Osmanlıca Sözlük (A Harfi)-Osmanlıca Kelimeler Sözlüğü-Osmanlıca Kelimeler Anlamları.
 

Osmanlıca Sözlük (A Harfi)-Osmanlıca Kelimeler Sözlüğü-Osmanlıca Kelimeler Anlamları.
Osmanlıca Sözlük (A Harfi)-Osmanlıca Kelimeler Sözlüğü-Osmanlıca Kelimeler Anlamları.

Osmanlıca Sözlük (A Harfi) A
1928 senesinde alınan Türk alfabesinin "a" harfi, Osmanlıcadaki elif ve ayın harflerine yakın bir ses verir.

A
Nida edatı olup, kelimenin sonuna gelir "ey" mânası verir. Aynı veya farklı iki kelime arasına gelirse, sözün mânasını kuvvetlendirir. "rengârenk, lebaleb" gibi.

AB
f. Su. * Mc : Yağmur. * Letâfet, güzellik. * İtibar. * Irz, nâmus. * Vakar. * Cilâ. *Keskinlik.

AB-I ÂBİSTENÎ
Nebatların beslenip büyümesi için zaruri olan su ve yağmur. * Gebeliğe sebep olan su, meni.

AB-I ADÂLET
Doğruluğun ve adaletin feyz ve bereketi.

AB-I BÂDE-RENG
Kanlı göz yaşı.

AB-I BESTE
Buz. * Mc : Billur, sırça.

AB-I CİĞER
Ciğer suyu. * Göz yaşı.

AB-I ÇEŞM
Göz yaşı.

AB-I DEHÂN
Ağız suyu, salya.

AB-I HAYAT
Kan. Ebedî hayata sebep olan hayat suyu (diye tâbir edilen) bu kelime, edebiyatta : "çok güzel ifâde, lâtif söz, parlaklık, letâfet" mânalarında geçer. * Tas : Aşk-ı hakiki, aşk-ı ilâhi, ilm-i ledün, mârifetullah'tan kinayedir. Âb-ı Hızır, âb-ı hayvan, âb-ı beka gibi isimlerle de söylenir.

AB-I HUFTE
Durgun su. * Buz. * Billur. * Kınında bulunan kılınç.

AB-I HURDENÎ
İçme suyu. İçilir su.

AB-I KEVSER
Kevser âb-ı hayatı. Kevser letâfeti.

AB-I LEZİZ
Leziz, tatlı su.

AB-I MUSAFFÂ
Temizlenmiş, tasfiye edilmiş su. Saf su.

AB-I REVAN
Akar su. * Kalpteki ferahlık.

AB-I RÛY
Yüz suyu, şeref, haysiyet, nâmus.

AB-I ŞOR
Acı su. * Göz yaşı.

AB-I YAH
Buzlu, soğuk su.

AB-I ZEN
f. Küçük havuz. * Su birikintisi. * Yumuşak, lâtif sözlerle hatır alan ve bu manâda emir. (Bak : Avzen)

AB
Kusur, ayıp, noksanlık.

ABA'
Kaba, ahmak kişi.

A'BA
Ağırlıklar, yükler, mes'uliyetler. * Sandık.

ABA
Ekseriyetle yünden yapılmış, bol giyimli bir libas, elbise. (Peygamber Efendimiz de (A.S.M.) bu libası giyerlerdi.)

ÂBÂ
(Eb. C.) Babalar, pederler. * Mc : Mürşidler, ileri gelenler.

ÂBÂ VE ECDÂD
Analar, babalar, dedeler.

AB'AB
Taze civanlık. * İbrişim halı. * Dağ tekesi. * Yumuşak yünden yapılan kisve.

ÂBAB
Otu bol olan yerler, çayırlar, otlaklar, mer'alar.

ABAB
(Abb) Suyu nefes almadan içmek. * Işık, nur, ziyâ.

AB'ÂB
Uzun boylu kimse. * Güzel huylu ve sabırlı adam.

ABAD
Ebedler. Sonsuz gelecek zamanlar.

ABAD
f. Mâmur, şen. * Çok dolu.

A'BAD
Köleler.

ABADAN
f. Mâmur, şen. İmâr edilmiş.

ABADÎ
Bayındırlık, mâmurluk, şenlik. * İmar edilmiş olan. * Hindistan'ın Devlet-âbad şehrinde ipekden yapılmış bir yazı kağıdı.

ABÂDİLE
Abdullah isimliler.

ABÂDİLE-İ SEB'A
Meşhur olan yedi Abdullah isimli sahabe-i kiram (R.A.) (Abdullah İbn-i Abbas, Abdullah İbn-i Ömer, Abdullah İbn-i Mes'ud, Abdullah İbn-i Ravâha, Abdullah İbn-i Selam, Abdullah bin Amr bin As, Abdullah bin ebi Evfâ (R.A.) (Asr-ı saadette Abdullah ismiyle anılan ikiyüz yirmi sahabe-i kiram hazerâtı vardı.)

ABAJUR
Fr. Lamba siperi.

ABAK
İcab etmek. Lâzım olmak. * Yapışmak.

ABAKİYE
Lâzım olmak. * Yapışmak. * Zahmet.

ÂBAL
Develer.

ABAL
Dağ kili.

ABALET
Ağırlık.

ABA
Kule.

ABAM
şişman kimse.

ABA-PUŞ
f. Aba giyen, derviş. * Fakir.

ÂBAR
(Bi'r. C.) Kuyular. Su kuyuları. * f. Hesap defteri.

ABAT
Koltuk altları.

ABB
Işık, nur, ziya. * Güzelleşme.

ABBAS
Resul-i Ekrem Aleyhissalâtu Vesselâmın amcalarındandır ve Mekke'nin fethinde Müslüman olmuştur. * Arslan, gazanfer.

ABBASÎ
Resul-i Ekrem'in (A. S.M.) amcası Hz. Abbas'ın neslinden gelen veya aynı sülâleden gelenlerin kurdukları devlete mensup olan.

AB-BERİN
f. Akarsu ve şelâle kenarlarında suyun tazyikle akmasından meydana gelen içi oyuk kovuk.

AB-CAME
f. Su kabı.

AB-ÇERA
f. Kahvaltı.

ABD
Kul, köle, Allah'ın kulu. Mahluk, insan. Hizmetçi. (Hür'ün zıddı). "Abd kelimesi Allah'ın bazı isimleriyle birleştirilerek erkek isimleri meydana getirilir. Abdullah (Allah'ın kulu). Abdulbâki (Ebedi olan Allah'ın kulu) gibi. Bu isimleri taşıyan insanlar buna lâyık olmaya çalışmalıdırlar."

ABDAL
t. Safdil, ahmak, bön. * Afganistan'da yaşıyan bir Türk kavminin adı, bu kavimden olan kimse. * Anadoludaki bazı göçebelerin adı ve bunlardan olan kimse. * Derviş, ermiş, kalender. Kendini Allah'a adamış. Ona teslim olmuş, bu yolda çile çekmiş kimse. (Bak : Ebdal)

ABDAN
(Ab. dan) Bahçe kovası, bahçe sulamaya mahsus süzgeçli kova. * Sidik kesesi, mesane.

ABDAR
f. Parlak. * Sağlam vücudlu. * Su veren hizmetçi. * Mc : Ter u tâze, tap taze.

AB-DEST
f. Namaz ve sair dini ibadetler için usulüne uygun olarak, el, ağız, burun, yüz, dirseklere kadar kolları ve topuk kemiği üzerine kadar ayakları üçer defa yıkamak ve kulaklara, başa ve enseye meshetmektir. * Azarlama, paylama.

ABDESTAN
f. Su ibriği, abdest ibriği.

ABDEST-HANE
f. Ayak yolu, helâ. * Abdest alacak yer.

ABDİYET
Kulluk. * Kul olduğunu bilerek dininde, emredildiği üzere ibâdet ve itaatte bulunmak.

ABDULAZİZ
32. Osmanlı Padişahıdır. Hilâfeti (Hi: 1277-1293) seneleri arasındadır. Mithat Paşa ve arkadaşları tarafından bilek damarları kesilerek şehid edilmiştir.

ABDULHAMİD LL
(mi: 1842-1918) 34' üncü Osmanlı Padişâhıdır. 33 yıl saltanatta kalmış olan bu şefkatli Sultan,İslâmiyete son derece bağlı idi. Yüksek bir siyaset adamı ve devlet işlerini bizzat takibeden bir zattı. Memlekette bolluk ve refahı te'min için çalıştı. (R.Aleyh)

ABDULKADİR
Allah'ın kulu.

ABDULKADİR-İ GEYLANÎ
(Bak: Geylânî)

ABDULKAHİR-İ CÜRCANÎ
(Bak: Cürcanî)

ABDULLAH
Allah'ın kulu. * Bu isim Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmın mübarek ve şerefli isimlerindendir. Çünkü, Allah'a itaat ve ibadette, kulluk yapmada devamlı ve en ileride olup bütün ömürlerinde Cenab-ı Hakka maddi manevi bütün hâlâtında itaatttan ayrılmamıştır (A.S.M.). Hem muhterem babasının adı da Abdullah'tır.

ABDULLAH İBN-İ ABBAS (R.A)
Ashab-ı Kiram'ın fakih ve müctehidlerindendir. Resul-i Ekrem'in (A.S.M.) amcasının oğludur. Ashâb-ı Kirâm arasında mümtaz bir mevki'e hâizdir. Sahih-i Buhari'de mezkûr olduğu üzere Resul-i Ekrem (A.S.M.), Abdullah hakkında : "İlâhi onu dinde fakih kıl ve kitabını ona öğret!" diye dua buyurmuştu. Bu âli duaya mazhariyetinden dolayı zamanın en bilgin şahsiyeti olmuştu. Resul-i Ekrem'in (A.S.M.) hadislerini ezberlemekte, tefsir, hadis, fıkıh ve ferâiz gibi yüksek ilimlerde eşsizdir. Hz. Ömer ve Osman'ın (Radiyallahü anhüma) hilâfetleri zamanında müftülük vazifesini ifâ ediyordu. Kur'anın tefsirindeki müstesna kudretinden dolayı Habr-ül-ümme, Tercemân-ül-Kur'an, Sultan-ül-Müfessirin gibi yüksek lâkablarla Ashab ve Tabiin arasında şöhret buldu. 1640 hadis rivâyet etmiştir. Hicretin 68. yılında 70 yaşında olduğu hâlde Tâif'de ebedî hayata kavuşmuştur. (R.A.)

ABDULLAH İBN-İ ÖMER
Bi'setten bir yıl önce doğdu. Hicri yetmişüç tarihinde Haccâc-ı Zalim'in emri ile şehid edildi (R.A.) Sahabe-i Kirâmın ileri gelenlerinden ve Resul-i Ekrem Aleyhissalatü Vesselâmın çok bağlılarından ve dâima onun ahlâkını yaşamağa çalışanlardandı. Hz. Ömer Radıyallahü Anh'ın oğlu idi. Hilâfet ve Valilik işlerine hiç karışmadı. Müttaki, cömert, kanaat sahibi, halim bir zat olup kendini dünyaya bağlaması ihtimali olan bir malı olsa derhal onu sadaka verir veya hediye ederdi. (R.A.)

ABDULLAH İBN-İ ZÜBEYR
Ebu Bekir-i Sıddık'ın kızı Esma'nın oğludur. Muhacirlerden ilk doğan çocuk olup cesaret, şecaat, ibadet ve takvası ile meşhurdur. Zübeyr ibn-i Avvam'ın oğludur. Yezid'in saltanatını kabul etmedi ve Mekke'de dokuz sene halifelik yaptı. 73 yaşında şehid edildi. (R.A.)

ABDURRAHMAN BİN AVF
Aşere-i mübeşşereden ve çok fedakar olan Sahabelerdendir. İlk müslüman olan sekiz kişiden birisidir. Bütün ihya-yı din için olan muharebelerde çok fedakârlıkta bulunmuş, birisinde yirmibir yerinden yaralanmıştı. Bir gazada oniki dişini birden kaybetmişti. Medine'ye ve Habeşistan'a hicret edenlerdendi. Çok zengin idi. Bir defa otuz köleyi birden azad etmişti. Hicri 31 tarihinde 71 yaşında vefat etti.

ABE'
Kıymet. Ehemmiyet. '.

ABE
İşaret, alamet. * Cemaat, topluluk.

ABECE
Ahmak kimse.

ABED
Hayâ etmek. Arlanmak. * Hışım etmek, kızmak. * Uyuz hastalığı.

ABEDE
(ÎÂbid. C.) İbadet edenler. Âbidler. Tapanlar.

ABEDE-İ ESNAM
f. Puta tapanlar. Putperestler. Heykele baş eğenler.

ÂBEK
Sulu, su dolu olan şeyler. * Çıban. * Civa. (Hg).

ABEKET
(C.: Abekât) Tâne, az şey. * Tuluk içinde kalan yağ bakiyyesi. * Ekmek parçası. * Yılan başı dedikleri ufacık akça boncuk.

A'BEL
Ak, beyaz. * Ağaç yaprağının dökülmesi.

ABEL
(C.: Abâl) Yassı ve enli yaprak.

A'BEL
(C: A'bile) Çok sert taş ki, kırmızı, beyaz veya siyah renkli olur. * Taşlık dağ.

AB-ENDAM
f. Güzellik. Güzel endam.

AB-ENDAZ
Su mühendisi.

ABERASYON
Fr. Sapma.

ABERAT
(Abre. C.) Göz yaşları.

ABES
Davarın kuyruğunda kuruyup kalan bevl ve ters.

ABES
Oyuncak kabilinden faydasız ve boş amel. Lüzumsuz ve gayesiz iş. Tesadüfi. (Bak: Gaye)

ABESE
(Abs. den) Çehresini çattı, sureti kerih oldu (meâlinde).

ABESE SURESİ
Kur'an-ı Kerim'de sekseninci surenin ismi olup, Mekke-i Mükerreme'de nazil olmuştur. Saliha Suresi, Sefere Suresi de denilir.

ABESE İRCA
Mantık ve matematikte bir isbat şeklidir. Bir hükmün doğruluğunu isbat için, bu hükmü inkâr eden diğer hükmün yanlışlığı isbatlanır. Meselâ: Allah'ın varlığının inkâr edilmesinin imkânsızlığını veya abesiyetini göstermek, Allah'ın varlığını isbat yollarından biridir. Bu, "Abese irca" yolu ile isbat şeklidir.

ABESİYAT
(Abes. C.) Faydasız ve boş şeyler.

ABESİYYUN
Kâinatın ve hâdiselerin başı boş, faydasız ve gayesiz, kendi kendine, Haliksız olduğuna inanmak isteyen bâtıl yoldaki felsefeciler. Zamanımızda Ekzistansializm "Varoluşculuk" adı altında yeniden ortaya çıkan bir varlık ve hayat felsefesidir. İki kola ayrılmıştır. Bunlardan uluhiyeti inkâr edenler, hayatın, varlığın ve insanın var oluşunu abes ve gayesiz sayan ehl-i dalâlet fırkalarından biridir. Hristiyanlık dünyasında bunlara karşı çıkan ikinci kısım ise: Allah'a inanılmazsa herşeyin abes olacağını, bu sebeple Allah'a inanmanın zaruriliğini müdafaa etmektedirler.(Kâinatı abes ve gayesiz itikat eden felâsife-i abesiyyun gibi kendilerini başıboş, hikmetsiz, gayesiz, vazifesiz, Haliksız mı zannediyorlar? Acaba gözleri kör olmuş, görmüyorlar mı ki, kâinat baştan aşağıya kadar hikmetlerle müzeyyen ve gayelerle müsmirdir. Ve mevcudat, zerrelerden güneşlere kadar vazifelerle muvazzaftır. Ve evamir-i İlahiyyeye müsahharlardır.S.)

ABEY-SERAN
Fesliğen. * Şiddetli emir. Şer ve mekruh nesne. * Bir dikenli ağaç.

AB-GAH
Fr. Havuz, küçük göl, su biriken yer. * Tıb : Karnın kaburga kemikleri kıkırdağı ve kısa kaburgalar altında olan kısmı. Böğür.

AB-GİNE
Fr. Billur. * Ayna. * Kılınç. * Göz yaşı. * Şişe, sürahi, kadeh.

AB-GİR
f. Suyun biriktiği yer, havuz. * Dokumacılıkta kullanılan fırça.

AB-HANE
f. Abdest bozacak yer. Helâ, tuvalet.

ABHER
Nergis çiçeği, * Dolu kap.

AB-HURDE
f. Su içen.

ABIK
Sebebsiz olarak sahibi yanından kaçan köle.* Civa. (Hg)

ABÎ
f. Ayva. * Suda yaşayan ve suda meydana gelen. * Çok mâvi.

ABÎ
Kurban payı.

ABÎ
Çekinen. * Tiksinen. * Sakınan. * Nazlanan.

ABİD
İbadet eden. Zâhid. Çok ibadet eden. * Köle.

ABÎD
Kullar. Köleler.

ABİD
f. Kıvılcım.

ABİDANE
f. Kul olarak, ibâdet edene yakışır surette.

ABİDAT-I İSLÂMİYE
İslâm medeniyeti anıtları.

ABİDE
Uzun müddet dillerde destan olup kalan beliye ve dâhiye. * Bir milletin târihinde büyük bir değeri hâiz olan vak'a. * Fesahat ve belâgatı dolayısıyle benzeri söylenemeyen şiir. * Tarihte yüksek ve hâkim bir mevkide olan vak'aları veya büyükleri yaşatmak için yapılan bina. * Azametiyle, güzelliğiyle insanı hayrete uğratan mebani. (Süleymaniye ve Ayasofya câmileri gibi.) Uzun müddet yaşıyan edebî, ilmi, sinai eserler. * Geçmiş devirlerden kalma tarihi veya bedii kıymeti olan binalar, kaleler ve harabeleri. * Dikilmiş sütunlar ve bunların üzerindeki resimler, nakışlar, yazılar. * Abidenin arapçadaki manası bizdekinden başkadır: Kendisinden nefretle, haşyetle bahsolunan, uzun müddet dillerde destan olup kalan dâhiye ve beliyyeye denir. (Türk İslâm Ansiklopedisi)

ABİDE
İbâdet eden kadın. (Abide-i zâhide gibi)

A'BİDE
(Abd. C.) Köleler. Abid.

ABİDEVÎ
Abide gibi. Abideyi andıran, âbideye benzeyen şekilde.

ABİL
Koyun, at ve deve gibi hayvanlara iyi bakan. * Çayırda otlayarak suya muhtaç olmayan hayvan.

ABİLE
f. Su üzerindeki kabarcık. * Sivilce. Çıban.

ABİR
(Ubur'dan) Bir yerden geçen, giden yolcu. Geçen. * Hz. İbrâhimin (A.S.) dedelerinden birisinin adı.

ABİS
Asık suratlı, ekşi yüzlü kimse. * Arslan.

ABİS
Alaycı, saygısız.

ABİS
Denizlerdeki dokuzbin metreyi geçen derinlikler.

ABÎSE
(C: Abayis) Tarhana.

ABİST
f. Gebe, hâmile.

ABİSTEN
f. Gizli, gizleme. * Gebe. * Dişilik.

ABİSTENÎ
f. Hâmilelik, gebelik.

ABİŞHOR
f. Hayvan sulama yeri. * İçme kabı. * Dinlenmek için kısa bir duraklama, teneffüs. * Günlük yiyecek.

ABİŞTGÂH
f. Gizlenecek yer, gizli yer.

ABİY
Kısmet, nasib,

ABİYE
Örtü ile yüzünü örten, utangaç kız veya kadın.

ABKAME
f. Anadolunun bazı doğu illerinde ve Bağdat'da yapılan, turşu veya salataya benzer bir çeşit yiyecek maddesi. * Ekşi hamurdan pişirilerek sirkeye konulan ve turşu olarak kullanılan bir gıda maddesi.

ABKARÎ
Mutlaka kusuru olmayan. Kâmil. * Bir kavmin seyyid ve şerifi, efendisi. Beşer san'atı olmayan. * Çok güzellik. * Bir nevi döşek.(Abkari: Esasen abkar'e mensub demektir. Ebu Suud ve sair tefsirlerin beyanına göre Abkar: Arabın zu'münce bir Cin beldesinin ismidir ki, Arablar acib gördükleri her şeyi ona nisbetle tavsif ederek abkarî derler. Mu'cem-ül Büldan'da şu tafsil mezkûrdur: Abkar; dolu, yani buluttan inen donmuş sudur. Ve demişlerdir ki, cinnin sâkin olduğu bir arzdır. Meselde: "Keennehüm cinn-i abkar: sanki abkar cinni gibi" denilir...Bazıları da demiştir ki: Abkarinin aslı; vasfına hırs ile rağbet olunan her şeye sıfattır. Bunun da esası; çünkü Abkar'da döşeme ve saire nakışları yapılırdı. Onun için her iyi şey Abkar'a nisbet edilirdi.)

AB-KEND
f. Havuz, dere, su geçidi.

AB-KEŞ
f. Delikli kevgir. * Su çeken, sucu, saka. * Kadeh sunucu.

AB-KUR
f. Lâğım çukuru. Pisliğin aktığı yol ve delik.

ABL
Kalın, büyük nesne. * Bükmek.

ABLA'
Ak nesne. * Beyaz taş.

ABLİSE
f. Tarlaya tohum atan, ekinci.

ABLUKA
İtl. Etrafını sarıp hâriçle alâkasını kesme. Bahren muhasara, denizden kuşatma.

ABLUKAYI BOZMAK
Muhasara hattını yarıp geçmek.

ABLUKAYI KALDIRMAK
Muhasarayı bırakmak.

AB-NAK
f. Sulu, ıslak, nemli.

ABONE
Fr. Gazete ve dergi gibi yayınlara peşin para vererek muayyen bir zaman için müşteri olan kimse.

ABONMAN
Fr. Bir imalâtçı ile müşteri arasında düzenli satın alma için yapılan anlaşma.

ABORDA
İtl. Deniz teknelerinin rıhtıma, iskeleye veya başka bir tekneye yanlamasına yanaşması.

ABR
Rüya tabir etmek. Düş yormak. * Yaş akıtmak. Sudan veya başka yerden geçmek. * Söylemeden bir şeyi düşünmek.

ABRA
Bir değiş-tokuşta üste verilen şey. * Teraziyi ayarlamak için hafif gelen kefesine konulan ağırlık.

ABRAN
Ağlayan, ağlayıcı.

AB-RANE
f. Su borularına ve su yollarına bakan mühendis.

ABRAŞ
Alaca benekli at. * Klorofil azlığından dolayı açık renkte lekeleri olan bitki yaprağı.

ABRE
Göz yaşı.

ABS
Karıştırmak, halt. * Güneşte keş kurutmak.

ABS
Kurumak, katılaşmak.

ABS
(Ubus) Huzursuzluktan yüz ekşitmek, çehreyi çatmak.

ABSAL
f. Bahçe, koru, park.

AB-SÜVAR
f. Su üstünde yüzen. * Sudaki kabarcık.

ABŞ
Salâh. * Hüsn. İbâdet. * Gaflet.

AB-ŞAR
f. Şelâle, su akarken çıkardığı ses, şırıltı.

AB-ŞİNAS
f. Sudan anlıyan. * Gemi kılavuzu.

ABT
Deveyi ve koyunu hastalanmadan sağ iken boğazlamak. * Kazılmamış yeri kazmak. * Yarmak.

ABT
Yalan, Şübhe uyandırıcı hareket.

ABU
f. Nilüfer çiçeği.

ABUS
Çatık çehreli. asık yüzlü. Yüzü ekşi.

ABV
Yüzün güzel olması. Nizamlı oluş. (Bak: Ta'biye)

AB-VEND
f. Maşrapa, bardak, su kabı.

AB-YAR
f. Sulayan. * Mc: Bereketlendiren, feyizlendiren.

AB-YARÎ
f. (Asıl mânâsı sulama ise de, lisanımızda yalnız mecazi mânâsiyle bazı eski nesir yazarları tarafından kullanılmıştır). Yardım, itimat.

AB-YÂRÎ-İ HİMMET
Korumak için yapılan yardım, himmet yardımı.

AB-YÂRÎ-İ HİMMETİNİZLE
Himmetiniz yardımıyle, himmetiniz sayesinde.

AB-ZEN
f. Küçük havuz. * Banyo.

AC
Fildişi. * Dolu kap.

AC'AC
Çağırış.

ACAC
Toz. * Tütün. * Bulut. * Duman.

AC'ACE
Uzun uzun çağırmak.

ACAFET
Zayıflık. Çelimsizlik.

ACAİB
(Acib. C.) Şaşırtacak ve hayret verici şeyler.

ACÂİB-İ SEB'A-İ ÂLEM
Dünyanın yedi tane şaşılacak, acaib şeyi. (Çin seddi bunlardan biridir.)

ACAİBAT
Normale zıt şeyler. Acâib şeyler.

ACAİZ
(Acuze. C.) Kocakarılar. İhtiyar kadınlar.

ACAK
f. Toprak.

ACAL
(Ecel. C.) Eceller. Ölümler, vâdeler.

ACALİT
Yoğurt.

A'CAM
(Acem. C.) Acemler. İranlılar. * Arab olmayanlar.

ACAM
(Ecme. C.) Meşelik, kamışlık, ağaçlıklar.

ACAN
f. Polis: Emniyet mensubu

ACAR
(Ecr. C.) Sevaplar, ücretler, mükâfatlar. * Kiralar.

ACASA
Deve sürüsü.

ACB
Kuyruk sokumu. "Us'us" denilen küçük kemik. Her şeyin kuyruk dibi ve nihâyeti. Fâtiha-i hilkat olan küçük kemik.Acb-üz zeneb diye Hadis-i Şerifte ismi geçen ve insanın kuyruk sokumundaki en küçük kemik.(Kur'ân-ı Kerim'de "Sure: 30. âyet: 27" Yani: "Sizin haşirde iâdeniz, dirilmeniz, dünyadaki hilkatinizden daha kolay, daha rahattır." Nasıl ki bir taburun askerleri istirahat için dağılsa, sonra bir boru ile çağrılsa, kolay bir surette tabur bayrağı altında toplanmaları, yeniden bir tabur teşkil etmekten çok kolay ve çok rahattır. Öyle de bir bedende birbiri ile imtizaç ile ünsiyet ve münasebet peydâ eden zerrat-ı esasiyye, Hz. İsrâfil'in (A.S.) suru ile Hâlik-ı Zülcelâlin emrine "Lebbeyk" demeleri ve toplanmaları aklen birinci icaddan daha kolay, daha mümkündür. Hem bütün zerrelerin toplanmaları belki lâzım değil. Nüveler ve tohumlar hükmünde olan ve hadisde "Acb-üz zeneb" tâbir edilen ecza-i esasiyye ve zerrât-ı asliyye ikinci neş'e için kâfi bir esastır, temeldir. Sâni-i Hakim beden-i insanîyi onların üstünde bina eder. S.)(Arkadaş! Zâhire nazaran, haşirde, ecza-yı asliye ile ecza-yı zâide birlikte iade edilir. Evet, cünüb iken tırnakların, saçların kesilmesi mekruh ve bedenden ayrılan herbir cüz'ün bir yere gömülmesi sünnet olduğu ona işarettir. Fakat tahkike göre, nebatatın tohumları gibi "Acb-üz-zeneb" tâbir edilen bir kısım zerreler, insanın tohumu hükmünde olup, haşirde o zerreler üzerine beden-i insanî neşvü nema ile teşekkül eder. İ.İ.)

ACC
Yüksek sesle haykırma, * Gürültü çıkarma. Deveyi döğme.

ACC(E)
Kalabalık.

ACCAC
Fırtınalı, rüzgârlı. * Gürültülü.

ACEB
Taaccüb, şaşma, hayret. * Garib, hoş, lâtif ve nâdir-ül vücud olduğundan bir şey için inkâr ve istiğrab etme hâli.

A'CEB
Çok acâyib. Pek tuhaf olan.

A'CEB-ÜL ACÂİB
Çok acib ve gülünç olan.

ACED
Kuru üzüm.

A'CEF
İnce, zayıf.

A'CEL
Daha acele, en çabuk. * Acele eden kişi.

ACELE
Çabuk, çabukluk. Bir işi çabuk yapmaya ve çabuk bitirmeye çalışma, ivedilik.

ACEM
İranlı. Yabancı. * Arapça konuşmayanlar. Arab olmayanlar. * Çekirdek.

ACEMÂNE
f. Acemlere yakışır suret. Yabancı gibi.

ACEMCEME
(C: Acemcemât) Kuvvetli, muhkem deve.

ACEME
(C: Acemât) Çekirdek. * Çekirdekten biten hurma ağacı. * Sert ve sağlam taş.

A'CEMÎ
Aceme mensub. * Arapçayı iyi konuşmayan. Dilsiz. * Beceriksiz.

ACEMÎ
Tecrübesiz. * Yabancı. * Yeni. Mübtedi.

ACEMİSTAN
f. İran ülkesi.

ACEMİYAN
f. (Acemi. C.) İranlılar. Acemler. * Acemiler, tecrübesizler.

ACENTE
(Acenta) ing. Bir vapur şirketinin her iskeledeki memuru. * Bir şirket veya idarenin diğer memleketteki vekili. * Memur veya vekilin memuriyeti ve idarehanesi.

A'CEZ
En âciz. Çok kudretsiz. * Mak'adı etli ve yumru olan.

ACEZE
(Âciz. C) Âcizler. * Düşkünler, zayıflar.

ACÎB
Şaşılan ve hayret uyandıran şey. Benzeri görülmeyen. Garib. Taaccüb olunan şey.

ACİB
Hayret veren. Şaşılacak şey.

ACÎBE
Alışılmış surette olmayan. Çok hârika. Acib ve garip, hayret verici, şaşılacak şey.

ACİBE-İ HİLKAT
Her zaman yaratılan şekilden farklı olarak yaratılmış olan. (Meselâ: Normalinden çok fazla büyük cüsseli veya üç ayaklı olmak gibi)

ACİC
Sesi yükseltmek.

ACİL
Sonraya bırakılmış. Bir vâdeye bağlı. * Ahiret.

ÂCİL
Aceleci. * Acele eden. Hemen. * Derhal. Peşin. * Çabuk. * Fık: Dünya.

ÂCİLANE
f. Acele edene ait. Acele olarak. * şimdiki zamana ait.

ÂCİLEN
Vakit gelince yapılmak üzere. Bir vâdeye veya bir şarta bağlı bulunarak.

ÂCİLEN
Acele olarak. Serian, derhal, müstâcelen.

ACİN
Rengi ve tadı değişmiş pis su.

ACİN
Yoğurma, hamur tutma.

ACİNÎ
Hamur gibi yoğurulmuş, macun kıvamında.

ACİNİYET
Mâcun halinde olma. Hamur gibi yoğurulmuş olma.

ACİR
Elindekini başkasına kiralayan. Kiraya veren.

ACİŞ
f. Üşüme, soğuktan üşüme.

ACİYY(E)
(c: Acâyâ) Anası öldüğünden, başka kimsenin sütüyle beslenen çocuk. * Anası sütünü vermeyip yemeği öğrettiği çocuk.

ÂCİZ
Beceriksiz. Eli ermez. Kabiliyetsiz. Gücü yetmez olan.

ÂCİZÂN
(Âciz. C.) Âcizler, beceriksizler, zayıflar, güçsüzler.

ÂCİZÂNE
f. Âciz olarak. Beceriksizce. Tevâzu ile. (Alçak gönüllülük ifâdesi için söylenir) "Allah'a karşı kusurlarını bilen bir mü'min âcizâne ancak Allah'tan rahmet diler."

ÂCİZİYYET
Acizlik, beceriksizlik, kabiliyetsizlik. * Fakirlik, tevâzu.

ACLED
Yoğurt.

ACLEZ
Kavi, sağlam nesne.

ACM
(C: Ucum) Beş yaşına girmemiş deve. * Kuyruk dibi. * Isırmak.

ACMÎ
İnce fikirli. Akıllı, anlayışlı.

ACN
Yoğurma. Ma'cun kıvamına getirme.

A'CUBE
(Bak : U'cube)

ACUL
Çok acele eden sabırsız.

ACULÂNE
Acele edene yakışır suretde.

ACULİYET
Acelecilik. Sabırsızlık.

ACUR
Kabakgillerden bir hıyar cinsi. Üstü hafif olukludur. Bazıları tüylüce olur.

ACUZ(E)
Çok yaşlı kadın. Kocakarı. * Kılıç. * Şarap. * Sırtlan.

ACUZE-İ ŞEMTA
Saçı ağarmış kocakarı.

ACÜR
Yoğunluk, semizlik, besililik. * Yoğun. * Her nesnenin hacmi ve cüssesi olmak.

ACÜR
Kuyruk.

ACÜR
Kerpiç, tuğla, kiremit.

ACÜRÎ
Kiremitçi, tuğlacı.

ACÜS
Almak, kabzetmek. * Gecenin sonu.

ACÜZ
(C.: Acâz) her nesnenin dibi, kökü ve sonu. * Yay kabzası.

ACV
Çocuğa süt içirmek.

ACVE(T)
Medine-i Münevvere hurmalarından bir çeşit, iyi hurma.

ACZ
Beceriksizlik. İktidarsızlık. Kuvvetsizlik. Güçsüzlük. Yapamamak. * Zarardan korunmak gücünün olmaması. * Bir şeyin geri tarafı. (İnsandaki kusur sonsuz olduğu gibi, acz, fakr ve ihtiyacına da nihayet yoktur. İnsana tevdi edilen açlık ile nimetlerin lezzetleri tebârüz ettiği gibi: İnsandaki kusur, kemalat-ı Sübhâniyye derecelerine bir mirsaddır. İnsandaki fakr, gına-i rahmetin derecesine bir mikyastır. İnsandaki acz, kudret ve kibriyâsına bir mizandır. İnsandaki tenevvü-ü hâcat, envâ-ı niam ve ihsanatına bir merdivendir. Öyle ise fıtratından gaye ubudiyettir. Ubudiyet ise, dergah-ı izzetine kusurlarını "Estağfirullah" ve "Sübhânallah" ile ilan etmektir. M.N.)

ACZA'
Dübürü büyük kadın. * Kumdan yığılmış yüksek tepe.

ACZ-ALUD
f. Âcizlik, kuvvetsizlik, güçsüzlük.

ACZE
(C.: Acâyiz) Her nesnenin sonu. * Kadın dübürü.

ACZ-MENDÎ
f. Âcizlik, iktidarsızlık. Fakr.

AÇALYA
yun. Fundagillerden, güzel çiçekli bir bitki ve çiçeği.

AÇAR
f. İştah açmaya yarayan turşu v.s. * İnişli yokuşlu yer. * Karıştırılmış, birleştirilmiş.

AÇI
(Bak: Zâviye)

AÇKI
Cilâ, perdah, lostra.

AÇKICI
Cilâ ve perdah veren sanatkâr.

Osmanlıca Sözlük (A Harfi)-Osmanlıca Kelimeler Sözlüğü-Osmanlıca Kelimeler Anlamları.
 

RE: Osmanlıca Sözlük (A Harfi) Mesaj Yazmayin AD
İsim, nam, şöhret, şan, itibar, haysiyet.

ÂD
(Âdet. C) Âdetler.

ÂD
Hz. Hud Peygambere (A.S.) isyan ettiklerinden gazab-ı İlâhiyyeye uğrayan ve helâk olan, Yemen tarafında yaşamış bir kavmin adı.(Şirk ve küfür cinayeti, kâinatın bütün kemalâtına ve ulvi hukuklarına ve kudsi hakikatlarına bir tecavüz olduğu cihetledir ki, ehl-i şirk ve küfre karşı kâinat kızıyor ve semavat ve arz hiddet ediyor ve onların mahvına anâsır ittifak edip, kavm-i Nuh (Aleyhisselam) ve Âd ve Semud ve Fir'avun gibi ehl-i şirki boğuyor, gark ediyor. $ âyetinin sırriyle cehennem dahi ehl-i şirk ve küfre öyle kızıyor ve kızışıyor ki, parçalanmak derecesine geliyor. ş.)

ADA
Gr : Kendinden sonra gelen ismi cerreder. Harf-i cerr'dir. "...den başka, ...den gayrı" mânasına gelir. (Bak: Mâadâ)

ADA
Etrafı su ile çevrili kara parçası. * Etrafı yollarla çevrili arsa ve binalar takımı.

A'DA
(Adüv. C.) Düşmanlar.

A'DA
En zâlim, en çok düşmanlık eden.

ÂDÂB
(Edeb kelimesinin çoğuludur.) Usul, yol, yordam, davranış kaideleri, terbiye. Ahlâk ve terbiyenin gerektirdiği konuşma ve hareket tarzı. Adaba uymayanlara edepsiz denir."Edipler edepli olmalı" yani yazarlar, edebiyatçılar dine, ahlâka ve terbiyeye uymalı. Aksi halde edebiyatçı adına lâyık olamazlar, edepsiz olurlar.(Sünnet-i Seniyyenin meratibi var. Bir kısmı vâciptir, terkedilmez. O kısım, Şeriat-ı Garrâ'da tafsilâtiyle beyan edilmiş. Onlar muhkemattır. Hiçbir cihette tebeddül etmez. Bir kısmı da, nevâfil nevindendir. Nevâfil kısmı da iki kısımdır. Bir kısım, ibadete tâbi Sünnet-i Seniyye kısımlarıdır. Onlar dahi Şeriat kitablarında beyan edilmiş. Onların tağyiri bid'attır. Diğer kısmı, "âdâb" tabir ediliyor ki, Siyer-i Seniyye kitablarında zikredilmiş. Onlara muhalefete, bid'a denilemez. Fakat âdâb-ı Nebevi'ye bir nevi muhalefettir ve onların nurundan ve o hakiki edebden istifade etmemektir. Bu kısım ise (örf ve âdât), muamelât-ı fıtriyede Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmın tevâtürle malum olan harekâtına ittiba etmektir. Meselâ: Söylemek âdâbını gösteren ve yemek ve içmek ve yatmak gibi hâlâtın âdâbının düsturlarını beyan eden ve muaşerete taalluk eden çok Sünnet-i Seniyyeler var. Bu nevi Sünnetlere "âdâb" tabir edilir. Fakat o âdâba ittiba eden, âdâtını ibadete çevirir. O âdâbdan mühim bir feyz alır. En küçük bir âdâbın mürââtı, Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmı tahattur ettiriyor; kalbe bir nur veriyor. Sünnet-i Seniyyenin içinde en mühimi İslâmiyet alâmetleri olan ve şeâire de taalluk eden Sünnetlerdir. Şeâir, âdeta hukuk-u umumiye nev'inden cemiyete ait bir ubudiyettir. Birisinin yapmasıyle o cemiyet umumen istifade ettiği gibi, onun terkiyle de umum cemaat mes'ul olur. Bu nevi şeâire riya giremez ve ilân edilir. Nâfile nev'inden de olsa, şahsî farzlardan daha ehemmiyetlidir. Sünnet-i Seniyye, edebdir. Hiçbir mes'elesi yoktur ki, altında bir nur, bir edeb bulunmasın! Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm ferman etmiş: $ Yâni : "Rabbim bana edebi, güzel bir surette ihsan etmiş, edeblendirmiş." Evet Siyer-i Nebeviyyeye dikkat eden ve Sünnet-i Seniyyeyi bilen, kat'iyyen anlar ki: Edebin envâını, Cenab-ı Hak, Habibinde cem'etmiştir. Onun Sünnet-i Seniyyesini terkeden, edebi terkeder. L.)

ÂDÂB-I MİLLİYE
Millete ait edep ve terbiyeler.

ÂDÂB-I MUAŞERET
Beraber yaşayışta, hoş ve İslâmca yaşama ve geçinme usulleri. Peygamberin (A.S.M.) sünnetine uygun olan hareket. İnsanlara karşı edebli olma, insanca ve İslâmca yaşama âdâbı. Adâba dair sünnet-i peygamberiyeye uymak.(... İki cihanın rahat ve selâmetini iki harf tefsir eder, kazandırır: Dostlarına karşı mürüvvetkârâne muaşeret ve düşmanlarına sulhkârâne muâmele etmektir. M.)

ÂDÂB-I UMUMİYE
Umumi ahlâk kaideleri.

ÂDÂB U ERKÂN
Edebler, kaideler ve rükünler. Ahlâk ve terbiye kaideleri.

A'DAD
(Adud ve Adad. C.) Bazular. Kollar. * Havuzun çevre kenarına konan taş.

A'DAD
İnce ve kısa kollu adam.

A'DAD
(Aded. C.) Adetler. Sayılar.

ADAHİ
(Udhiye. C.) Kurbanlar.

ADAHİK
(Udhuke. C.) Şakalar, gülünç şeyler.

ADAK
Nezredilen şey. (Bak: Nezr)

ADAKK
İnce, dakik.

ADAL
Gümüşü az olan para.

A'DAL
(İdl. C.) Eşitler, denkler, müsaviler.

ADALAT
(Adale. C.) Adaleler.

ADALE
Tıb: Bedenin hareketini icra eden ve birbirinden, ince bir perde ile ayrılan sinirli et kısımlarından her biri. Hepsine birden et (Lahm) tâbir edilir.

