ForumSinsi - 2006 Yılından Beri - Evliya Çelebi Seyahatnamesi Yetim Kaldı

Evliya Çelebi Seyahatnamesi dünyadaki en önemli seyahatnamedir.

Bu seyahatnameyi yıllarını vererek önceki baskısına göre çok doğru biçimde bize kazandıran Yücel Dağlı'yı kaybettik. Ne Evliya Çelebi'nin ne de Yücel Dağlı'nın kıymetini bildik...

Herkes Evliya Çelebi'yi bilir. Ancak seyahatnamesinin gerçek kıymetinin farkına varan çok az kişi vardır. Evliya Çelebi Seyahatnamesi, dünyada yazılmış en büyük ve en önemli seyahatnamedir. Dünyanın en meşhur seyyahları olan Marko Polo ve İbn Battuta seyahatnameleri bile Evliya Çelebi Seyahatnamesi kadar önemli değildir.

Şefaat yerine seyahat

Evliya Çelebi, 1611'de İstanbul'da Unkapanı'nda doğdu. Babası derviş Mehmed Zıllî, Saray kuyumcu başıydı. Evliya muhtemelen hocasına izafeten aldığı lakabıdır. Gerçek adını bilmiyoruz. Evliya Çelebi, seyahatlerine başlamasını latif bir hikâyeyle anlatır:

"Evliya, rüyasında Hz. Peygamber'i kalabalık bir cemaatle birlikte görür, heyecana kapılıp Resul-i Ekrem'in elini öperken, 'Şefaat Yâ Resulallah' diyecek yerde 'Seyahat Yâ Resulallah' der. Hz. Peygamber tebessüm ederek şefaati, seyahati ve ziyareti ona müjdeler. Sa'd bin Ebû Vakkâs da gördüklerini yazmasını söyler."

Evliya Çelebi İstanbul'u gezip dolaştıktan sonra şehir dışına ilk seyahatini 1640 yılında Bursa'ya yaptı. Ardından Trabzon, Anapa ve Kırım'a gitti. Kırım'dan İstanbul'a dönerken bindiği gemi şiddetli fırtına yüzünden batma tehlikesi geçirdi. Bu yüzden dört yıl seyahate ara verdi. 1645'te Girit seferine katıldı.

Gezmediği yer kalmadı

Ardından değişik devlet adamlarının maiyetinde hiç durmadan Osmanlı İmparatorluğu'nun dört bir yanını gezip, gördüklerini kaleme aldı. 1684 yılında hayattaydı. Ancak ne zaman ve nerede öldüğünü bilmiyoruz. Gezip dolaştığı yerlerde kendisinden iz bırakmak ve latife yapmak için birçok yere "Evliya ruhiyçün el-Fâtiha" yazmıştı.

Evliya Çelebi, hoşsohbet ve nüktedan bir insandı. Bu yüzden devlet adamları onu yanlarından ayırmazlardı. Devlet adamları arasında çok tanıdığı olmasına rağmen ikbal hırsına kapılmadan, hayatını seyahate vakfeden Evliya Çelebi, sırf seyahat edebilmek için her türlü görevi kabul etmişti.

Herkes ona minnettar

Evliya Çelebi'yi bize tekrar kazandıran Yücel Dağlı, 1963’te Sinop’ta doğdu. 1987'de Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nü bitirdi. Devlet Arşivleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arşivcilik Bölümü ile Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü'nde görev yaptı.

10 ciltlik Evliya Çelebi Seyahatnamesi'ni, 5 ciltlik Tarih Çevirme Kılavuzu'nu, Yapı Kredi Sermer Çifter Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu'nu yayına hazırladı. Sosyal bilimler alanında faaliyet gösteren bilim adamlarından yardım etmediği kimse yok gibiydi. Türklük Bilgisi Araştırmaları'ndan Osmanlı Araştırmaları'na kadar birçok derginin çıkmasında büyük rolü vardı. 12 Ağustos 2009’da Hakk'ın rahmetine kavuştu. Değerli kardeşim nur içinde yat.

Sansürlü yayın

Evliya Çelebi, bir tür hatırat olan seyahatnamesini samimi bir ifade ile konuşur gibi kaleme almıştır. Halkın arasında anlatılan garip olaylara eserinde yer vermesi yüzünden bazı araştırmacılar tarafından seyahatnamesi güvenilmez olduğu şeklinde yanlış yorumlanmıştır. 10 ciltlik seyahatnamesi Türk kültür tarihi için vazgeçilmez bir kaynak olduğu kadar Osmanlı hâkimiyetinde yaşayan milletler için de vazgeçilmez bir eserdir.

Seyahatnamede İstanbul'dan Sudan'a, Gürcistan'dan Suriye'ye, Bulgaristan'dan Irak'a, Ukrayna'dan, Arnavutluk'a kadar birçok yeri anlatır. Seyahatname, 1840'lı yıllardan itibaren yayınlanmaya çalışıldı. Necip Asım Bey ve Ahmed Cevdet Bey'in gayretleriyle 1896'dan itibaren yayınlanmaya başladı. Ancak İkinci Abdülhamid döneminde yayınlandığı için ilk altı cildi ciddi bir sansüre uğradı.

Ayrıca Evliya Çelebi'nin dili ile oynanmış ve birçok ifade yanlış okunmuştu. Türk Tarihi Encümeni 7. ve 8. ciltleri 1928'de öncekinden daha özenli olarak yayınladı. 1935 ve 1938'de de 9. ve 10. ciltler Maarif Vekâleti tarafından yeni harflerle neşredildi. Ancak bu neşirler de pekiyi değildi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi yıllarca okunuş hataları ve eksiklikleri ihtiva eden bu neşirden kullanıldı.

1996'da rahmetli Yücel Dağlı'nın gayretleriyle Yapı Kredi Yayınları tarafından Seyahatname'nin yeni bir neşri yapılmaya başlandı. Birçok engelle karşılaşmasına rağmen yılmayan Yücel Dağlı, Seyid Ali Kahraman ve Robert Dankoff başta olmak üzere birçok bilim adamıyla birlikte Seyahatname'yi yayınlamaya devam etti ve Seyahatname'nin son cildi olan 10. cildi 2008'de neşretti. Geniş kitleler tarafından anlaşılması için de ilk üç cildin sadeleştirilmiş metinlerini yayınladı. Diğer ciltleri de Seyid Ali Kahraman ile birlikte yayına hazırlıyordu.

Erhan Afyoncu