritmetik işlemleri yapmaya elverişli değildirRoma rakamları ile 1984 sayısı, MCMLXXXIV olarak yazılırNot: Roma rakamları en fazla 3 kez yanyana yazılabilir Bu şekilde 30 sayısı, XXX olarak yazılır
|