ADALET
Zulüm etmemek. Herkese hakkını vermek ve lâyık olduğu muâmeleyi yapmak. Mahkeme. Hak kanunlarına uygunluk. Haksızları terbiye etmek. İnsaf. Mâdelet. Dâd. Cenab-ı Hakk'ın emrini emrettiği şekilde tatbik etmek. Suçluya Allah'ın emrini icra etmek.(Adâlet iki şıktır. Biri mübet, diğeri menfidir. Müsbet ise; hak sahibine hakkını vermektir. Şu kısım adâlet; bu dünyada bedahet derecesinde ihâtası vardır. Çünkü her şeyin istidat lisaniyle ve ihtiyac-ı fıtrî lisaniyle ve ıztırar lisaniyle Fâtır-ı Zülcelâl'den istediği bütün matlubatını ve vücut ve hayatına lâzım olan bütün hukukunu mahsus mizanlarla, muayyen ölçülerle bilmüşahede veriyor. Demek adâletin şu kısmı, vücut ve hayat derecesinde kat'i vardır. İkinci kısım menfidir ki: Haksızları terbiye etmektir. Yâni, haksızların hakkını, tâzib ve tecziye ile veriyor. Şu şık ise; çendan tamamiyle şu dünyada tezahür etmiyor. Fakat, o hakikatın vücudunu ihsas edecek bir surette hadsiz işarat ve emarat vardır. Ezcümle: Kavm-i Âd ve Semud'dan tut, tâ şu zamanın mütemerrid kavimlerine kadar gelen sille-i te'dib ve tâziyâne-i ta'zib, gayet âli bir adâletin hükümran olduğunu hads-i kat'i ile gösteriyor. S.) (Bak: Fâtih Sultan Mehmed)

ADÂLET-İ İLÂHİYE
Allah'ın adaleti.

ADÂLET-İ İZAFİYE
İzafi adalet veya adâlet-i nisbiye de denir. Küll'ün selâmeti için, cüz'ü feda eden adalet usulüdür.(Cemaat için ferdin hakkını nazara almaz, "ehvenüş-şer" diye bir nevi adalet-i izâfiyeyi yapmağa çalışır. Fakat adalet-i mahza kabil-i tatbik ise "adalet-i izafiye"ye gidilmez, gidilse zulümdür. M.)

ADÂLET-İ MAHZA
Adaletin tam hakikisi, tam adalet. (Adâlet-i mahza ile adalet-i izafiyenin izahı şudur ki: $ âyetin mâna-yı işarisi ile : Bir mâsumun hakkı, bütün halk için dahi ibtal edilmez. Bir fert dahi umumun selâmeti için feda edilemez. Cenab-ı Hakkın nazar-ı merhametinde hak, haktır. Küçüğüne büyüğüne bakılmaz. Küçük büyük için iptal edilemez. Bir cemaatin selâmeti için bir ferdin rızası bulunmadan hayatı ve hakkı feda edilmez. Hamiyet nâmına, rızası ile olsa o başka meseledir. M.)(... Adâlet-i İlâhiyenin tam mânâsı ile tecelli etmesi için haşre ve Mahkeme-i Kübrâ'ya lüzum vardır ki, biri cezasını, diğeri mükâfatını görsün. İ.İ.)

ADALETKÂR
f. Adaletli, insaflı, adalet sahibi.

ADÂLETKÂRANE
f. Adâletlice. Adalet sahibine yakışır şekilde, insaflı ve haklı surette.

ADALETPENAH
f. Adâletli.

ADALL
Çok sapık, çok dalâlette.

ADAM
İnsan. * Erkek kişi. * Birinin tarafını tutan kimse. * İyi ve terbiyeli yetişmiş insan.

ADAMET
Ahmaklık, akılsızlık.

ADAN
Deniz kenarı.

ADAPTASYON
Fr. Tatbik etme işi. Bir şeyin bir başkasına göre ayarlanması. Bir canlının, yaşadığı muhite uyması işi. * Yabancı dilde yazılmış bir eseri yerli adlar ile ve yerli hayata uydurarak çevirme.

ADAPTE
Fr. Adaptasyonu yapılmış, tamamlanmış.

ADARR
En zararlı.

A'DAS
(Ades. C.) Mercimekler.

ÂDAT
Âdetler. (Bak: Âdet)

ADAVET
Husumet, düşmanlık. Kin. buğz. Garaz.(Adâvet ve muhabbet, nur ve zulmet gibi zıttırlar. İkisi, mâna-yı hakikisinde olarak beraber cem olmazlar. Eğer muhabbet, kendi esbabının rüçhaniyetine göre bir kalbde hakiki bulunsa, o vakit adâvet mecazi olur; acımak suretine inkılâb eder. Evet mümin, kardeşini sever ve sevmeli. Fakat fenalığı için yalnız acır. Tahakkümle değil, belki lütufla ıslahına çalışır. Onun için nass-ı hadis ile: "Üç günden fazla, mü'min mü'mine küsüp kat-ı mükâleme etmeyecek." Eğer esbâb-ı adâvet galebe çalıp, adâvet, hakikatıyla bir kalbde bulunsa; o vakit muhabbet mecâzi olur; tasannu ve temelluk suretine girer. M.)

ADAY
(Bak: Namzed)

ADB
Kılıç. * Kesmek. * Sövmek.* Yardımcı.

ADCEM
Eğri burunlu.

ÂDD
Kuvvet, salâbet.

ADD
Hesablamak. Saymak. Sayılmak. İtibar etmek.

ADDAR
Denizci, gemici taifesi.

ADDETMEK
Saymak. İtibar etmek. İttihaz etmek.

ÂDE
Âdet kelimesinin arabca terkiblerdeki kısalmış şekli. Meselâ: Harikulâde, alelâde, fevkalâde.

A'DEB
Erkeklerden arkadaşı ve yardımcısı olmayan. * Bir boynuzu kırık hayvan.

ADED
Sayı. Tane. Rakam. Miktar.

ADEDEN
Sayı bakımından, sayıca.

ADEDÎ
(Adediye) Adede yani miktar ve rakama, sayıya mensub.

A'DEL
(Adil. den) Adâletli, çok doğru.

ÂDEM
İnsan. İlk insan ve ilk peygamber (A.S.)Allah ilk insan olarak Âdem'i, sonra eşi Havva'yı yaratmıştır. Bugünkü insanlar onlardan türeyip çoğalmıştır. Bazı dine tâbi olmıyanlar, insanın maymun soyundan bir hayvandan türediğini iddia ederler. Bu iddia kasıtlıdır, çünki ilmî isbatı yapılamamıştır. Lâboratuarlarda küçük canlılar üzerinde yapılan çalışmalar göstermiştir ki, canlının genetik yapısında meydana gelen değişiklik sonucu türeyen yeni canlı, ana-babasından daha mükemmel değil; dejenere olmuş, soysuzlaşmış, bozuk bir şekil almıştır. İnsan ise en mükemmel mahluktur. Kaldı ki bu güne kadar bir canlının değişip başka bir canlı haline geldiğini kimse görmemiştir. Bugünkü maymunlar da hâlâ insan olmamışlardır. Bugünün psikoloji ve felsefi antropolojisi insanın mahiyetçe, özce hayvandan farklı olduğunu kabul etmiştir. $ Yani: Cenâb-ı Hak, Âdem'i (A.S.) bütün kemalâtın mebadisini tazammun eden âli bir fıtratla tasvir etmiştir ve bütün maâlinin tohumlarına mezraa olarak yüksek bir istidat ile halketmiştir ve mevcudatı ihata eden ulvi bir vicdan ve ihatalı on duygu ile teçhiz etmiştir; ve bu üç meziyet sayesinde, bütün hakaik-ı eşyayı öğretmeye hazırlamıştır, sonra bütün esmayı kendisine öğretmiştir. Âdem'i halketti, tesviye etti, cesedine nefh-i ruh etti, terbiye etti, sonra esmâyı tâlim etti ve hilâfete namzed kıldı. Sonra vakta ki Âdem'i melâikeye tercih etmekle rüchan mes'elesinde ve hilâfet istihkakında ilm-i esmâ ile mümtaz kıldı. İ.İ.)(Hz. Âdem'in (A.S.) Cennet'ten ihracı ve bir kısım beni-âdemin Cehennem'e idhali ne hikmete mebnidir?Elcevap: Hikmeti, tavziftir... Öyle bir vazife ile me'mur edilerek gönderilmiştir ki, bütün terakkkiyat-ı mâneviye-i beşeriyenin ve bütün istidâdât-ı beşeriyenin inkişaf ve inbisatları ve mâhiyet-i insaniyenin bütün Esmâ-i İlâhiyeye bir âyine-i câmia olması, o vazifenin netayicindendir. Eğer Hz. Adem Cennette kalsaydı; melek gibi makamı sâbit kalırdı, istidâdât-ı beşeriye inkişaf etmezdi. Halbuki yeknesak makam sâhibi olan melâikeler çoktur, o tarz ubudiyet için insana ihtiyaç yok. Belki hikmet-i İlâhiye, nihayetsiz makamatı kat' edecek olan insanın istidadına muvafık bir dâr-ı teklifi iktiza ettiği için, melâikelerin aksine olarak mukteza-yı fıtratları olan mâlum günahla Cennet'ten ihraç edildi. Demek Hazret-i Adem'in Cennet'ten ihracı, ayn-ı hikmet ve mahz-ı rahmet olduğu gibi; küffarın da Cehennem'e idhalleri haktır ve adâlettir. M.) (Bak: Terakkiyat)

ADEM
Yokluk, olmama, bulunmama. * Fakirlik. (Vücudun zıddı)(Bir zaman -küçüklüğümde- hayalimden sordum: "Sana bir milyon sene ömür ve dünya saltanatı verilmesini, fakat sonra ademe ve hiçliğe düşmesini mi istersin? Yoksa, bâki, fakat âdi ve meşakkatli bir vücudu mu istersin?" dedim. Baktım ikincisini arzulayıp birincisinden "Âh!" çekti. "Cehennem de olsa beka isterim." dedi. R.N.)(Eğer sen dalâlette boğulup çıkamıyorsan; yine cehennemin vücudu bin derece idam-ı ebediden hayırlıdır. Ve kâfirlere de bir nevi merhamettir. Çünkü insan, hattâ yavrulu hayvanat dahi, akrabasının ve evlâdının ve ahbabının lezzetleriyle ve saadetleriyle lezzetlenir, bir cihette mes'ud olur. Şu halde, sen ey mülhid, dalâletin itibariyle ya idam-ı ebedi ile ademe düşeceksin veya cehenneme gireceksin! Şerr-i mahz olan adem ise, senin bütün sevdiklerin ve saadetleriyle memnun ve bir derece mes'ud olduğun umum akraba ve asl ve neslin, seninle beraber idam olmasından, binler derece cehennemden ziyâde senin ruhunu ve kalbini ve mâhiyet-i insaniyeni yandırır. Çünkü cehennem olmazsa cennet de olmaz; herşey senin küfrün ile ademe düşer. Eğer sen cehenneme girsen, vücud dâiresinde kalsan, senin sevdiklerin ve akrabaların ya cennette mes'ud veya vücud dâirelerinde bir cihette merhametlere mazhar olurlar. Demek, herhalde cehennemin vücuduna taraftar olmak sana lâzımdır. Cehennem aleyhinde bulunmak ademe taraftar olmaktır ki; hadsiz dostlarının saadetlerinin hiç olmasına taraftarlıktır. Evet cehennem ise, hayr-ı mahz olan dâire-i vücudun Hakim-i zülcelâlinin hakimâne ve âdilâne bir hapishâne vazifesini gören dehşetli ve celâlli bir mevcud ülkesidir. Hapishâne vazifesini de görmekle beraber, başka pek çok vazifeleri var. Ve pek çok hikmetleri ve âlem-i bekâya âit hizmetleri var. Ve zebâni gibi pek çok zihayatın celâldarâne meskenleridir. Ş.)

ADEM-ÂBÂD
f. Yokluk. Yokluk alemi.

ADEM-İ ABESİYYET
Abes olmayış. Faydasız ve boş olmamak.

ADEM-İ BASİRET
Basiretsizlik, görüşsüzlük.

ADEM-İ DİKKAT
Dikkatsizlik.

ADEM-İ EMNİYET
Emniyetsizlik. Güvensizlik.

ADEM-İ HÂRİCÎ
İlm-i İlâhide mevcud olup, maddi vücudu olmayan.(Adem-i mutlak zaten yoktur; çünkü bir ilm-i muhit var. Hem daire-i ilm-i İlâhînin harici yok ki, bir şey ona atılsın. Dâire-i ilim içinde bulunan adem ise, adem-i hâricidir ve vücud-u ilmiye perde olmuş bir ünvandır. Hatta bu mevcudat-ı ilmiyeye bazı ehl-i tahkik "A'yan-ı sâbite" tabir etmişler. Öyle ise, fenaya gitmek, muvakkaten haricî libasını çıkarıp, vücud-u mâneviye ve ilmîye girmektir. Yani, hâlik ve fani olanlar, vücud-u hâricîyi bırakıp; mâhiyetleri bir vücud-u mânevi giyer, dâire-i kudretten çıkıp dâire-i ilme girer. M.)

ADEM-İ İHTİLÂF
Birlik. Beraberlik. Uyuşma. Anlaşma.

ADEM-İ İKTİDAR
İktidarsızlık. Güçsüzlük. Kuvvetsizlikten gelen hastalık.

ADEM-İ İMKÂN
İmkânsızlık. Mümkün olmayış.

ADEM-İ İNKÂR
İnkâr etmeme. İnkârsızlık.

ADEM-İ İSTİMA'
Huk: Mahkemede dâvanın dinlenmemesi.

ADEM-İ İTÂAT
İtâatsizlik, emri dinlememek.

ADEM-İ İTİKAD
İtikatsızlık.

ADEM-İ İTİLÂF
Ülfetsizlik, anlaşmazlık.

ADEM-İ İTTİFAK
İttifaksızlık. Uyuşmazlık.

ADEM-İ KABUL
İsbatı tasdik etmemek. Şek, hükümsüzlük. İman hükümlerini lâkaydlıkla karşılamak, nefy ve inkâr etmek, kabul etmemek, göz kapamak gibi câhilâne bir hükümsüzlük. Bir terk, bir cehl-i mutlak. (Kabul etmemek başkadır. İnkâr etmek başkadır. Adem-i kabul, bir lâkaydlıktır, bir göz kapamaktır ve câhilâne bir hükümsüzlüktür. Bu surette, çok muhal şeyler onun içinde gizlenebilir. Onun aklı, onlarla uğraşmaz. Amma inkâr ise: O adem-i kabul değil, belki o kabul-ü ademdir, bir hükümdür. Onun aklı, hareket etmeye mecburdur. M.) (Bak: Kabul-i adem)

ADEM-İ KİFÂYET
Kifâyet etmeme, kâfi gelmeme, yetmezlik.

ADEM-İ MERKEZİYYET
Bir idâri taksimattaki parçaların (vilâyet, belediye ve köy) muayyen hususlarda kendi kendilerine idare yetkileri. Bir yere bağlı olmaksızın veya bir yerden idare edilmeksizin olan muamele. Bütün kısım ve şubelerin kendi kendilerini idare tarzı.

ADEM-İ MES'ULİYET
Mes'uliyetsizlik, sorumsuzluk.

ADEM-İ MEVCUDİYYET
Yokluk. Olmama.

ADEM-İ MUVAFAKAT
Râzı olmayış, muvâfakat etmeme.

ADEM-İ MÜBÂLÂT
Dikkatsizlik.

ADEM-İ MÜDÂHALE
Karışmamazlık.

ADEM-İ MÜSÂADE
İzinsizlik, müsaadesizlik

ADEM-İ SALÂHİYET
Salâhiyetsizlik, yetkisizlik.

ADEM-İ SIRF
Yokluk. Mutlak yokluk.

ADEM-İ TAHAYYÜZ
Boşlukta yer kaplamamak. Mekândan münezzeh oluş. Yer ile bağlı olmamak. Hacmi olmayış.

ADEM-İ TAKAYYÜD
Kayıtsızlık. Bir şeye bağlı olmayış. Kıymet vermemek. Üzerine almamak.

ADEM-İ TA'KİB
Takibsizlik. * Huk: Muhakemeye lüzum görmemek.

ADEM-İ TE'DİYE
Borcunu ödememe.

ADEMÎ
Yokluğa ait. Ademle ilgili (Bak: Vukuât)

ÂDEMÎ
İnsanlardan olan, insana âit, insana dair ve müteallik.

ÂDEMİYÂN
(Âdem. C.) İnsanlar.

ÂDEMİYÂT
(Adem. C.) Yokluklar. Ademler.

ÂDEMİYYET
İnsanlık. Namuslu bir insana yakışır hâl ve tavır.

ÂDEM-KÜŞ
f. Adam öldüren, katil.

ADER
Yel inmekle hayası şişen kimse.

ADER
Çok su.

ADES
(C. Adâs) Mercimek.

ADESE
Mercimek. * Mercek. Uzağı yakın veya yakını uzakta görmeğe yarayan dürbün veya mikroskop camı.

ADESE-İ AYNİYYE
Gözleme merceği.

ADESE-İ MÜTEKARİB
Yakınlaştıran mercek.

ADESÎ
Mercimeğe benziyen şey.

ÂDET
Usul, görenek, alışılmış davranış. Huy, tabiat. Toplumda nesiller boyunca uyulan ve kamuoyunda (umumî efkârda) saygı ve müeyyideye sahip hareket kaideleri (Sosyoloji). İslâm cemiyetinde âdetler de İslâmî olur, İslâma uygun olur. Müslüman, İslâma aykırı âdetlere uymaz. Cemiyetin yabancı âdetlerle bozulmamasına gayret gösterir.

ADETÂ
Âdet olduğu üzere, her vakitki gibi, alelâde. Bayağı surette, âdi bir suretle. Düpedüz.

ADETEN
Görenek şekliyle, âdet olarak.

ÂDET-İ AGNÂM
Keçi ve koyunlar için alınan vergi.

ÂDETULLAH
(Sünnetullah da denir.) Tabiatta canlı cansız bütün varlıkların nasıl hareket edeceklerini belirliyen Allah'ın emirleri, O'nun koyduğu değişmez düzen. Meselâ oksijenle hidrojenin birleşmesinden su meydana gelir. Işık, geldiği açıya eşit bir açı ile yansır ki, bunlar birer âdetullahdır. "Âdetullah" yerine "tabiat kanunu" demek yanlıştır.(... Esbab-ı tabiiyyenin üss-ül-esası hükmünde olan cüz-ü lâyetecezzadaki kuvve-i câzibe ve kuvve-i dâfianın ictimalarının hortumu üzerinde bir muhaliyet damgası var. Fakat caizdir ki, herbir şeyin esası zannettikleri olan cezb, def, hareket, kuva gibi emirler, âdâtullahın kanunlarına birer isim olsun. Lâkin kanun, kaidelikten tabiîliğe ve zihnîlikten hâricîliğe ve itibarîden hakikata ve âletiyetten müessiriyete geçmemek şartıyla kabul ederiz. M.N.)

ADEVÂN (ADV)
Sür'atle koşmak.

ADF
Yemek.

ADGÂS
(Dags. C.) Desteler, demetler. * Karışık rüyalar. * Karışık söylentiler.

ADGÂSU AHLÂM
Karışık rüyâlar. Tâbire değmeyen rüyâlar.

ADHÂ
Kurbanlar. Kuşluk vakti kesilen kurbanlar. Kuşluk vakti. (Bak: Îd)

ADHAM
Yoğun, kaba. * İri cüsseli adam.

ÂDÎ
Üstünlük farkı olmayan. Kıymetsiz. * Her zamanki. * Âd kavmine âid.

ADİD
Ağaç kesmek.

ADİD
Kesilmiş ağaç. * Tepesine el yetişen hurma ağacı.

ADİD
(Adide) Çok. Bir çok sayı. Çok şeyler. Müteaddid. Birinin dengi.

ADİD
Hasım. * Arkadaş. * Isırma. Bir ısırımlık lokma. (Bak: Adûd)

ÂDİH
Sihirbaz. * Soktuğu saat öldüren yılan.

ADİHE
Bühtan, yalan.

ÂDİL
(Âdile) Adâlet eden. Allah'ın emirlerini noksansız tatbik eden. Doğru. Doğruluk gösteren. Adâlet sahibi. (Bak: Adâlet)(Meselâ bir hükümdâr-ı âdil, ihkak-ı hak için mazlumların hakkını zâlimlerden almakla ve fakirleri kavilerin şerrinden muhafaza etmekle ve herkese müstahak olduğu hakkı vermekle lezzet alması, iftihar etmesi, memnun olması; hükümdarlığın ve adaletin bir kaide-i esasiyesi olduğundan elbette Hâkim-i Hakim, Adl-i Âdil olan Zât-ı Hayy-ı Kayyumun bütün mahlukatına, hususan zihayatlara "hukuk-u hayat" tabir edilen şerait-i hayatiyeyi vermekle.. ve hayatlarını muhafaza için onlara cihazat ihsan etmekle ve zaifleri kavilerin şerrinden Rahimane himaye etmekle.. ve umum zihayatlarda bu dünyada ihkak-ı hak etmek nev'i tamamen; ve haksızlara ceza vermek nev'i ise, kısmen sırr-ı adâletin icrasından olmakla.. ve bilhassa Mahkeme-i Kübrâ-yı Haşirde adalet-i ekberin tecellisinden hasıl olan ve tabirinde âciz olduğumuz şuunât-ı Rabbaniye ve maâni-i kudsiyedir ki, kâinatta bu faaliyet-i daimeyi iktiza ediyor. L.)

ÂDİLÂNE
Adalet sahibi bir adama yakışır surette.

ADİL
Eş, denk, akran, benzeri. Ölçüde, miktarda eşit olan.

ADÎM
Mâlik ve sahib olmayan. Yok olan. Birşeyi olmayan. Fakir.

ADÎM-ÜL İMKÂN
İmkânsız. Olamaz.

ADÎM-ÜN NAZÎR
Eşi, benzeri olmayan. Eşsiz. Benzersiz.

ÂDİN
Otlakta bulunan dişi deve.

ÂDİNE
Cuma günü.

ÂDİŞ
f. Ateş, nar.

ÂDİYAT
(Âdi. C.) Her zaman meydana gelen hârikulâde ve birer mu'cize-i kudret olmakla beraber, insanlarca alışılmış olduğundan kuymeti bilinmeyen hâdiseler. * Kıymetsiz şeyler. (Kur'an, âyetleriyle insanların nazarını me'lüfatları olan şeylere çeviriyor. Âyetler, necimler gibi ülfet perdesini deler, atar. İnsanın kulağından tutar, başını eğdirir. O ülfetin altındaki havârık-ul âdât mu'cizeleri o âdiyat içerisinde gösterir. M.N.)

ÂDİYÂT-I UMÛR
Günlük işler, her zamanki değersiz işler.

ÂDİYÂT
(Adiv. den ism-i faildir) Hızla koşmak, seyirtmek. (At, deve v.s. koşanların hepsine ıtlak olunabilir.) * Mc: Düşmanlık, zulüm. * Dâima muharebeye koşup hücum eden cemaat. * Uzaklık. (Kamus)

ÂDİYAT SURESİ
Kur'an-ı Kerim'in 100. suresinin ismi olup, Medine-i Münevvere'de nâzil olmuştur.

ÂDİYE
(C: Âdiyat) Gaza yolunda seğirten at.

ÂDİYEN
Her zamanki gibi. Adice. Fevkalâde olmayarak.

ÂDİYYE
İtiyad edilmiş. Alışılmış.

ÂDİYYET
Adilik. Aşağılık.

ADK
Vurmak, darp.

ADL
Hakkaniyet. Adâlet üzere oluş. Cevr ve zulüm etmeyip nefislerde ve akıllarda istikameti kaim ve mâlum olan emir ve hâleti icra etmek. Doğruluk. * Her şeyi yerli yerince yapmak, beraber etmek. * Meyletmek. (Bak: Adâlet)(Hem istidâd lisanıyla, ihtiyac-ı fıtri lisanıyla, ıztırar lisanıyla sual edilen ve istenilen herşeye daimi cevap vermek; nihayet derecede bir adl ü hikmeti gösteriyor. S.)

ADL-PENAH
Adâletin barındığı yer, adâlete sığınan kimse.

ADL
Mâni olmak. Men etmek.

ADLA'
(Azla') (Dıl'. C.) Kaburgalar. * Mat : Geometrik şekillerin kenarları, sayı kökleri.

ADLÎ
Adâlete mensup, adâletle alâkalı, ilgili.* Sultan II. Bayezid'in şiirlerinde kullandığı mahlası.

ADLİYE
Mahkeme. Muhakeme işleriyle uğraşan daire. (Adliyede, adalet hakikatı ve müracaat eden herkesin hukukunu bilâ-tefrik muhafazaya, sırf hak namına çalışmak vazifesi hükmettiğine binaendir ki; İmam-ı Ali (RA), hilafeti zamanında bir yahudi ile beraber mahkemede oturup, muhakeme olmuşlar. Ş.)

ADM
Gazap etmek, öfkelenmek.

ADM
(C: İdâm) Yay tutamağı. * Deve kuyruğu. * Saban eğiği ki, ucunda demiri vardır. * Harman savurdukları yaba.

ADMER
Arslan. * Şedit, şiddetli. * Belâ. * Çirkin yüzlü şişman kadın.

ADN
Vatan tutmak ve mukim olmak. * Cennette bir makam adı. (Bak: Cennet)

ADRAHŞ
f. Yıldırım. * Gökgürültüsü. * Şimşek.

ADRAS
(Dırs. C.) Arka dişler, dişler.

ADREFUT
Kelerden büyük bir hayvan.

ADRENALİN
Fr. Tıb: Böbrek üstü salgısından çıkarılan bir hormon. Sentetik olarak da yapılır. Damar daraltmak ve kanamayı önlemekte kullanılır.

ADRENG
Fr. Keder, mihnet, sıkıntı.

ADRET
Kaşları olmayan kimse.

ADUB
Yardımcı.

ADUD
Pazı. Kolun omuzdan dirseğe kadar olan kısmı. * Mc: Yardımcı. İstinadgâh.

ADUD
Zalim. Iztırab veren. Hunhar. * Bir lokma. * Isırıcı köpek veya at. * Yavuz kişi. * Dar ve derin olan kuyu. (Bak: Adîd)

ADUDE
Yumuşaklık. Tazelik.

ADUDÎ
Pazı kemiği ile ilgili.

ADULÎ
Gemici, mellah.

ADÜVV
Düşman, hasım.

ADÜVV-İ CÂN
Can düşmanı.

ADÜVV-ÜD DİN
Din düşmanı.(Hem küfranınızla öyle bir Mâlik-i Zülcelâl'in memleketinde isyan ediyorsunuz ki, ibâdından ve cünudundan öyleleri var ki, değil sizin gibi küçücük âciz mahlukları, belki farz-ı muhal olarak dağ ve arz büyüklüğünde birer adüvv-ü kâfir olsaydınız arz ve dağ büyüklüğünde yıldızları, ateşli demirleri, şuvazlı nühasları size atabilirler, sizi dağıtırlar. Hem öyle bir kanunu kırıyorsunuz ki, o kanun ile öyleler bağlıdır, eğer lüzum olsa arzınızı yüzünüze çarpar, gülleler gibi küreniz misillü yıldızları üstünüze yağdırabilirler. S.)

ADÜVV-İ KADİM
Eski düşman.

ADV
Yelmek. Seğirtmek. * Hazırlamak.

ADVA
Hastalık başkasına bulaşmak.

ADVAN
Çok koşan kimse.

ADYA'
Boynuzu ufak koyun. * Nebiyyi Zişân Aleyhisselam Efendimizin devesinin adı.

ADYE
Koğuculuk, dedikoduculuk. * Yalan söylemek. * Sövmek.

AFA'
Eşek sıpası.

AF'AF
Devedikeni ağacının yemişi.

AFAF
(Afâfet) Temiz olma. Masumiyet. Günahsızlık.

AFAİF
Namus, ırz ve iffet sahibi, şerefli kadınlar.

AFAK
Ufuklar. Yerle göğün birleştiği gibi görünen uzak dâire. * Etraf. Cihetler. * Mc: Görüş ve dönüş sınırları. (Zıddı: Enfüs'dür.)

AFAKGİR
Ufukları tutmuş, âleme yayılmış, şâyi, çok meşhur.

AFAKÎ
Kâinat ve içindeki hâdiselere âid. Nefsin haricindeki âleme dair. * Kıymetsiz sözler ve meseleler. (Enfüsinin zıddı.) (Objektif)

AFAR
Arap diyarında çok olan bir yeşil ağaç. * Hurma ağacını islah etmek. * Katıksız ekmek yemek.

AFARET
İfritçe, şeytanî, kötü niyet.

AFARİT
(İfrit. C) Şeytanlar. İfritler.

AFAROZ
(Bak: Aforoz)

AFAT
Afetler. (Bak: Afet)

AFAT-I SEMAVİYE
Semavi âfetler. Allah tarafından insanları ikaz ve ceza için verilen belâ ve musibetler.

AFAZÎ
Fr. Tıb: Organlarda bir işleme bozukluğu olmadığı halde, fikri kelime ile anlatamamak hâli.

AFEN
Çürüme, pörsüme. Yemeğin kokması. (Bak: Ufunet)

AFEND
f. Harp. Kavga.

A'FER
Pek beyaz. * Beyazı kırmızılığına galip olan geyik.

AFER
Toprak. Yer. Arz. * Ekin suladıkları vaktin evveli.

AFERCA
Yaramaz huylu.

AFERİDE
(C: Aferidegân) f. Yaratılmış, mahluk.

AFERİN
f. Beğenmek, alkış, yaşa, varol. * Yaratan, yaratıcı.

AFERİN-HÂN
f. "Aferin" diyen.

AFERNA'
Arslan. * Kuvvetli deve.

AFES
Burun eğriliği.

A'FES
Çıplak, uryân.

AFET
Belâ. Musibet. Büyük felâket. Dâhiye. * Mc: Son derece güzel.

AFETZEDE
(C: Afetzedegân) f. Bir musibete, bir belâya ve bilhassa yangın, zelzele gibi bir felâkete uğramış.

AFETZEDEGÂN
(Afetzede. C.) f. Afete, belâya, felâkete uğramışlar.

A'FET
En güç sey. * Pek akılsız. * Peltek konuşan. Kekeleyen.

AFF
İffet, namus. İffetli olmak. Nefsini haramdan men'etmek.

AFÎ
Silen, silinmiş. Affeden, bağışlayan. * Affedilmiş, bağışlanmış. * Yalvaran. * Uzun saçlı. * Tencere altında artaya kalan.

AFGAN
Afganistan. Afgan krallığı, Afganistan milleti.

AFİF
Temiz. Güzel. Nezih. İffetli ve namuslu olan. Haramdan sakınan. * Müstakim.

AFİFÂNE
f. İffetlice. Temiz olarak. Nazif olarak.

AFİK
Çok aptal.

AFİK
Yalancı, iftiracı.

AFİL
Uful eden. Gurub eden. Batan. * Görünmez olan. Kaybolan. * Fâni, geçici.

AFİLÛN (AFİLÎN)
(Afil. C.) Gelip geçici, fâni olanlar. * Gözden kaybolup gidenler. Uful edenler.

AFİN
Affedenler.

AFİNİTE
(Affinite) (Bak: Aşk-ı kimyevi)

AFİR
Çok kötü niyetli.

AFİR
Güneşte kum üstünde kurutulan et.

AFİRE
Komşusuna bir şey vermeyen kadın.

AFİŞ
Fr. Duvar ilânı.

AFİTAB
f. Güneş. * Mc: Pek güzel. * Çok güzel yüz.

AFİTÂBÎ
Güneşe âit. * Güzelliğe dâir.

AFİTE
Dişi koyun. Koyun güdücü kız.

AFİYET
Sağlık, selâmet, sıhhatli olmak.

AFK
Rücu etmek, dönmek. * Kaybolmak.

AFK
Akılsız olmak. Sözünü tam söylememek.

AFLAK
Çok gevşek şey.

AFOROZ
R. Papa tarafından bir Hıristiyanın kiliseden çıkarılması, dinden hariç addolunması.

AFRA'
Beyazı kızıllığına galip olan geyik. * Ayın onüçüncü gecesi.

AFRAZE
f. Nur. Aydınlık, ışık. * Kandil fitili.

AFREYE
Horoz ibiği. İnsanın ense saçı. * Davarın alın saçı.

AFRUŞE
f. Un helvası.

AFS
Hapsetmek. * Deve sürmek. * Arkasına ayağıyla vurmak.

AFSA
Boynuzu ardına kayık koyun.

AFSUN
(Efsun) f. Büyü, sihir, tılsım. (Büyücülük yapmak ve büyücülere uymak, Müslümanlıkta yasak ve günahtır.)

AFŞAR
Avşar kabilesini meydana getiren Türkmenlerin adı.

AFŞELİL
Sırtlan dedikleri canavar. * Yaşlı, eti ve derisi sarkmış kuru kadın.

AFT
Pelteklikten sözü zorlukla söylemek. Kekemelik.

AFTAB
f. Güneş. * Pek güzel şahıs. * Çok parlak çehre.

AFTÂB-GERDAN
f. Güneşten korunmak üzere başa giyilen şey. * Avcı kulübesi.

AFTÂB-I KUREYŞ
Hz. Muhammed (S.A.V.) Efendimiz.

AFTABE
f. İbrik. Su kabı.

AFTAB-GERDEK
f. Kaya keleri. * Ayçiçeği.

AFTAB-GERDİŞ
f. Yer yüzü. * Kaya keleri. * Devamlı güneş gören yer.

AFTAB-GİR
f. Güneşlik, şemsiye. * Güneş gören yer.

AFTABÎ
f. Güneşlik, şemsiye, tente. * Güneşe ait, güneşle ilgili.

AFTAB-PEREST
f. Nilüfer çiçeği. * Güneşe tapan kimse. * Ayçiçeği.

AFTAB-RU
f. Güneş yüzlü, yüzü güneş gibi parlak (güzel). * Sevimli, dilber. * Güneşe karşı olan (yer).

AFUR
Boz tüylü ve kısa boyunlu olan geyik. * Zaman.

AFUR
Belâ kasırgası.

AFÜVV
Affeden, merhametli.

AFV
Bağışlamak. Kusur ve günâhı affetmek.(Şeytanın mühim bir desisesi: İnsana kusurunu itiraf ettirmemektir. Tâ ki, istiğfar ve istiaze yolunu kapasın. Hem nefs-i insaniyenin enaniyetini tahrik edip, ta ki, nefis kendini avukat gibi müdafaa etsin; adeta taksiratından takdis etsin. Evet şeytanı dinliyen bir nefis, kusurunu görmek istemez; görse de yüz te'vil ile te'vil ettirir. ( $ )sırrıyla: Nefsine nazar-ı rıza ile baktığı için ayıbını görmez. Ayıbını görmediği için itiraf etmez, istiğfar etmez, istiaze etmez; şeytana maskara olur. Hazret-i Yusuf Aleyhisselâm gibi bir Peygamber-i Alişan, $ dediği halde nasıl nefse itimat edilebilir. Nefsini ittiham eden kusurunu görür. Kusurunu itiraf eden, istiğfar eder. İstiğfar eden, istiaze eder. İstiaze eden, şeytanın şerrinden kurtulur. Kusurunu görmemek, o kusurdan daha büyük bir kusurdur. Kusurunu itiraf etmemek büyük bir noksanlıktır. Ve kusurunu görse, o kusur kusurluktan çıkar, itiraf etse, afva müstahak olur. L.)(İnsanın hayat-ı içtimaiyesini ifsad eden bir desise-i şeytaniye şudur ki: Bir mü'minin bir tek seyyiesiyle bütün hasenatını örter. Şeytanın bu desisesini dinliyen insafsızlar, mü'mine adâvet ederler. Halbuki : Cenab-ı Hak Haşirde adâlet-i mutlaka ile mizan-ı ekberinde a'mâl-i mükellefini tarttığı zaman, hasenatı seyyiata galibiyeti, mağlubiyeti noktasında hükmeyler. Hem seyyiatın esbabı çok ve vücudları kolay olduğundan bazen bir tek hasene ile çok seyyiatını örter. Demek bu dünyada, o adâlet-i İlâhiyye noktasında muamele gerektir. Eğer bir adamın iyilikleri fenâlıklarına kemmiyeten veya keyfiyeten ziyade gelse, o adam muhabbete ve hürmete müstehaktır. Belki, kıymetdar bir tek hasene ile, çok seyyiatına nazar-ı afv ile bakmak lâzımdır. Halbuki: İnsan, fıtratındaki zülum damarıyla, şeytanın telkiniyle bir zatın yüz hasenatını bir tek seyyie yüzünden unutur, mü'min kardeşine adâvet eder, günahlara girer. Nasıl, bir sinek kanadı göz üstüne bırakılsa; bir dağı setreder, göstermez. Öyle de: İnsan garaz damariyle, sinek kanadı kadar bir seyyie ile dağ gibi hasenatı örter, unutur, mü'min kardeşine adâvet eder. İnsanların hayat-ı içtimaiyesinde bir fesad âleti olur. L.)

AFV-İ ANİL CERAHA
Huk: Kendisine cinayet yapılmış olan kimsenin, yaralanmadan dolayı malik olduğu kısas, diyet veya hükümet-i adl; yani, ehl-i vukufca tayin edilen diyet hakkını caniye bağışlamasıdır.

AFV-İ ANİLKAT'
Huk: Azalarından biri kesilen bir şahsın, buna karşılık hak kazandığı diyet veya kısas davalarından vaz geçmesi.

AFV
Ayakla basılmadık yer. * Malın iyisi, helâli ve fazlası. * Terketmek. * Mahvetmek.

AFYON
Lât. Haşhaş sütünün birikmesinden ibaret bir madde.

AGÂH
(Ageh) f. Haberdar. Uyanık. Kalbi uyanık. Malumatlı. Basiretli. Vâkıf. Bilen.

AGÂHÂN
(Agâh. C.) f. Agâhlar, bilenler, bilgililer. Âlimler.

AGÂHÎ (AGEHÎ)
f. Malumat, vukuf, haberdarlık. Uyanıklık, teyakkuz, basiret.

AGAL
Darıltma, kışkırtma. * Çiğnemeden yutma. * Ağıl. * Arı kovanı.

AGALİŞ
f. Kışkırtma. * Birşeye saldırmak için kışkırtma.

AGANDE
f. Sucuk, yastık, minder gibi zorla doldurulmuş olan şeyler. * Bir çeşit zehirli olan haşere, böcek.

AGARR
Çok sıcak gün. * Kendini beğenmiş. * Asil, âlicenâb. * Beyaz.

AGARR-ÜL EYYÂM
En sıcak gün.

AGAŞTE
f. Bulaşmış.

AGAVAT
(Ağa. C.) Saray hizmetlerinde kullanılan harem ağaları.

AGAYAN
Ağalar.

AĞA YERİ
Topkapı sarayında hazine kethüdasının oturduğu yer.

AGAZ
f. Başlama. Mübâşeret.

AGBA
Daha küt, en küt. * Daha koyu, en koyu.

AGBER
Çok tozlu.

AGBEŞ
Boz renkli.

AGBİYA
(Gabi. C.) Ahmaklar, gabiler.

AĞDA
Bir kapta karıştırılıp pişirilerek koyulaşmış ve lüzucet kazanmış her nevi şeker vesaire.

AGDEF
Uzun ve sarkık kulaklı.

AGDİYE
(Gada ve Gıda. C.) Yenip içilecek gıdalar.

AGEL
(Bak: İkal)

AGENDE-GUŞ
f. Söz dinlemeyen, aldırmayan, alçak ve hayırsız kimse.

AGESTE
f. Islanmış, ıslak.* Bulaşmış.

AGFER
Mağfiret eden, bağışlayan, afveden.

AGFER-ÜL-GAFİRÎN
Afvedenlerin en çok afvedeni. (Allah).

AĞIL (AĞL)
Koyun, keçi vesair hayvanlara mahsus üstü açık, etrafı çit veya çalı çırpı ile çevrilmiş yer, mandıra.

AGIRRA
(Garîr. C.) Tecrübesizler, safdiller, acemiler. * Mağrurlar.

AĞIT
Mersiye. Ölen kimse için söylenen ve onu öven ve üzüntüyü anlatan şiir. Ölen için ağlama. (Müslümanlıkta ölenin arkasından aşırı ağlayıp dövünme iyi değildir.)

AGİYYE
İçine su biriken çukur.

AGİN
f. Dolu, doldurulmuş.

AGİSNA
Bize imdad eyle, yardım ihsan eyle (meâlinde duâ.)

AGİŞ
f. İlişik, sarkık. * Uzatılmış.

AGLAK
(Galak. C.) Kilitler. * Kapalı, anlaşılmaz şeyler.

AGLAL
(Gull. C.) Boyna geçirilen zincirler. * Kelepçeler, pırangalar.

AGLAL
Ağaçlar arasında akan su. (Bak: Eglâl)

AGLAZ
(Galiz. den) kaba ve galiz şeyler.

AGLEB
Daha galib. Çok kerre, ekseriya. Çoğu. ("Ağleben - Ağlebâ" şeklinde de kullanılır.)

AGLEB-İ HÜKEMÂ
Hakîmlerin çoğu. Hakîmlerin ekserisi.

AGLEB-İ İHTİMAL
Büyük bir ihtimal.

AGLEF
Sünnetsiz. * Sandıkta kapalı. * Mc: Katılaşmış, duygusuz kalb.

AGLEZ
(Galiz. den ism-i tafdil) Pekçok kaba ve galiz.

AGMA
Yıldız. Yıldız akması.

AGMAD
(Gımd. C.) Bıçak ve kılıç kınları.

AGMAK
Yukarı kalkmak, yükselmek, yukarıya meyletmek. * Buhar olup yukarı kalkmak, buharlaşmak.

AGMAR
(Gamr. C.) Yüce kimseler. * Seller. * (Gumr. C.) Bilgisizler, cahiller.

AGMAZ
(Gamz. C.) Göz yummalar, göz kırpmalar.

AGMAZ-UL AYN
(Egmaz-ul ayn) Gözü kapalı kimse. Çok müsamahakâr. Gafil.

AGNA
(Gani. den) Çok gani. En zengin.

AGNAM
(Ganem. C.) Koyunlar, keçiler. * Hayvanlardan alınan vergi anlamında kullanılan bir tabirdir.

AGNİYA
(Gani. C.) Zenginler, ganiler.

AGNİYE
(Bak: Ugniye)

AGNOSTİK
fels. Agnostisizm görüşünü benimseyen.

AGNOSTİSİZM
fels. Gerçeğin, mutlak hakikatın bilinemez olduğunu; insanın gerçeği, tam uygun bilgiyi elde edecek yaradılışta olmadığını kabul eden felsefe görüşü.

AGRA
Çok sevimli, yakışıklı.

AGRAFİ
yun. Yazma kabiliyetinin kaybedilmesi.

AGRANDİSMAN
Fr. Büyütme (Fotoğrafçılıkta kullanılır.)

AGRAR
(Gırr. C.) Tecrübesizler. Acemiler. Kolay aldananlar.

AGRAS
(Gars. C.) Taze fidanlar, yeni dikilmiş ağaçlar.

AGRAZ
(Garaz. C.) Garazlar. Fiil yapılırken gözetilen gayeler. Kasden ve bilerek yapılan kötülükler.

AGREB
(Garib. den) En garib, çok tuhaf.

AGREB-ÜL GARÂİB
Şaşılacak şeylerin en garibi.

AGREL
(C. Gurl) Sünnet olmamış kişi.

AGSAN
(Gusn. C.) Dallar, ağacın dalları. * Mc: Mânanın kısımları.

AGSEM
Beyazı siyahından daha fazla olan saç.

AGSER
Boz ve esmer renkli, çok tüylü abâ, kilim. * Kurbağa yosunu. * Karabatak kuşu. * Aşağılık ve âdi (adam).

AGŞA
Baygın adam. * Vücudu siyah yüzü beyaz olan hayvan.

AGŞİYE
(Gışa. C.) Perdeler, örtüler. * Zarflar, mahfazalar.

AĞTABAKA
Tıb: Görme sinirlerinin göz yuvarlağı içinde dağılmasından meydana gelen zar.

AGTAŞ
Karanlık. * Zayıf gözlü.

AGTEM
Sözü tutkunarak söyleyen. Kekeme.

AGTİYE
(Gıtâ. C.) Perdeler.

AGU
Zehir, sem.

AGUL
f. Hiddetlenerek göz ucuyla bakma.

AGUN
f. Baş aşağı, ters. * Uğursuz.

AGUNDE
f. Hallaç elinden geçmiş pamuk, atılmış pamuk.

AGUŞ
f. Kucak. * Sığınılan yer.

AGÜS
f. Taşcıların oymacılıkta kullandıkları demir kalem.

AGVA
Dalâlete en fazla sapan, giden. Sapık.

AGVAR
(Gar. C.) Mağaralar.

AGVAS
(Gavs. C.) Yardım istemek için bağırmalar. İmdat istemeler.

AGYAR
Yabancılar. Başkaları. * Rakipler. (Bak: Gayr)

AGYAZ
(Gayze. C.) Ağaçlıklar, meşelikler.

AGYED
Uykucu, tenbel. * Esmer vücutlu. * Nazik derili.

AGYER
(Gayret. den) Çok gayretli adam.

AGZA
(Gazâ. C.) Düşmanlarla savaşlar, muharebeler.

AGZEL
(C.: Uzelân-Uzul) Eğri kuyruklu at.* Silahsız kimse. * Yağmursuz bulut.

AGZİYE
(Gıdâ. C.) Yenilip içilecek şeyler. Gıdalar, besin maddeleri.

Osmanlıca Sözlük (A Harfi)-Osmanlıca Kelimeler Sözlüğü-Osmanlıca Kelimeler Anlamları.
 

RE: Osmanlıca Sözlük (A Harfi) Mesaj Yazmayin
AH
f. Aferin, bravo! manasına kullanılır.

AH
Maddi veya mânevi bir acı hissolundukta kullanılır. * Nedamet, pişmanlık ve teessüf beyan eder. * Birine acındığına, keder ve esef edildiğine delalet eder. Meselâ : Ah! Evladım! gibi.

AH U ENİN
Ah deyip inlemek, ağlamak. Ah u fizâr da aynı mânayı ifâde eder.

AH
Kardeş, birader. * Dost.

AHABİR
(Ahbâr. C.) Hikâyeler. * Rivayetler.

AHABİŞ
(Habeş. C.) Habeşliler.

ÂHÂD
Birler. Birden dokuza kadar olan sayılar.

ÂHÂD-I NÂS
Avam, halktan birisi.

AHAD
(Bak: Ehad)

AHADD
(Hadd. den) Pek keskin.

AHADÎ
Tek, yalnız. Birlere âid, birlere mensub.

AHADİD
Sopa ve kamçı gibi şeylerin vücudda bıraktığı izler. (Bak: Uhdud)

AHADÎ HADİS
Rivâyet eden bir veya iki koldan olan veya mütevatir mertebesinde olmayan hadis demetir. İştihar haddine yetişmeyen hadistir. Şartları tamam olursa zann-ı galib ifade eder, muktezası ile amel vâcib olur. (Muvazzah İlm-i Kelâm)

AHADİS
(Bak: Ehâdis)

AHADİYYET
(Bak: Ehadiyyet)

AHAFF
Pek hafif, çok hafif. * Düşüncesiz.

AHAKK
(Bak: Ehakk)

AHAL
f. Birşeye yaramıgirsin bir tarafına ..!!! atılacak olan şey, çerçöp.

AHALİ
(Ehl. C.) Halk, umum, nâs. * Bir memleketin yerlileri, bir memlekette oturanlar, yaşayanlar.

AHAMİRE
Acem milletinden bir tâife.

AHANN
Sözü burun içinden söyleyen. Burnundan konuşan.

AHAR
(Aher) Gayrı, başkası. Diğeri.

AHAR
f. Hattatların kullandıkları kâğıda sürülen nişastalı yumurta. * Kahvaltı. * Bir nevi çelik.

AHARR
Daha sıcak, en sıcak.

AHASS
Asılsız, kötü kimse.

AHASS
(Bak: Ehass)

AHAVAT
(Uht. C.) Kızkardeşler. * Benzer şeyler.

AHAVEYN
İki kardeş. * İslam âlimlerinden olan Urfalı Vaiz Mahmud Kâmil efendinin babası Mustafa Kâmil Efendi ve amcası Urfalı Mehmed Efendi. (Bak: Ehaveyn)

AHAZZ
Pek bahtiyar, mes'ud, şanslı, mutlu.

AHBA
(Haba. C.) Saray adamları.

AHBAB
Dost. Sevilen dostlar. Sevilenler. Ehibbâ, muhibler.

AHBAR
(Haber. C.) Haberler. (Bak: Haber-İhbar)

AHBÂR-I GAYB
Bizce bilinmeyen gayb âlemlerine ve geleceğe dâir haberler.(... Hem de musibetlerin vakti muayyen olsa idi; musibet, başına gelen adam, musibetin intizarında o gelen musibetin belki on mislinden ziyade mânevi bir musibet -o intizardan- çekmemesi için, hikmet ve rahmet-i İlâhiyye tarafından gizli, perdeli bırakılmış. Ve ekser hâdisât-ı kevniyye-i gaybiyye böyle hikmetleri bulunduğundandır ki, gaibden haber vermek yasak edilmiş. $ düsturuna karşı hürmetsizlik ve itaatsizlik etmemek içindir ki, medar-ı teklif ve hakaik-i imaniyeden başka olan umur-u gaybiyyeden izn-i Rabbâni ile haber verenler dahi, yalnız, işaret suretinde perdeli ve kapalı ihbâr etmişler. Hatta "Tevrat" ve "İncil" ve "Zebur" da Peygamberimiz hakkında gelen müjdeler ve haberler dahi bir derece perdeli ve kapalı gelmiş ki, o kitabların bir kısım tabileri te'vil edip iman etmediler. Fakat itikad-ı imâniyyeye giren mes'eleleri tasrih ile ve tekrar ile ihbar etmek ve açık bir surette tebliğ etmek hikmet-i teklifin muktezası olduğundan, Kur'ân-ı Mu'ciz-ül Beyan ve Tercümân-ı Zişanı (A.S.M.) umur-u uhreviyeden tafsilen ve hâdisât-ı istikbâliye-i dünyeviyeden icmâlen haber vermişler. Ş.)

AHBAR
(Bak: Ehbâr)

AHBARÎ
Rivayetçi, rivayet eden kişi.

AHBAS
(Habs. C.) Su bentleri, havuzlar. * Hapisler, zindanlar. * Gayr-ı meşru vakıf yerler.

AHBAZ
(Hubz. C.) Ekmekler.

AHBEL
Divane, deli.

AHBEN
Çok su içmekten karnın şişip zahmetli olması.

AHBES
Pek çok pis, daha murdar. En habis, berbad.

AHBEŞ
Habeş, Habeşi.

AHBİYE
(Hıbâ. C.) Kıldan yapılmış göçebe çadırı. * Keçe ve kıldan yapılan evlerde konup göçen Türkler.

AHCAR
(Hacer. C.) Taşlar.

AHCEN
Burnu eğri kimse.

AHD
Vâdetme. Söz verme. Vefâ. Yemin. And. Misak. Peymân. * Asır. Devir. Tevhid. Mukavele. * Vasiyet.

AHD-İ ATİK
Tevrat, Zebur ve Mezamir'in bazıları, Yahudilerin eski ve mukaddes kitapları.

AHD-İ CEDİD
f. İncil.

AHDÎ
Ahde âid, sözleşmeye dâir.

AHD-NAME
f. Anlaşmanın şartlarını ve anlaşmayı yapanların imzalarını taşıyan kağıt.

AHD Ü MİSÂK
f. Yemin, anlaşma, sözleşme.

AHD Ü PEYMAN
f. Yemin etme, söz verme.

AHDA'
Boyun damarlarından bir damar. * Hilekâr, aldatıcı, kandırıcı.

AHDA'
Çok alçakgönüllü, halim, mütevazi. İtaatli.

AHDAK
(Hadeka. C.) Göz bebekleri.

AHDAN
(Hıdn. C.) Dostlar, yoldaşlar.

AHDAR
Yeşil, yemyeşil, pek yeşil.

AHDAR-I NÂZIR
Çok yeşil, yemyeşil, tam yeşil.

AHDAS
(Hades. C.) Yeni hâdiseler, fena şeyler. Dertler, musibetler. * Gençler.

AHDEB
Hiç kimsenin fikir ve düşüncesini beğenmeyen, ahmak. * Uzun boylu.

AHDEB
Kambur.

AHDEL
Boynu önüne eğilmiş olan. * Çok eğik olan şey.

AHDER
(C.: Ehadir) Kavi ve galiz olmak. Kaba olmak. * Şaşı adam.

AHDER
f. Kardeş çocuğu. Biraderzâde.

AHDERRÎ
Yabani eşek.

AHDES
Fikirli kişi.

AHDET
(C.: Ahâd) Yağmur yağdıktan sonra yağan yağmur.

AHEK-İ SİYAH
Rutubete dayanıklı olan bir cins çimento.

AHEK-İ TEFTE
Sönmemiş kireç.

AHEN
Demir. * Mc: Sert. Zincir. Kılıç.

AHEN-ÂŞİYÂN
f. Dikiş yüksüğü.

AHEN-BE
f. Dokunacak bezin veya çulhanın iki yanına konan demirli ağaç. Bu demirli ağaç bezin buruşukluğunu da açar.

AHEN-CÂN
f. Demir canlı. * Katı yürekli. * Sabırlı, tahammüllü.

AHEN-DEST
f. Demir elli, eli demir gibi olan.

AHEN-DİL
f. Demir yürekli, kahraman. * Merhametsiz, acımasız kimse.

AHENE
f. Demir halka.

AHEN-GER
f. Demirci. Demir yapan veya satan.

AHEN-GERÎ
f. Demircilik.

AHENİN
Demirden yapılmış, çok kuvvetli, pek sağlam.

AHEN-KEŞ
f. Demiri çeken. Mıknatıs.

AHEN-PUŞ
f. Demirler giymiş. Zırh kuşanmış.

AHEN-RÜBÂ
f. Demiri kapan, mıknatıs.

AHENK
f. Seslerin arasındaki uygunluk. Düzgün tarz ve gidiş.

AHENKDÂR
f. Uygun, düzgün, âhenkli, makamlı.

AHER
Başka, diğer, gayrı.

AHESTE
f. Yavaş, ağır.

AHESTEGÎ
f. Yavaşlık, acele etmemeklik.

AHESTE-REV
f. Aheste âheste yürüyen, acelesiz, yavaş yavaş yürüyen.

AHFA
Çok gizli, pek gizli.

AHFAD
Torunlar. Hafidler. Evlâd oğulları. Yardımcılar.

AHFAS
(Hıfs. C.) İşkembeler, kırkbayırlar.

AHFAZ
(Ahfad) Alçak ve çukur yer. * Mc: Çok alçak gönüllü. Mütevâzi.

AHFEC
Ayakları eğri.

AHFEŞ
Küçük gözlü, zayıf bakışlı. * Yalnız gece gören kimse. * Üç büyük Arab âliminin lâkabı. * Bulutlu günde görüp bulutsuz günde görmeyen.

AHFİYE
(Hıfâ. C.) Örtüler, perdeler, gizli şeyler. * Çiçeğin tomurcuğunu örten kabuk.

AHGER
f. Ateş koru. Yanar halde olan kömür.

AHGER-İ SUZAN
Yakıcı kor.

AHH
Öksürmek.

AHIR
t. (Ahur) Hayvanların barındığı yer, dam.

AHİ
Kardeşim. * Ahilik ocağından olan kimse. * Eli açık, cömert.

AHİBBA
Dostlar, arkadaşlar. (Bak: Habib)

AHİD
Seninle muâhede eden. * Ahdolunmuş nesne.

AHİD
(Bak: Ahd)

AHİD-ŞİKEN
f. Ahdi bozan, anlaşmayı bozan.

ÂHİL
Erkeği olmayan kadın. * Fevkinde kimse olmayan yüksek padişah.

AHİLİK
Asırlar önce Anadolu'da gelişen bir halk ocağı. Sosyal bir kuruluş olan ahilik iş alanında adam yetiştirmek, çalışma sevgisini aşılamak, istihsali çoğaltmak gibi gayeleri vardı. Günlük hayatta ise teavün, yoksulları koruma gibi insani duyguları; ayrıca müzik, silah kullanma, binicilik kabiliyetlerini geliştirmeye de önem verirdi.

AHİLLA
(Ehillâ) Sadık ve samimi arkadaşlar. En sadık dostlar. Haliller.

AHİN
(C.: Uhun) Boyalı yün.

ÂHİN
(C.: Avâhin) Fakir. * Hazır, sabit kimse. * Yumuşak hurma ağacı.

AHÎR
En son, sonraki.

ÂHİR
Biten. Hitam bulan. Sonra gelen. Son. Sonraki.

ÂHİR
Zina işleyen. Fasıklık yapan. * Tembel kimse.

ÂHİR-BİN
f. Sonunu gören, düşünen.

ÂHİRE
Zâni, zinakâr.

AHİREN
En son, en son olarak. * Son zamanlarda, yakında.

ÂHİRET
Bu dünyadan sonra gideceğimiz ebedi âlem. Âhiret, kıyamet koptuktan sonra, bütün varlıkların ve insanların devamlı kalacakları yerdir. Orada ölüm yoktur, hayat sonsuzdur; dinin emirlerine bağlı olanlar için cennet; dine bağlı olmıyanlar için de cehennem vardır. Âhirete inanmayan insan müslüman olamaz. Kur'an ve peygamberi inkar etmiş olur. İnsan ölüp toprak olduktan sonra onu kim diriltecek diyenlere Kur'anın pek çok cevaplarından biri meâlen şudur: "Onu ilkin kim yarattı ise, öldükten sonra da yine o diriltecek." (Bak: Haşir)(Dünya dar-ül hikmet ve ahiret dar-ül kudret olduğundan; dünyada Hakîm, Mürettib, Müdebbir, Mürebbi gibi çok isimlerin iktizasıyla, dünyada icad-ı eşya, bir derece tedricî ve zaman ile olması, hikmet-i Rabbaniyenin muktezasıyla olmuş. Âhirette ise; hikmetten ziyade kudret ve rahmetin tezahürleri için maddeye ve müddete ve zamana ve beklemeye ihtiyaç bırakmadan, birden eşya inşa ediliyor. Burada bir günde ve bir senede yapılan işler, âhirette bir anda ve bir lemhada inşasına işareten Kur'an-ı Mu'ciz-ül Beyan: $ ferman eder. Ş.)(Mühim bir taraftan ehemmiyetli bir sual: Rivayette gelmiş ki, Cennette bir adama beşyüz senelik bir Cennet verilir. Bu hakikat akl-ı dünyevinin havsalasında nasıl yerleşir?Elcevap : Nasıl ki bu dünyada herkesin dünya kadar hususi ve muvakkat bir dünyası var. Ve o dünyanın direği onun hayatıdır. Ve zahiri ve batıni duygularıyla o dünyasından istifade eder. Güneş bir lâmbam, yıldızlar mumlarımdır der. Başka mahlukat ve ziruhlar bulunmaları, o adamın mâlikiyetine mani olmadıkları gibi, bilâkis onun hususî dünyasını şenlendiriyorlar, zinetlendiriyorlar. Aynen öyle de, fakat binler derece yüksek, herbir mü'min için binler kasır ve hurileri ihtiva eden has bahçesinden başka, umumi cennetten beşyüz sene genişliğinde birer hususi cenneti vardır. Derecesi nisbetinde inkişaf eden hissiyatıyla, duygularıyla cennete ve ebediyete lâyık bir surette istifade eder. Başkaların iştiraki onun mâlikiyetine ve istifadesine noksan vermedikleri gibi, kuvvet verirler. Ve hususi ve geniş cennetini zinetlendiriyorlar. Evet, bu dünyada bir adam, bir saatlik bir bahçeden ve bir günlük bir seyrangahtan ve bir aylık bir memleketten ve bir senelik bir mesiregâhta seyahatından; ağzıyla, kulağıyla, gözleriyle, zevkiyle, zâikasıyla, sâir duygularıyla istifade ettiği gibi; aynen öyle de fakat bir saatlik bir bahçeden ancak istifade eden bu fâni memleketteki kuvve-i şâmme ve kuvve-i zâika, o bâki memlekette bir senelik bahçeden aynı istifadeyi eder. Ve burada bir senelik mesiregâhtan ancak istifade edebilen bir kuvve-i bâsıra ve kuvve-i sâmia orada, beşyüz senelik mesiregâhındaki seyahattan; o haşmetli, baştan başa zinetli memlekete lâyık bir tarzda istifade eder. Her mü'min derecesine ve dünyada kazandığı sevaplar, haseneler nisbetinde inbisat ve inkişaf eden duygularıyla zevk alır, telezzüz eder, müstefid olur. L.)

ÂHİRZAMAN
Dünyanın son zamanı ve son devresi. Dünya hayatının kıyamete yakın son devresi. (Rivayette var ki : "Fitne-i âhirzaman o kadar dehşetlidir ki, kimse nefsine hâkim olmaz." Bunun için, binüçyüz sene zarfında emr-i Peygamberiyle bütün ümmet o fitneden istiaze etmiş, azâb-ı kabirden sonra ( $ ) vird-i ümmet olmuş. Allahu a'lem bissavab, bunun bir te'vili şudur ki: O fitneler nefisleri kendilerine çeker, meftun eder. İnsanlar ihtiyarlarıyla, belki zevkle irtikâb ederler. Meselâ: Rusyada hamamlarda, kadın- erkek beraber çıplak girerler ve kadın, kendi güzelliklerini göstermeğe fıtraten çok meyyal olmasından seve seve o fitneye atılır, baştan çıkar ve fıtraten cemâlperest erkekler dahi nefsine mağlup olup o ateşe sarhoşane bir sürur ile düşer, yanar. İşte dans ve tiyatro gibi o zamanın lehviyatları ve kebâirleri ve bid'aları, birer câzibedarlık ile pervane gibi nefisperestleri etrafına toplar, sersem eder. Yoksa cebr-i mutlak ile olsa ihtiyar kalmaz, günah dahi olmaz. Ş.)

AHİSSA
(Hasis. C.) Cimriler, pintiler, tamahkârlar.

AHİYANE
f. Damak. * Tıb: Boğaz.* Beyin kemiği.

AHİYYEN ŞERAHİYYEN
(Süryanice) Hannân, Mennân, Rahmân ve Rahim olan. Çok çok nimet veren.

AHÎZ
(Ahz. den) Esir.

ÂHİZ
(Âhize) Alan. Alıcı. Ahzeden. * Ses alıcı âlet. * Kabul etme, alma.

ÂHİZE
Fiz : Elektrik enerjisini mekanik enerjiye çeviren alet.

AHKAB
Yabani eşek.

AHKAB
Uzun zamanlar.

AHKAD
(Hukd. C.) Kinler, garezler.

AHKAF
(Hıkf. C.) Eğri büğrü kum tepeleri.

AHKAF SURESİ
Kur'an-ı Kerim'de kırkaltıncı sure olup Mekke-i Mükerreme'de nâzil olmuştur.

AHKÂM
(Hüküm. C.) Hükümler. Kanunlar. Nizamlar.

AHKÂM-I ADLİYE
Adaletle alâkalı hükümler, emirler. * Adliye nezaretinin eski ismi.

AHKÂM-I FER'İYYE VE AHKÂM-I ASLİYYE
(Bak: Şeriat)

AHKÂM-I KUR'ÂNİYE
f. Kur'ân-ı Kerim'in kat'i olan hükümleri, emirleri. (Bak: Hukuk)

AHKÂM-I ŞAHSİYE
Huk: Şahsın kendisini alakalandıran hükümler. (Bak: Hukuk-u şahsiye)

AHKAR
En hakir, pek âciz ve değersiz. (Daha çok tevazu makamında söylenir.)

AHKAR-UL İBÂD
Kulların en hakiri.

AHKEM
En sağlam. En kuvvetli. * En çok hükmeden. * En hakim ve akıllı.

AHKEM-ÜL HÂKİMÎN
Hükümdarların hükümdarı. Hâkimlerin en hâkimi. Cenâb-ı Hak (C.C.)

AHKER
f. Ateşli kül, kül ile karışık ince kor.

AHLA
En tatlı, çok şirin. Çok tatlı.

AHLAF
Halefler. Sonra gelenler. Zürriyetler. Evvelkilerin yerine geçenler. Nesil. Evlâdın evlâdları. Nesl-i âti.

AHLAF
Yemin edenler. Müttefikler.

AHLAK
(Hulk.C.) Huy, tabiat. İnsanın davranış tarzı, tutum ve tavrı, bir cemiyette makbul ve iyi sayılan davranış kuralları. Bu kural ve kaideleri inceliyen ilim. Ahlâkın kaynağı ve mahiyetini inceliyen felsefe.Filozoflar hangi hareketlerin iyi, hangilerinin kötü olduğu ve insanın neden ahlâk kaidelerine uyması gerektiği konusunda ortak bir fikre varamadılar. Kimi menfaati, kimi saadeti, kimi de vazifeyi ahlâkın temeli saydı. İslâm ahlâkı ise ahlâkın temeli Allah'ın emrine uygunluğu ve gaye olarak da Allah rızasını almakla insanı şahsi veya içtimâi (toplumsal) bencillikten kurtarmıştır. Ahlâkı da cemiyetten cemiyete ve zamanla değişen keyfî ve tesadüfî kaideler yığını olmaktan çıkarıp Allah'ın emirlerine uygunluğu esas almakla, birlik ve beraberliği ve devamlılığı sağlamıştır. (Bak: Hulk)

AHLÂK-I FÂZILA
İyi ahlâk, faziletli huylar.

AHLÂK-I HAMİDE
Beğenilen güzel ahlâk.(Hz. Muhammed (A.S.M.) bütün ahlâk-ı hamidede en yüksek ve yetişilmeyecek bir dereceye malik idi...... Onda içtima etmiş ahlâk-ı hamidedir ki her bir haslette en yüksek tabakada olduğuna dost ve düşman ittifak ediyorlar. M.)

AHLÂK-I HASENE
Yüksek ahlâkı en parlak ve ulvi bir şekil ve ruhta gösteren ve bilfiil yaşayan Peygamberimizin (A.S.M.) ve O'nun yolunda gidenlerin ahlâkı.(Diyorsun ki: Teklif, saadet içindir. Halbuki ekser-i nâsın şekâvetine sebeb, tekliftir. Teklif olmasaydı, bu kadar tefavüt-ü şekavet de olmazdı?C- Cenab-ı Hak, verdiği cüz'-i ihtiyâri ile ef'al-i ihtiyariye âlemini kesbiyle teşkil etmeğe insanı mükellef kıldığı gibi, ruh-u beşerde vedia olarak ekilen gayr-i mütenâhi tohumları sulamak ve neşv ü nemalandırmak için de beşeri teklif ile mükellef kılmıştır. Eğer teklif olmasaydı, ruhlardaki o tohumlar neşv ü nemâ bulamazdı. Evet, nev'-i beşerin ahvaline dikkatle bakılırsa görülür ki; ruhun mânen terakkisini, vicdanın tekâmülünü, akıl ve fikrin inkişaf ve terakkisini telkih eden, yani aşılayan, şeriatlardır; vücud veren, tekliftir; hayat veren peygamberlerin gönderilmesidir; ilham eden, dinlerdir. Eğer bu noktalar olmasaydı, insan hayvan olarak kalacaktı ve insandaki bu kadar kemâlât-ı vicdaniye ve ahlak-ı hasene tamamen yok olurlardı. Fakat insanların bir kısmı, arzu ve ihtiyariyle teklifi kabul etmiştir. Bu kısım, saadet-i şahsiyeyi elde ettiği gibi nev'in saadetine de sebep olmuştur. Amma insanların büyük bir kısmı, ihtiyarı ile küfrü kabul ve tekâlif-i İlahiyyeyi reddetmişlerse de teklifin bazı nevilerinden süzülen terbiyevi, ahlâki vesaire güzel şeyleri aldıklarından, teklifin o nevilerini zımnen ve ıztıraren kabul etmiş bulunurlar. İşte bu itibarla, kâfirin her sıfatı ve her hâli kâfir değildir. İ.İ)(Hadsiz salât ve selâm ol Peygamberimiz Muhammed Mustafa (A.S.M.) üzerine olsun ki, demiş: $Yani; benim, insanlara Cenab-ı Hak tarafından bi'setim ve gelmemin ehemmiyetli bir hikmeti, ahlâk-ı haseneyi ve güzel hasletleri tekmil etmek ve beşeri ahlâksızlıktan kurtarmaktır. H.)

AHLÂKIYYÂT
Ahlâk ilmi ve düsturlarını ve bunların vasıflarını ve tatbiklerini inceleyen, öğreten ilim. * Ahlâk ve terbiye ile alâkalı ders ve bahisler.

AHLÂKIYYUN
Ahlâk ilmi ile uğraşan âlimler; bunlar iki kısımdır. Bir kısmı ahlâk-ı hasene olan İslam ahlâkını telkin eder, diğer kısmı ise, dine tâbi olmayan ve hakiki ahlâkı bulamamış olanlardır.

AHLÂKÎ
Ahlâkla ilgili, ahlâka ait.

AHLAL
(Hıll. C.) Samimi dostlar, yâranlar.

AHLAM
Rüyâlar. (Bak: Hulm)

AHLAS
En hâlis, daha temiz.

AHLAT
(Hılt. C.) Çok karıştırılabilir, karıştırılmağa elverişli.

AHLAT-I ERBAA
İnsan vücudunda varlığı kabul edilen dört unsur veya üsareler.

AHLEF
Solak kimse.

AHLES
Kara ile kırmızı arasında olan renk.

AHLET
Saçı dökülmüş kişi.

AH-LİÜMM
Baba ayrı, ana bir kardeş.

AHLİYA
(Hali. C.) Boş şeyler.

AHMA
(Hamâ. C.) Kayın biraderler.

AHMA
(Hamiyyet. den) Çok hamiyetli.

AHMAK
(Humk. dan) Pek akılsız, sersem, şaşkın. Anlayışsız.

AHMAK-UL HUMAKA
Ahmakların en ahmağı.

AHMAKANE
f. Ahmakçasına, ahmak olana yakışır şekilde.

AHMAKÎ
Akılsızlık, ahmaklık.

AHMAKİYET
Ahmaklık, akılsızlık.

AHMAL
(Haml. C.) Yükler. * Ağır şeyler. Eşya, ağırlık.

AHMAL Ü ESKAL
Ağır yükler.

AHMAS
(C: Ehâmis) İnce belli.* Ayak altında yere değmeyen yer.

AHMAS
(Hums. C.) Beşte birler, humslar.

AHMAS-ÜL KADEM
Ayak tabanı.

AHMED
Daha çok hamdeden. * Çok övülmeğe ve medhedilmeğe lâyık. * Çok sevilen. Beğenilmiş. * Hz. Peygamber'in (A.S.M.) bir ismi.

AHMED-İ BEDEVÎ
(Seyyid) (Hi. 596-675) Mısır'ın en büyük velilerindendir. Hz. Ali neslinden gelir. Bir çok lâkabı vardır. Ona Afrika bedevileri tarzında (yüzü örten peçe) taşıdığından dolayı (el-Bedevi) deniyordu. 626 yılına doğru onda deruni bir tahavvül vukua geldi. Yedi kıraat üzere Kur'an okudu ve Şafii fıkhı tahsil eyledi. Kendisini ibadete vakfeyledi ve kendisine yapılan izdivaç teklifini reddeyledi. Berlindeki bir yazmada bu hususta şunlar yazılıdır: "Cennet hurilerinden başka hiçbir kadın ile evlenmemeğe ahdettim." Kerametler ve harikalar göstermiştir. Geceleri Kur'an okumak âdeti idi. Aktab-ı Erbaa'dandır. (R.A.)

AHMED-İ FÂRUKÎ
(Hi. 971-1034) (İmam-ı Rabbanî) Hz. Ömer (R.A.) ahfadından olduğundan Fârukî denilmiştir. Kendisi demiştir ki: "Hakaik-i imaniyeden bir mes'elenin inkişafını, binler ezvak ve mevâcid ve kerâmata tercih ederim." Hem demiş ki: "Bütün tarikatların nokta-i müntehası hakaik-i imâniyenin vuzuh ve inkişâfıdır." Bu zatın büyük ve çok kerametleri görülmüş ve müceddidiyet vazifesini bihakkın ifâ etmiştir. Nakşi tarikatının kahramanı ve bir güneşi hükmünde olduğu Risale-i Nur'dan "Mektubat" isimli eserde mezkurdur. (R.A.) (Bak: Müceddid)

AHMED-İ MUHTAR
Hz. Muhammed (A.S.M.) Efendimiz.

AHMED-İ RÜFÂÎ
(Hi: 512-578) Büyük bir veliyullahtır. Pek çok kerametleri görülmüştür. İmam-ı Musa Kâzım Hazretlerinin evlâtlarından olup, dine büyük hizmetler etmiştir. (R.A.)

AHMED-İ SÜNUSÎ
(Bak: Sünusî)

AHMED İBN-İ HANBEL
(Bak: Hanbelî, İmam-ı Hanbel)

AHMER
Kırmızı.

AHMES
Kuvvetli, yiğit. Kahraman, cesur, şecaatli, bahadır.

AHMEŞ
İnce, dakik.

AHMEZ
Daha metin, daha sağlam, daha çetin.

AHNA
Çapraz ve birbirine zıt işler. Çarpık, eğri şeyler.

AHNA'
Çok alçak gönüllülük, mütevazilik.

AHNAS
(Hıns. C.) Yeminden dönmeler. Yalan yeminler.

AHNEF
Ayakları çarpık ve eğribüğrü olan.

AHNES
Burnu basık ve sivri olan adam.

AHOND
f. Tahsil yapmış, hoca. Ulu, büyük.

AHRA
Daha lâyık, daha münasib, en elverişli.

AHRAB
Kulağı kesik. * Kulaktaki küpe deliği.

AHRAC
(Hırc. C.) Hayvanların yular, tasma ve palanlarına dizilen boncuklar.

AHRAD
Pek tamahkâr cimri.

AHRAK
Miskin, akılsız adam.

AHRAM
(Harem ve Harim. C.) Gizli yerler. Gizli olup herkesin girmesi serbest olmayan yerler. * Kadınların bulunduğu haremlikler.

AHRAR
(Hür. C.) Hürler. Esir veya köle olmayan kimseler. * Silsilesinde esir veya köle bulunmayanlar. * Hürriyetçiler.

AHRARANE
f. Hürriyetçilere yakışır tarzda. Serbestçe. Hür olana yakışır surette.(İnsana karşı hürriyet, Allah'a karşı ubudiyyeti intac eder. Mün.)

AHRAS
(Hâris. C.) Bekçiler, muhafızlar, koruyucular.

AHRAS
Dilsiz.

AHRAZ
(Ahrad) Kirpikleri dökülmüş, çipil gözlü.

AHREB
Çok harap, perişan, yıkık. * Kulağı yarık kimse. * Edb: Rübai vezinlerinden "Mef'ulü" ile başlayan oniki şekilden herbiri.

AHREC
Ak ile kara. Siyahla beyaz.

AHRED
Ayaklarının siniri kurumuş veya bozulmuş olan hayvan.

AHREM
Burnu kesik olan. Kesik burunlu. * Edb: Rübai vezinlerinden "Mef'ulü" ile başlıyan oniki şekilden herbiri. * Tıb: Omuz ucu.

AHRES
Dilsiz, dili olmayan kimse.

AHREZ
Gözleri dar ve küçük olan.

AHRUF
(Harf. C.) Uçlar. * şiveler, lehçeler. * Harfler.

AHSA
Çok kumlu, taşlı yer.

AHSA
İhsadan fiildir. (Bak: İhsâ)

AHSAR
Pek kısa, daha kısa, daha özlü, daha veciz.

AHSAS
Hisler. Duygular.

AHSEB
Çok iyi hesab edilmiş, münâsib. * Çok fazla cimri, hasis. * Miskin. * Saçının rengi kırmızıya yakın. *Tüyünün rengi boz renk olan kızıl deve.

AHSEF
Kara ile ak, alaca.

AHSEM
Geniş yüzlü kılıç. * Arslan. * Enli, yassı ve yayvan burun. * Enli, yassı ve yayvan burunlu adam.

AHSEN
En güzel. Çok güzel.

AHSEN-ÜL GAYÂT
Gayelerin en güzeli, en iyisi.

AHSEN-ÜL HÂLIKÎN
Hâlıkıyyet mertebelerinin en güzel ve en münteha mertebesinde olan bir Hâlık-ı Zülcelal. Her şeyi herşeyle münasebetine lâyık bir tarzda güzel yaratan Hâlık. (C.C.)

AHSEN-ÜL KASAS
İbret verici vakıaların en güzel şekilde nakledilişi. Kıssaların en güzeli. * Sure-i Yusuf (A.S.).

AHSEN-İ TAKVİM
En güzel kıvama koyma. * Cenab-ı Hakkın her şeyi kendisine lâyık en güzel kıvam, sıfat ve surette yaratması. İnsanın en yüksek ve câmi isti'dâd ve kabiliyetlerde ve en güzel surette yaratıldığı.(Envâ'-ı zihayat içinde en ziyade rızkın envâına muhtaç, insandır. Cenab-ı Hak insanı bütün Esmâsına câmi' bir âyine ve bütün rahmetinin hazinelerinin müddeharâtını tartacak, tanıyacak cihâzata mâlik bir mu'cize-i Kudret ve bütün Esmâsının cilvelerinin vaziyetlerinin inceliklerini mizana çekecek âletleri hâvi bir halife-i Arz suretinde halk etmiştir. Onun için hadsiz bir ihtiyaç verip, maddi ve mânevi rızkın hadsiz envâına muhtaç etmiştir. İnsanı, bu câmiiyete göre en âlâ bir mevki olan ahsen-i takvime çıkarmak vâsıtası, şükürdür. Şükür olmazsa, esfel-i sâfiline düşer; bir zulm-ü azimi irtikâb eder. M.)

AHŞA'
(Haşâ. C.) Vücuttaki bağırsak, ciğer gibi organlar. * Mahaller, bölgeler, cihetler.

AHŞA
Pek korkunç. Çok korkunç. Çok korkunç yer.

AHŞAB
Kereste. Tahta. Ağaçtan yapılan bina. * Ağaçtan olanlar.

AHŞAM
(Haşem. C.) Bir büyük zâtın yakınları, maiyeti, taraftarları.

AHŞEB
(C.: Ehâşib) Sert taşlı büyük dağ. * Haşin ve yoğun olan.

AHŞEF
Uyuz adam.

AHŞEM
Burnu koku almayan. * Burnunun içi kokan kimse.

AHŞEN
Pek sert şey. * Geçimsiz kimse.

AHŞİC
f. Zıt ve uygunsuz.

AHŞİCAN
(Ahşic. C.) f. Zıtlar. Dört unsur. (Toprak, su, ateş, hava.)

AHŞİG
f. Zıt ve uygunsuz.

AHŞİGÂN
(Ahşig. C.) Zıtlar.

AHŞİŞAN
Çok katı, pek huşunetli.

AHTAB
(Hatab. C.) Odunlar.

AHTAL
Çabuk yürüyen. * Boşboğaz, çok konuşan kimse. Çenesi düşük.

AHTAPOT
Fr. Çok ayaklı, kafadan bacaklı bir nevi deniz hayvanıdır ve yakaladığı canlı hayvanı kıstırıp kanını emer. * Canlı yengece benzeyen bir çıban.

AHTAR
(Hıtar - Hatarat) Tehlikeler.

AHTE
f. Dışarı çıkarılmış, dışarı çekilmiş. (kılıç, bıçak gibi..) * Husyesi çıkarılmış hayvan.

AHTEB
Arı kuşu dedikleri kuş. * Kızıl eşek.

AHTEL
Sarkık kulaklı.

AHTEM
Uzun burunlu.

AHTER
Yıldız. * Mc: Baht, talih.

AHTER-İ DÜNBÂLE-DAR
Kuyruklu yıldız.

AHTERÂN
f. Yıldızlar. Necimler.

AHTER-BÎN
f. Müneccim. Yıldız ilmi ile meşgul olan kimse.

AHTER-GÛ
f. Yıldız ilmi ile uğraşan kişi, müneccim.

AHTER-ŞİNAS
f. Yıldız ilmi ile uğraşan. Müneccim.

AHU
Kardeş, dost.

AHU
Saç ve sakalı ak olup şayan-ı hürmet ve tâzim olan. Ahubaba, yalnız bu tabirde kullanılır.

AHU
f. Ceylân. * Gözleri çok güzel olan. Çok güzel göz. * Gazâl. * Mc: Dilber. Mahbub.

AHU-Yİ LENG GİRİFTEN
Topal ceylan tutmak. * Mc: İnsafsızlık etmek. Acizlere sataşmak.

AHU-Yİ MÂDE
f. Dişi ceylan.

AHU-Yİ NER
Erkek ceylan.

AHU-Yİ SİMİN
Sevgili. * Sâki.

AHU-BEÇE
f. Ceylan yavrusu.

AHU-BERE
f. Ceylan yavrusu.

AHU-ÇERENDE
f. Otlıyan ceylan.

AHU-DİL
f. Ceylan yürekli. * Mc: Korkak.

AHUN
f. Delik, yarık. Lağam.

AHUN-BÜR
f. Yer kazan, delik açan. Lağamcı.

AHU-NİGÂH
Ceylan bakışlı

AHU-PA(Y)
f. Ceylan ayaklı. Çevik, atik. * Altı köşeli, nakışlı ev ve köşk.

AHUR
f. Ahır, dam.

AHURİ
f. Hardal.

AHUVAN
(Ahu. C.) f. Ceylanlar. Karacalar.

AHVA
(C.: Huvve) Kararmış nesne.

AHVAL
Haller. Vaziyetler. Oluşlar.

AHVAL-İ HAYRET-FEZÂ
Hayret verici haller.

AHVAL-İ SIHHİYE
Sağlık durumu.

AHVAL-İ ŞAHSİYE
Huk: Hakiki şahısların, hukuki varlıklariyle alâkalı olan hukuki durumlar. (Doğum, evlenme, boşanma, evlat edinme, ölüm hadiseleri gibi)

AHVAL
(Hâl. C.) Dayılar. Annenin erkek kardeşleri.

AHVAS
(C.: Ehâvis, Huves) Bir gözü birinden küçük olan.

AHVAT
(Uht. C.) Kız kardeşler.

AHVAT
En ihtiyatlı, tedbirli.

AHVEB
Asi, günahkâr.

AHVEC
En muhtaç, pek çok ihtiyacı olan.

AHVED
Çok değişen.

AHVEF
En korkak. * Çok korkunç.

AHVEL
Bir şeyi çift gören, şaşı.

AHVER
Akıllı. * İri gözlü güzel. * Müşteri yıldızı. (Jüpiter) * Beyaz yüzlü, güzel gözlü adam.

AHVERÎ
Yumuşak, beyaz nesne.

AHVES
Cesur, kahraman, yiğit, şecaatli, bahadır.

AHVES
Karnı sarkık kişi. (Müe: Havsâ)

AHVEZİ
Yeyni, hafif. * Tez, seri.

AHVEZİ
Cem'edici, toplayıcı. * Her işi insanlar arasında halleden.

AHYÂ
(Hayy. C.) Diri olanlar. Hay olanlar. Canlılar.

AHYÂ VÜ EMVÂT
Diriler ve ölüler.

AHYAL
(Hayl. C.) : Atlar, at sürüleri. Atlı kıtalar.

AHYAN
(Hin. C.) Arasıra. Vakit vakit. Vakitler. Zamanlar.

AHYANEN
(İhyânen) Zaman zaman, arasıra. Kâh kâh.

AHYAR
Hayırlılar. * Dostlar. * İyilik sevenler. (Eşrar'ın zıddı)

AHYAZ
(Hayiz. C.) Odalar, bölmeler, bölümler.

AHYED
Hz. Peygamberin (A.S.M.) Tevrattaki bir ismidir.(Bazı metinlerde Uheyd, Uhidu, Uheydu, Uhyidu şeklinde yazılıdır.)(... İncil'de Ahmed, Tevrat'ta Ahyed, Kur'anda Muhammed ismiyle müsemma iki cihanın güneşi kabrin arka tarafında milyonlarca Faruki Ahmedler ile muhat olarak sâkindir. M.N.)

AHYEF
Bir gözü gök, diğer gözü siyah olan.

AHYUS
Ekseriyetle su kenarında biten bir ot.

AHZ
Alma. * Tutma. * Kabul etme. * İşkence etme.

AHZ-I ASKER
Askere alma. * Askere alınma.

AHZ-I MİSAK
Sözleşme. * Yemin etme.

AHZETMEK
Almak. Tasarrufuna dahil etmek. Tahsil etmek.

AHZ U İTÂ
Alışveriş.

AHZ U KABUL
Alıp kabul etmek.

AHZA
Çok alçak, menfur kişi. Nefret edilmiş olan kimse.

AHZAB
(Hizb. C.) Hizbler, bölükler, kısımlar, gruplar. * Toprağı katı yer. * Kur'ânın kısımları. Hizbleri.

Osmanlıca Sözlük (A Harfi)-Osmanlıca Kelimeler Sözlüğü-Osmanlıca Kelimeler Anlamları.
 

RE: Osmanlıca Sözlük (A Harfi) Mesaj Yazmayin AKARAT
(Akar. C.) Gelir getiren yapılar ve mallar.

AKARET
Kısırlık, kısır olma.

AKARİB
(Bak: Ekarib)

AKARİB
(Akreb. C.) Kuyruğunda zehiri bulunan bir hayvancık olan akrebler.

AKAS
Çirkin kokulu olma.

A'KAS
Boynuzu kulağı ardında bitmiş veya boynuzu kulağı ardına gelmiş nesne.

AKASIR
(Akser. C.) Pek kısalar.

AKASİ
(Aksa. C.) Çok uzaklar.

AKAT
Çukur yer.

AKAT
Evin ortası. Evin çevresi, etrafı.

AKAVİL
(Bak: Ekavil)

AKB
Sakalın kaba ve sık olması.

AKBEH
(Kabih. den) En çirkin. Çok kabih.

AKBEL
Eğri gözlü. * Kabiliyetli kimse. * En çok beğenilen

AKBENEK
Gözün saydam tabakasında bir yara veya çıbandan kalan ve görmeyi yavaş yavaş azaltan beyaz benek.

AKBİYE
(Kubâ. C.) Kaftanlar, üste giyilen elbiseler.

AKCİĞER
Göğüs boşluğunu dolduran ve solunmağa yarayan bir organ. Ree.

AKÇA
(Akçe) Beyaz, oldukça beyaz. * Para. * Eskiden para ölçüsü olarak kullanılan küçük gümüş sikke.

AKD
Anlaşma. Sözleşme. * Düğümleme. Düğümlenme. Bağ bağlama. Bağlanma.* Huk: Nikâh, hibe, vasiyet, bey' u şirâ gibi şer'î bir muameleyi iki tarafın iltizam ve taahhüd etmeleridir, icab ile kabulün irtibatından ibarettir. Böyle bir muameleye mün'akid denir. Bunun böyle vücuda gelmesine de in'ikad denilir.

AKD-İ MECLİS
Konuşmak için toplanma, meclis kurma.

AKD-İ MUAVAZA
Hibe ve sadaka gibi teberruattan olmayıp iki taraftan ivaz verilerek yapılan akd, ivazlı akd. Satış, trampa gibi.

AKD-İ ZİMMET
İslâmlarla muharebe etmiş veya eden bir şahsın veya bir cemaatın İslâm ahd u emânını, yani tâbiiyyetini kabul etmesi.

AKDAM
(Kadem. C.) Ayaklar, kademler.

AKDAR
Değerler. Kudretler.

AKDEM
Daha önce. Daha ileri. Daha mühim.

AKDEM-İ UMUR
İşlerin en mühimmi.

AKDEMÎN (AKDEMÛN)
Daha evvelce yaşamış olanlar. Geçmişler. İleride ve daha mühim kimseler. * Eksikler. (Bak: Kudemâ)

AKDER
En kudretli. * Kısa boylu.

AKDERİ
Eski zamanda kağıt yerine kullanılan ve üzerine yazı yazılan deri.

AKDES
En kudsi. En mübarek.

AKDİYYE
Mafsallarda bulunan yumru ve düğüm.

A'KEF
Ahmak.

AKEM
Vergisi olmayan emlâk. Türbe, cami, köprü, çeşme gibi.

AKER
Zeytinyağı tortusu.

AKERKER
Kuvvetli arslan. * Yoğurt.

AKESE
f. Ökse. * Bir şeye ilişmiş, asılmış.

AKEVKA'
Kısa boylu.

AKF
Eğmek, meylettirmek.

AKF
Hapsetmek. Vakfetmek.

AKFA
(Kafâ. C.) Başın arka kısımları. Enseler.

AKFAL
(Kufl. C.) Kilitler. Kapı kilitleri.

AKFAR
(Kafr. C.) Sahralar, çöller.

AKFAS
(Kafas. C.) Hamal küfeleri. * Kafesler.

AKFEN
Kulağı küçük ve kalın olan.

AKFER
Çok kısır, en kısır. * İki ön ayakları dirseğine kadar beyaz olan at

AKHAF
(Kıhf. C.) Ağaç kaplar, ağaçtan yapılmış kaplar. * Kafa tasları.

AKHEB
Rengi bozrak olan ak nesne.

AKHEBAN
Fil, câmus.

AKHER
En kahredici, çok kahreden.

AKIL
(Bak: Akl)

AKILCILIK
(Rasyonalizm) fels. İnsanın, akılla gerçeğe uygun bilgiyi bulabileceğini, aklın doğru kabul ettiği bilginin şübhe götürmez kesinlikte doğru olduğunu kabul ettiği felsefe. Tenkitçi felsefe, deneyci felsefe, psikoloji ve sosyoloji bu felsefenin aşırı iddialarını çürütmüştür. Bugünkü ilim adamları herşeyi tam doğru olarak biliyoruz iddiasından uzak, daha alçak gönüllü bir hareket tarzını benimsemektedirler. (... izm) şeklinde ifade edilen görüşlere körü körüne ve acele ile bağlanmayı doğru görmemektedirler.

AKIL-FÜRUŞ
f. Akıl satan, daha akıllı olduğunu göstermeğe çalışan.

AKILSUZ
f. Aklı yandıran, aklı gideren.

ÂKIL(E)
Uyanık. Aklı başında. Tedbirli. Düşüncesi sağlam. Huşyâr.

ÂKILÂNE
f. Akıllı kimseye yakışır surette, akıl ve idrakle.

ÂKILÂT
Akıllı kadınlar.

AKINCI
Keşif, yağma ve tahrib kasdıyla ecnebi memleketlere akın yapan kişi. Akıncılık, Osman Bey zamanında başlamıştır.

AKINTI
Bir sıvı cismin mütemadiyen hareketi, akış. * Nehir veya deniz suyunun bir tarafa doğru cereyanı. * Bazı hastalıklarda vücuttaki bir delikten cerahat akması.

ÂKIR(E)
Kısır, verimsiz, kumlu toprak. * Çocuksuz kadın. * Oğlu veya kızı olmayan erkek. * Yaralayan, yaralayıcı.

ÂKIS
Pis kokulu.

AKIS
İnatçı, muannid.

AKİ
(Akk. dan) İsyan eden, başkaldıran, âsi.

ÂKİB
Çok fazla.

AKİB
Ayağın ökçesi. Adamın evlâdı, evlâdının evlâdı.

AKÎB
Bir şeyin ardından gelen. Arkası sıra giden.

ÂKİB
Kendisinden sonra peygamber gelmeyen Hz. Hâtem-ül Enbiyâ Peygamberimiz Resul-ü Ekrem (A.S.M.) * Bir diğerinin arkasından gelen.

ÂKİBE(T)
Bir şeyin sonu. Nihayet. Netice, sonuç.

ÂKİBET-ÜL ÂKİBE
Akibetin âkibeti. * Neticenin sonu. * Ahiret.

ÂKİBET-ÜL EMR
Bir işin neticesi, sonu.

ÂKİBET-BİN
f. İleri görüşlü. Sonunu evvelden gören.

ÂKİBET-BİNÎ
f. Tedbirlilik, neticeyi önceden görüp düşünme.

ÂKİBET-ENDİŞ
f. Geleceği için endişe eden. İstikbâlini düşünen. Akibetini düşünen.

ÂKİD
Kuyunun çevresi, etrafı.

AKİD
Aralarında akid yapanlardan her birisi. (Bak: Akd)

AKİDE
İnanılan ve itikad edilen esas. İmân. * Bir nevi şeker adı.

AKİDE-İ TEVHİD
Allah'ın bir olduğuna inanmak.

ÂKİDEYN
Huk: Her akidde anlaşmayı yapan her iki taraf.

ÂKİF
Devamlı ibadetle meşgul olan. * Bir şeyde sebat eden. * Teveccüh, yönelme.

AKİFAN
Uzun ayaklı karınca. * Araptan bir kabile adı.

AKİK
Meşhur ve kıymetli, ekseriya kırmızı renkte olan ve yüzük gibi şeylere takılan taş. * Hicaz vilâyetinde bir vâdi. * Yolunu yaran gür su.

AKİK
Bunaltıcı sıcaklık.

AKİKA
Yeni doğan bir çocuğun başındaki ana tüyü. Yahut böyle bir çocuk için Cenab-ı Hakk'a şükür niyetiyle kesilen kurbanın adı. Bu kurbana "Nesike" de denir.

ÂKİL(E)
(Ekl. den) Ekl eden, yiyen. Yiyici.

ÂKİL-ÜL BEŞER
İnsan eti yiyen.

ÂKİL-ÜL HEVÂM
Haşaratla beslenen.

ÂKİL-ÜL KÜLL
Herşeyi yiyen.

ÂKİL-ÜL LAHM
Etle beslenen, et yiyici.

ÂKİL-ÜS SEMEK
Balıkla beslenen. Balık yiyici.

ÂKİLET-ÜL EKBÂD
Ciğerler yiyen kadın. * Uhud harbinde şehid olan Hz. Hamza'nın (R.A.) göğsünü yararak ciğerlerini yiyen Ebu Süfyanın karısı Hind.

AKÎLE
(C.: Akayil) Baba tarafından akraba. * Her şeyin en iyisi.

ÂKİLE
(C.: Avakil) Baba tarafından olan akraba.* Baş tarayıcı kadın.

ÂKİLE
Yenirce adı verilen yara.

AKİM
(C.: Akâm-Ukum) İçinde giyecek olan büyük çuval.

AKÎM
Neticesiz, sonu yok. Beyhude. * Yağmur getirmeyen rüzgar. * Çocuğu olmayan, kısır. Doğurmayan (kadın), doğurtmayan (erkek).

AKİR
Yaralanmış, cerih.

AKİRE
Ses, sedâ, savt.

AKİS
Yere gömüp köklendikten sonra kestikleri üzüm çubuğu. * Üzerine yağ koyup içtikleri taze süt. * Sütlü çorba.

AKİS
(Aks) Bir şeyin zıddı, simetriği, tersi. * Hareketli bir cismin hareketinin tersine dönmesi. * Bir şeyin evvelinin âhirine, âhirinin evveline dönmesi. * Çarpışma, çarpıp geri dönme. * Mantıkta: Bir düşünme ve akıl yürütme şekli; bir iddianın konusunu yüklem, yüklemini konu yapmakla bir sonuç elde etmek. Meselâ : "Her sanatkâr kabiliyetli "yetenekli" dir. O halde bazı yetenekliler sanatkârdır."

AKİS
Tersine dönen, vuran, çarpan. Akseden.

AKİS
(Aks) İnatçı, muannid.

AKİSA
(C.: İkâs) Saç örgüsü.

AKİSE
Çok fazla deve. * Karanlık gece.

AKİSE
Işığı aksettiren âlet.

AKK
(C.: Ukuk) Serkeşlik. Anaya, babaya itaatsizlik. * Yarmak. * (Koyun) kuzularken ölmek.

AKK
Serkeş, inadçı.

AKKÂL
Çok yiyen, obur. * Tıb: Etrafındaki etleri çürütüp mahveden (yara).

AKKÂM
Deve kiralayıcısı, deve ile ücret karşılığında eşya taşıyan adam. * Hacca Surre-i Hümayun ile birlikte giden hademe. * Çadır mehteri.

AKKOR
(Bak: Nâr-ı beyza)

AKKUB
Devenin çok yediği yassı yapraklı bir dikenli ot.

AKL
Sürmek. * Ölmek. * İp ile bağlamak.

AKL
(Akıl) Men'etmek. * Sığınacak yer. * Kırmızı mihfe örtüsü. * Diyet. * İnsanın; hayrı, şerri ve ilimleri anlayan, sebeblerden neticeleri çıkaran ve eserden eser sahibine intikal eden hassası. Düşünme ve anlama kabiliyeti. Zihin, zekâ, tefehhüm, fehim, irade, anlayış, kuvve-i hâfıza, mülâhaza, re'y, yaptığını bilme. İlim, zihinde hâsıl olan sûret. İnsan zihninin sıfatı. Kalbde Hak ve bâtılı ayırdedebilen bir nur. * Huk: Bir cinayetten dolayı, icab eden diyeti vermektir. Diyet mânasına da kullanılır. Akıl, esasen imsak ve imtisak mânasınadır. Diyet vermek, kan dökülmesini men' ve imsak edecek müeyyid bir kuvvet mesâbesinde olduğundan bu cihetle de diyete akl denilmiş olması melhuzdur. (Huk. L.)(Mütekellimînin mütebahhirîn ulemasından olan Mu'tezile imamları, zinet-i surîsine meftun olup, o mesleğe ciddi temas ederek, aklı hâkim ittihaz ettiklerinden, ancak fâsık, mübtedi bir mü'min derecesine çıkabilmişler. S.)(Arkadaş! Vesvese ve evham zulmetleri içinde yürürken, Resul-ü Ekrem'in (A.S.M.) sünnetleri birer yıldız, birer lâmba vazifesini gördüklerini gördüm. Herbir sünnet veya bir hadd-i şer'i, zulmetli dalâlet yollarında güneş gibi parlıyor. O yollarda insan, zerre miskâl o sünnetlerden inhiraf ve udul ederse; şeytanlara mel'abe, evhama merkep, ehval ve korkulara ma'rez ve dağlar kadar ağır yüklere matiyye olacaktır. Ve kezâ, o sünnetleri, sanki semadan tedelli ve tenezzül eden ipler gibi gördüm ki; onlara temessük eden yükselir; saadetlere nail olur. Muhalefet edip de akla dayananlar ise, uzun bir minare ile semâya çıkmak hamakatinde bulunan fir'avn gibi bir fir'avn olur. M.N.)

AKL-I BÂLİĞ
Yetişmiş genç. Erginlik hâli. Onbeşini doldurmuş genç.

AKL-I BEŞER
İnsan aklı. İnsan düşüncesi.(Kur'anın hakaik-ı İlâhiyeye dair beyanatı ve tılsım-ı kâinatı fethedip ve hilkat-ı âlemin muammasını açan beyanat-ı kevniyesi, ihbarat-ı gaybiyenin en mühimmidir. Çünkü: O hakaik-ı gaybiyeyi hadsiz dalâlet yolları içinde istikametle onları gidip bulmak, akl-ı beşerin kârı değildir ve olamaz. Beşerin en dâhi hükemaları o mesâilin en küçüğüne akıllarıyla yetişmediği mâlumdur. Hem Kur'an, gösterdiği o hakaik-ı İlâhiye ve hakaik-ı kevniyeyi beyandan sonra ve safa-yı kalb ve tezkiye-i nefisten sonra ve ruhun terakkiyatından ve aklın tekemmülünden sonra beşerin ukulü: "Sadakte" deyip o hakaikı kabul eder. Kur'ana, "Bârekâllah" der... Amma ahvâl-i uhreviye ve berzahiye ise, çendan akl-ı beşer kendi başıyla yetişemiyor, göremiyor. Fakat, Kur'anın gösterdiği yollar ile onları görmek derecesinde isbat ediyor. S.)

AKL-I EVVEL
İlk akıl, hılkî ve cibilli olan akıl. (Bir kısım eski ve sapık felsefecilere ve hususan İşrakıyyuna göre; teselsül tâbiri ile müessiriyetini iddia ettikleri sebeblerden birincisidir. Bunun neticesi şirke gider. Bunlarca, akl-ı evvel Allah'ın mahluku olup ve bundan ikinci akıl, ikincisinden üçüncü akıl... ve böylece "Ukul-ü Aşere" dedikleri birbirinden türeyen on akıl varlığı tevehhüm edilerek dalâlete gidilmiştir.)(Eski felsefenin bir düstur-u itikadiyesinden olan ( $ ) "Birden bir sudur eder" Yani, "bir zattan, bizzat bir tek sudur edebilir. Sâir şeyler vasıtalar vasıtası ile ondan sudur eder." diye, Ganiyy-i alel-ıtlak ve Kadir-i Mutlakı, âciz vasaite muhtaç göstererek, bütün esbaba ve vasaite, rububiyyette bir nevi şirket verip Halik-ı Zül Celâle "Akl-ı evvel" nâmında bir mahluku verip âdeta sair mülkünü esbaba ve vasâite taksim ederek bir şirk-i azîme yol açan, şirk-alûd ve dalâlet-pişe o felsefenin düsturu nerede?... Hükemânın yüksek kısmı olan İşrakıyyun böyle halt etseler; maddiyyun, tabiiyyun gibi aşağı kısımları ne kadar halt edeceklerini kıyas edebilirsin. S.)

AKL-I FA'AL
İşleyen ve çalışan akıl.

AKL-I KÜLLÎ
Kâinatta görülen umumi ahenk. Her şeyi kavrayan akıl.

AKL-I MAAD (MEAD)
İrfan ve ilimle terbiye olan âhiretini düşünen akıl. Geleceği kavrayan akıl.

AKL-I MAAŞ
Aklın en alt tabakası. Dünyada geçim işini düşünen akıl.

AKL-I MATBU'
Yaradılıştan olup, her çocukta olan akıl. Öğrenmeden var olan fıtrî akıl. Bu akıl mümeyyiz olmayıp kabil-i hitap değildir.

AKL-I MESMU'
Kabil-i hitab olan akıl. Sonradan tecrübe ve bilgiyle gelişen akıl. Hayrı ve şerri fark edebilen ve mümeyyiz olan kimsenin aklıdır.

AKL-I SELİM
(Hiss-i selim) İyiyi kötüyü farkedip, insana hak ve hakikatı, iman ve İslâmiyeti tâkib ettiren akıl ve düşünüş. Normal ve müsbet düşünce.

AKLA'
Eli kesik.

AKLAH
Sarı dişli.

AKLAM
(Kalem. C.) Kalemler. Oklar. Yayla atılan eski zaman silahlarından biri.

AKLAN
(Bak: Mâile)

AKLEB
Sarkık dudaklı.

AKLED
Yoğurt.

AKLEN
Akıl ile. Akıl yolu ile.

AKLEN VE NAKLEN
Akıl ve haberlerin nakline göre. Akıl ve nakil yolu ile.

AKLET
Yoğurt.

AKLÎ
Akıl ile bilinen veya bulunan şey. Akla mensub. Akla dâir ve müteallik.

AKLİYYAT
Müşahedeye ve tecrübeye girmeyen ve sadece akıl ile düşünülen şeyler ve hususlar. Nazarî meseleler. (Bak: Mücerredât, Ma'kulat)(Arkadaş! Kalb ile ruhun hastalığı nisbetinde felsefe ilimlerine meyil ve muhabbet ziyade olur. O hastalık marazı da, ulum-u akliyeye tevaggul etmek nisbetindedir. Demek mânevî olan hastalıklar, insanlarıaklî ilimlere teşvik ve sevkeder. Ve akliyat ile iştigal eden, emraz-ı kalbiyeye mübtelâ olur. M.N.)

AKLİYYE
Akılcılık. Akıl ile anlaşılan ve bulunan. Akıl hastalıkları.

AKLİYYUN
(Rasyonalistler) Herşeyin hakikatını akıl ile bulma iddiasında olan, hadiseleri yalnız akıl ile araştırıp hakikat ve hikmetlerini tam bulamayıp, aklına güvenip dine tâbi olmayan filozoflar ve onların yolunda kalarak dalâlete gidenler. Bunlar iki kola ayrılır. Uluhiyeti ve vahyi inkâr eden birinci kısım, insan aklının her meseleyi çözebileceğini iddia ederler. Allah'a ve vahye inanan ikinci kısım ise, Allah'a, ruha, âhiret gününe, kitap ve peygambere inanmanın makul olduğunu, dinde akla uymayan bir tarafın bulunmadığını isbat etmek isterler.

AKM
Kısırlık.

AKMADDE
Anatomi: Omuriliğin dış; beynin iç tabakasını meydana getiren sinir lifleri. Beyin hücrelerinin çoğunu, akmadde teşkil eder.

AKMAR
(Kamer. C.) Aylar. Yıldızlar.

AKMED
Ensesi uzun ve kalın olan kimse. * Uzun boylu.

AKMER
Ay gibi beyaz (yüz). Akça şey.

AKMÎ
Yıpranmış, eskimiş. * Anlaşılmaz.

AKMİSE
(Kamis. C.) Gömlekler.

AKMİŞE
(Kumaş. C.) Kumaşlar, dokumalar.

AKMUS
Eşek, hımar.

AKNA
İnce, yumru burunlu kimse.

AKNA'
En çok kanaat getiren, en mukni'.

AKNAN
(Kınn. C.) Kullar, köleler.

AKONT
Fr. Sonradan hesaplaşmak üzere bir borç veya kazanç hissesinden alacaklıya yapılan ödeme.

AKONİTİN
Fr. Kurtboğan denilen bir bitkiden çıkan zehirleyici bir madde.

AKRA'
Başı kel olan. * Saçları dökülmüş olan. * Çıplak dağ.

AKRA'
(Kara. C.) Sırtlar, arkalar.

AKRABA
Aralarında soyca, nesebce yakınlık olanlar. Yakınlar.

AKRAD
Emir, bey.

AKRAH
Alnının ortasında akçe kadar beyaz yeri olan at.

AKRAN
(Karin. C.) Birbirlerine derece, sınıf, liyâkat ciheti ile benzeyenler. Mümâsil. Emsal.

AKRAS
(Kurs. C.) Yuvarlaklar, daireler, çemberler.

AKRAT
Kaşları olmayan.

AKRE'
Çok lâtif ve pek güzel Kur'an okuyan.

AKREB
En yakın. Daha yakın. Ziyade yakın.

AKREB-İ MEKNİYYAT
Huk:Meşrut-un lehi bildiren zamirin en yakın mercii mânasını anlatır. Meselâ: Bir vakfiyede vâkıf tevliyetini evvelâ kendisine, sonra oğlu "A" ya, sonra çocuklarına şart etse, çocukları tabirindeki zamir vâkıfın kendisine değil de en yakın merci'i bulunan "A" nın çocuklarına hamlolunur. (Huk.L.)

AKREB
Zehirli ve tehlikeli küçük hayvancık. * Saatin kısa ibresi. * Semâda bir burç ismi.

AKREBE
Dişi akrep. * Çevik ve zeki cariye. * Ayakkabı bağcığı. * Kazan, tencere gibi eşyaları ateş üzerine asmağa yarayan "S" şeklindeki kanca.

AKREBEK
f. Küçük akrep. Saatin kısa olan ibresi.

AKREBİYYET
Daha yakın oluş. * Cenab-ı Hakkın insana olan yakınlığı. (Bak: Kurbiyet)

AKREF
Anası Arabdan babası başka milletten olan kimse.

AKREN
Kaşı çatık olan adam.

AKRES
Bir çeşit tuzlu veya ekşi ottur ve "devenin yemişidir."

AKREŞE
Dişi tavşan.

AKRET
Deve sürüsü. (50 ile 100 arası) * Dil dibi.

AKRET
Kısırlık.

AKRİBA
(Bak: Akraba)

AKRİHA
(Karah. C.) Temiz su. * Ağaçsız yer, ağacı olmayan tarla.

AKROMATOPSİ
Tıb: Renk körlüğü.

AKROPOL
yun. Eski Yunan şehirlerinde içinde saray ve tapınakların bulunduğu müstahkem tepe.

AKROSTİŞ
yun. Edb: Mısraların ilk harfleri yukarıdan aşağıya doğru okununca manalı bir kelime veya has isim çıkacak şekilde düzenlenmiş manzume.

AKRUBAN
Erkek akrep.

AKRÜB
(Karib. C.) Sandallar.

AKS
Karıştırmak. * Bir ağaç cinsi.

AKS
Yaramaz huylu. * Katı kumlu yer.

AKS
Boynuzu eğri ve kayık olmak. * Bağlamak. * Dövmek. * Saçlarının ucunu başının etrafına kadınlar gibi lif etmek. * Saçını kıvırcık göstermek. * Bahillik etmek.

AKS
(C.: Ukus) Hilâf, muhâlif, zıd, ters. * Gölge gibi şeylerin bir yerde eser peydâ etmesi. Sesin veya ışık gibi şeylerin bir yere çarparak geri dönmesi. * Döndürmek. * Bir şeyin evvelini ahir ve âhirini evvel yapmak. * Devenin yularının ucunu ayağına bağlamak.

AKS-ÜL AMEL
İstenilen şeyin zıddı hasıl olması. Tersine oluş. (Reaksiyon) * Edb: Edebi san'atlardandır. Bir cümle veya mısrânın altını üstüne getirmekle, başka bir cümle veya mısrâ yapmaktır. Pertev paşanın: "Her düzün bir yokuşu, her yokuşun bir düzü var." mısrâında olduğu gibi.(Senin üzerine haktır ki, her söylediğin hak olsun. Fakat her hakkı söylemeğe senin hakkın yoktur. Her dediğin doğru olmalı. Fakat her doğruyu demek doğru değildir. Zira senin gibi niyeti hâlis olmayan bir adam, nasihatı, bazan damara dokundurur; aksülamel yapar. M.)

AKS-İ DÂVA
Zıt hüküm. Karşı dâvâ (Zıt teorem.)

AKS-İ KAZİYE
(Mantıkta) Doğru farzedilen bir hükmün, konusu ile yükleminin (mahmulünün) ters çevrilmesi ile zaruri bir sonucun elde edilmesidir. Çeşitli şekilleri vardır. Meselâ : "Her insan canlıdır." sözünde konu olan insan ile, yüklem olan canlı sözü yer değiştirilerek (aksedilerek) şu hüküm elde edilir: "Bazı canlılar insandır."

AKS-İ MÜLEVVEN
Renkli akis.

AKS-ÜN NAKÎZ
Birbirine zıt olan iki şey. * Man: Mevzuun nakîzini yüklem; ve yüklemin nakîzini de mevzu kılmak. Misâl: "Her aklı başında olan insan Allah'ı tanır" kaziyesinden aks-ün nakîz yolu ile şu hüküm elde edilir: "Allah'ı tanımayanlar, aklı başında olmayan insanlardır."

AKS-İ SADÂ
Sesin bir yere çarpıp geri gelmesi. Yankı. Çok evvelden söylenen bir hakikatın sonradan tekrar edilmesi.

AKSA'
Boynuzu arka tarafına kaymış olan koyun.

AKSA
En uzak. En son. Kusvâ. Nihayet. Irak.

AKSÂ-YI BİLÂD
Bir memleketin sınır bölgeleri, hudut beldeleri.

AKSÂ-YI EMEL
Mefkûre, ideal, gaye-i hayal.

AKSA-YI GARB
Uzak garp, uzak batı.

AKSA-YI MERAM
Meramların, arzuların en sonu. Emellerin son haddi.

AKSÂ-YI MERÂTİB
Rütbelerin, mertebelerin en büyüğü.

AKSÂ-YI ŞARK
Uzak Doğu. Çin, Japonya gibi yerler.

AKSÂ-YI TERAKKİ
Tekâmülün son basamağı. Terakkinin son hududu.

AKSAB
(Kusb. C.) Kalın bağırsaklar.

AKSAD
Kırık şey.

AKSAKAL
Köy ihtiyarı. Köy ihtiyar heyetinin başı.Muhtar.

AKSA-L-GAYAT
Gayelerin en ilerisi, en büyüğü.

AKSAM
Dişi yarısından ufanmış. * Boynuzsuz davar.

AKSAM
(Kısım. C.) Kısımlar. Bölümler. Parçalar.

AKSAM-I SEB'A
Yedi kısım. * Gr: Kelimelerin (sahih, misâl, muzaaf, lefif, nakıs, mehmuz, ecvef) bölümleri.

AKSAM-I SELASE
Üç kısım. * Gr: İsim, fiil, harf bölümleri.

AKSAR
(Akser) Daha kısa. Pek kısa. En kısa.

AKSAT
Çok doğru olan şey. Ayakları kuru olan hayvan.

AKSAT
(Kıst. C.) Hisseler. Nasibler.

AKSATA
(Bak: Ahz u ita)

AKSAY
Çok uzak.

AKS-ENDAZ
f. Çarpıp duran.

AKSER
(Kasir. den) (C: Akasır) En kısa, çok kısa.

AKSER-İ EYYAM
En kısa gün, günlerin en kısası.

AKSER-İ TURUK
En kısa yol, yolların en kısası.

AKSET
Ahsen, en güzel.AKSÎ : İnatçı. * Geçimsiz, huysuz. Uğursuz. * Ters, zıd.

AKSİYON
Fr. Şirket ve ticaret hissesi. * Kuvvet ve enerjinin dışa ve fiile çıkması.

AKSON
yun.Tıb: Sinir hücrelerinden çıkan uzantıların en önemlisi.

AKSU
t. Gözlerde görülen bir hastalık.

AKSÜLAMEL
(Bak: Aks-ül amel)

AKSÜLÜMEN
Kim. Klor ile civadan mürekkeb zehirleyici te'siri fazla olan bir tuz.

AKŞAR
(Akşın) Doğuştan derisi, kılları beyaz olan insan veya hayvan.

AKŞER
Kızıl çehreli, kırmızı yüzlü adam.

AKŞET
(C.: Kuşut) Burun kamışı çökük ve yassı olan.

AKTA'
Eli kesik olan adam.

AKTA'
Kesmeler, kırılmalar. * Beylik araziler. * Alâkasızlıklar.

AKTAAN
Kalem, seyf.

AKTAB
(Kutb. C.) Kutublar. Hak tarikatların reisleri, şahları.(Âlem-i İslâmda, her biri ümmetin ehemmiyetli bir kısmını dâire-i dersine alıp hârika irşad ve kerametlerle manevi terakki ettiren ve hüccetler yerine müşahedata, keşfiyyata dayanan en derin ehl-i tahkik ve hakikat olan zatlar. Ş.)

AKTAB-I EHL-İ BEYT
Ehl-i Beytten yetişen kutublar. Yâni, büyük mürşidler.

AKTAB-I ERBAA
Ehl-i sünnet âlimleri ve mütebahhir ve maneviyatta çok ileri zatlar tarafından şimdiye kadar dört büyük kutup olarak bilinen veliler.(Seyyid Abdulkadir-i Geylâni, Seyyid Ahmed-i Bedevi, Seyyid Ahmed-i Rufâi, Seyyid İbrahim Desuki.)

AKTAN
(Kutn. C.) Pamuklar.

AKTAR
(Kutr. C.) Kuturlar. Çaplar. Dâirenin merkezinden geçen doğru hatlar. * Her taraf. * Güzel kokulu yağlar vesaire satan adam. Güzel kokular tâciri. * Ecza, ilâç satan adam. * Mahalle aralarında bazı baharatla iğne, iplik vesaire satan satıcı.

AKTÂR-I ÂLEM
Her taraf. Alemin dört bucağı. Alemin her yeri.

AKTÂR-I BEDEN
Vücudun her tarafı.

AKTİVİZM
Hakikatin, düşüncede kalmasından ziyade, hayat ve fiile intikalini ve bütün ilimlerin, cemiyetin gelişmesine hizmet etmesini isteyen ve böylece iradenin faaliyet ve tesirliliğini açıklayan felsefî bir meslek.

AKTÖR
Fr. Tiyatroda erkek oyuncu.

AKTRİS
Tiyatroda kadın oyuncu.

AKTÜALİTE
Fr. Bugünkü hâdise veya mevzu. Günlük hâdiseler.

AKTÜEL
Fr. Bugünkü, şimdiki.

AKU
f. Baykuş, puhu.

AKUB
Toz.

AKUK
(Bak: Ukuk)

AKUL
İshalden kurtaran bir ilâç.

AKUM
İyileşmez yara. Kısırlık. * Zahmet.

AKUR
Yaralıyan, ısıran köpek. Kuduz, azgın köpek. * Çok şerir, kötü kimse.

AKURÂNE
f. Kuduzcasına, kudurmuşcasına, saldırırcasına.

AKUSTİK
Fr. Sese ait.Ses mevzuu. Kapalı yerde ses dağılma sistemi.

AKÜMÜLATÖR
Fr. Fiz: Elektrik enejisini depo eden cihaz.

AKVA
Daha kuvvetli. En kuvvetli. (Bak: Ekva)

AKVA'
Kuyruğu beyaz, gövdesi siyah olan dişi koyun.

AKVAL
(Kavl. C.) Sözler, kaviller.

AKVAL-İ HAKÎMÂNE
f. Hikmet sahiblerine yakışır sözler.

AKVAM
(Kavim. C.) Kavimler. Milletler. Toplumlar.

AKVÂM-I BEŞER
İnsan toplumları. İnsan kavimleri.

AKVAREL
Sulu boya resim.

AKVARYUM
Lat. Su hayvanlarını veya bitkilerini besleyebilecek tarzda yapılmış camdan su kabı.

AKVAS
(Kavs. C.) Kavisler, yaylar. * Virajlar, büklümler.

AKVAT
(Kut. C.) Yiyecekler, azıklar.

AKVAT-I YEVMİYYE
Geçim, derd-i maişet için lazım olan günlük yiyecekler.

AKVAZ
(Kavz. C.) Kum tepeleri.

AKVE
Evin önündeki açıklık, meydanlık. Avlu.

AKVED
Uzun boyunlu.

AKVEM
Daha doğru. En doğrru.

AKVERİN (AKVERİYAT)
Büyük belâlar, musibetler, âfetler.

AKVES
Sıkıntılı an. * İhtiyarlıktan beli bükülmüş kimse. Kamburu çıkmış ihtiyar kişi.

AKVET
Evin ortası. Evin çevresi.

AKVET
(C.: Ukâ) Hallaç masurası.

AKVİYA
(Kavi. C.) Sağlam ve güçlü olanlar. Kuvvetliler.

AKY
Koyu olan ve birbiri üstüne sağılmış olan koyun sütü.

AKYA
Lüfer azmanı denilen iri cins bir balık.

AKYUVAR
(Bak: Küreyvât-ı beyzâ)

AKZ
Atâ, bahşiş.

AKZA
Kadılıkta ve fıkıh ilminde daha ileri, daha bilgili.

AKZEF
Çok iftira atan. Çok kazifte bulunan. (Bak: Ekzef)

AKZEL
Çok aksak; pek fazla topal.

AKZEM
Zayıf.

AKZER
Necis ve murdar nesne.

AKZİYE
(Kaza. C.) Hükümler. Kararlar. * Tam cümleler.

Osmanlıca Sözlük (A Harfi)-Osmanlıca Kelimeler Sözlüğü-Osmanlıca Kelimeler Anlamları.
 

RE: Osmanlıca Sözlük (A Harfi) Mesaj Yazmayin ÂL
Yüksek. Âlî. Yüce. Bülend.

ÂL
Sülâle, soy, hânedan. Akrabâ ve taallukat. * Yaz sıcaklarında su gibi görünen serap. * Hile, tuzak.

ÂL-İ ABÂ
Hz. Peygamberin (A.S.M.) kendisi ile beraber, kızı Hz. Fâtıma Validemiz, damadı Hz. Ali ve torunları Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin'den (R.A.) müteşekkil hey'et. "Hamse-i âl-i abâ" da denir. Hz. Peygamber'in (A.S.M.) giydiği abâsını mezkur sahabe-i güzin hazeratının üzerine örterek hususi dua ettiğinden bu isimle anılmaları meşhurdur.(Bediüzzaman Hazretlerinin "Lem'alar" adlı eserinin Ondördüncü Lem'asında bu meseleye dair izahat vardır.)

ÂL-İ ABBAS
Emevilerden sonra 749 senesinden 1258 senesine kadar süren Abbasi hükümdar ailesi.

ÂL-İ BEYT
Hz. Peygamberin (A.S.M.) sülâle-i tahiresinden yetişenler ve sünnet-i seniyyesinin menbaı ve muhafızı ve bihakkın sünnete ittibâ ve onu idâme ettirenler. Al-i Resul, Al-i Nebi, Al-i Muhammed ve Ehl-i Beyt gibi tâbirlerle de söylenir. (Eğer denilse: "Neden hilâfet-i İslâmiye, Al-i Beyt-i Nebevide takarrur etmedi? Halbuki en ziyade lâyık ve müstehak onlardı.Elcevap: Saltanat-ı dünyeviye aldatıcıdır. Al-i Beyt ise, hakaik-ı İslâmiyeyi ve ahkâm-ı Kur'aniyeyi muhafazaya memur idiler. Hilâfet ve saltanata geçen, ya Nebi gibi mâsum olmalı veyahut hulefâ-i râşidin ve Ömer İbn-i Abdülaziz-i Emevî ve Mehdi-i Abbasî gibi harikulâde bir zühd-ü kalbi olmalı ki aldanmasın. Halbuki Mısır'da Âl-i Beyt nâmına teşekkül eden Devlet-i Fatımiye Hilâfeti ve Afrika'da Muvahhidin Hükümeti ve İran'da Safevîler Devleti gösteriyor ki, saltanat-ı dünyeviye, Âl-i Beyte yaramaz; vazife-i asliyesi olan hıfz-ı dini ve hizmet-i İslâmiyeti onlara unutturur. Halbuki saltanatı terkettikleri zaman, parlak ve yüksek bir surette İslâmiyete ve Kur'ana hizmet etmişler. M.)( $âyetinin bir kavle göre mânası: "Resul-ü Ekrem (A.S.M.) vazife-i Risaletin icrasına mukabil ücret istemez, yalnız Âl-i Beytine meveddeti istiyor." Eğer denilse: Bu mânaya göre karabet-i nesliye cihetinden gelen bir faide gözetilmiş görünüyor. Halbuki, ( $ ) sırrına binâen karabet-i nesliye değil, belki kurbiyet-i İlâhiye noktasında vazife-i Risalet cereyan ediyor? Elcevap: Resul-ü Ekrem (A.S.M.), gayb-âşinâ nazarıyla görmüş ki: Âl-i Beyti, âlem-i İslâm içinde bir şecere-i nuraniye hükmüne geçecek, âlem-i İslâmın bütün tabakatında kemalât-ı insaniye dersinde rehberlik ve mürşidlik vazifesini görecek zatlar, ekseriyet-i mutlaka ile Âl-i Beytten çıkacak. Teşehhüddeki ümmetin "Âl" hakkındaki duası ki: $dir. Makbul olacağını keşfetmiş, yani nasıl ki millet-i İbrahimiyede ekseriyet-i mutlaka ile nurani rehberler Hz. İbrahimin (A.S.) âlinden, neslinden olan enbiya olduğu gibi; ümmet-i Muhammediyede de (A.S.M.) vezaif-i azime-i İslâmiyette ve ekser turuk ve mesâlikinde enbiya-i benî İsrâil gibi, Aktab-ı Âl-i Beyt-i Muhammediyeyi (A.S.M.) görmüş. Onun için ( $ ) demesiyle emrolunarak, Âl-i Beyte karşı ümmetin meveddetini istemiş. Bu hakikatı te'yid eden diğer rivayetlerde ferman etmiş: "Size iki şey bırakıyorum, onlara temessük etseniz, necat bulursunuz. Biri: Kitabullah, biri: Âl-i Beytim." Çünkü: Sünnet-i Seniyyenin menbaı ve muhafızı ve her cihetle iltizam etmesiyle mükellef olan, Âl-i Beyttir. L.)

ÂL-İ İBRAHİM
Hz. İbrahim Peygamberin (A.S.) neslinden gelen ve onun mânevi yolunda yürüyenler. Bütün müslümanlar, Mü'minler.

ÂL-İ İMRÂN
İmran soyundan gelenler. (İmran ikidir. Birisi: Hz. Musa ve Harun'un (A.S.) babaları olan İmran ibn-i Yashür ibn-i Lâvi ibn-i Yakub ibn-i İshak ibn-i İbrahim'dir (A.S.) İkincisi: Hz. Meryemin babası olan İmran ibn-i Metan ki, bu da Süleyman ibn-i Dâvud ibn-i İşa neslinden, bunlar da Yahuda ibn-i Yakub neslindendirler. İki İmran arasında 1800 sene geçtiği söylenir.)

ÂL-İ İMRAN SURESİ
Kur'an-ı Kerimin üçüncü suresinin ismi olup Medine-i Münevvere'de nâzil olmuştur. Bu sureye Eman, Kenz, Ma'niyye, Mücadele, İstiğfar Suresi ve Tayyibe de denilir.

ALA
Bahşişler. Lütuflar. Nimetler. İhsanlar.

A'LA
Daha iyi. Pek iyi. En yüksek. Ziyâde ve mürtefi olan.

A'LÂ-YI İLLİYYÎN
Cennette en yüksek derece. Cenâb-ı Hakkın indinde en iyilerin ve kâmillerin derecesi.(Bak o zat öyle bir maksad, öyle bir gâye için saadet isteyip duâ ediyor ki: İnsanı ve bütün mahlukatı, esfel-i safilin olan fenâ-i mutlaka sukuttan, kıymetsizlikten, fâidesizlikten, abesiyetten a'lâ-yı illiyyîn olan kıymete, bekaya, ulvi vazifeye, mektubât-ı samedaniye olması derecesine çıkarıyor. M.N.)

A'LÂ SURESİ
Kur'an-ı Kerim'in seksenyedinci suresi olup Mekke-i Mükerreme'de nâzil olmuştur.

ALA
Yükseklik. Büyüklük. şeref. şan.

ALA
İtl. İtalyancadan gelen tabirlerin başında bulunup (usulünce, tarzında) manasını ifade eder. Meselâ: Alaturka $: Türk tarzında gibi.

ALA
f. Kirleten, kirli yapan.

ALÂ
Gr:Arabçada harf-i cerdir. Buna isim diyen de olmuştur. Müteaddit mâna ile kelimenin başına getirilir; manevî istilâ ve tefevvuk bildirmek için ekseriyâ mecrurunu istilaya delâlet eder. Bazan mecrurunun mukabiline müstâli olur. (maa) gibi müsahabet için gelir. (lâm) gibi tâlil için olur. Mücaveze için olur. Harf-i cer olan (min) mânâsına ve zarfiyyet için ve harf-i cer olan (bâ) mânâsına isim olur. "yukarıda" manasına gelir. * Üstünde, üzere.

ALABALIK
t. Akıntısı sert olan soğuk ve tatlı sularda bulunan bir cins leziz balık.

ALABANDA
İtl. Gemilerde dümeni tam sancağa veya iskeleye kırma, yahut geminin bir tarafındaki toplara ateş etme kumandası. * Mc:Şiddetle kınama ve azarlama.

ALACA BAYRAK
Tar:Ondördüncü Yeniçeri Bölüğüne verilen ad.

A'LA-D DERECAT
Derecelerin en alâsı, en yükseği.

ALA-EYYİ-HAL
Herhâlde, mutlaka, elbette, her nasıl olsa.

ALAF
(Elf. C.) Binler.

ALÂ-FETRETİN
Daim olmayarak, fasıla ile.

ALAFRANGA
İtl. Frenk tarzında olan, Fransız usulü.

ALÂ HİDE
Tek başına, münferiden, ayrıca.

ALAİK
(Alayık) Münâsebetler. Alâkalar. Mânialar.

ALÂİK-İ DÜNYEVİYE
Dünyevî alâkalar. İnsanı Cenab-ı Hakkın rızasından alıkoyan lüzumsuz işler.

ALAİM
İzler. İşaretler, deliller. (Bak: Alamet)

ALÂİM-İ SEMÂ
(Alâim-üs semâ) Al yeşil kuşak. (Bak: Kavs-ı kuzah)

ALAK
Zahmet, meşakkat gidermek.

ALAK
Sakız.

ALAK
Kan. Kızıl veya koyu ve uyuşuk kan. * Yapışkan veya ilişken nesne. * Hayvanat. * Bir işe mülâzemet eylemek. * Husumet-i lâzime veya muhabbet-i lâzime. Aşk ve muhabbet eylemek. Bir işe başlayıp o işe devamlı olmak. * Bir şeye ilişip tutulmak. * Yapışkan, balçık ve çamur. * Kadının gebe kalması. * Pıhtılaşmış kan. * Sülük. (Kamus'tan hülâsa)

ALAK-I DEM
Kan pıhtısı, pıhtılaşmış kan.

ALAK SURESİ
Kur'an-ı Kerim'in doksanaltıncı suresinin adıdır. İkra' Suresi de denilir. Mekke-i Mükerreme'de nâzil olmuştur.

ALÂKA
İlişik, rabıta, merbutiyet. * Gönül bağlama, sevgi, münasebet, taalluk, irtibat, mâlikiyet. Tasarruf. Müdâhale hakkı. Hisse. * Edb: Bir kelimenin hakiki mânâsından mecâzi mânâsına nakledilmesinin sebebidir. (Temiz ahlâklı, güzel huylu kimselere melek denildiği gibi.)

ALAKA
Kan pıhtısı. Uyuşuk kan.

ALÂKABAHŞ
f. İlgi uyandıran. Alâka uyandıran.

ALÂKADAR
Alâkalı, münâsebetdar.

ALÂ-KADR-İL-İMKAN
Olabildiği kadar. İmkânı nisbetinde.

ALÂ-KADR-İL-İSTİTAA
Elden geldiği kadar, güç yettiği nisbetinde.

ALÂ-KADR-İT-TAKA
Güç yettiği kadar.

ALÂ-KAVLİN
Bir kavle göre. Bir rivâyete nazaran.

ALÂ-KÜLLİHAL
İster istemez. Olduğu kadar. Her halde.(Ey insan düşün! Sen alâ küllihal öleceksin. L.)

A'LAL
(İllet. C.) Hastalıklar, marazlar, illetler. * Sebepler.

ALAM
(Elem. C.) Elemler. Kederler. Üzüntüler.

ALÂM-I ELİME
Çok acı ve acıklı elemler.

ALÂM-I GURBET
Vatandan ayrı kalma elemleri, gurbet acıları.

A'LAM
(Alem. C.) Alemler. Alâmetler. İzler. Nişanlar. * Bayraklar. * Büyük âlimler. * Büyük dağlar.

ALÂ-MA-FARAZALLAH
Allah'ın farzettiği üzere.

ALAMANA
İtl. Küçük odun gemisi. * Büyük balıkçı kayığı. * Büyük balıkçı kayıklarına mahsus büyük ağ, ığrıp.

ALAMAT
Uzun ince bir cins balık. (Hint denizinde çok olur ve yılana benzer.)

ALÂMAT
(Alâmet. C.) İzler, nişanlar, alâmetler, işâretler.

ALÂ-MELE'İN NAS
Herkesin önünde. Halkın huzurunda.

ALÂ-MERATİBİHİM
Rütbesine ve derecesine göre sırasıyla.

ALÂMET
İz, nişân, işâret.

ALÂMET-İ FÂRİKA
Ayırıcı işaret. Damga.

ALÂMET-İ GURUR
Gurur ve kibiri belli eden alâmet.

ÂLÂM U ASKAM
Kederler ve hastalıklar.

ALAN
Orman içinde açıklık, meydan.

ALÂNÎ
Açıkta, meydanda, herkesin gözü önünde.

ALÂNİYETEN
Herkesin önünde, açıkça, alânen.

ALÂ-RAĞM-İ ENF-İL YE'S
Ye'sin burnunu kırmak maksadiyle ve ona tahkir ile.

ALARGA
İtl. Açık deniz, engin.

ALÂ-RİVAYETİN
Rivayet edildiği üzere. Söylenenlere bakılırsa.

ALARM
Fr. Tehlike anında herkesi haberdar etmek için verilen işaret.

ALÂ-RUUS-İLEŞHAD
Aleme karşı. Herkesin gözü önünde. Halkın önünde.

ALAS
Odun kömürü.

ALAŞIM
Madenlerin eriyerek birleşmesi sonunda meydana gelen madde, halita.

ÂLÂT
(Âlet. C.) Vasıtalar. Âletler.

ÂLÂT-I BASARİYE
Gözle alâkalı gözlük, dürbün gibi optik âletler.

ÂLÂT-I CÂRİHA
Yaralayıcı âletler.

ÂLÂT-I HARBİYE
Harb âletleri, silâhlar.

ÂLÂT-I KATIA
Kesici âletler.

ÂLÂT-I NARİYYE
Ateşli silâhlar.

ÂLÂT-I RASADİYYE
Meteoroloji ve astronomi araştırmalarında kullanılan âlet ve cihazlar.

ÂLÂT-I TAB'İYYE
Baskı âletleri. Matbaa levâzımatı.

ALATURKA
İtl. Türkvari, Türk usulü, Osmanlı usulü.

ALÂ-TARİK-İL İCMAL
Kısaca, icmal yoluyla.

ALÂ-TARİK-İL MÜNAVEBE
Nöbetleşe, münâvebe yoluyla.

ALA VECH-İ ÎCAZ
İcâz yolu ile.

ALAVERE
Vapurlara kömür vermek için bordaya kurulan kademeli iskele. * Tulumbanın basıp emme suretiyle işlemesi. * Herc ü merc. Karışıklık, kargaşalık. * Bir şeyin elden ele verilerek veya atılarak aktarılması.

ALAVÎ
(İlâve. C.) İlâveler, ekler.

ALAY
(Ask.) 3-4 tabur piyade veya5 bölük süvari askerinden mürekkep kuvvet. * Debdebe ve gösterişle yapılan tören, geçit resmi. * Cemaat, topluluk, güruh, kalabalık, fevç. * Fazla miktar, muhtelif ve müteaddit kişiler veya şeyler.

ALAYBOZAN
Eskiden kullanılmış olan bir çeşit fitilli tüfek.

ALAYE
Yüksek yer, yükseklik.

ALAY EMİNİ
Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir alay askerin hesap işlerine bakan subay ki, binbaşıdan alt derecededir.

A'LÂ-YI İLLİYYÎN
(Bak: A'lâ)

ALAY İMAMI
Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir alay askere imamlık vazifesini yapan subay.

ALAYİŞ
f. Bulaşıklık, bulaşma. * Debdebe, tantana, gösteriş.

ALAZ
Alev.

ALB
(C.: Ulub) Eser. * Yaşlı keler.

ALB
Yiğit, kahraman, bahadır, cesur gibi manalara gelen bir sıfattır.

ALBASTI
Ateşli bir lohusalık hastalığı, lohusa humması.

ALBATR
f. Yumuşak ve beyaz bir çeşit mermer, kaymak taşı.

ALBAY
Yarbay ile tuğgeneral arasındaki askeri rütbede olan üstsubay.

ALBORA
İtl. (Denizcilik) Serenlerin, direklerin üzerine kaldırılıp bağlanması. * Floka küreklerinin, selâmlamak için yukarı kaldırılması. * Dalyanlarda ağın yukarı alınması ile balığın toplanması.

ALBÜM
Lât. Fotoğraf resimlerini veya sair resim, şekil ve hatıraları içine alan defter veya kitap.

ALBÜMİN
Fr. Tıb:Nebat ve hayvanların etli ve sulu kısımlarında bulunan karbon, oksijen, azot, hidrojen ve kükürt bileşiği gıdalı madde.

ALC
(C.: Uluc) Yaramaz huylu kişi.

ALCEM
Uzun boylu, uzun.

ALCÜN
Ahmak kadın. * Semiz dişi deve.

ALÇI
Sağlam harç yapmada kullanılan beyaz toz, cibs.

ALD
Boyun siniri.

ALDEHİT
Lât. Kim:Alkol veya asitlerden elde edilen kimyevi bir sıvı.

ÂLE
(C.: Al) Harbe. * (C. Alât) Çadır direği. * Edât.

ÂLE
Güneş, yağmur gibi etkenlerden korunmak için yapılmış barınak. * Fakirlik.

ÂLE
f. İlaç için kullanılan ve "Hint Sünbülü" adı verilen çiçek.

ALEBAT
Yemek kapları, çanaklar.

ALEBE
(C. Alebât) Yemek kabı, çanak.

ALE-D-DERECAT
Derecelere göre, sırayla.

ALE-D-DEVAM
Devamı üzere. Devamlı olarak.

ALEF
(C. A'lâf - Ulufe) Saman, ot, yulaf. * Hayvan yemi.

ALEF RESMİ
Hayvanların yedikleri saman ve otlardan alınan vergi.

ALEF
Cana yakın.

ÂLEK
f. İlaç için kullanılan ve "Hint Sünbülü" adı verilen bir çiçek.

ALEK
Sülük. * Kan pıhtısı.

ALEKA
(C.: Alekat) Yapışkan balçık, çamur. * Kan pıhtısı. * Uyuşmuş kan. * Sülük.

ALEKSİ
yun.Tıb: Okuma kabiliyetinin kaybedilmesi.

ALEL
İkinci defada içmek.

ALE-L-ACAİB
Tuhaf şey, şaşılacak şey.

ALE-L-ACELE
Çarçabuk, acele olarak, çabuk.

ALE-L-ADE
Adet olduğu üzere. * Bayağı, basbayağı.

ALE-L-AMYA
Körü körüne. (Bak: Alel-ımıya)

ALE-L-EKSER
Ekseriya, çok vakit.

ALE-L-FEVR
Birden, derhal, hemen.

ALE-L-GAFLE
Dalgınlığa getirerek. Dalgınlığa gelerek, boş bulunarak.

ALE-L-HADİSE
Gölge hâdise. (fr. epiphenomene)

ALE-L-HESAB
Hesâba sayarak.

ALE-L-HUSUS
Hususiyle, hepsinden önce olarak. Bâhusus.

ALE-L-IMIYA
Körü körüne, körlemeden. (Bak: Ale-l-amyâ)

ALE-L-ITLAK
Umumiyetle. Mutlaka. Bir suretle kayıtlı olmayarak. Mingayri tahsis.

ALE-L-İCMAL
Toplu olarak, topluca.

ALE-L-İNFİRAD
Ferd olarak. Birer birer.

ALE-L-İNSAN
İnsan hakkında. İnsana dâir. İnsan üzerine.

ALE-L-İSTİMRAR
Aralıksız.

ALE-L-İŞTİRAK
Birlikte, müştereken.

ALE-L-İTTİSAL
Birbiri ardınca, peş peşe, aralarında fâsıla olmadan.

ALE-L-KAİDE
(Ka, uzun okunur) Kurala, kaideye göre.

ALE-L-KAVL
Birinin sözüne, iddiasına göre.

ALE-L-KİFAYE
Yetecek kadar, kâfi gelir derecede, yeter derecede.

ALE-L-UMUM
Herkese âit. Herkes hakkında.

ÂLEM
Bütün cihan. Kâinat. * Dünya. * Her şey. * Cemaat. * Halk. * Cemiyet. Dehr. * Hususi hal ve keyfiyet. * Bir güneş ile ona tâbi olan ve etrafında devreden seyyarelerin teşkil ettiği dâire. (Cenab-ı Haktan gayrı mahlukata Âlem denmesi, mucidi olan Zât-ı Ecelle ve A'lâ Hazretlerini bilmeğe delâlette vesile olduğuna mebnidir. L.R.)(Semâvatta binler âlem var. Yıldızların bir kısmı her biri birer âlem olabilir. Yerde de her bir cins mahlukat, birer âlemdir. Hatta her bir insan dahi küçük bir âlemdir.( $) tâbiri ise, "Doğrudan doğruya, her âlem, Cenâb-ı Hakkın rububiyyeti ile idâre ve terbiye ve tedbir edilir" demektir. M.)

ÂLEM-İ ASGAR
Daha küçük âlem. En küçük âlem. * İnsan. (Nasıl ki insanın anasırları, Kâinatın unsurlarından; ve kemikleri; taş ve kayalarından; ve saçları nebat ve eşcarından, ve bedeninde cereyan eden kan ve gözünden, kulağından, burnundan ve ağzından akan ayrı ayrı suları, Arz'ın çeşmelerinden ve mâdeni sularından haber veriyorlar, delâlet edip onlara işaret ediyorlar. Aynen öyle de, insanın ruhu, âlem-i ervahtan; ve hafızaları, levh-i mahfuzdan; ve kuvve-i hayaliyeleri, âlem-i misalden.. ve hakeza.. her bir cihazı bir âlemden haber veriyorlar. Ve onların vücudlarına kat'i şehadet ederler. L.)

ÂLEM-İ BERZAH
Berzah âlemi. Kabir âlemi. (Bak: Kabr)(Âlem-i ziyâ, âlem-i hararet, âlem-i hava, âlem-i kehriba, âlem-i elektrik, âlem-i cezb, âlem-i esir, âlem-i misal, âlem-i berzah gibi âlemler arasında müzahame ve yer darlığı yoktur. Bu âlemler, hepsi de, ihtilâlsiz, müsâdemesiz küçük bir yerde içtimâ ederler. M.N.)(Nass-ı Kur'anla, şühedânın, ehl-i kuburun fevkinde bir tabaka-i hayatları vardır. Evet şüheda, hayat-ı dünyevilerini tarik-ı hakta feda ettikleri için, Cenâb-ı Hak kemâl-i kereminden onlara hayat-ı dünyeviyeye benzer, fakat kedersiz, zahmetsiz bir hayatı Âlem-i Berzahta onlara ihsan eder. Onlar kendilerini ölmüş bilmiyorlar... Yalnız kendilerinin daha iyi bir âleme gittiklerini biliyorlar... Kemâl-i saâdetle mütelezziz oluyorlar.. Ölümdeki firak acılığını hissetmiyorlar. Ehl-i kuburun çendan ruhları bâkidir, fakat kendilerini ölmüş biliyorlar. Berzahta aldıkları lezzet ve saâdet, şühedanın lezzetine yetişmez. Nasılki, iki adam bir rü'yada Cennet gibi bir güzel saraya girerler. Birisi rü'yada olduğunu bilir. Aldığı keyf ve lezzet pek noksandır. "Ben uyansam şu lezzet kaçacak" diye düşünür. Diğeri rü'yada olduğunu bilmiyor, hakiki lezzet ile hakiki saâdete mazhar olur.İşte Âlem-i Berzahtaki emvât ve şühedanın hayat-ı berzahiyyeden istifadeleri, öye farklıdır. Hadsiz vâkıatla ve rivâyatla şühedanın bu tarz-ı hayata mazhariyetleri ve kendilerini sağ bildikleri sâbit ve kat'îdir. Hatta Seyyidüşşüheda olan Hazret-i Hamza (R.A.), mükerrer vâkıatla kendine iltica eden adamları muhafaza etmesi.. ve dünyevi işlerini görmesi ve gördürmesi gibi çok vâkıatla, bu tabaka-i hayat tenvir ve isbat edilmiş. M.)

ÂLEM-İ CEBERUT
Âlem-i azamet ve kudret. (Bununla âlem-i esmâ ve sıfât kasdolunur. Muhakkıkların ekserisine göre bu, âlem-i evsattır. Yâni üstte olan Lâhut âlemi ile altta bulunan melekut âlemi arasındaki âlem. Amiriyyet-i umumiyyeyi muhit olan berzahtır. Ceberut, ibranice "kudret" mânasındadır).

ÂLEM-İ EKBER
En büyük âlem. Kâinat.(Şu kâinat denilen âlem-i ekber ve insan denilen onun misâl-i musağğarı olan âlem-i asgar, kudret ve kader kalemiyle yazılan âfâkî ve enfüsî vahdaniyet delâilini gösteriyorlar. Evet, kâinattaki san'at-ı muntazamanın küçük bir mikyasta, nümunesi insanda vardır. O daire-i kübrâdaki san'at, Sâni-i Vâhid'e şehadet ettiği gibi, şu insanda olan küçük mikyastaki hurdebini san'at dahi, yine O Sâni'a işaret eder, vahdetini gösterir. M.)

ÂLEM-İ EMİR
Sâdece bir emr-i İlâhî ile işlerin hemen olduğu âlem. Yaradılışa ait kanunlar âlemi.(Ruha bir derece müşabih ve ikisi de âlem-i emirden ve iradeden geldiklerinden masdar itibariyle ruha bir derece muvafık, fakat yalnız vücud-u hissi olmayan nevilerde hükümran olan kavânine dikkat edilse ve o namuslara bakılsa görünür ki: Eğer o kanun-u emri, vücud-u harici giyse idi o nevilerin birer ruhu olurdu. Halbuki o kanun daima bakîdir. Daima müstemir, sabittir. Hiçbir tagayyürat ve inkılâbat, o kanunların vahdetine te'sir etmez, bozmaz. Meselâ: Bir incir ağacı ölse, dağılsa; onun ruhu hükmünde olan kanun-u teşekkülâtı zerre gibi bir çekirdeğinde ölmiyerek baki kalır. İşte madem en âdi ve zaif emri kanunlar dahi böyle beka ile, devam ile alâkadardır. Elbette ruh-u insani, değil yalnız bekâ ile, belki ebed-ül âbâd ile alâkadar olmak lâzım gelir. Çünki: Ruh dahi Kur'anın nassıyla $ ferman-ı celili ile âlem-i emirden gelmiş bir kanun-u zişuur ve bir namus-u zihayattır ki; kudret-i ezeliyye, ona vücud-u harici giydirmiş. Demek, nasıl ki, sıfat-ı irâdeden ve âlem-i emirden gelen şuursuz kavanin daima veya ağleben bâki kalıyor. Aynen onların bir nevi kardeşi ve onlar gibi sıfat-ı iradenin tecellisi ve âlem-i emirden gelen ruh, bekâya mazhar olmak daha ziyade kat'idir, lâyıktır. Çünki zivücuttur, hakikat-ı hariciye sahibidir. Hem onlardan daha ulvidir. Çünki zişuurdur. Hem onlardan daha daimidir, daha kıymettardır. Çünki zihayattır. S.)(Maddiyattan olmayan, bilhassa mahiyetleri mütebayin olan bir çoklukta tasarruf eden bir zatın, o çokluğun herbirisiyle bizzat mübaşeret ve mualecesi lâzım değildir. Evet asker neferatı arasında bir kumandanın tasarrufatı, tanzimatı, ancak emir ve iradesiyle husule gelir. Eğer o kumandanlık vazifeleri ve işleri, neferata havale edilirse, her bir neferin bizzat mübaşeret ve hizmetiyle veya herbir neferin bir kumandan kesilmesiyle vücud bulacaktır. Binâenaleyh, Cenab-ı Hakk'ın mahlukatındaki tasarrufu, yalnız bir emir ve irade ile olur. Bizzat mübaşereti yoktur. Şemsin kâinatı tenvir ettiği gibi. M.N.)

ÂLEM-İ ERVAH
Ruhlar âlemi. Ruhların ve ruhanîlerin bulunduğu âlem. (Bak: Ruhaniyat)

ÂLEM-İ ESBAB
Sebepler âlemi. Her şeyin bir sebebe dayanarak olduğu âlem. Bu dünya.

ÂLEM-İ FÂNİ
Gelip geçici âlem, dünya.

ÂLEM-İ GAYB
Zâhir duygularımızla bilinemeyen ve ervah ve meleklere, cinlere mahsus olan âlem. Mâzi ve müstakbeldeki mahlukatın mânevi hayatlarının âlemi.(Her şeyin bâtını zâhirinden daha âli, daha kâmil, daha lâtif, daha güzel, daha müzeyyen olduğu gibi; hayatça daha kavi, şuurca daha tamdır. Ve zâhirde görünen hayat, şuur, kemâl vesaire ancak bâtından zâhire süzülen zaif bir tereşşuhdur. Yoksa bâtın câmid, meyyit olup da ilim ve hayatı dışarıya vermiş olduğuna zehaba ihtimâl yoktur. Evet karnın "miden", evinden; cildin, gömleğinden; ve kuvve-i hâfızan, senin kitabından nakş ve intizamca daha yüksek ve daha gariptir. Binâenaleyh, âlem-i melekut, âlem-i şehâdetten; âlem-i gayb, dünya ve âhiretten daha âli ve daha yüksektir. Maalesef nefs-i emmare, hevâ-i nefs ile baktığı için zâhiri hayatlı, ünsiyetli bir perde gibi meyyit ve zulmetli ve vahşetli zannettiği bâtın üstüne serilmiş olduğunu görüyor. M.N.)

ÂLEM-İ HÂB
Uyku ve rüyâ âlemi. Bazan âlem-i mâna, âlem-i misal, âlem-i nevm gibi tâbirler de kullanılır.

ÂLEM-İ İSLÂM
İslâm dünyası. İslâm milletleri. (Ey âlem-i İslâm, uyan! Kur'ana sarıl! İslâmiyete maddi ve manevi bütün varlığınla müteveccih ol! Ve ey Kur'ana bin yıllık tarihinin şehadetiyle hâdim olan ve İslâmiyet nurunun zemin yüzünde naşiri bulunan yüksek ecdadın evlâdı! Kur'ana yönel ve onu anlamaya, okumaya ve onu anlatacak, onun bu zamanda bir mu'cize-i manevîsi olan Nur Risalelerini mütalaa etmeğe çalış. Lisanın, Kur'anın âyetlerini âleme duyururken, hâl ve etvar ve ahlâkın da onun manasını neşretsin; lisan-ı hâlin ile de Kur'anı oku. O zaman sen dünyanın efendisi, âlemin reisi ve insaniyetin vasıta-i saadeti olursun! Ey asırlardan beri Kur'anın bayraktarlığı vazifesiyle cihanda en mukaddes ve muhterem bir mevki-i muallâyı ihraz etmiş olan ecdadın evlâdı ve torunları! Uyanınız, âlem-i İslâmın fecr-i sadıkında gaflette bulunmak, kat'iyyen akıl kârı değil! Yine âlem-i İslâmın intibahında rehber olmak, arkadaş kardeş olmak için Kur'anın ve İmanın nuruyla münevver olarak İslâmiyetin terbiyesiyle tekemmül edip hakiki medeniyet-i insaniye ve terakki olan medeniyet-i İslâmiyyeye sarılmak ve onu, hâl ve harekâtında kendine rehber eylemek lâzımdır. T.H.)

ÂLEM-İ KEVN
Varlık âlemi. Kâinat.

ÂLEM-İ KEVN Ü FESAD
Cismani âlem. Bir taraftan vücuda gelip, diğer taraftan da harab olan fâni âlem.

ÂLEM-İ MA'NA
Mâna âlemi, bazı ehline münkeşif olan âlem, mânen anlaşılan ve bilinen âlem.

ÂLEM-İ MELEKUT
Melekut âlemi. (Bak: Melekût)

ÂLEM-İ MENÂM
Uyku âlemi, rüya âlemi.

ÂLEM-İ MİSÂL
Rüyâda görülen âlem. Dünyada mevcud bulunan bütün eşya ve zuhura gelen bütün ef'âlin aynısı ile müretteb ve mütekevvin olan bir tarzı veya âlem-i ruhâninin bir nev'i. (L.R.)(Gördüm ki: Âlem-i misâl, nihâyetsiz fotoğraflar ve her bir fotoğraf, hadsiz hâdisât-ı dünyeviyeyi aynı zamanda hiç karıştırmıgirsin bir tarafına ..!!! alıyor. Binler dünya kadar büyük ve geniş bir sinema-i uhreviyye ve fâniyatın fâni ve zâil hallerini ve vaziyetlerini ve geçici hayatlarının meyvelerini sermedi temâşâgâhlarda ve Cennette Saadet-i ebediyye ashâblarına dünya macerâlarını ve eski hâtıralarını levhaları ile gözlerine göstermek için pek büyük bir fotoğraf makinesi olarak bildim. S.) (Bak: Âlem-i hâb)

ÂLEM-İ NÂSUT
İnsanlar âlemi ve dünya hayatı. Mahlukiyet. Âlem-i Lâhut'un zıddı.

ÂLEM-İ SABAVET
Çocukluk dünyası.

ÂLEM-İ SİYASET
Siyâset dünyası, siyaset âlemi.

ÂLEM-İ SÜFLÎ
Süflilerin âlemi. Dünyâ âlemi. Âlem-i şehadet, âlem-i nâsut. (Bak: Nâsut)(Şu kâinata nazar-ı hikmetle bakıldığı vakit, azim bir şecere mânasında görünür. Ve şecerenin nasıl dalları, yaprakları, çiçekleri, meyveleri vardır. Şu şecere-i hilkatin de bir şıkkı olan âlem-i süflinin: Anasır, dalları; nebatat ve eşcar, yaprakları; hayvanat, çiçekleri; insan, meyveleri hükmünde görünür. Sâni-i zülcelâl'in, ağaçlar hakkında câri olan bir kanunu, elbette şu şecere-i âzamda da câri olmak, mukteza-yı ism-i Hakîm'dir. S.)

ÂLEM-İ ŞAHADET
Şahâdet âlemi. Bu dünya. Cenâb-ı Hakkın âyetlerine ve emirlerine imân edenlerin, hakka, hakikate şahadette bulundukları ve Allah'a itaat ve ibadetle mükellef oldukları dünya âlemi.(Âlem-i şahadet, avâlim-i guyub üstünde tenteneli bir perdedir. M.)

ÂLEM-İ ŞUHUD
Bilip keşfedilen, görür gibi bilinen âlem. Görünen âlem. Dünya. Kâinat.

ÂLEM-İ TEKVİN
Devamlı değişen. Vücud ve hudus âlemi.

ÂLEM-İ ULVÎ
Ulvi âlem, ruhlar âlemi.

ÂLEM-İ ZUHUR
Görünen âlem, şahâdet âlemi, şu anda içinde yaşadığımız âlem.

A'LEM
Daha iyi bilen. En iyi bilen. * Yarık dudaklı. * Alâmetli, belirtili.

A'LEM-İ ÜLEMÂ
Alimlerin âlimi. Alimlerin en çok bilgilisi, büyüğü.

ALEM
Bayrak. * Nişan, işâret. * Özel isim. * Mc:Yüksek dağ. * Büyük âlim. * Üst dudakta olan yarık.

ALEM-İ ZÂTÎ
Zata âit isim, zatına âit işâret, zâtına mahsus alâmet, delil.(Evet, Zât-ı Akdes'in alem-i zâtîsi ve en âzamî ismi olan Lafzullahtan sonra en âzam ismi olan Rahman, rızka bakar. Ve rızıktaki şükür ile ona yetişilir. Hem Rahman'ın en zâhir mânası, Rezzak'tır. M.)

ÂLEMANE
f. Dünya ile ilgili. Dünyevî.

ÂLEMÂRÂ
f. Dünyayı, âlemi süsleyen.

ALEMDAR
Bayrağı veya sancağı taşıyan. Bayraktar, sancaktar.

ALEMDÂR-I NEBİ
Peygamberimizin (A.S.M.) bayraktarı olan Hz. Ebu Eyyub-il-Ensarî (R.A.)

ALEMDARÎ
Bayraktarlık.

ALEMEFRAZ
Bayrak kaldıran, bayrak çeken.

ÂLEM-EFRUZ
f. Âlemi parlatan, bütün âleme ışık saçan.

ÂLEMEYN
İki âlem. Dünya ve âhiret.

ÂLEMGİR
f. Bütün âleme yayılan, cihanı kaplayan, dünyayı zapteden.

ALEMÎ
(Alem. den) Has isimle alâkalı. Aleme aid.

ÂLEMÎ
(C.: Âlemiyan) (Âlem. den) Dünyaya ait. İnsan.

ÂLEMÎN
(Bak: Âlemûn)

ÂLEMİYAN
(Âlemî. C.) Âleme mensub olanlar, insanlar.

ÂLEMNÜMA
f. Dünyayı gösteren.

ÂLEM-PENAH
f. Cihanın sığındığı (yer veya saha).

ÂLEMPESEND
f. Bütün herkesin hoşuna gidip beğendiği şey.

ÂLEM-SUZ
f. Cihanı yakan.

ÂLEMŞÜMUL
Bütün dünyayı alâkadar eden, dünyayı kaplayan ve her yerde tanınmış olan.

ÂLEM-TAB
f. Dünyayı aydınlatan, cihanı parlatan.

ÂLEMÛN (ÂLEMÎN)
(Âlem. C.) Âlemler.

ALEN
Aşikâr, apaçık, meydanda olma.

ALENDA
(C. Alânid) Çok sağlam nesne.

ALENDAT
Kuvvetli deve.

ALENDAT
Katı, sağlam nesne.

ALENEN
Gizli olmayarak, açıktan.

ALENG
f. Hücum eden asker. * Siper, istihkâm.

ALENİ
Açık olarak, meydanda. Gizli olmayarak.

ALENİYYE
Açık, aleni, göz önünde.

ALENİYYET
Göz önünde olma.

ALENKED
Çok sağlam nesne.

ALER-R-RAĞM
Rağmen.

ALER-RE'S
Baş üstüne. Hemen. Derhâl.

ALER-RE'Sİ-VEL-AYN
Baş ve göz üstüne. (Gelen misafire karşı veya bir işi deruhte edeceğine karşı hürmet ve memnuniyetle kabul ettiğini ifâde için söylenir.)

ALES
Şiddetli kıtal.

ALES
Bir cins buğday ki bir kabuk içinde iki tane olur. * Buğday arasında biten çavdar ve mercimek. * Büyük kene. * Bir nevi karınca. * Katı, sağlam nesne.

ALE-S-SABAH
Erkenden, sabahın ilk saatlerinde.

ALE-S-SEHER
Gün doğmadan evvel, seher vakti.

ALE-S-SEVİYYE
Bir seviyede, aynı boyda. * Müsâvat üzere.

ALESSEVRİ VELHUT
(Ale-s-sevri ve-l hut) Öküz ve balık üzerinde.Risale-i Nur Külliyatından Lem'alar adlı eserin Ondördüncü Lem'asında bu mevzuizah edilmiştir. Nümune olarak bir parçası aşağıda dercedilmiştir:(Hamele-i arş ve semâvat denilen melâikenin birinin ismi "Nesir" ve diğerinin ismi "Sevr" olarak dört melâikeyi, Cenâb-ı Hak, arş ve semâvata Saltanat-ı Rububiyetine nezaret etmek için tâyin ettiği gibi, semavatın bir küçük kardeşi ve seyyarelerin bir arkadaşı olan küre-i arza dahi iki melek, nâzır ve hamele olarak tayin etmiştir. O meleklerin birinin ismi"Sevr" ve diğerinin isim "Hut"dur. Ve o nâmı vermesinin sırrı şudur ki; arz iki kısımdır: Biri, su; biri, toprak. Su kısmını şenlendiren balıktır. Toprak kısmını şenlendiren, insanların medar-ı hayatı olan ziraat, öküz iledir ve öküzün omuzundadır. Küre-i arza müekkel iki melek, hem kumandan, hem nâzır olduklarından, elbette balık tâifesine ve öküz nev'ine bir cihet-i münâsebetleri bulunmak lâzımdır. Belki, o iki meleğin âlem-i melekut ve âlem-i misâldesevr ve hut suretinde temessülleri var (Haşiye). İşte bu münâsebete ve o nezârete işareten ve küre-i arzın o iki mühim nevi mahlukatına imaen lisan-ı mu'ciz-il beyan-ı Nebevi $ demiş, gayet derin ve geniş bir sahife kadar mes'eleleri havi olan bir hakikatı, gayet güzel ve kısa bir tek cümle ile ifade etmiş...İkinci Vecih : Mesela: Nasıl ki denilse: "Bu devlet ve saltanat, hangi şey üzerinde duruyor?" cevabında: $denilir. Yani: "Asker kılıncının şecaatine, kuvvetine ve memur kaleminin dirayetine ve adâletine istinad eder." Öyle de: Küre-i Arz madem zihayatın meskenidir ve zihayatın kumandanları da insandır ve insanın ehl-i sevâhil kısmının kısm-ı azamının medar-ı taayyüşleri balıktır ve ehl-i sevâhil olmıyan kısmının medâr-ı taayyüşleri, ziraatle, öküzün omuzundadır ve mühim bir medâr-ı ticareti de balıktır. Elbette devlet, seyf ve kalem üstünde durduğugibi, Küre-i Arz da, öküz ve balık üstünde duruyor denilir. Zirâ, ne vakit öküz çalışmazsa ve balık milyon yumurtayı birden doğurmazsa, o vakit insan yaşayamaz, hayat sukut eder. Halik-ı Hakim de arzı harab eder. L.)(Haşiye) : Evet Küre-i Arz, bahr-i muhit-i havâide bir sefine-i Rabbaniye ve nass-ı Hadisle âhiretin bir mezraası, yâni fidanlık tarlası olduğundan, o câmid ve şuursuz büyük gemiyi o denizde emr-i İlâhî ile, intizam ile, hikmet ile yüzdüren, kaptanlık eden melâikeye "Hut" nâmı; ve o tarlaya izn-i İlâhî ile nezaret eden melâikeye "Sevr" ismi ne kadar yakıştığı zahirdir.

ÂLET
Fakir. * Dağda ve tarlada yaptıkları künbet.

ÂLET
Bir işte veya bir san'atta kullanılan vasıta. Bir makinayı vücuda getiren ve işlemesine yardım eden parçalardan her biri. * Sebeb, vesile, vesâit. * Edevat. Avadanlık.

ÂLET-İ CERRÂHİYE
Cerrahların, yaraları tedaviye çalışan doktorların kullandıkları edevat, takım.

ÂLET-İ KATIA
Kesici âlet.

ÂLET-İ LEHV
Oyun âleti. Oyuncak. Çalgı âleti.

ÂLET-İ MUSAVVİT
Sesi nakletmeye yarıyan alet. Mikrofon.

ALETTAFSİL
Uzun uzadıya, mufassal olarak.

ALETTAHKİK
(Ale-t-tahkik) Hakikat üzere, kat'i surette. Besbelli.

ALETTAHMİN
Aşağı yukarı, tahminen.

ALETTAHSİS
Hususi olarak, bilhassa, hele, en çok.

ALETTEDRİC
Azar azar.

ALETTERTİB
Tertibli olarak, sırasıyla.

ALETTEVALİ
Arası kesilmeksizin, birbiri ardınca, arka arkaya.

ALEV
Ateşten çıkan parlak ve yanar hava. * Mızrak ucuna takılan küçük bayrak, flama.

ALEV-GİR
f. Alevlenmiş.

ALEV-HİZ
f. Parlayan, alevlenen.

ALEVÎ
Hz. Ali'ye mensub olan. Hz. Ali'ye âit ve müteallik. (Bak: şia)

ALEV-KEŞ
f. Alevden fırlayan.

ALEV-RİZ
f. Alevlenen, alev saçan.

ALEYH
(Aleyhi - Aleyhâ) (Alâ edatının zamirle birleştiği zamanki şekli.) Aleyhinde, onun hakkında, onun üzerine.

ALEYHDAR
Muhalif olan. Aynı fikirde olmayan. Zıt olan.

ALEYHİM, ALEYHİMA
Aleyh edatının cemi ve tesniye şekilleri.

ALEYHİSSALATÜ VESSELAM
Salât ve Selâm onun üzerine olsun, meâlinde Peygamberimiz Hazret-i Muhammed'in (A.S.M.) ismini duyunca söylenmesi sünnet olan bir duâdır.

ALEYKE
Senin üzerine, sana.

ALEYKÜM
Sizin üzerinize, size.

ALEYKÜM-ÜS SELÂM
Selâm sizin üzerinize olsun. (Bak: Selâm)

ALEYNA
Bizim üzerimize, bizim hakkımızda. Bize.

ALFABE
Fr. Bir lisandaki sesleri gösteren harflerin, belli bir sıraya göre dizilmiş takımı. * Okuyup yazmayı yeni öğrenecekler için başlangıç kitabı. * Bir işin başlangıcı.

ALFABETİK
Fr. Alfabe sırasına göre dizilmiş.

ALGI
(İdrak) İnsanın kendi varlığından veya çevresinden aldığı uyarımların, zihinde yorumlanması, mânalandırılması. Doğru idrak gibi yanlış idrak da olabilir. Yanlış idrak göz yanılması yâhut olmıyan bir şeyi görmek şeklinde olabilir. Dünyayı, idrak sayesinde tanıyoruz. Bir idrakte hem afâki (objektif, nesnel), hem enfüsi (sübjektif, öznel) unsurlar bulunur. Bu sebeple idrak, gerçeğin bizzat kendisi değil, gerçeğin bir yorumudur.

ALGUN
f. Kırmızı renginde, koyu ve parlak pembe.

ALH
Akıl gitmek. * Tembel olmak.

ALHAN
Deve kuşunun erkeği. * Karnı çok aç kişi.

ALHECE
Demiri ateşte kızdırıp yumuşatmak.

ÂLİ
Büyük, yüksek, şerif, celil, aziz olan.

ALİ
Üstün. Yüce. Çok büyük. Meşhur. Necib.

ALİYY-ÜL MURTAZA (R.A.)
Esedullah, Aliyy-ibni Ebi Talib, Ebutturâb, İmâm-ı Ali isimleri ile de anılır.Hz. Resul-i Ekrem'in (A.S.M.) amcası Ebu Tâlib'in oğlu olup Hicretten yirmiüç yıl önce doğmuş ve Bi'setin ikinci günü daha on yaşında iken imân etmiş, hiç putlara tapmamıştır. Bunun için mübârek ismi söylendiğinde, Kerremallâhü Veche diye tâzim edilir. Bütün gazâlarda, din muharebelerinde çok kahramanlık ve fedâkârlığından dolayı "Esedullâh: Allah'ın aslanı" nâmını da almıştır. Aşere-i Mübeşşeredendir. Ayetle medhedilmiştir. Kendinden evvelki üç Halife-i kirâma (R.A.) seve seve biat etmiş, onlara Şeyh-ül İslâm gibi hizmetlerine iştirak etmiştir. Evliyânın reisidir. Hicretin kırkıncı yılında şehid edilmiştir. (R.A.) Bu vesile ile onunla alâkalı bir dersten kısa ve mühim bir kısmı yazıyoruz:(... Hem nakl-i sahih-i kat'î ile İmam-ı Ali'ye demiş: "Sende Hazret-i İsa (A.S.) gibi iki kısım insan helâkete gider. Birisi ifrat-ı muhabbet; diğeri, ifrat-ı adâvetle. Hazret-i İsâ'ya Nasrâni, muhabbetinden hadd-i meşrudan tecavüz ile hâşâ ibnullâh dediler. Yahudi, adâvetinden tecâvüz ettiler, nübüvvetini ve kemâlini inkâr ettiler. Senin hakkında da bir kısım, hadd-i meşru'dan tecavüz edecek, muhabbetinden helâkete gidecektir." $ demiş, bir kısmı senin adâvetinden çok ileri gidecekler; onlar da Havâricdir ve Emevîlerin bir kısım müfrit taraftarlarıdır ki, onlara Nâsibe denilir.Eğer denilse: Al-i Beyte muhabbeti Kur'an emrediyor. Hazret-i Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm çok teşvik etmiş, o muhabbet Şialar için belki bir özür teşkil eder. Çünkü, ehl-i muhabbet bir derece ehl-i sekirdir. Ne için Şialar, hususan Rafiziler, o muhabbetten istifâde etmiyorlar? Belki işâret-i nebeviye ile o fart-ı muhabbetten mahkûmdurlar?"Elcevab: Muhabbet iki kısımdır: Biri; mânâ-yı harfiyle, yani Resul-ü Ekrem Aleyhhissalâtü Vesselâm hesabına, Cenâb-ı Hak namına, Hazret-i Ali ile Hasan ve Hüseyin ve Al-i Beyti (R.A.) sevmektir. Şu muhabbet Resul-ü Ekrem'in (A.S.M.) muhabbetini ziyadeleştirir. Cenab-ı Hakkın muhabbetine vesile olur. Şu muhabbet meşru'dur, ifratı zarar vermez, tecâvüz etmez, başkalarının zemmini ve adâvetini iktizâ etmez.İkincisi: Manâ-yı ismiyle muhabbettir. Yâni: Bizzat onları sever. Hazret-i Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâmı düşünmeden Hazret-i Ali'nin kahramanlıklarını ve kemâlini; ve Hazret-i Hasan ve Hüseyin'in yüksek faziletlerini düşünür; sever. Hatta Allah'ı bilmese de, Peygamberi tanımasa da yine onları sever. Bu sevmek Resul-ü Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmın muhabbetine ve Cenab-ı Hakkın muhabbetine sebebiyyet vermez; hem ifrat olsa, başkaların zemmini ve adâvetini iktiza eder.İşte işâret-i Nebeviyye ile Hazret-i Ali hakkında ziyâde muhabbetlerinden Hazret-i Ebu Bekir-i Sıddık ile Hazret-i Ömer'den teberri ettiklerinden hasârete düşmüşler ve o menfi muhabbet sebeb-i hasarettir. M.)

ÂL-İ ABA
(Bak: Âl)

ÂLİ BAHT
f. Talihli, şanslı, bahtlı.

ÂL-İ BEYT
(Bak: Âl)

ÂLİC
İki hörgüçlü büyük deve. Yumuşak nesne. * Kırda bir kumlu yer.* Alcân dedikleri otu yiyen deve.

ÂLİCAH
(Ali-câh) f. Mevkii yüksek. Yüce mevkide bulunan.

ÂLİ-CENAB
f. İyilik sahibi, yüksek ahlâklı. Cömerd. Büyük zat.

ÂLİ-D-DERECAT
Derecelerin âlisi, iyi ve şereflisi.ALİF : Yem torbası.

ÂLİ-FITRAT
Yüksek fıtratta olan.

ÂLİH
Deve kuşunun dişisi. * Hafif mizaçlı.

ÂLİH
(C.: Alihât) Mabud; tapınılan, ibadet edilen şey.

ÂLİHE
(İlah. C.) Bâtıl ilâhlar. (Bak: İlâhe)

ÂLİ-HİMMET
Himmeti yüksek. Gayreti çok.

ALÎK
Hayvana bir defada verilen yem. * Asılan torba.

ALÎK-ÜD-DEVÂB
Yem torbası.

ALİKA
İçine birşey koyacak torba. * Yem.

ÂLİ-KADR
Çok takdir edilen. Yüksek değer sahibi. Kadr ü kıymeti yüksek. * Meşhur bir çeşit lale.

ALÎL
Hasta. İlletli.(Mariz bir asrın, hasta bir unsurun, alil bir uzvun reçetesi; ittiba-ı Kur'andır. M.)

ÂLİM
Bilen, bilgili. * Çok şey bilen. * Çok okumuş, bilgiç. * İlim ile uğraşan. Hoca.(Âlim-i mürşid, koyun olmalı; kuş olmamalı. Koyun, kuzusuna süt; kuş, yavrusuna kay verir. M.)

ALÎM
Bilen. İlmi, ebedi ve ezeli olan Cenab-ı Hak. (Kur'an-ı Kerim'de bu isim 126 kerre zikredilir.)

ALİM
Üzüntülü, kederli, ıztırab çeken.

ÂLİ-MAKAM
Makamı yüksek, yeri yüksek.

ALÎM-ALLAH
Allah en iyi ve en çok bilendir (meâlinde.)

ALİM-ALLAH
Allah bilir (meâlinde yemin.)

ÂLİMAN
f. (Alim. C.) Alimler.

ÂLİMÂNE
f. Alimlere yakışır surette. Bilenlere yakışır şekilde.

ÂLÎ-MEKAN
Makamı, yeri, derecesi yüksek olan.

ÂLİM-ÜL-GAYB VE-Ş-ŞEHÂDE
Görüleni ve görülmeyeni bilen. Allah.

ALÎN
Aleni, açık.

ÂLÎ-ŞAN
şan ve şerefi yüksek olan. * Meşhur bir cins lâle.

ÂLÎ-TEBAR
f. Sülâlesi temiz ve soyu yüce olan.

ALİVRE
Elde edildiği vakit teslim edilmek üzere, bir mahsul üzerine önceden yapılan satış.

ÂLİYE
Yüksek, yüce. Şerif ve aziz olan. * Necid ve Hicaz ülkesi. * (C.: Avali) Süngü başı.

ALİYY
Necip, büyük, yüksek, meşhur, namdar, ünlü.

ÂLİYYE
Âlete mensup. Âletle alâkalı. * (C.: Alâyâ) Yemin etmek.

ALİYY-ÜL A'LA
En üstün, birincilerin birincisi. En yüksek. Pek iyi.

ÂLÎZ
f. Alihten $ veya Aliziden fiilinden emirdir. İsm-i fâili Alizende Türkçedeki mânası: Zayıf, cılız. * Farsçada: Hayvanın ürküp sıçraması, çifte atması, huysuzluk edip sıçramasına denir.

ALİZARİN
Fr. Eskiden kök boyası denilen bitkiden çıkarılırken, şimdi kimya usulleriyle hazırlanan boya maddesi.

ALİZE
Fr. Tropikal bölge denizlerinde sürekli olarak esen rüzgârın adı.

ALİZENDE
f. Çifteli at.

ALKAM
Acı salatalık, hıyar.

ALKAME
Acılık, acı tat. Acı hıyar.

ALKIŞ
Tar: Padişahlarla vezirlerin kadirlerini yükseltmek maksadıyla yapılan merasim hakkında kullanılan bir tabir.

ALKOL
Fr. Mayalanmış içkilerin damıtılmasıyla elde edilen sıvı madde. Sarhoş edici etkisi vardır. Alkollü içkiler hem beden sağlığına, hem de ruh sağlığına zararlıdır. Dinimizde her türlü alkollü içkinin azı da çoğu da haramdır.

ALLAF
Yulaf satan kimse.

ALLAH
İnsanı, dünyayı, kâinatı, görülen veya görülemiyen bütün varlıkların yaratıcısı. Allah ezelidir; yani varlığının başlangıcı yoktur, çünki yaratılmamıştır ve varlığı devamlıdır, sonsuzdur. Hiç bir şey yokken o yine vardı. Allah'ın ilmi, kudreti ve iradesi ve diğer sıfatları da sonsuzdur. O herşeyi ve hepimizi her an bilir ve görür. Allah'ı doğru olarak bilmek için ondört sıfatını doğru ve tam anlamıyla bilmek lâzımdır. Allah ismi bu sıfatları da kapsar. Allah'ın müslümanlarca zikredilen 99 ismi vardır. Bu isimler, O'nu doğru olarak bilmemiz, Allah'ı daha iyi anlamamıza yardımcı olur. Allah'a Tanrı demek çok yanlıştır. Allah isminin mânasını ifade eden başka bir kelime hiç bir dilde yoktur. Tanrı sözü müslümanlıktan önceki Türklerin şamanizm denilen batıl dinlerinde güneş ilâhı manasına gelen Tengri sözünün bugünkü dilde aldığı şeklidir.(Bütün Esmâ-i Hüsna'nın ifâde ettiği mânalar ile bütün sıfât-ı kemâliyeye Lâfza-i Celâl olan "Allah", bil'iltizam delâlet eder. Sair ism-i haslar yalnız müsemmalarına delâlet eder. Sıfatlara delâletleri yoktur. Çünki: Sıfatlar, müsemmalarına cüz olmadığı gibi aralarında lüzum-u beyyin de yoktur. Bu itibarla ne tazammunen ve ne iltizâmen sıfatlara delâletleri yoktur. Amma Lâfza-i Celâl bil-mutâbakat Zât-ı Akdese delâlet eder. Zât-ı Akdes ile sıfât-ı kemaliyye arasında lüzum-u beyyin olduğundan, sıfatlara da bil-iltizam delâlet der. Ve kezâ Uluhiyet ünvanı Sıfât-ı kemâliyyeyi istilzam etmesi ism-i has olan "Allah"ın da o sıfâtı istilzam ettiğini istilzam ediyor. Ve kezâ, "Allah" kelimesi de, nefiyden sonra sıfatlar ile beraber düşünülür. Binâenaleyh, "Lâ İlâhe İllallah" kelâmı, Esmâ-i Hüsnânın adedince kelâmları tazammun ediyor. Bu itibarla, şu Kelime-i Tevhid kelâmı delâlet ettiği sıfatlar itibariyle bir kelâm iken bin kelâm oluyor. M.N.)

ALLAHÜ A'LEM Bİ-S-SAVAB
Allah daha iyi bilir. Allah doğrusunu en iyi bilir.

ALLAK
Sakızcı.

ALLAK
Sözünde durmaz. * Hilekâr, kendisine güvenilmesi doğru olmayan.

ALLÂM
En çok bilen, her şeyi hakkı ile bilen. (Cenâb-ı Hakka mahsus bir sıfat olup, başka mahluka denemez.)

ALLÂM-ÜL GUYUB
Esma-i Hüsnadandır. Bütün gaybları, geçmişi, geleceği, hazırda olmayanı, dünyadakileri, âhirettekileri ve her şeyi bilen Cenab-ı Hak.

ALLÂME
Çok büyük alim. Meşhur olmuş büyük mütefekkir. Her ilimde ihtisas sahibi.

ALLÂME-İ KÜLL
Bir şeyin ilmine vâkıf olan. Bir hususda ihtisas sahibi olan.

ALLET
Kişinin, avreti üstüne aldığı ikinci avret. * Üvey ana.

ALLÜSİNASYON
Fr. (Bak: Hallüsinasyon)

ALMAN
Almanyalı, Cermen.

ALMANAK
Fr. Kitab biçiminde bir çeşit takvimdir. Senenin bölümlerinden başka bayram, yıldönümü gibi muayyen günleri gösterir; ayrıca astronomi, meteoroloji, istatistik bilgiler de verir.

ALOTROPİ
Kimya bakımından bir değişiklik olmadığı halde bir cismin ayrı hususiyetler göstermesi hali. Meselâ : Kırmızı ve beyaz fosfor arasında, birleşim farkı yoktur. Buna rağmen renklerinin ayrı oluşu bir alotropi halidir.

ALPAKA
Güney Amerika'da yaşayan ve büyüklüğü keçi ile deve arasında olan bir hayvan. * Bu hayvanın kılından mamul bir cins ince yünlü kumaş.

ALS
Karıştırmak.

ALTBİLİNÇ
(Bak: Şuuraltı)

ALTAYS
Düz, berrak, kaypak nesne.

ALTIN KOZAK
Padişahlar tarafından yabancı hükümdarlara gönderilen nâme-i hümayunun konulduğu muhafaza.

ALTIPATLAR
Revolver denilen mükerrer ateşli, altı mermi alan tabanca.

ALU
f. Erik, şeftali. * Tuğla fırını.

ALU-BÂLU
f. Vişne.

ALU-YU BUHARA
Türkistan eriği.

ALUD
(Alude) f. Karışmış, karışık, mülevves. Bulaşmış.

ALUDE-DÂMÂN
f. Eteği bulaşık, iffetsiz kadın.

ALUDE-GÂN
f. (Alude. C.) Suçlular, kabahatliler. Bulaşıklar, bulaşmışlar.

ALUDE-GÎ
f. Dalmış, garkolmuş. Bulaşıklık.

ALUFE
(Ulüf. C.) Hayvan yemi.

ALU-GÜRDE
f. Caneriği.

ALUK
Arzu. * Kendi yavrusundan başka yavruyu emzirmek isteyip yine burnuyla koklayıp emzirmeyen deve. * Devenin otladığı ot. * Süt.

ALUS
f. Naz veya kırgınlık sebebiyle göz ucuyla bakmak.

ALUSÎ
f. Nazlanarak göz ucu ile bakan kimse.

ALÜFTE
f. Muhabbet ve sevgiden deli gibi. * Alışık, nâmus perdesi yırtık, iffetsiz kadın. Fâhişe.

ALÜFTE-GÂN
f. (Alüfte. C.) Nâmus perdesi yırtık kadınlar. Fâhişeler.

ALÜGDE
f. Saldırıcı, şiddetle saldıran.

ALÜVYON
Nehirlerin sürükleyerek taşıdığı toprak.

ALYA
Yüksek yer, yükseklik. * Gökyüzü.

ALYAN
Uzun, iri yarı kimse.

ALYE
Fakirlik.

ALYUVAR
(Bak: Küreyvât-ı hamra)

ALZ
(C.: Alzât) Sabırsızlık. * Hastaya ârız olan titremek. * Hafiflik. * Acele

Osmanlıca Sözlük (A Harfi)-Osmanlıca Kelimeler Sözlüğü-Osmanlıca Kelimeler Anlamları.
 

RE: Osmanlıca Sözlük (A Harfi) Mesaj Yazmayin AMA'
Dağbaşlarında olan duman.

A'MA
Kör. Gözü görmeyen. * Manevi körlük, cahillik, bilgisizlik. * Yağmur bulutları.

A'MÂ-İ ELVAN
Tıb: Renk körlüğü, renkleri ayırt edememe hastalığı. Akromatopsi.

ÂMÂÇ
f. Saban demiri. * Hedef, nişan tahtası.

ÂMÂÇ-GÂH
f. Nişan atılan yer, nişan yeri. Hedef mahalli.

ÂMÂDE
f. Hazırlanmış, hazır.

ÂMÂDE-GÎ
f. Hazırlık, âmâdelik.

AMAH
f. Şiş, kabarcık.

AMÂİM
Dağınık cemaat.

AMÂİM
(İmâme. C.) Sarıklar, imâmeler.

AMÂİR
(Amâyir) (İmâret. C.) İmâretler. Mâmur etmeler. * Sâlih fakirlerin veya kendisini idare edemiyen veya çalışamıyan talebe-i ulumun, fukarâ-i sâlihînin iâşesinin te'min edilmeleri.

AMÂİR-İ HAYRİYYE
Hayır ve hayrat müesseseleri.

AMAK
(Maak ve Mauk. C.) Göz pınarları.

A'MAK
(Umk. C.) Derinlikler.

A'MAK-I HAFA
Gizlilik derinlikleri.

A'MAK-I ZEMİN
Zeminin derinlikleri.

AMAKA
Derinlik. * Iraklık.

A'MAL
(Amel. C.) Ameller. İşler. Yapılan hayırlar.

A'MÂL-İ BEŞERİYE
İnsanların amelleri, iş ve hareketleri.

A'MÂL-İ ERBAA
Mat: Dört işlem. (Toplama, çıkarma, çarpma, bölme.)

A'MÂL-İ HASENE
Güzel amel. Sevablı ve hayırlı ameller. (Bak: Amel-i sâlih)

A'MÂL-İ SÂLİHA
Allah'ın rızasına uygun, iyi ve hayırlı işler.( $) Kur'an: Sâlihatı mutlak, mübhem bırakıyor... Çünki ahlâk ve faziletler, hüsn ve hayr çoğu nisbîdirler... Nev'den nev'e geçtikçe değişir... Sınıftan sınıfa nâzil oldukça ayrılır... Mahalden mahale tebdil-i mekân ettikçe başkalaşır. Cihet muhtelif olsa, muhtelif olur. Fertten cemaate, şahıstan millete çıktıkça mahiyeti değişir.Meselâ: Cesaret, sehavet; erkekte: gayret, hamiyet, muavenete sebeptir.Karıda: Nüşuze, vekahete, zevc hakkına tecavüze sebep olabilir... Meselâ: Zaifin kaviye karşı izzet-i nefsi, kavide tekebbür olur. Kavinin zaife karşı tevazuu zaifte tezellül olur. Meselâ: Bir ulü-l emir, makamındaki ciddiyeti vekar; mahviyeti zillettir. Hânesinde ciddiyeti kibir; mahviyeti tevazudur.Meselâ: Tertib-i mukaddematta tefviz, tembelliktir... Terettüb-ü neticede, tevekküldür... Semere-i sa'yine, kısmetine rıza kanaattır. Meyl-i sa'yi kuvvetlendirir. Mevcuda iktifa dun-himmetliktir.Meselâ: Ferd mütekellim-i vahde olsa müsamahası, fedakârlığı, amel-i sâlihtir... Mütekellim-i maal-gayr olsa, hıyanet olur...Meselâ: Bir şahıs, kendi namına hazm-ı nefs eder, tefahur edemez. Millet nâmına tefâhur eder, hazm-ı nefs edemez... Herbirinde birer misâl gördün, istinbat et.Madem ki, Kur'an bütün tabakata bütün a'sarda, kâffe-i ahvâlde şâmil bir hitab-ı ezelîdir. Hem nisbî hüsn, hayr çoktur... Sâlihattaki ıtlakı, beliğane bir icaz-ı mutnebdir. Beyanda sükutu, geniş bir sözdür. Sünuhat)

A'MÂL-İ UHREVİYE
Ahirete ait iş, hareket ve ibadetler.(Bu dünya, dâr-ül-hikmettir, dâr-ül-hizmettir; dâr-ül-ücret ve mükâfat değil. Buradaki a'mâl ve hizmetlerin ücretleri Berzahta ve Ahirettedir. Buradaki a'mâl, Berzahta ve Ahirette meyve verir. Madem hakikat budur, a'mâl-i uhreviyyeye ait neticeleri dünyada istememek gerektir. Verilse de, memnunane değil, mahzunâne kabul etmek lâzımdır. Çünki: Cennet'in meyveleri gibi, kopardıkça yerine aynı gelmek sırrıyla, bâki hükmünde olan amel-i uhrevi meyvesini, bu dünyada fâni bir surette yemek, kâr-ı akıl değildir. Bâki bir lâmbayı bir dakika yaşayacak ve sönecek bir lâmba ile mübadele etmek gibidir. M.)

ÂMÂL
(Emel. C.) Emeller. Arzular. Gayeler. Dilekler. İstekler.

ÂMÂL-İ MA'SUMÂNE
Masumcasına emeller, arzular.

ÂMÂL-İ SERMEDÎ
Sermediyete âit arzu ve emeller. Cennete, ebediyyete dâir dilek ve temenniler.

ÂMÂL-İ UHREVİYE
Ahirete ait emeller, ümitler ve istekler.

AMALİKA
Çok eskiden Sina yarımadasında yaşadıkları sanılan ve gariplikleriyle şöhrete erişen bir kavim.

A'MAM
(Amm. C.) Amcalar.

AMAME
Sarık. Ammâme. Başa sarılan ve sünnet-i seniyye olan kisve. (Bak: İmâme)

AMAN
(Emân) Emniyet. İmdat. Yardım dileği. Afv, ricâ, niyâz. * Sabırsızlıkla hiddet ve infiâl ifâdesi. * Tenbih, sakındırma.

AMAN-NAME
f. Bir şahsa iltimas yapması için, başka bir kimseye hitaben yazılan pusula, yazı.

A'MAR
(Ömr. C.) Ömürler, yaşayışlar. * Mes'ut hayat. Hoşa gidecek garib ve tuhaf şeyler. * Sinler, yaşlar.

AMARE
(C.: İmâr) Fes gibi başa giyilen nesne.

AMAR(E)
f. Hesap. * Araştırma. * Tıb: Karında su toplanma hastalığı.

AMARE-GİR
f. Hesap işleriyle uğraşan kişi. Muhasebeci.

AMARİYYE
Deveye konulan mıhfe.

AMAS
şiddetli harp. * Zahmet, meşakkat.

AMAS
f. İnsan vücudunda meydana gelen sis ve kabarcık.

AMASE
şiddet. * Zulmet.

AMATÖR
Fr. Bir işi para kazanma maksadıyla değil de, zevk için yapan kimse.

AMAY
f. Süsleyen, dolduran mânasına gelir ve kelimelere eklenerek kullanılır.

AMAZON
Milattan önce yaşamış İskitlerin kadın askerlerine verilen isim. Göğüslerini dağlatarak küçükten harbe alıştırılan bu İskit kadınlarının şiddetli muharebeler yaptıkları yazılıdır. * Güney Amerika'da büyük bir nehir adı.(Evet nasıl ki tarihlerde eski zamanlarda "Amazonlar" nâmında gayet silâhşör kadınlardan mürekkeb bir tâife-i askeriye olarak harika harpler yaptıkları naklediliyor... Aynen öyle de bu zamanda zındıka dalâleti İslâmiyete karşı muharebesinde nefs-i emmarenin plâniyle şeytan kumandasına verilen fırkalardan en dehşetlisi, yarım çıplak hanımlardır ki; açık bacağı ile dehşetli bıçaklarla ehl-i imâna taarruz edip saldırıyorlar. Nikâh yolunu kapamağa, fuhuşhane yolunu genişlettirmeğe çalışarak çokların nefislerini birden esir edip kalb ve ruhlarını kebâir ile yaralıyorlar. Belki o kalblerden bir kısmını öldürüyorlar. G.R.)

AMBALAJ
Fr. Eşyayı taşınabilir bir hale koymak için sarma veya sandığa yerleştirme işi.

AMBARGO
Bir para veya malın kullanılması veya başka bir yere götürülmesi ya da bir geminin bulunduğu limandan ayrılması yasağı.

AMD
Niyet, kasıt, istek, arzu. * Direk koymak.

AMDEN
Kasten, bile bile. İsteyerek.

AME
f. Divit, yazı hokkası.

AME
Tereddüt. * Tenbellik.

AMED
Sütunlar. * Birşeye devam üzere olma. * Mülâzemet etme.

ÂMED
f. (Mâzi fiili olup mastar gibi kullanılır). Gelmek, geliş, vürud eyleme.

ÂMED Ü REFT
Geliş-gidiş.

ÂMEDE
Gelmiş. Vürud eylemiş.

ÂMEDE-GÛ
f. Hazırcevap. Düşünmeden hemen güzel söz söyleyen kimse.

ÂMEDÎ
f. Geliş.

ÂMEDİYE
f. Gümrük vergisi.

ÂMED Ü ŞÜD
Varıp gelme. Gidiş geliş; geldi gitti.

AMEH
Basiretsizlik. Tahayyür, tereddüt. Doğru ciheti bilmemek.

AMEL
İş. Çalışma. Bir emri veya vazifeyi yerine getirme. * Kâr, iş işleme. * Dini bir emri yerine getirme, tatbik etme. İtaat. İbâdet.

AMEL-İ KALİL
Amel-i kesirden az olan hareket. Bir rek'atta bir uzuvla yapılan ve namazdan sayılmayan bir hareket veya ardı ardına yapılan üçten az hareket.

AMEL-İ KESİR
Namaz içinde ve namazdan sayılmayan ve bir uzuvla ardı ardına yapılan üç hareket veya iki uzuvla yapılan bir hareket; bu hareket namazı bozar.

AMEL-İ SÂLİH
Allah rızâsına uyan hayırlı amel. Günahlardan uzak olan iş, fiil. Maddi veya mânevi hukuk-u ibâdı ifâ etmek.(Bugünlerde Kur'an-ı Hakîm'in nazarında, İmandan sonra en ziyade esas tutulan takvâ ve amel-i sâlih esaslarını düşündüm. Takvâ, menhiyyattan ve günahlardan ictinab etmek ve amel-i sâlih, emir dâiresinde hareket ve hayrat kazanmaktır. Her zaman def-i şer, celb-i nef'a râcih olmakla beraber, bu tahribat ve sefahet ve cazibedâr hevesat zamanında bu takvâ olan, def-i mefasid ve terk-i kebâir üss-ül esas olup, büyük bir rüchaniyyet kesbetmiş. Bu zamanda tahribat ve menfi cereyan dehşetlendiği için, takvâ, bu tahribata karşı en büyük esastır. Farzlarını yapan, kebireleri işlemiyen kurtulur. Böyle kebâir-i azime içinde amel-i sâlihin ihlasla muvaffakiyyeti pek azdır. Hem az bir amel-i sâlih bu ağır şerait içinde çok hükmündedir. Hem takvâ içinde bir nevi amel-i sâlih var. Çünkü, bir haramın terki vacibdir. Bir vacibi işlemek, çok sünnetlere mukabil sevabı var.Takva; böyle zamanlarda, binler günahın tehacümünde bir tek ictinab, az bir amelle, yüzler günah terkinde, yüzer vacib işlenmiş oluyor. Bu ehemmiyetli nokta; niyetiyle, takvâ namıyla ve günahtan kaçınmak kasdıyla menfî ibâdetten gelen ehemmiyetli a'mâl-i sâlihadır... K.)

AMEL-İ TÂLİH
Yaramaz iş, makbul olmayan amel.

AMEL-İ UHREVÎ
Âhirete ait amel. (Ey nefis! Az bir ömürde hadsiz bir amel-i uhrevi istersen ve herbir dakika-i ömrünü bir ömür kadar faideli görmek istersen ve âdetini ibadete ve gafletini huzura kalbetmeyi seversen, Sünnet-i Seniyyeye ittiba et. Çünki: Bir muamele-i şer'iyyeye tatbik-i amel ettiğin vakit, bir nevi huzur veriyor. Bir nevi ibadet oluyor. Uhrevi çok meyveler veriyor. Meselâ: Bir şey'i satın aldın. İcab ve kabul-ü şer'iyyeyi tatbik ettiğin dakikada, o âdi alışverişin bir ibadet hükmünü alır. O tahattur-u hükm-ü şer'i, bir tasavvur-u vahiy verir. O dahi,şarii düşünmekle bir teveccüh-ü ilâhi verir. O dahi, bir huzur verir. Demek Sünnet-i Seniyyeye tatbik-i amel etmekle bu fâni ömür, bâki meyveler verecek bir hayat-ı ebediyyeye medar olacak olan faideler elde edilir. S.)

AMELE
(Âmil. C.) Âmiller. Amel edenler. * Irgat, işçi.

AMELEHU
Tarafından yapıldı. mânâsına gelir ve bir sanat eserinde san'atkârın imzasından önce yazılır.

AMELEN
Bilfiil, işleyerek, fiilen, çalışarak.

AMELÎ
(Ameliyye) Amele mensup ve müteallik olan. Fiil olarak. İşlemek suretiyle. Pratik. Tecrübeli.

AMELİYYAT
Ameller. işler. * Bir bilginin iş olarak tatbiki. * Tıb: Operatörlük. Cerrahlık.

AMELLES
Kuvvetli adam. * Kurt. * Yavuz, çirkin at.

AMELLET
Sağlam, muhkem, katı nesne.

AMELMANDE
f. İş yapmaz hâle gelmiş olan. Muattal. Battal. Çok yaşlı. Sakat veya hasta olup çalışamaz hâle gelmiş olan.

AMELNÜVİS
f. Kasların çalışmasındaki değişiklikleri işaretleyen âlet.

AMEN
Bir yerde mukim olmak, ikamet etmek.

ÂMEN
Çok veya en emin ve güvenilir.

ÂMENNA
İnandık, öylece kabul ederiz, ona diyecek yok (meâlindedir.)

ÂMENTÜ
İmân ettim demek olup Ehl-i Sünnet Mezhebi olan mü'minlerin iman esaslarını kısaca toplayan ifâdenin has ismidir.

AMER
(Amr, ömr, imâret) Muammer eylemek. Çok zaman yaşayıp kalmak. Muammer olmak.

A'MER
Yaşlı kişi. İhtiyar.

AMEŞ
Gözü zayıf olan, gözü yaşlanıp durmadan akan.

A'MEŞ
Gözünün yaşı durmayıp akan. * Tomlaç gözlü.

AMEYSEL
Arslan. * Şişman, büyük deve. * Kaftanını yere sürüyerek gezen tembel kimse. * Uzun kuyruklu geyik. * Enli nesne. * Kerim, şerif nesne.

AMİ
Senevî, yıllık. * Avamca. İleri gelenden olmayan. Câhil. Havassa âit olmayan. Avama âit ve müteallik.

ÂMİD
Diyarbakır'ın önceki adı.

AMİD
Çok hasta. * Aşk hastası. * Başlıca nokta. * Önder, şef, komutan. Rehber. * Haraç alan kimse.

A'MİDE
(Amud. C.) Direkler. Temeller. Sütunlar. * Mc: Büyük kimseler. Büyükler.

AMİG(E)
f. Karışık. * Hakikat. * Mc: Çiftleşme.

AMİH
Şaşkın, şaşırmış, şaşakalmış.

AMİHTE
f. Karışmış, karışık.

AMİHTE-GÎ
f. Karışmış olma.

AMİJE
f. Şair. * Karışmış, karışık.

AMİK
Hicaz vilâyetinde ulu bir ağaç.

AMİK(A)
Dibi çok aşağıda, derin. * Mc: İnceden inceye pek ziyade araştırma ve düşünceden sonra anlaşılabilen derin ve ince mes'ele.

AMİL
Arzusu, isteği olan.

ÂMİL
Yapan. İşleyen. *Sebep. * Vergi tahsiline memur kimse. * Mütevelli. * Vâli. *Gr: İraba te'sir eden yüz şeyden altmışı. (Yalnız ismi mecrur yapanlar yirmi adettir).

ÂMİLE
(C.: Avâmil) (Amel. den) Bacak, ayak.

ÂMİLETÂN
İki ayak, çift bacak.

AMÎM
Herkese mahsus. Umuma âit. * (C.: Umem) Tam, tamam.

AMÎM-ÜL İHSAN
Bağışı, bahşişi, ihsanı bol ve umumi olan.

AMİN
Yâ Rabbi! Öyle olsun, kabul eyle! (meâlinde olup, duânın sonunda söylenir). İncil'de iki yerde geçer. Tevrat'ta da geçer. İbranice ve Süryanicede de vardır. Hakikat, çok doğru, tamam mânâsındadır.

AMİN
Kim. Hususiyetleri ve yapıları bakımından amonyaka benzeyen kimyevi maddelerin cins adı.

AMİN
İlerlemeyen. Yerinde sâbit ikamet eden.

ÂMİN
(Emn. den) Gönlü müsterih, kalbinde korku bulunmayan. * Emniyet ver.

AMİN ALAYI
Eskiden çocukların ilk okula başladığı gün yapılan merasim.

ÂMİNE
Emin olan. Kalbinde korku olmayan kadın. * Peygamberimiz Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâmın öz annesinin adı. Yirmi sene yaşamıştır. Hazret-i İbrahim Aleyhisselâmın dini üzere idi. (R. Aleyha)

AMİNEN
Emniyet ve huzur içinde, selâmetle, emin olarak. Sağlam olarak.

AMİN-HAN
(C.: Aminhânân) f. Amin diyen.

AMİR
Şen, mamur.

AMİR
Mâmur eden, harâbelikten kurtaran, şenlendiren. * İmâr olunmuş. * Devlete âit, mirî.

ÂMİR(E)
Büyük me'mur. Emreden, iş gösteren. * Huk: Bir kimseyi öldürmek veya bir uzvunu kesmek ve sakatlamak tehdidiyle bir filli yapmaya veya yapmamaya zorlayan ve bu tehdidi yapmaya muktedir olan kimse. (Bak: İhcâc)

ÂMİR-İ MUTLAK
Kayıtsız şartsız herşeye hâkim olan.

ÂMİR-İ MÜSTAKİL
Hiç kimseye bağlı olmayan ve istiklâl sahibi olan âmir, kumandan.

ÂMİR-İ VİCDANÎ
Vicdana emreden, vicdanı çalıştıran.

AMİRAL
Emir-ül bahr, Emir-ül-mâ. Bahriye kumandanı, kaptan. Deniz generali.

ÂMİRANE
f. Emredercesine. Amir imiş gibi. * Emreden büyük kimseye yakışır şekilde.

ÂMİRİYYET
Kumandanlık hâli. * Amir, emredici olmak.(Evet, bu kâinata geniş bir dikkat ile bakan; kâinatı gayet haşmetli ve gayet faaliyetli bir memleket, belki idâresi gayet hikmetli ve hâkimiyeti gayet kuvvetli bir şehir hükmünde görür, her şeyi ve her nev'i birer vazife ile musahharâne meşgul bulur. $ âyetinin askerlik mânasını ihsas eden temsiline göre: Zerrât ordusundan ve nebatât fırkalarından ve hayvanât taburlarından, tâ yıldızlar ordusuna kadar olan Cünud-u Rabbaniyeden, o küçücük memurlarda ve bu pek büyük askerlerde hâkimâne tekvini emirlerin, âmirane hükümlerin, şâhâne kanunların cereyanları, bedâhetle bir Hâkimiyet-i Mutlakanın ve bir âmiriyet-i külliyenin vücuduna delâlet ederler. ş.)

ÂMİRZİŞ
f. Allah'ın afvetmesi, bağışlaması. * Bağışlama, afvetme.

ÂMİRZ-KÂR
f. Bağışlayan, affeden Allah. * Affeden, bağışlayan.

Osmanlıca Sözlük (A Harfi)-Osmanlıca Kelimeler Sözlüğü-Osmanlıca Kelimeler Anlamları.
 

RE: Osmanlıca Sözlük (A Harfi) Mesaj Yazmayin ÂRSIZ
Bî-ar, utanmaz, arsız.

ÂR Ü NAMUS
Utanma, haya ve namus.

ÂRÂ
f. Süsleyen. Bezeyen.

ÂRÂ
Fikirler. Reyler.

ARÂ
Mıntıka, bölge. * Komşuluk. * Avlu. * Çıplaklık. * Geniş, çıplak arazi.

ÂRÂB
(İrb ve İrbe. C.) Hacetler. * Uzuvlar. * Akıllar, zekâlar. * Hileler, oyunlar.

ARAB
Ceziret-ül Arab, Şam, Hicaz, Irak, Yemen, Mısır ve Afrika'nın şimâlinde yaşayan geniş bir kavmin adı.

A'RAB
Göçebe Araplar, çölde yaşayan Araplar.

ARÂBE
(C: Arâbât) Keçi veya koyunun memesine geçirilen torba. * Açık saçık konuşma.

ARABE
(Arben) Yemek yeme.

ARABESK
Süslemede kullanılan bir çeşit tezyinat.

ARABÎ
Arabça, Arab dili. Arab kavmine mensub.

A'RABÎ
Çölde yaşayan Arab.

ARABİSTAN
f. Arap ülkesi. Arapların yaşadığı ülke.

ARABİYYAT
(Arabiyyet. C.) Arapçaya dâir ilimler, kitab veya fikirler. Arap edebiyatı.

ARABİYYET
Arapça ile ilgili olan (İlim, fikir veya kitap). Arap edebiyatı.

A'RAC
Anadan doğma topal (aksak).

ARAC
f. Dirsek.

ARADÎN
(Bak: Eradîn)

A'RAF
(Arf. C.) Sırt, tepe. Özel manası Cennetle Cehennem arası bir yer.(Arf, herhangi bir yüksek yer demektir ki, bu münâsebetle atın yelesine, horozun ibiğine arf denilmiştir.)(A'raf, meşhur bir kavle göre Cennet ile Cehennem arasındaki hicabın, surun yüksek tepeleri demek olur. İbni Abbastan sıratın şerefeleri diye bir kavil de mervidir. Fakat Hasanı Basri Hazretleri demiştir ki, A'raf ma'rifettendir. Ve mânâ "Ehl-i Cennet ile ehl-i Nârı simalarından tanımak üzere bir takım rical vardır demektir. Kendisine bu rical "hasenat ve seyyiatları müsavi olan kimselerdir" denildikte dizine vurmuş ve bunlar, demiş, Allah tealânın ehl-i Cennet ile ehl-i Nârı tanımak ve birbirinden temyiz etmek üzere tâyin buyurduğu bir kavmdir. Vallahi bilmem belki bazısı şimdi beraberimizdedir. Hâsılı A'raf üzerindeki ricalin tefsirinde başlıca iki kavil vardır. Birincisi Ebu Huzeyfe ve saireden mervi olduğu üzere bunlar amelde kusur etmiş ve mizanda hasenat ve seyyiatları müsavi gelmiş bir taife-i muvahhidindir ki Cennet ile Cehennem arasında bir müddet kalırlar. Sonra Allah Tealâ haklarında bir hüküm verir. (İkincisi) Bunlar Enbiya, şühedâ, ahyar, ulemâ veya rical suretinde görünür. Melâike gibi dereceleri yüksek bir takım zevattır.) (E.T.)

A'RAF
(Örf. C.) Âdetler, örfler, an'aneler.

A'RAF SURESİ
Kur'an-ı Kerim'in 7. suresidir. Mekke-i Mükerremede nâzil olmuştur. Suret-ül Mikat, Suret-ül Misak, Elif lâm mim sâd gibi isimleri de vardır.

ARAFAT
Mekkenin 16 kilometre doğusunda Hacıların arefe günü toplandıkları tepe ve bunun eteğindeki ova. Tepenin diğer bir adı Cebel-ür Rahme (Rahmet dağı)dır. Adem (A.S.) ile Havva anamız Cennet'ten çıkarıldıktan sonra burada bir araya geldiler. İbrahim Peygamber (A.S.) Cebrail ile burada konuştu. Hz. Muhammed (ASM) yüzbin insana hitab eden veda hutbesini burada okudu. İnsan haklarını 14 asır önce burada dünyaya ilan etti.

ARAFET
(C: Avârif) Atâ, ihsan, hediye.

ARAHİM
Büyük olan şey. * Bir cins beyaz büyük mantar.

ARAİS
(Arûs. C.) Gelinler. * Güneşler. * Gökler.

ARAİZ
(Ariza. C.) Arz olunan meseleler. Küçükten büyüğe yazılan yazılar.

A'RAK
(Irk. C.) Kökler, damarlar.

ARAK
Ter, rutubet.* Dağdaki yol. * Çukur. * Deve izleri. * Sıra sıra olan şey. * Zenbil. * Menfaat, sevab, karşılık. * Süt.

ARAK
Kalabalık, izdiham.

ARAK-ÇİN
Kavuğun altına giyilen takke.

ARAK-DAR
f. Terli.

ARAKÎ
Terle ilgili, tere mensub.

ARAKİYYE
Yünden yapılan bir cins külâhtır ki, bilhassa dervişler kullanırlar.

ARAKK
Çok ince. En ince. Ziyâde rakik olan.

ARAKNAK
f. Terlemiş, terden ıslanmış, ter içinde kalmış.

ARAKRİZ
f. Terliyen, ter döken.

ÂRÂM
(İrem. C.) Çölde, sahrada konulan hususi nişan.

ÂRÂM
f. Durma, dinlenme. * Yerleşme, rahat etme, karar kılma. * Eğlenme.

ÂRÂM-I CÂN
Gönül rahatı. * Sevgili, sevilen güzel.

ÂRÂM-I DİL
Sevgili, sevilen güzel. * Gönül rahatı.

ÂRÂM-BAHŞ
f. Dinlendirici, dinlendiren, ârâm veren.

ÂRÂM-CÛ
f. Dinlenmek isteyen.

ÂRÂM-CÛYANE
f. Dinlenmek isteyene yakışır şekilde.

ÂRÂM-GÂH
f. Dinlenilecek yer.

ÂRÂMGÂH-I EBEDÎ
Ebedi olarak dinlenilecek yer, sonsuz olarak istirahat edilen yer, mezar.

ÂRÂM-GÂR
Hiçbir sıkıntısı olmayan, rahat yaşayan adam.

ÂRÂM-GÜZİN
f. Dinlenmek için oturan, istirahat eden, dinlenen.

ÂRÂMÎ
f. Dinlenme, rahat etme.

ÂRÂMİDE
f. Rahat olan, dinlenen, sükûn halinde ve rahatta bulunan.

ÂRÂMİŞ
f. Huzur, rahat.

ARAMRAM
(Aremrem) Asker çokluğu. * Şiddetli hâl ve iş.

ARÂM-RÜBA
f. Sıkıntı veren, istirahatı bozan, rahatı kaçıran.

ARÂM-SAZ
f. Yerleşen, oturan.

ARÂM-SÛZ
f. Huzuru bozan, rahatsızlık veren.

ARAN
f. Dirsek.

ARANİK
Su kuşlarından boynu uzun bir kuş.

AR'AR
Dikenli ardıç ağacı, dağ selvisi. * Mc: Güzelin boyu bosu.

AR'AR
Arap diyârında bir yerin adı. * Bir oyun çeşidi.

AR'ARE
Dağ başı. İki burun deliğinin arası. * Servi ağacı. Çocuk oyunundan bir oyun.

ARARE
(C: Arâr) İyi kokulu bir ot. * Şiddet * Kötü ahlâk. * Evin avlusu, ev içi. * Soğuk şiddetli olmak.

ARAROT
Ufak çocuklara yedirilen besleyici bir cins nişasta ki, Amerika'da hasıl olan bir kökten çıkarılır.

A'RÂS
Düğünler. * (İrs.C.) Evliler. * (Urs. C.) Nikâh merasimleri.

ARAS
Yorgunluk, bitkinlik. * Hayranlık.

ARASAT
(Aresât) Mahşer yeri. Haşir ve neşir meydanı.

ARASTE
f. Bezenmiş süslenmiş. * Çarşının bir esnafa mahsus kısmı. * Vaktiyle ordu çarşısı, ordugâhta kurulan seyyar çarşı.

ARASTE-GÎ
f. Süslülük, bezenmişlik, ârâstelik.

A'RAŞ
(Arş. C.) Tahtlar. * Çatılar, damlar.

ARAT
Bölge, mıntıka. * Avlu.

ARAYENDE
f. Düzen verici, süsleyici.

ARAYÎ
f. Süsleyicilik.

ARAYİŞ
f. Süs, zinet. * Süsleme.

ARAZ
İşâret, alâmet. * Tesâdüf, rast gelme. * Kaza. Felâket. Zâtî olmayan hâl ve keyfiyet. * Fls. Herhangi bir cevherin varlığı için zaruri olmayan vasıf. Meselâ: Şekerin beyaz rengi şekerin varlığı için zaruri değildir.

ARAZÎ
Araza âit ve mensub. Araza dâir ve ilgili.

A'RAZ
(Araz. C.) Arazlar, işaretler, nişanlar, alâmetler. * Tesadüfler. * Hastalık alâmetleri. * Kazalar, felâketler, musibetler.

ARAZAN
Rastgele, tesadüfen, tevafukan.

ARAZET
Genişlik.

A'RAZİ
Ârızî, tesâdüfî, rastgele.

ARÂZİ
(Arz. C.) Yerler. Ekilen toprak. Ekilen yerler.

ARÂZİ-İ EMİRİYYE
Huk: Beytülmâle mahsus olup devlet tarafından şahıslara dağıtılan yerler. (Tarla, çayır, koru ve emsali gibi.)

ARÂZİ-İ EMİRİYYE-İ MEVKUFE
Huk: Sadece hazine menfaatleri veya tasarruf hakları veyahut ikisi de bir hayır cemiyetine ayırılan miri arazi.

ARÂZİ-İ EMİRİYYE-İ SIRFA
Huk: Beytülmâle mahsus menfaatleri ve tasarruf haklarından hiçbiri bir cihete verilmeyip devlete ait olan ve şahıslara dağıtılan memleket arazisi.

ARÂZİ-İ GAMİRE
Huk: Harap, su baskınına uğramış veya içine henüz çift girmemiş yerler.

ARÂZİ-İ HÂLİYE
Boş, sahipsiz bırakılmış topraklar.

ARÂZİ-İ HARACİYE
Müslümanlar tarafından fetholunan ve ulul-emir tarafından müslim olmayan eski sahibi elinde bırakılan veya hâriçten müslim olmayanlar getirilerek yerleştirilen arâzi.

ARÂZİ-İ MAHLULE
Huk: Araziyi kullananın intikal sahibi mirasçı bırakmaksızın ölümüyle hükümete kalan arâzi-i emiriye.

ARÂZİ-İ MAHMİYE
Huk: Beytülmâle ait araziden, koru, mer'a, yol, pazar yerleri gibi halkın ihtiyaçlarına ayrılmış olan arâzi.

ARÂZİ-İ MEFTÛHA
Huk: Fetih hakkının taalluk ettiği yerler.

ARÂZİ-İ MEKTUME
Huk: Beytülmâle haber verilmeksizin kullanılan mahlul veya müstahik-i tapu araziler.

ARÂZİ-İ MEMLUKE
Mülkiyet yolu ile tasarruf olunan yerler. (Mülk, timar toprağı).

ARÂZİ-İ METRÛKE
Terk edilmiş, bırakılmış topraklar, araziler.

ARAZİ-İ MEVÂT
Huk: Hiç kimse tarafından kullanılmayan ve halka verilmeyen, meskun mahallerden biraz uzakta bulunan taşlık ve kıraç arazi.* İşlenmemiş toprak.

ARÂZİ-İ MEVKUFE
Vakfedilmiş yerler. Bir hayır işine devamlı surette tahsis edilmiş yerler.

ARÂZİ-İ MEVKUFE-İ SAHİHA
Huk: Arâzi-i memlükeden şartlarına uygun olarak vakfolunan yerler.

ARÂZİ-İ MİRİYE
Devlete ait arazi.

ARÂZİ-İ MUHTEKERE
Kiracısı tarafından üzerine bina yapılmak veya ağaç dikilmek üzere senelik bir ücret karşılığında kiraya verilen arazi. (Kiracı, kira bedelini her sene arâzi sahibine vererek o arâziyi devamlı sûrette elinde bulundurur.)

ARÂZİ-İ MUKADDESE
Mukaddes yerler. Kudsi topraklar.

ARÂZİ-İ MÜBÂREKE
Mübarek yer olan Hicaz.

ARÂZİ-İ MÜLKİYE
Hükümet arazisi, hükümet toprağı. Hazine arazisi.

ARÂZİ-İ MÜRFAKA
Huk: Sokaklarda oturulacak yerler ve caddelerde boş bırakılan kısımlar. Yolculara ait terkedilmiş konak yerleri, kervansaraylar.

ARÂZİ-İ MÜŞTEREKE
Huk: Çokları tarafından tasarruf olunan yer.

ARÂZİ-İ ÖŞRİYYE
Huk: Ziraat olundukça her sene hâsılatından beytülmâle, beytüssadakaya konulmak üzere, fakirlerin hakkı olan öşür alınan arâziler.

ARAZİŞ
f. Hayır ve iyilik yapma. * Tasaddukta bulunmak.

ARBEDE
Cidal, kavga, patırtı.

ARBEDE-CÛ
Patırtıcı, gürültücü, kavgacı.

ARBEDE-CÛYÂNE
f. Kavga çıkartmağa yeltenerek.

ARBEDE-SÂZÎ
f. Gürültücülük, kavgacılık.

ARC
Mekke ile Medine arasında bir mevzi. * Deve sürücüsü.

ARCA
(Müz: Arec) Topal ve aksak kişi. * Sırtlan.

ARCELE
Sürü, hayvan topluluğu. * Yayalar cemaati. * At sürüsü.

ARD
f. Buğday ve diğer tahıllardan öğütülen un. * Buğdayı değirmen taşına akıtan oluk.

ARDA
Vaktiyle bazı çavuşların elde tuttukları uzun değnek. * Nişan almak için dikilen değnek.

ARDA
Çıkrıkçı kalemi.

ARD-BİZ
f. Elek, un eleği. * Elekle un eleyen kişi.

ARDHALE
f. Bulamaç adı verilen yemek.

ARDİN
f. Deneme, imtihan, tecrübe.

ARDİYYE
Ticaret eşyasının saklandığı yer. * Böyle bir yerde saklanan eşya için ödenen ücret.

ARDTÛLE
f. Bulamaç denilen yemek.

ARE
Borç olarak alınan veya verilen şey.

AREB
Şehir ehli olanlar. * Mide fesâdı.

AREB
Çok açıkgöz, en akıllı.

ÂREC
f. Dirsek, kolun arka tarafı.

AREC
Topallık, aksaklık.

A'REC
Topal, aksak.

ARECAN
Aksak ve topal kişinin yürümesi.

A'REF
Pek ma'ruf, çok bilen. Arif. * Çok anlayışlı, fazla bilgili. * Yelesi ve boynu uzun olan at.

AREFE
Kurban bayramından bir evvelki gün.

AREKİYYE
Zinâkâr kadın.

AREKREK
Aceleci, acul. * Kuvvetli büyük deve.

A'REM
Alacalı, benekli (şey).

AREMET
Savurmak için dövülüp toplanmış harman.

AREMİDE
f. İstirahat eden, dinlenen. Rahat kişi.

AREMREM
Kalabalık ordu, çok fazla asker.

AREN
Davar ayağında olan kuru kemre. * Yarık. * Bir nesne yumuşak olmak.

ARENC
f. Dirsek. * Gidiş, tarz, usül, metod.

ARENDE
f. Birşey getiren kimse.

ARENG
f. Dirsek. * Dert, keder. * Hile, dubârâ. * Tarz, tavır, üslüb. * Vali, hakim. * Zannolunur ki, galiba, öyledir, benzer gibi bir yakınlık ve benzerlik ifâde eder.

AREOMETRE
yun. Sıvıların yoğunluk derecesini ölçmeye yarayan âlet. Arşimet'in keşfettiği kanuna istinad edilerek yapılan bu alet, içi boş cam bir silindir ile bunun üst kısmındaki dereceli bir çubuktan ibarettir.

ARES
Hayranlık.

ARESTE
f. Süslenmiş, bezenmiş.

ARET
f. Dirsek.

ARF
(C: A'râf) Rüzgâr. * El ayasında çıkan çıban.

ARF
Güzel koku. * Yüksek yer. * Atın yelesi. * Horozun ibiği.

ARFA
(Müz: A'raf) Yeleli. * Sırtlan.

ARGO
Fr. Bir meslek veya topluluk sınıfı arasında kullanılan özel söz. * Mc: Serserilerin ve külhanbeylerin kullandığı söz veya deyim.

ARGON
yun. Kim: A sembolü ile gösterilen renksiz, kokusuz ve tatsız bir gaz. Havada % 1 nisbetinde bulunur.

ARIK
Uykusuz kimse, uykusuz olma halindeki.

ARINMAK
t. Temizlenmek, pâk olmak.

ÂRIZ
Sonradan olan şey. Bir şeyin zâtına ve hakikatına ait ve lâzım olmayıp başka bir varlıktan bazan vâki ve kaim olan. Takılan. Yapışan. * Bir şeyi arz ve takdim edici olan. * Kalın ve geniş bulut. * Ön dişlerin haricindeki onaltı dişin herbiri. * İnsanın yanağı. * Hasta olduğundan dolayı kesilen deve. * Seyrek sakallı kimse. (Bak: İctima-i zıddeyn) * (Arz. dan) Gelen. * Tesadüfî vakıa. * Dağ, bulut. v.s. gibi görmeye mâni olan herşey. * Yanak.

ÂRIZA
Sonradan olan, noksanlık. * İsabet eden belâ ve keder. * Bozulma. * Gelip geçici. * Hariçten gelen te'sirle olan. * Bir şeyin olmasına veya görülmesine mâni olan birşey.

ÂRIZAN
(Ârız. dan) Geçici olarak. * Tesadüfen, tevafukan, rast gele.

ÂRIZAN
İki yanak.

ÂRIZÎ
Zâtî ve irsî olmayıp sonradan hâsıl olan. Zâtî ve esastan olmayıp sonradan zuhur ve taalluk eden. Muvakkat, geçici.

ÂRÎ
Pâk, pislikten uzak. * Hür.

ÂRÎ
Hind-Avrupa dil ailesinden olan ırk veya kimse. * f. Evet.

ÂRİB
Halis Arap cinsinden olan.

ÂRİC
(Uruc. dan) Yukarı çıkıp yükselen. Çıkıp inen. Uruc eden. * Topal, aksak, noksan.

ÂRİF
(İrfan. dan) Bilen, bilgide ileri olan. Aşinâ, vâkıf. Hakkı, hakkı ile bilen. * Sabırlı ve mütehammil. * Çok düşünmeğe ihtiyaç kalmaksızın, tekellüfsüz gördüğünü bilen ve anlayan. * Zevkî ve vicdanî irfan sâhibi olan.

ÂRİF-İ BİLLAH
Mürşid, ermiş, evliyâ. Hakkın nuru ile Cenab-ı Hakk'ı bilen. Âlemi, hâdiseleri İlahî feyz ve ilim ile gören veli.

ÂRİF-İ ESRAR
İlâhî sır ve hakikatlara vâkıf olan.

ÂRİF-İ MÜNEVVER
Nurlanmış ve mesleğinin mütehassısı olmuş ve aklı ile beraber kalbi de nurlanmış âlim. Arif-i Billâh.

ARÎF
Çok irfanlı, çok tanınmış, meşhur âlim. * Bir işten iyi anlayan.

ÂRİFAN
f. Ermişler. Arifler.

ÂRİFANE
t. Arife yakışır surette. Bilene yakışır şekilde. İrfan sahibi olarak.

ARİFLERİN MEZAKLARI
Ariflerin zevkaldığı yer ve hususlar.

ARİG
f. Kırılma, gücenme. * Kıskançlık, kin, nefret, adavet, düşmanlık.

ARİK
Asil haseb ve neseb ehli olan.

ÂRİM
İnatçı, kafa tutan.

ARİN
Arslanın yerleşip yataklandığı yer. * Ağaçlar. * Et.

ARİR
Garip.

ARİS
Gerdek. Hacle.

ARİSTATALİS
Yunan feylesofu Aristo.

ARİSTO
(Doğum : M.Ö. 384) Yunan filozoflarından olup Eflatun'un talebesidir. Mantık, ahlâk, siyaset, iktisad, felsefe kitapları vardır. Ruhun bakiliğine inanırdı. Tecrübeden ziyâde akla fazla kıymet verdiğinden çok yanılmıştır. (Silsile-i felsefenin en mükemmel fertleri ve o silsilenin dâhileri olan Eflatun ve Aristo, İbn-i Sina ve Fârâbi gibi adamlar "İnsaniyetin gayet-ül gayâtı : (Teşebbüh-ü Bil-vâcib) dir. Yâni Vacib-ül Vücud'a benzemektir." deyip fir'avunane bir hüküm vermişler ve enaniyeti kamçılayıp şirk derelerinde serbest koşturarak, esbabperest, sanemperest, tabiatperest, nücumperest gibi çok enva-i şirk taifelerine meydan açmışlar. İnsaniyetin esasında münderic olan acz ve zaaf, fakr ve ihtiyaç, naks ve kusur kapılarını kapayıp, ubudiyetin yolunu seddetmişler. Tabiata saplanıp, şirkten tamamen çıkamayıp, şükrün geniş kapısını bulamamışlar...Nübüvvet ise: Gaye-i insaniyet ve vazife-i beşeriyet, ahlâk-ı İlâhiyye ile ve secaya-yı hasene ile tahalluk etmekle beraber, aczini bilip kudret-i İlâhiyyeye iltica, zaafını görüp kuvvet-i İlâhiyyeye istinad, fakrını görüp rahmet-i İlâhiyyeye itimad, ihtiyacını görüp gına-yı İlahiyyeden istimdad, kusurunu görüp afv-ı İlahiyyeye istiğfar, naksını görüp kemâl-i İlahiyyeye tesbihhan olmaktır diye, ubudiyetkârane hükmetmişler.İşte diyanete itâat etmiyen felsefenin böyle yolu şaşırdığı içindir ki; ene, kendi dizginini eline almış, dalâletin herbir nev'ine koşmuş. İşte şu vecihteki ene'nin başı üstünde bir şecere-i zakkum neşvünema bulup, âlem-i insaniyetin yarısından fazlasını kaplamış. S.)

ARİSTOKRASİ
yun. Âlimlerin ve cemiyette en iyilerin iktidarına dayanan hükümet şekli. Tarihte soylu, imtiyazlı, toprak sahibi, zenginlerin hâkimiyetine dayanan hükümet şekli. Bu şekli ile oligarşi veya plütokrasi adıyla da anılmaktadır. İmtiyazlı azınlığın, çoğunluğu idare etmesidir.

ARİSTOKRAT
yun. Sınıf farkını kabul eden ülkelerde asil sayılan kimse. Asilzâde sınıfından olan.

ARİŞ
f. Anlam, mânâ, kavram, mefhum.

ARİŞÎ
f. Manevî. Mânâ ile ilgili.

ARİŞ
Samandan yapılan bir çeşit ev. * Çardak, asma çardağı. * Sundurma, takdim ettirme.

ARİYE
(Ariyet) Geri verilmek üzere alınan, iğreti. Bir kimsenin geri almak üzere, karşılıksız olarak başkasının faydalanmasına terk ettiği mal. Kullanılmak üzere alınan emanet mal.

ARİYETEN
İğreti olarak, emâneten mânasında kullanılır.

ARİYY
(C: Erâri) Davar bağlanan yer ve ip.

ARİYYET
Ödünç verip almak.

ÂRİZ
Azarlayıcı.

ARİZ
Ardıç ağacı.

ARİZ
Enli, geniş.

ARİZ VE AMİK
Enine ve boyuna, genişliğine ve derinliğine, tafsilâtlı şekilde.

ARİZA
Büyük bir kimseye hürmetle yazılan veya verilen şey, istirhamnâme, hediye.

ARİZE
Sâbit olmak. * Kuvvetli ve muhkem olmak. Bahil olmak.

ARK
Ulaşmak.

ARK
Tarla ve bostana su akıtmak için açılan yol, cedvel, hark.

ARKA
Çadıra diktikleri direk. * Duvar içinde kerpiç ve taş arasına konulan ağaç.

ARKAN
Terleme.

ARKEOLOJİ
(Bak: Atikiyyat)

ARKES
Cem'etmek, toplamak.

ARKÎ
Balık avcısı.

ARKUB
Ökçe siniri. * Yalan ve kötü söz.

ARM
(Arem) İnatçılık, muannitlik. * Kafa tutma.

ARMÂ'
Alaca yılan.

ARMADOR
İtl. Direk, seren, ip ve yelken gibi şeylerle gemiyi donatan usta.

ARMAN
f. Hasret, özleyiş, özleme. * Nedâmet, pişman olma. * Eseflenme, teessüf. * Sıkıntı, rahatsızlık, zahmet.

ARMANÎ
f. Müteessif, kederli, üzüntülü. Pişman, nâdim.

ARMATÜR
Lât. Fiz: Kuvvet akımını toplu bir hale koymak için mıknatısın kutupları arasına yerleştirilen demir parçası. * Kondansatördeki iki iletken yüzeyden her biri.

ARMAZ
Kurbağa yosunu.

ARNAVUT
(Rumca ve Arnavutçadan) Balkan yarımadasının batı tarafında oturan bir kavimdir. Osmanlı devrinde, Kosova, İşkodra, Manastır, Yanya vilâyetleridir. Şimdi müstakil bir devlet olup, Türkçede Arnavutluk şeklinde söylenir.

ARR
Uyuz hastalığı.

ARRA'
Sıtma tutmak, titremek.

ARRADE
(C: Arrâdât) Küçük bir çeşit mancınık ki, hareket eden tekerlek üzerine konurdu. * Dişi çekirge.

ARRAF
Falcı, kâhin, müneccim. * Hekim. * Göçebe Arab aşiretlerinin örfe vâkıf umumi bilgileri. (Müe: Arrâfe)

ARRAS
Gürleyen, şimşek çakan. * şimşekli.

ARRE
Câriye. * Uyuz hastalığı.

ARS
İki duvar arasında olan duvar.

ARS
Şimşekli ve yıldırımlı bulut.

ARSA
(C: Arasât) Bina yapılacak boş arazi parçası. Üzerindeki binası yıkılmış veya yapıya tahsis olunmuş yer.

ARSA-İ ÂLEM
Alem arsası, dünya meydanı.

ARSA-İ KÂR-ZÂR
Muharebe alanı, savaş meydanı.

ARSAT
Semer ağaçlarına çakılan ağaç mıh.

ARŞ
Bağ çardağı. * Gölgelik. * Kürsü, taht, yüce makam. En yüksek gök. Allahın kudret ve saltanatının tecelli yeri. (Arş kâinatı kaplar. Allah'ın kudreti ve ilmi de herşeyi kaplar.) * Fevkiyyet, ulviyyet. * Arş-ı Alâ, Arş-ı Rahman, Arş-ı İlâhi, Arş-ı Yezdan, Felek-i Eflâk, Felek-i Atlâs, Felek-i Azâm gibi isimlerle Cenab-ı Hakkın izzet ve saltanatından kinaye olarak söylenir. (O.S) (... Arş: Zâhir, Bâtın, Evvel, Âhir isimlerinin halita ve karışığıdır. Bu halitada dahil olan İsm-i Zâhir itibarı ile Arş Mülk; kevn, Melekut olur. İsm-i Bâtın itibarı ile Arş, Melekut; kevn, Mülk olur. Demek Arşa ism-i Zâhir nazarı ile bakılırsa; kendisi zarf, Kevn de mazruf olur. İsm-i Bâtın gözü ile bakılırsa; kendisi mazruf, kevn zarf olur. Ve kezâ ism-i Evvel itibârı ile $ âyetinin işâret ettiği kevnin bidayetini içine alıyor. Ve ism-i Âhir itibarı ile $ hadis-i şerifinin ima ettiği kevnin nihâyetini içine alıyor. Demek Arş öyle bir halitadır ki, şu dört isimden aldığı hisseler ile kevn ve vücudun sağını, solunu, üstünü ve altını ihata etmiş olur. M.N.) (... Arş, sakf demektir ki bir binanın veya yerin muhit-i ulvisini teşkil eder. Bir eve nisbetle tavanı, tavanına nisbetle üstündeki çatısı, kubbesi, tepesindeki köşkü, tahtaboşu, cihannüması hep arş medlülünde dahildir. Buna müteferri olarak çadır ve çardak gibi yükselen ve gölge veren her şeye de ıtlak olunur.) (E.T.)

ARŞ-I A'ZAM
En büyük arş. Cenab-ı Hakk'ın arşı. (Bak: Arş)

ARŞ-I AZİM
(Bak: Arş-ı a'zam)

ARŞ-I BERİN
Arş-ı âlâ. Göğün en yüksek tabakası.

ARŞ-I EHADİYET
Allahın ehadiyet tecellisinin arşı ve âlemi. Allahın, ehadiyet tecellisini gösteren âlem.

ARŞ-ÜS-SÜREYYA
Ülker yıldızının altında yer alan bir yıldız topluluğu.

ARŞA
f. Güverte.

ARŞIN
f. Bir uzunluk ölçüsü. (68 cm. uzunluk.) Bir kol boyu. Büyük bir adım genişliği. * Zirâ'.

ARŞİDÜK
Fr. Avusturya ve Macaristan İmparatorluk hanedanı prenslerine verilen ünvandır ve "Büyük Düka" demektir. Türkçe'de Arşuduka da denmiştir. ARŞİV : Fr. Eski ve tarihçe kıymetli olan resmi kayıt ve kâğıtların saklandığı yer. * Bir mevzu hakkında toplanmış muhtelif vesikaların hepsi.

ARŞİYÂN
f. Arş'ın etrafında tesbih ederek dolaşan melekler.

ARŞ U FERŞ
(Arş u zemin) Arş ve yeryüzü.

ARŞ U KÜRSÎ
(Arş ve Kürsî) Arş ile Kürsî.

ARŞ VE SÜLLEM
Delil-i Arşî ve Delil-i Süllemî'den kinâyedir. (Bak: Delil).

ARTAL
Akranlarından ve benzerlerinden çok daha iri yapılı olan.

ARTEBE
Burun ucu.

ARTEBE
Davul.

ARTEL
Yoğun, büyük nesne.

ARTEN
Bir ot cinsidir ki, debbağlar onunla gön ve sahtiyan dibâgat ederler.

ARTEZİYEN
Fr. Burgu gibi bir âletle açılıp su fışkırtılan kuyu.

ARTI
Mat: (+) ile gösterilen toplama işaretinin adıdır.

ARUB
(C: Urub) Erkeğini seven kadın.

ARUBE
Fasih, hatasız arabca konuşmak. Bu kelimenin mastarları: Araben, arâbeten, uruben, urubiyyeten diye de okunur. * Cuma günü.

ARUF
Uzun zaman ıztırab, elem çeken.

ARUG
f. Geğirme.

ARUGDE
f. Öfkeli, kızgın.

ARUN
f. İyi vasıflarla meşhur olmuş, güzel huylular.

Osmanlıca Sözlük (A Harfi)-Osmanlıca Kelimeler Sözlüğü-Osmanlıca Kelimeler Anlamları.
 

RE: Osmanlıca Sözlük (A Harfi) Mesaj Yazmayin ASABİYY-ÜL-MİZAC
Yaradılışça sinirli olan kimse. Yaradılışı itibâriyle asabi, hırçın, öfkeli olan.

ASABİYYET
Sinirlilik. Fart-ı gayret. İmân ve İslâmiyeti, kendi akrabasını, vatanını, din veya milliyetini müdâfaa etmek gayreti. Hamiyyet.

ASABİYYET-İ CAHİLİYYE
İslâmiyetten evvelki câhiliyyet asabiyyeti. Menfi milliyet. Irkçılık, yani, aşırı derecede kendi kavim ve kabilesini koruma ve iltizam gayreti.(Asabiyyet-i cahiliyye, birbirine tesanüd edip yardım eden gaflet, dalâlet, riya ve zulmetten mürekkeb bir mâcundur. Bunun için menfi milliyetçiler, milliyeti mâbud ittihaz ediyorlar. Hamiyyet-i İslâmiyye ise, nur-u imândan in'ikâs edip dalgalanan bir ziyadır. M.N.)

ASABİYET-İ KAVMİYE
Vatanperverlik. Menfi milliyetçilik, Asabiyet-i câhiliye, asabiyet-i milliye, asabiyet-i nev'iyye gibi tabirler de aynı mânayı ifâde eder. (Bak: Asabiyet-i Câhiliyye).

ASABİYYETEN
Asabi olarak. Sâde kendi milliyetini, soyunu sevmekle.

A'SAC
Saçları alnı üzerine dökülmüş.

ÂSAD
(Esed. C.) Esedler, arslanlar.

ASAF
Süleyman Peygamberin (A.S.) veziri. Vezir. * Bir ot ismi.

ASAFÂNE
f. Bir vezire yakışır surette ve hâlde.

ASAFİR
(Usfur. C.) Serçe kuşları.

ASAF-REY
Düşüncesi Asaf'ınki gibi akıllıca olan vezir.

ASAGİR
(Asgar. C.) Şeref ve itibar bakımından küçük olanlar. Çok küçük şeyler.

ASAGİR Ü EKÂBİR
f. İtibar ve mevkice küçükler ve büyükler.

ASAH
(Bak: Esahh)

ASAHİB
(Ashab. C.) Sahibler, sahib olanlar. Ashablar.

ASAİB
Cemaatler, tayfalar. * Başa sarılan sargılar, nesneler.

ASAK
Darlık. * Hurma budağının yaramazı.

ASAK
Ucuzluk.

ASAKİR
(Asker. C.) Askerler. Erler.

ASÂKİR-İ BAHRİYYE
Bahriyeliler. Deniz askerleri.

ASÂKİR-İ BERRİYYE $
Kara askerleri.

ASÂKİR-İ MUNTAZAMA
Ordu askeri.

ASÂKİR-İ MUVAHHİDÎN
Allahın birliğine inanan askerler. İslâm ordusu.

ASAL
(Asil. C.) İkindi ve akşam arası mânasına, öğleden geceye kadar olan müddet. * Zamanlar ve vakitler.

ASAL
Ahlâk. Karakter. * Alâmet, işaret, belirti.

ASAL
f. Temel, kök.

A'SAL
Dişinin ucu eğri olan.

ASAL
(C: Asâl) Davarın kuyruğu devrik olmak. * Bağırsak.

ASALAK
Başka hayvan veya bitkilerin üstünde yaşayan ve onlara zarar veren hayvan veya bitki. Parazit. * Mc: Başkalarının sırtından geçinen kimse.

ASALE
Bal peteği, petek.

ASALE
Zehiri çok tesirli ve korkunç olan yılan.

ASALET
Temiz soyluluk. Soy sop temizliği. Köklülük. * Rüsuh. * Metanet. Necabet. Zâdegânlık. * Kendi işi için bizzat ve kendisi nâmına hareket. * Edb: Yazıda veya sözde bayağı tâbirlerin bulunmaması.

ASALETEN
Vekil olmayış. Kendi işini kendi namına bizzat kendisi yapmak üzere. Kendi nâmına olmak üzere.

ASALETLÛ
Asâletli, soy ve neseb sahibi, necib, asil. * Osmanlı İmparatorluğu zamanında resmi yazışmalarda büyükelçilere, Hristiyan büyüklerine, devlet adamlarına ve prenslerine denirdi.

ASALİT
Koyu, sahin.

A'SAM
(Usme. C.) Ön ayakları beyaz olan at, geyik veya koyun.

A'SÂM-ÜL YÜMNÂ
Sağ ayağı beyaz olan at, geyik veya koyun.

ASAM
(İsm. C.) Günahlar.

ASAMM
Sağır. * Sert, katı. * Güç, tahammül edilmez. * Gr: Muzaaf olan fiil. (İkinci veya üçüncü harf-i aslisi şeddeli olan fiil)

ÂSÂN
f. Kolay. Suhuletli. Yesir. * Bükülmüş ipin her katı.

ÂSÂNÎ
Suhulet, kolaylık.

ASAR
Toz. * Sığınak. * Atiyye, hediye.

ASÂR
Fakirlik. * Güçlük. * şiddet.

AS'AR
Çok kibirli, mağrur. * Çarpık suratlı, eğri yüzlü, eğri boyunlu.

ASAR
Vazifeler. * Yükler. * Cürümler. Kabahatler.

ÂSÂR
Öç almalar. İntikamlar. * Eserler. * İzler. Nişanlar. Abideler. * Âdetler.

ÂSÂR-I ATİKA
Eski eserler.

ÂSÂR-I EDEBİYYE
Edebî değeri olan eserler.

ÂSÂR-I MATBUA
Tabedilmiş basılmış olan eserler.

ÂSÂR-I MERGUBE
Muteber ve rağbet kazanmış olan eserler.

ÂSÂR-I SAN'AT
Sanat eserleri.

ASÂR
Kurumayıp daima sulanır çıban.

ASÂR
Yağcı, yağ satıcısı.

A'SAR
(Asr. C.) Asırlar. Yüzyıllar.

A'SÂR-I SÂLİFE
Geçmiş yüzyıllar. Geçmiş asırlar.

ASARAN
(Bak: Asrân)

ASARE
Anber ve misk gibi şeylerin kokması.

ASARE
f. Sayı, hesab.

ASARİM
(Asrâm. C.) Çadır toplulukları. Ayrı ayrı küçük insan grupları.

AS'AS
(C: Asâis) Bir yerin adı. * Kurt, zi'b. * Kirpi.

AS'AS
Kumdan yığılmış tepe. * Fesâd.

AS'ÂS
Gece çok gezip dolaşan kimse. * Kurt.

AS'ASE
Oturak yerin yumuşağı. * Helâk olmak. * Fesâd etmek.

AS'ASE
(Is'as) Yönelme. Arka çevirme. * Gece karanlığı gelmeğe başlamak veya gitmek. * Bulutun yere yakın olması.

ASAT
Binâ.

ASATIB
(İstabl. C.) Ahırlar.

ASAY
f. Gibi. (Bak: Asâ)

ASAYİŞ
f. Emniyet, güvenlik, korku ve endişeden uzak hâl. Kanun, nizam hakimiyeti. İnsan cemiyetlerinde iktidar, hâkimiyet, bir zümrenin, bir sınıfın elinde olmaktan kurtulamamasından ve bir kısım insanlarca yapılan, istedikleri zaman değiştirilen kanunlara diğer insanların saygısı temin edilemediğinden asayişin sağlanması gittikçe güçleşmektedir. Çağımızda maddeci düşünce ile yetişen insanlar ancak baskı tedbirleriyle itaat altına alınmağa çalışılıyor. Böylece kapitalist ülkelerde oligarşik diktatörlük, sosyalist ülkelerde sınıf diktatörlükleri kurularak insanlar köleleştirilmektedir. İslâmda ise iktidar Allah'ındır, mülk de Allah'ındır. İnsan insanın kulu, kölesi değildir. Sınıf ve zümre diktatörlüğü yoktur. İnsan insan karşısında hür, Allah karşısında kuldur ve herkes hukukta birbirine eşittir. İdareciler hakkın ve halkın hizmetkârlarıdır.(... Bu millet ve vatan, hayat-ı içtimaiyesi ve siyasiyesi anarşilikten kurtulmak ve büyük tehlikelerden halâs olmak için beş esas lâzım ve zaruridir. Birincisi: merhamet; ikincisi: hürmet; üçüncüsü: emniyet; dördüncüsü: haram ve helâli bilip haramdan çekilmek, beşincisi: serseriliği bırakıp itaat etmektir. İşte Risale-i Nur, hayat-ı içtimaiyeye baktığı vakit, bu beş esası te'min edip, hem asâyişin temel taşını tesbit ve te'min eder. K.L.)

ASÂYİŞ-BERKEMÂL
Rahat ve huzur te'min edilmiş.

ASÂYİŞ-CU
f. Rahat ve huzur arayan. Asâyiş isteyen.

ASÂYİŞ-PERVER
f. Asâyiş taraftarı. Sükûnet, rahat ve huzur isteyen.

ASÂYİŞ-PERVERÂNE
f. Rahat, huzur ve asâyiş taraftarına yakışacak şekilde.

ASB
Bağlamak. * Sağlam olarak dürmek. * İmâme, sarık. * Yemen'de yapılır bir nevi kumaş. * Firavun atı adı verilen bir deniz canavarının dişisi. * Kurumak. * Kızarmak. * Sarmaşık. * Sargı, bağ. * Mendil.

ASBAB
(Sabeb. C.) Çukur yerler.

ASBAG
Alnı veya kuyruğunun ucu beyaz olan at. * Kuyruğunun ucu beyaz olan kuş.

ASBAG
(Sıbg. C.) Boyalar.

ASBAH
(Subh. C.) Sabahlar.

ASBAN
f. Değirmenci. Değirmen sahibi.

ASBANÎ
f. Değirmencilik.

ASBAR
(Sıbr. C.) Akbulutlar.

ASBEST
yun. Oldukça yumuşak ve ateşle hususiyeti değişmeyen lifli bir madde.

ASC
Gezi topluluğu.

ASCED
Halis, karışıksız altın.

ASCEL
Karnı büyük olan kimse.

ASD
Cimâ etmek. * Döndürmek. * Bozmak.

ASDA
(Sadâ. C.) Sadâlar, sesler.

ASDAF
(Sedef. C.) Sedefler.

ASDAG
Perâkende olmak.

ASDAG
(Sudg. C.) Tıb: Şakaklar, yüzdeki şakaklar.

ASDAGAN
Tıb: Kollarımızdaki nabız damarları.

ASDAK
(Sıdk. C.) Samimi şeyler.

ASDER
Omuz, menkıb.

ASDİKA
Sâdıklar. Sabık ve sadık dostlar. * İçi dışına, sözü işine uygun olanlar.

ASED
Cimâ etmek. * İp bükmek.

A'SEF
Zulmedip zorla birşey alan.

ASEF
(Asf) Büyük kadeh. * Bir şeyi almak. * Yoldan çıkmak. Zulüm eylemek. Körü körüne gitmek. * Birisini istihdâm eylemek. Irgatlık etmek, tarlada işçilik etmek. * Ölüm. (Kamus'tan alınmıştır.)

A'SEL
Eğri olan şey. Eğri dişli veya bacaklı kimse.

ASEL
Bal. Şehd. * Tatmak. * Su akarken yüzünde hâsıl olan kabarcık. * Cennette bir su.

ASEL-İ MUSAFFA
Süzme bal.

ASELAN
Süngü titrediğinden acı çekmek. * Boynunu uzatıp sür'atle gitmek.

ASELBENT
Tıbda ve kokuculukta kullanılan bir reçinedir ve aynı adla anılan ağacın kabuklarının çizilmesiyle elde edilir.

ASELÎ
Bal gibi sarı renkte olan. * Yahudilerin ayırdedilmek için, omuzbaşlarına taktıkları sarı kumaş parçası. * Eskiden kullanılan bir kumaş çeşidi.

ASELİYYET
Bal hâli.

ASELLAK
Deve kuşunun erkeği.

ASEM
Kesbetmek. Kazanmak. çalışmak. * Dirsekten itibaren elin kuruyup çolak ve eğri olması. * Ayağın topuktan kuruyup eğilmesi ve aksak olması.

A'SEM
Eli bileğinden kurumuş kimse.

ASEMM
Çok sağır.

ASEMSEM
Kuvvetli, büyük deve.

ASEN
Tütün, duhan.

ASENN
Koltuğu kokan kişi.

ASER
Solak kimse, solaklık.

A'SER
Çok zor ve çetin olan, dayanılması çok zor. * Solak.

ASERAT
Sürçmeler, yanılmalar. * Ayak kayması.

ASERE
Kanat teleklerinden evvel, ucunda olan beyaz telekler.

ASES
Asâyişin muhafazası için geceleri dolaşan ve şimdiki polis vazifesini gören memurlar.

ASESBAŞI
Osmanlı İmparatorluğunun eski devirlerinde polis müdürü.

ASEV
(Asven) Serkeşlik. Taşkınlık, serserilik.

ASEVSEL
Azâsı gevşek kimse.

ASF
Büyük kadeh. * Zulüm ve zorla bir şeyi almak.

ASF
Zulüm. Haksızlık. * Can çekişme. * Emek çekip kâr kazanma. * Bir tarafa eğilme. * Sür'atle gitme. * Rüzgârın kuvvetle esmesi. * Taze ekin yaprağı.* Ekin taze iken biçme.

ASFAD
(Safed. C.) Suçluların el ve ayaklarına takılan kelepçeler.

ASFAF
(Saff. C.) Saflar, hatlar.

ASFALT
yun. Siyah renkte şekilsiz bir bitüm.

ASFAR
Sıfırlar. Boş şeyler.

ASFENCAH
Akılsız, ahmak adam.

ASFER
Sarı, uçuk benizli. Soluk. * Kızıl. * Islık çalan.* Bomboş şey.

ASFİYA
Sâfiyet, takvâ ve kemâlât sâhibi ve Peygambere (A.S.M.) vâris olup, onun meslek ve gayelerini ihyaya ve tatbike çalışan muhakkik zatlar. (Derece-i şuhud derece-i iman-ı bilgaybdan çok aşağıdır. Yani : Yalnız şuhuduna istinad eden bir kısım ehl-i velâyetin ihatasız keşfiyatı, Verâset-i Nübüvvet ehli olan Asfiya ve Muhakkikinin şuhuda değil, Kur'ana ve vahye, gaybi; fakat sâfi, ihatalı, doğru hakaik-i imaniyelerine dâir ahkâmlarına yetişmez. Demek bütün ahval ve keşfiyatın ve ezvak ve müşâhedâtın mizanı : Kitab ve sünnettir. Ve mehenkleri Kitap ve Sünnetin desâtir-i kudsiyeleri ve Asfiya-i muhakkikinin kavanin-i hadsiyeleridir.M.)

ASFİYA-İ MUHAKKİKÎN
Hakikatı tam araştıran, delillerle isbat eden, ilim ve fazilette terakki etmiş olan büyük İslâm âlimleri.

ASFİYA-İ MÜDEKKİKÎN
İslâmî hakikatların tetkik ve bilinmesinde çok dikkatli ve sâdık olan büyük İslâm âlimleri.

ASGA
Öğrenmeğe çok hevesli. * Çarpık suratlı.

ASGAR
En küçük. Daha küçük.

ASGARAN
Kalb ile dil

ASGARÎ
En az. En küçük.

ASGÜN
Hazar Denizi'ne verilen bir isim.

ASHÂB
(Eshâb) (Sahib. C.) Arkadaş olanlar. Sahip olanlar, kullanma yetkisine sahip kişiler. * Halk, ahali. * Sahabeler, yani Peygamberimiz Hz. Muhammed'i (A.S.M.) görmüş ve mü'min olarak ona ve onun mesleğine bağlı kalmış olan zatlar. Bu kişiler, insanlık, doğruluk ve her türlü faziletlerde en ileri seviyede bulunan şahsiyetlerdir.Onlar Peygamberimizi (A.S.M.) her an yakın alâka ile takip ederler ve O'na, her cihetle ittibaa çalışırlardı. Dâima sıdk ve sadakatten, doğruluk ve faziletten ayrılmamak cehdi içinde idiler. İslâmiyetin neşir ve tâmimi için her çeşit fedakarlıktan çekinmezlerdi. Risale-i Nur Külliyatından Mektubat isimli eserde denildiği gibi: "Âl ve Ashâb nâmında bu zevat-ı kirâm, nev-i beşerin enbiyadan sonra ferâset ve dirâyet ve kemâlâtla en meşhur, en muhterem, en nâmdar, en dindar ve en keskin nazarlı tâife-i azimesi" dirler.(R.A.)

ASHÂB-I BEDİR
Hz. Peygamber (A.S.M.) ile Bedir muharebesinde bulunan sahâbeler (R.A.)

ASHÂB-I CENNET
Cennet ehli. Cennetlik olanlar, Cennetlik oldukları ümid edilenler veya cennete gidecekleri müjdelenmiş olanlar. (Bak: Aşere-i Mübeşşere)

ASHÂB-I DEVLET
Devlete mensub olanlar. Devlet adamları.

ASHÂB-I EYKE
(Ashâb-ı Leyke) Şuayb'ın (A.S.) Allah tarafından kendilerine gönderildiği kavmin adı. Yerleri ağaçlı olduğundan bu isim verilmiştir.

ASHÂB-I FERÂİZ
Mirascılar. Ölen kimsenin malında hissesi olan akrabâları.

ASHÂB-I FİL
İslâmiyetten önce Kâbe-i Muazzamayı tahrib için Mekke'ye hücum eden Habeş ordusunun ismi ( Önlerinde fil bulunduğundan, zırhlı vasıtalar gibi ondan faydalandıklarından bu isim verilmiş olduğu nakledilir.

ASHÂB-I GÜZİN
Mümtaz ve en meşhur sahâbeler.

ASHÂB-I KALEM
Kalem ashabı. Memurlar.

ASHÂB-I KALİB
Bedirde öldürülüp kuyuya atılmış olan müşrikler.

ASHÂB-I KEHF
Kur'ân-ı Mu'ciz-ül Beyan'da bahsi geçen ve devirlerinin zâlim padişahından gizlenerek ve onun şerrine âlet olmaktan çekinerek, beraberce bir mağaraya saklanıp, Rabb-ı Rahimlerine (C.C.) sığınan, dindar ve makbul büyük zâtlar. İsimleri rivâvette şöyle sıralanır: Yemlihâ, Mekselinâ, Mislinâ, Mernüş, Debernüş, Sâzenüş, Kefeştatâyüş. Kendilerine sâdık köpeklerinin adı da Kıtmir'dir.

ASHÂB-I KİRAM
Hz. Muhammedin (A.S.M.) Ashabı, sahabeleri.

ASHÂB-I MATLUB
Huk : İflâs hâlinde bulunan şahsın, kanuni alacaklılarının yekûnü.

ASHÂB-I MEŞ'EME
Uğursuz, kötü, dine muhalif olanlar.* Solak, sol tarafta, alçak mevkide bulunanlar.

ASHÂB-I MEYMENE
Dinen ihtiram mevkiinde bulunan yüksek haysiyet sahibleri. Hayırlı kimseler.

ASHÂB-I RESS
Kur'anda bahsi geçen bir kavim adıdır. Kimler oldukları kati bir şekilde tesbit edilemiyor. Râvilerin ekserisi, peygamberlerine isyan eden ve onu öldürüp kuyuya atan, bundan dolayı da Cenab-ı Hakkın helâk ettiği bir kavim olduğu hakkında ittifak etmektedir. (Furkan Suresi, 38 inci Ayet)

ASHÂB-I RIDVÂN
Cenab-ı Hakkın rızâsıyla müjdelenen sahâbeler. (R.A.) (Bak: Bi'at-ı Rıdvan)

ASHÂB-I SUFFA
Suffa ehli. Bunlar, Hz. Peygamberin (A.S.M.) mescidine bitişik üstü örtülü, etrafı açık bir yerde otururlardı ve orada yaşarlardı. Bu zatların yaşayışları ve hâlleri din hizmeti, hayatı bakımından büyük değer taşımaktadır. Bütün hayatları Peygamberimiz'in (A.S.M.) yanında bulunarak Kur'ânın en yüksek derslerini alır, öğrenirler ve öğretirlerdi. İslâmiyeti öğrenmek, öğretmek ve yaymak için her türlü şahsi menfaatlerini terkederek tam bir İslâm fedaisi olarak yaşarlardı. Bunlar evlenmezler ve dünya işleriyle uğraşmazlardı. Ashab-ı Suffa'nın bu hizmetleri sebebiyle ve bu çok büyük fedakârlıkları vesilesiyle İslâmiyet az zamanda çok yayılmış ve kökleşmiştir. Peygamberimiz'in (A.S.M.) hadis-i şerifleri mükemmel bir şekilde muhafaza altına alınmış ve zamanımıza kadar hatta kıyamete kadar sağlam bir şekilde devam etmesi sağlanmıştır.Bu Ehl-i Suffa'nın ahvâli Kur'an-ı Kerim hizmetine ilk ve en mühim başlangıç olduğu ve herkese büyük ibret ve ders teşkil edeceği için, Sahih-i Buhâri Tercemesi Yedinci Cildinin 62 ve 63 üncü sahifelerindeki alâkalı kısmı naklediyoruz: "Suffa, Kamus Müterciminin dediği gibi ve hepimizin bildiği veçhile, eski yerlerdeki "sed", "seki" gibi yüksekçe eyvana denir. Lisanımızda tahrifle "sofa" tâbir olunur. Ehl-i suffa buna izâfe edilmiştir. Ashâb-ı Suffa; aileden cüdâ, gaile-i dünyeviyeden âzâde ve bütün mânası ile feragatkâr bir hayata mâlik olan bir zümre-i mübârekenin ekseri vakitleri Resül-i Ekremin (A.S.M.) huzurunda geçerdi. Dâima Resul-i Ekrem'den (A.S.M.) ahz-ı feyz ederlerdi. Taraf-ı Peygamberiden tâyin buyurulan muallimler mârifetiyle de kendilerine Kur'ân tâlim edilirdi. Bunlardan yetişenler müslüman olan kabilelere tâlim-i Kur'ân için gönderilirdi. Bu cihetle bunlara "Kurrâ" denilirdi. Bu suffaya da "Darul-Kurrâ" demek en münâsib bir isimdir. Nur-u Kur'an'ın "lemhat-ül basar" denilebilecek derecede az bir zaman zarfında âfâk-ı âleme intişar etmesi, bu ilim ocağının yetiştirdiği güzideler sâyesinde müyesser olmuştur. Mütevâzi ve fakat çok feyyaz olan dörtyüz, beşyüz raddesinde dâimâ Kur'ân ile, icâbında gazâ ile meşgul olan bir irfân-ı Kur'ân ordusu bulunuyordu. İçlerinden teehhül edenler kadro haricine çıkardı. Fakat, yenileri ile ikmal edilirdi. Burası bütün mânası ile leyli ve meccâni bir dâr-ul-ilim idi. Müdâvimleri ne ticaretle, ne bir san'at ve harâsetle iştigal etmezdi. Maişetleri taraf-ı risâlet-penâhiden ve ağniyâ-ı ashâb tarafından te'min edilirdi. Bu hakikatı, Ehl-i Suffa'nın mübarek simâlarından birisi olan Ebu Hureyre (R.A.) kendisinin çok hadis rivâvet ettiğinden şikâyet edenlere karşı verdiği şu müskit cevabında pek güzel ifâde etmiştir: "Benim kesret-i rivâyetim çok görülmesin; muhacir kardeşlerimiz çarşıdaki, pazardaki ticaretleri ile, "Ensar" kardeşlerimiz de tarlalardaki, bahçelerdeki ziraatleri ile meşgul bulundukları sırada, Ebu Hureyre, Peygamberin (A.S.M.) mübârek nasihatlerini hıfzediyordu..." demişti.Resul-i Ekrem (A.S.M.) Ashâb-ı Suffa'nın maişeti ile, tâlim ve terbiyesi ile pek yakından alâkadar olurdu. Hattâ saadet-hâneleri ihtiyacatı ile ikinci derecede meşgul bulunurdu. Bir kerre Hz. Fâtıma (R.A.) el değirmeni ile un öğütmekten usandığından şikâyet ederek bir hizmetçi istediğinde, Resül-i Ekrem (A.S.M.) - "Kızım! Sen ne söylüyorsun?... Henüz Ehl-i Suffa'nın maişetini yoluna koyamadım" buyurmuştu.Resul-i Ekrem'in (A.S.M.) hiç bir mev'izaları, hiç bir hitâbeleri yoktur ki, bunun irâdı sırasında Ashâb-ı Suffa orada hazır bulunmasın, dinleyip, hıfzederek diğer ashâba nakletmesin... Bu suretle ahkâm-ı İslâmiyyenin hıfz ve naklinde Ehl-i suffanın pek müstesna te'sirleri görülmüştür.İçlerinde Ebu Hureyre (R.A.) gibi müstesnâlar yetiştiği gibi, ilmi varlık göstermiyenler de vardı. Fakat, hangi türlü tedris gösterilebilir ki, umumi surette böyle sihir-âmiz bir feyz verebilmiş olsun.."Hak Dini Kur'ân Dili Cilt 2, sahife: 939, 940, 941 de de şu izahat vardır:"Bir gün Resul-i Ekrem (A.S.M.) Ashâb-ı Suffa'nın başlarında durmuş, hallerini nazar-ı tetkikten geçirmişti. Fakirliklerini, çekmekte oldukları zahmetlerini gördü ve kalblerini tatyib edip onlara buyurdu ki: - "Ey Ashâb-ı Suffa! Sizlere müjdeler olsun ki; her kim şu sizin bulunduğunuz hâl-ı sıfâtta ve bulunduğu halden râzı olarak bana mülâki olursa, o benim refiklerimdendir... "

ASHÂB-I SUYÛF
Bizzat harbe iştirak edip kılıçları ile cihad edenler.

ASHÂB-ÜŞ-ŞİMÂL
Amel defterleri sol taraflarından verilecek olan cehennemlik kimseler. Solcular.

ASHÂB-I ŞUHÛD
(Bak: Ehl-i Şuhûd)

ASHÂB-I TAHRİC
(Bak: Tahric)

ASHÂB-I UHDÛD
Cenab-ı Hakka imân ve itâat edenleri çukurlara doldurup yakan veya sopa ile döven, fir'avn gibi zâlim kimseler.

ASHÂB-I YEMİN
Ahid ve yeminlerinde sebât edenler. Kendi kazançlarından ziyâde Cenab-ı Hakk'ın lütuf ve ikrâmına kavuşacakları ümid edilenler. Allah'a itâatleri ve amelleri iyi olup ahirette amel defterleri sağ taraftan verilecek olanlar. Sağcılar. Mukaddesatçılar. Kur'an ve İmân yolunda Allah (C.C.) için çalışanlar ve bunlara taraftar olanlar. Sağlam ve helâl dâiresinde çalışan kimseler. Cennetlik olanlar.

ASHAME
Peygamberimizin zamanında Müslümanlığı kabul eden Habeş Necaşisinin ismi.

ASHAR
Saçı kızıl adam. Kırmızı tüylü hayvan.

ASHAR
(Sıhr. C.) Evlenme neticesinde akraba olan erkekler. (Kayınbiraderler, kayınpederler, güveyler.)

ASHEB
Tüyünün üstü kızıl, içi beyaz olan deve.

ASIF(E)
(C.: Asıfât) Şiddetli rüzgâr, sert fırtına. (Bak: Asf)

ASIFAT
(Asf. C.) şiddetli rüzgârlar.

ASIL
(Bak: Asl)

ASIM
Kendisini günahlardan men'edip pâk ve ismetli tutan, koruyan, men'eden.

ASIMA
Medine şehrinin diğer bir ismi.

ASIR
(Bak: Asr)

ASİ
Uygun, elverişli.

ASİ
Çok isyan eden, çok isyancı.

ÂSİ
İsyan eden. Emirlere itâat etmeyen. * Günah işleyen. * Meşru idâreyi tanımayıp baş kaldıran.

ÂSÎ
Hurma salkımı.

ÂSİ
Doktor, cerrah, tabib. * f. Kederli, hüzünlü.

ASİB
Dolmuş bağırsak. * Katı nesne, şedid. * Şiddetli sıcak, çok sıcaklık. * Talihsizlik.

ASİB
Dağ, cebel. * Kuyruğun bittiği yere "asib-ü zeneb" derler.

ÂSİB
f. Musibet, belâ, âfet, felâket. * Çarpışma.

ASİB-İ RÜZGAR
Zamanın belâsı.

ASİB-RESAN
f. Zarar veren, musibete atan, belâya düşüren, felâkete sevkeden.

ASİD
Başında bir zahmet olup boynunu döndüremeyen ve eğilemeyen, burnundan sümüğü akan deve.

ASİDE
Bulamaç adı verilen yemek.

ASİF
(C.: Usefâ) Para ile tutulan işçi, yevmiyeci, gündelikçi.

ASİFE
Buğday ve arpa başağını örten yapraklar.

ÂSİL
(C.: Avâsil-Usûl) Kovandan bal alan kişi. * Yürürken aceleden yele yele yürüyen kimse.

ASİL
Esas. Yedek olmayan. * Köklü. * Edebli, soylu. * Fık: Muamelâtta kendi nâmına hareket eden. * Akşam vakti. * Ölüm, mevt.

ASİLÂNE
f. Asil olanlara yakışır şekilde. Asil ve neseb sahibine lâyık.

ASİLE
(C.: Asâil) Bir şeyin tamamı, bütünü. * Öğleden sonranın son kısmı, akşam üzeri. * Ölüm, mevt.

ASİL-ZADE
f. Sülâlesi ve ailesi görgülü, temiz ve asil olan.

ASİL-ZÂDEGÂN
(Asil-zâde. C.) Asilzâdeler, soylu kişiler.

ASİM
Engel, mâni, muhafaza eden.

ASİM
Günahkâr. Günah işleyen.

ASİME
f. Akılsız, şaşkın, sersem.

ASİME-GÎ
f. Akılsızlık, şaşkınlık, sersemlik.

ASİME-SÂR
f. Kafası karışık.

ÂSİN
Pis kokulu. Bozulup kokan su.

ÂSİR
Bir efsaneyi rivayet eden.

ASÎR
Üsâre. Özsu. * Bir maddenin sıkılmış suyu. * Suyu alınmak için sıkılmış şey.

ÂSİR
Ayağı kayan.

ASİR
Ağır. Zor. Güç. Müşkül. Düşvâr.

ASİR
Karmakarışık. * Bitişik komşu.

ASİR(E)
Üzüm ve benzeri şeyleri şıra yapmak veya yağını almak için sıkan.

ASİRE
Üzerine bir yıl geçtiği hâlde hâmile olmayan dişi deve.

ASİRE
(C.: Asirât) Hayvanın ayağının arasına takılan köstek.

ASÎRE
Cibre, posa.

ASİSTAN
Fr. Profesör veya hekim yardımcısı.

ASİT
Fr. Terkibindeki hidrojenin yerine element alarak tuz meydana gelmesine sebep olan ve mavi turnusolü kırmızıya çevirmek hâsiyetinde hidrojenli birleşik hamız.

ÂSİTAN
f. Kapı eşiği. * Dergâh. * Tekke.

ÂSİVEN
f. Şaşkın, sersem, aklı dağınık.

ÂSİYÂ
f. Su değirmeni.

ASİYÂ-BÂN
f. Değirmenci, değirmen sahibi.

ASİYÂ-GER
f. Değirmen yapan, değirmenci.

ASİYÂ-SENG
f. Değirmentaşı.

ÂSİYE
Kederli, hüzünlü kadın. * Sütun, kolon, direk. * Hz. Musa'yı (A.S.) Nil nehrinden çıkararak büyütüp yetiştiren kadın. Firavunun zevcesinin ismi.

ASK
Lâzım olmak, lüzumlu olmak.

ASKA'
Atların ve kuşların başının ortasında beyazlık olanı. * Kanarya kuşu.

ASKÂ'
(Suk. C.) Çeşme duvarlarının bölmeleri.* Bölgeler.

ASKABE
Küçük salkım.

ASKALÂN
Şam diyârında bir şehrin adı. ("Arûs-üş Şam" da derler.)

ASKALE
Serap fazla olmak.

ASKAR
Üzüm şırası.

ASKAT
(Uydurukça kelimedir.) (Bak: Vâhid-i kıyasî)

ASKER
(C.: Asakir) Devlet ve memleketin muhafazası için ücretli veya ücretsiz olarak veya kur'a ile toplanarak hazır bulundurulan ve resmi elbise giyen silahlı adamlar topluluğu. Er, leşker, nefer.

ASKER
f. Devredici, seyyar.

ASKERE
Şiddet. * Asker hazırlamak.

ASKER-GÂH
f. Asker kampı, askeriyeye ait kamp.

ASKERÎ
Askere veya askerliğe ait, askere mahsus.

ASKUL
(C.: Asâkil) Beyaz, büyük mantar.

ASL
Yelmek. Seğirtmek.

ASL
Temel, esas, kök. Bidâyet. Mebde', dip, hakikat. Hâlis, sâfi. Haseb ve neseb. Soy sop. Zâten, en ziyâde.

ASL-I MEYYİT
Huk: Ölen kimsenin babası, babasının babası ve ilh...

ASLA'
Başının tepesinde ve önünde kıl olmayan. * Küçük başlı.

ASLA
Hiçbir zaman.

ASLÂB
(Sulb. C.) Sulbler, beller.

ASLÂD
Sert, katı ve düz. (Çakmak taşı hakkında). Ateşsiz. * Cimri, hasis, pinti.

ASLAH
Kulağı hiç işitmeyen.

ASLAH
En sâlih. Daha sâlih.

ASLAHAKELLAH
Allah seni ıslâh etsin (meâlinde duâ).

ASLAH TARİK
En selâmetli tarz. En salih usul, yol.

ASLAT
Koyu, sahin.

ASLEKA
Serabın fazla olması.

ASLEM
Kulağı kesik olan, kesik kulaklı.

ASLEN
Kök veya soy bakımından, aslında, esasında; temelden, kökten.

ASLÎ
Asla aid ve müteallik.

ASLİYYET
Asl'ın hususiyeti ve hâli. Hususilik, mümtaziyet, seçkinlik. * Başka şeyler karışmamış olan bir şeyin ilk hali.

ASL Ü ESAS
Gerçek, doğru.

ASM
Sargı. * Kırılmış kemiğe bağlanan ağaç.

ASMÂ
Ön ayağı beyaz olan dişi koyun.

ASMA'
Küçük kulaklı. * Zeki kimse.

ASMA
Elleri veya bacakları eğri olan.

ASMA'
Uyanık ve gözü açık (adam) * Keskin (kılınç).

ASMAH
Çok cesur, pek kahraman.

ASMAÎ
Arapların şöhret bulmuş şairi.

ASMAN
f. Gökyüzü, sema.

ASMANE
f. Dam, tavan, kubbe.

ASMAN-GÛN
f. Gök mavisi.

ASMANÎ
(C.: Asmâniyân) f. Gökyüzüne, aya, güneşe mensub. * Açık mavi.

ASMANÎ ÂHEN
f. Yıldırım.

ASMAR
f. Mersin ağacı.

ASMENDE
Şaşkın, alık, dalgın. Hile ile kandıran, hileci.

ASMIHA
(Sımah. C.) Kulak kanalları.

ASNIM
(Sanem. C.) Putlar. * Sevgililer.

ASPİRATÖR
Fr. Hava emme cihazı.

ASR
Muttali olmak. Gözcülük etmek.

ASR
(C.: Evâsır) Kırmak. * Hapsetmek.

ASR
(Asır) Bir devrelik zaman. * İkindi vakti. * Zamanın bir cüz'ü. * Konuşan kimselerin başkaları ile beraber yaşadığı müddet. * Yüz yıl. * Eskiden bazılarınca kırk, elli veya altmış yıllık müddet. * İnsanın ortalama yaşayış zamanı. * Gece ve gündüzden her biri. * Birisinin aşireti. * Men'etmek. * Suyunu çıkarmak için bir şeyi sıkmak.

ASR-I ÂHİR
Son asır, son devir.

ASR-I CAHİLİYYET
Cahiliyyet asrı. Cahiliyyet devresi. * Arabistan'da İslâmiyet'ten önceki putperestlik ve vahşet devri.

ASR-I EHÎR
Son asır.

ASR-I EVVEL
İlk asır. * Ist: Fey-i zevâle ilâveten, herşeyin gölgesi kendisinin bir misli daha uzadığı zamandan başlayıp, iki misli uzayıncaya kadar süren ikindi vaktidir. (Fey-i zevâl; güneş tam ortada iken, gölgenin uzunluğudur.)

ASR-I HÂZIR
Şimdiki asır, yeni zaman.

ASR-I SAÂDET
Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) peygamber olarak dünyada bulunduğu devir. (Bu sıdk ve kizb; küfür ve iman kadar birbirinden uzak. Asr-ı Saadet'te sıdk vâsıtasıyla Muhammed'in (A.S.M.) âlâ-yı illiyyine çıkması ve o sıdk anahtarıyla hakaik-ı imaniye ve hakaik-ı kâinat hazinesi açılması sırrıyla, içtimaiyat-ı beşeriye çarşısında sıdk, en revaçlı bir mal ve satın alınacak en kıymetli bir ' hükmüne geçmiş. Ve kizb vasıtasıyla Müseylime-i Kezzâbın emsâli, esfel-i sâfiline sukut etmiş. Ve kizb o zamanda küfriyat ve hurafatın anahtarı olduğunu o inkılâb-ı azîm gösterdiğinden, kâinat çarşısında en fena, en pis bir mal olup; o malı satın almak değil; herkes nefret etmesi hükmüne geçen kizb ve yalana, elbette o inkılâb-ı azîmin saff-ı evveli olan ve fıtratlarında en revaçlı ve medâr-ı iftihar şeyleri almak ve en kıymetli ve revaçlı mallara müşteri olmak fıtratında bulunan Sahabeler; elbette şüphesiz bilerek ellerini yalana uzatmazlar. Kizb ile kendilerini mülevves etmezler. Müseylime-i Kezzâb'a kendilerini benzetemezler. Belki, bütün kuvvetleriyle ve meyl-i fıtriyeleriyle en revaçlı mal ve en kıymettar ' ve hakikatların anahtarı Muhammed'in (A.S.M.) âlâ-yı illiyyîne çıkmasının basamağı olan sıdk ve doğruluğa müşteri olup, mümkün olduğu kadar sıdktan ayrılmamağa çalıştıklarından, ilm-i Hadisce ve ulema-i şeriat içinde bir kaide-i mukarrere olan "Sahabeler, daima doğru söylerler. Onlardaki rivâyet, tezkiyeye muhtaç değil. Peygamberden (A.S.M.) rivayet ettikleri Hadisler bütün sahihtir." diye ehl-i şeriat ve ehl-i hadisin ittifakına kat'î hüccet bu mezkûr hakikattır. H.)

ASR-I SÂNİ
İkinci asır. * Ist: Fey-i zevâle ilâveten, herşeyin gölgesi kendi boyunun iki misli daha uzadığı zamandan başlayan ikindi vaktidir. (Fey-i zevâl; güneş tam ortada iken, gölgenin uzunluğudur.)

ASRA'
Zor olan şey. Güç nesne. * Kanatlarının uçlarında beyazlıklar olan tavşancıl kuşu.

ASRAF
(Sarf. C.) Masraflar. * Değişiklikler.

ASRAM
(Sırm. C.) İnsan toplulukları, insan kümeleri. * Çadır grupları.

ASRAN
(Asaran) İki devir. Gece ve gündüz. * İki asır. * Gündüzün zamanı.

ASRE
(C.: Aserât) Ayak kayma, sürçme, yanılma.

ASREM
Kulağı sakat, hasta. * Ailesini geçindirmek için sıkıntı çeken (kimse). * Bölük bölük.

ASREMAN
Gece, gündüz.

ASRÎ
Devre, modaya ve israflı fantaziyelere uyan. Taklitçi. Zamana uygun. Bir devreye, asra âit ve müteallik.

ASRİS
f. At koşturulan meydan, hipodrom.

ASS
Her nesnenin aslı, her şeyin esası.

ASS
Gece gezip dolaşmak.

ASS
Katı ve sağlam olmak, berk olmak.

ASSÂB
İplikçi.

ASSÂL
Kovandan bal çıkaran, bal satan, balcı.

ASSALE
Arı, bal arısı. * Arı kovanı, kovan. * Petek, bal peteği.

ASSUBAY
Ask: Çavuş, üst çavuş ve başçavuş diye rütbeleri olan, ücret alan ve resmi elbise giyen askerdir.

AST
Alt. * Birinin emri altında olan kimse, mâdun. * Askerlikte rütbe veya kıdemce küçük olan asker.

ASTAN
f. Eşik, atebe. * Dergâh, tekye.

ASTANE
f. Eşik, atebe. * Paytaht. * Mânevi büyüklerin kabri. * Büyük tekke. * Merkez. (Osmanlı İmparatorluğunun merkezi olması münasebetiyle İstanbul manasına da gelir.)

ASTÂNE-İ SAÂDET
Saadet eşiği. Sultan sarayı, İstanbul.

ASTAR
(Satr. C.) Yazı satırları.

ASTİN
f. Esvap kolu, yen.

ASTİN-BERÇİDE
f. Hazırlanan veya hazırlanmış (adam).

ASTİNE
f. Yumurta.

ASTİN-EFŞAN
f. Yen silken. * Mc: Vazgeçen.

ASTİN-MALİDE
f. Hazırlanmış, hazırlanan (adam).

ASTRONOM
yun. Kozmoğrafya âlimi, felekiyat ile uğraşan, gök cisimleri hakkında bilgi edinmeye çalışan.

ASTRONOMİ
yun. Kozmoğrafya. Gök ilmi. Felekiyat.Astronomi ilmi dünyanın birgün hareketinin duracağını; coğrafya, karaların alçalarak dünyanın sularla kaplanacağını, iklimin değişerek canlılar için yaşanmaz hâle geleceğini; fizik, güneşin birgün söneceğini, kâinattaki enerjinin artık kullanılamaz, işe yaramaz hâle geleceğini, kâinatın öleceğini açıklamaktadır. İnsanların yaşanmaz hâle gelecek dünya ve güneş sisteminden başka sistemlere göç edeceklerini hayâl etsek bile, kâinatın genel çöküşü karşısında kaçacak yer bulamıyacaklardır. Sonunda kıyamet kopması muhakkaktır ve Allah'ın vaadi olan âhiret, şüphesiz gelecektir.

ASTRONOT
yun. Feza yolculuğu yapan vasıtaları kullanan kişi. (Amerikada ve batıda astronot; Rusyada ve komünist ülkelerde kozmonot tâbiri kullanılmaktadır.)

ASÛB
Bey, başbuğ. Hakan. * Arı beyi. (Bak: Ya'sub)

ASÛDE
f. Rahat, huzur içinde. Dinç. Müsterih. Sâkin. * Bir cins helva adı.

ASÛDE-DİL
f. Başı dinç, huzuru yerinde, gönlü rahat.

ASÛDE-DİLÎ
f. Gönül rahatlığı.

ASÛDE-GÎ
f. Huzur, rahat, asayiş.

ASÛDE-HÂL
f. Hâli rahat, sıkıntısı olmayan.

ASÛDE-NİŞİN
f. Rahatça oturan. İstirahat eden.

ASUF
Hızlı ve çabuk yürüyen. * Çok şiddetli rüzgar.

ASUF
(Asf. dan) Çok zulüm eden. Çok zâlim.

ASUL
Gururlu, mütekebbir, zâlim kimse.

ASUM
Geçim derdi için çok çalışan kimse.

ASUM
Obur, açgözlü, arsız.

ASUMAN
f. Gökyüzü. Semâ. * Felek.

ASUMANÎ
Beşerî olmayan. Semavî olan. Göğe âit ve müteallik.

ÂSÛN
(Asi. C.) İsyan edenler. Günahkârlar.

ÂSÛR
(C.: Avâsir) Tuzak, ağ. * Şer. * Şiddet.

ASÛR
Zorluk. Güçlük.

ASÛR
Eğri boyunlu.

ASÛS
Yalnız yürüyüp, otlayan deve. * Yanından insanlar uzaklaşmayınca kendini sağdırmayan deve. * Av arayan kimse.

ASÜD
(Esed. C.) Arslanlar. * Yiğitler.

ASÜFTE
(Asügde) f. Ateşle islenmiş. * Hazırlanmış, hazır.

ASVA
Sırtlan. * Yaşlı kadın.

ASVAD
(C.: Asâvid) Büyük emir.

ASVAT
(Savt. C.) Sesler.

ASVEB
(Sâib. den) En doğru ve iyisi. Çok isabetli.

ASVEB-İ AKVÂL
Kavillerin en muhkemi, sözlerin en doğrusu.

ASVİNE
(Sunvân. C.) Elbise koymaya yarayan dolaplar. Gardroplar.

ASY
Yaşamak. * Kocamak, ihtiyarlamak.

ASY
İsyan, itaatsizlik.

ASYA
Dünyadaki kıt'aların en büyüğü. * f. Değirmen. (Bak: As)

ASYAF
(Sayf. C.) Yaz mevsimleri.

ASYAR
Dayanmak. * Sürçmek.

Osmanlıca Sözlük (A Harfi)-Osmanlıca Kelimeler Sözlüğü-Osmanlıca Kelimeler Anlamları.
 

RE: Osmanlıca Sözlük (A Harfi) Mesaj Yazmayin AŞ
f. Muharrem ayında pişirilen aşure. * Yemek, taam.

AŞA
(C.: A'şiye) Akşam yemeği.

A'ŞA
Gözleri dumanlı olan adam. * Çeşitli yüzyıllarda yaşamış olan birkaç Arap şairinin adı. * Gece vakti gözleri görmeyen kimse.

AŞA
(C.: Aşâ-Aşvâ) Gece gözlerin görmeyip gündüz görmesi.

A'ŞAB
(Aşb. C.) Tâze otlar.

AŞABE
Yaş otun çok olması.

AŞAİR
(Aşiret. C.) Aşiretler. Kabileler.

AŞAK
Sarmaşık.

AŞAM
f. Yiyecek ve içecek. * İçen, içici manasına birleşik kelimeler yapılır.

AŞAMİDENÎ
f. İçilebilen veya yenilebilen.

A'ŞAR
(Öşür. C.) Öşürler. Arazi mahsüllerinden alınan onda bir nisbetindeki vergiler. * Mahsül alan zengin müslümanların zekâtları.

A'ŞARÎ
Ondalığa âit. Öşür hesapları nev'inden. On sayıları. Ondalık.

AŞAVET
Gündüz görüp, gece görmeyen ve tavukkarası adı verilen göz hastalığı.

AŞAYA
(Aşi. C.) Akşamlar, mağribler.

AŞB
(C.: A'şâb) Yaş ot.

AŞEBE
Zayıflığından gövdesi kurumuş olan yaşlı kimse. * Büyük azı dişi. * Küçük adam.

AŞEM
Kuru ekmek.

AŞEME
Kuru ekmek parçası. * Büyük azı dişi.

AŞEN
Her nesnenin aslı ve kökü. * Sözü kendi kanaatine göre söylemek.

AŞENNET
(C.: Aşânit) Yaramaz huylu kimse.

AŞENZER
Katı, sağlam nesne.

AŞERAT
(Aşere. C.) On sayıları.

AŞERE
On. On rakamı.

AŞERE-İ MÜBEŞŞERE
Hz. Peygamber'in (A.S.M.) kendilerine Cennetlik olduklarını müjdelediği sahabelerdir. Bu kişiler Allah'ın emirlerine bağlılıkta ve din hizmetindeki fedailikte Allah'ın rızasını tam kazanmışlardır. Bu zatlar şunlardır: Hz. Ebu Bekir, Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali, Hz. Abdurrahman bin Avf, Hz. Ubeyde bin Cerrah, Hz. Said, Hz. Sa'd bin Ebi Vakkas, Hz. Talha, Hz. Zübeyr İbn-ül Avvam (R.Anhüm).

AŞEVÎ
Akşam, akşam vaktine dair.

AŞEVİ
Yoksullara parasız olarak yemek yedirilen veya dağıtılan yer, aşhane. * Para ile yemek yenilen yer, lokanta. * Düğün gibi toplantılarda, yemekleri hazırlamak için iğreti mutfak olarak kullanılan yer. * Bazı tekkelerde yemek pişirilen yer.

AŞEVSEC
Büyük karınlı iri deve.

AŞEVZEN(E)
Galiz, katı nesne.

AŞ-HANE
f. Aşevi, mutfak.

AŞI
Birşeyden alınıp diğer birşeye aktarılan madde. * Çeşitli tehlikeli hastalıkların önünü almak için aşılanan madde. * Yabani veya cinsi âdi bir ağaca, cinsine yakın diğer iyi bir ağaçtan vurulan kalem veya yaprak aşısı.

ÂŞIK
Çok fazla seven. Mübtelâ. Birisine tutkun. * Saz şairi. * (Cümledeki yerine göre) : Ahbab, hazret, ma'hut, seninki gibi mânâlara gelir. (Müennesi: Aşıka)

ÂŞIK-I DİDÂR-I PÂK
Temiz yüzün âşıkı. * Edb: Evvelce ordularda, kışlalarda, köy odalarında ve mahalle kahvelerinde gerek kendinin, gerek başkalarının sözlerini sazla dile getiren kimse; halk şâiri.

ÂŞIKAN
(Âşık C.) f. Âşıklar, tutkunlar.

AŞİ
(C.: Avâş) Kastedici.

AŞİ
Akşam. * Akşam yemeği. * Tavuk karasına tutulan kimse.

AŞİHE
f. Kişneme.

AŞÎK
Fazla âşık, çok tutkun.

AŞİKÂR(E)
f. Belli, meydanda, açık. Bedihi.

AŞİNA
f. Mâlumatlı, haberli olan. Arif. Bilgili. Mâlik. Tanıdık. Yabancı olmayan. * Yüzücü.

AŞİNE
f. Yumurta.

AŞİR
Onuncu. * Eskiden öşür toplayan vergi memuru. (Bak: Amil)

AŞİR
Onda bir. On kısma taksim edilen bir şeyin herbir parçası. * Kur'an-ı Kerimin on cüz'ünden herbiri veya on âyetlik bir parçası. * Dost, yardımcı, yardak. * Koca. * Kabile. * Kötülükte yardımcılık eden. * Sahip. * Toz. (Bak: Aşr)

AŞİRE
Onuncu. Tâsia'nın altmışta biri.

AŞİREN
Onuncu olarak, onuncu derecede.

AŞİRET
Kabile, oymak, göçebe halinde yaşıyan ekseri bir soydan gelen cemaat. Yakın akraba, âile.

AŞİRET-İ GALİB
Galip gelen aşiret. * Aşiretin ekseriyeti, çokluğu.

AŞİYAN (E)
f. Kuş yuvası. * Mc: İkâmetgâh. Ev, mesken.

AŞİYAN-I HARÂB
Yıkılmış yuva, tahrib edilmiş mesken.

AŞİYAN-SÂZ
f. Yuva kuran, mesken yapan.

AŞİYY
Akşam, akşam üzeri.

AŞK
(Işk) Çok ziyâde sevgi. Şiddetli muhabbet. Sevdâ. Candan sevme. * İttibâ'. Alâka.(İnsanın mahiyeti ulviye; fıtratı, câmia olduğundan; binler envâ-ı hâcât ile binbir esmâ-i İlâhiyyeye herbir ismin çok mertebelerine fıtraten muhtaçtır. Muzaaf ihtiyaç, iştiyaktır. Muzaaf iştiyak, muhabbettir. Muzaaf muhabbet dahi aşktır. Ruhun tekemmülâtına göre merâtib-i muhabbet, meratib-i esmâya göre inkişaf eder. Bütün esmâya muhabbet dahi -çünki o esmâ Zât-ı Zülcelâl'in ünvanları ve cilveleri olduğundan- muhabbet-i zâtiyyeye döner. S.)

AŞK-I EFLÂTUNÎ
Maddeci olmayan aşk.

AŞK-I HAKİKÎ
Hakiki aşk. Allah için sevmek. Allah sevgisi.

AŞK-I KİMYEVÎ
Fıtrî meyil ve alâka. Kimyevî unsurlar arasında birbirlerine karşı olan cazibe ve birleşme meyelanları ki; birer İlâhi emir ve kanunlardır.Fransızcası: Affinite (afinite) dir. (Sani-i Hakîm, havada iki unsur halk etmiştir. Biri azot, biri müvellid-ül humuza. Müvellid-ül humuza ise: Nefes içinde kana temas ettiği vakit, kanı telvis eden karbon unsur-u kesifini kehribar gibi kendine çeker. İkisi imtizac eder. Buharî hâmız-ı karbon denilen (semli havâi) bir maddeye inkılâb ettirir. Hem hararet-i gariziyeyi te'min eder, hem kanı tasfiye eder. Çünki: Sani-i Hakîm, fenn-i kimyada, aşk-ı kimyevî tabir edilen bir münasebet-i şedideyi, müvellid-ül humuza ile karbona vermiş ki: O iki unsur, birbirine yakın olduğu vakit, o kanun-u İlâhî ile, o iki unsur imtizac ederler. Fennen sabittir ki: İmtizacdan hararet hâsıl olur. Çünki imtizac, bir nevi ihtiraktır. Şu sırrın hikmeti şudur ki: O iki unsurun, her birisinin zerrelerinin ayrı ayrı hareketleri var. İmtizac vaktinde her iki zerre, yani onun zerresi, bunun zerresiyle imtizac eder, bir tek hareketle hareket eder. Bir hareket muallâk kalır. Çünkü: İmtizacdan evvel iki hareket idi. Şimdi iki zerre, bir oldu. Her iki zerre, bir zerre hükmünde bir hareket aldı. Diğer hareket, Sani-i Hakîm'in bir kanunu ile hararete inkılâb eder. Zaten "Hareket, harareti tevlid eder" bir kanun-u mukarreredir. İşte bu sırra binaen beden-i insanîdeki hararet-i gariziye, bu imtizac-ı kimyeviyye ile te'min edildiği gibi, kandaki karbon alındığı için kan dahi sâfi olur. İşte nefes dâhile girdiği vakit, vücudun hem âb-ı hayatını temizliyor. Hem nâr-ı hayatı iş'al ediyor. Çıktığı vakit, ağızda, mu'cizât-ı kudret-i İlâhiye olan kelime meyvelerini veriyor. S.)

AŞK-I LÂHÛTÎ
Cenab-ı Hakk'a olan sevgi ve muhabbet. Aşk-ı İlâhî, aşk-ı hakikî, aşk-ı mânevî gibi tâbirler Cenab-ı Vacib-ül Vücud'a dâir şiddetli muhabbet ve sevgiyi ifâde eder.

AŞK-I MECAZÎ
Fâni şeylere olan aşk. Nefis ve şehvet arzusuna dayanan aşk. * Tas: Kâmil bir zâtın Cenab-ı Hakk'a dâir şiddetli muhabbetinden evvel fani, dünyevî şeylere dair olan aşkı.(Mahbublara olan aşk-ı mecazî aşk-ı hakikiye inkılâb ettiği gibi, acaba ekser nasda bulunan dünyaya karşı olan aşk-ı mecazî dahi bir aşk-ı hakikiye inkılâb edebilir mi?Elcevab: Evet, dünyanın fâni yüzüne karşı olan aşk-ı mecazî, eğer o âşık, o yüzün üstündeki zeval ve fena çirkinliğini görüp ondan yüzünü çevirse, bâki bir mahbub arasa, dünyanın pek güzel ve âyine-i esmâ-i İlâhiye ve mezraa-i âhiret olan iki diğer yüzüne bakmağa muvaffak olursa, o gayr-i meşru mecazî aşk, o vakit aşk-ı hakikiye inkılâba yüz tutar. Fakat bir şart ile ki, kendinin zâil ve hayatiyle bağlı kararsız dünyasını, haricî dünyaya iltibas etmemektir. Eğer ehl-i dalâlet ve gaflet gibi kendini unutup, âfaka dalıp, umumi dünyayı hususi dünyası zannedip ona âşık olsa, tabiat bataklığına düşer boğulur. Meğer ki hârika olarak bir dest-i inayet onu kurtarsın. Şu hakikatı tenvir için şu temsile bak. Meselâ:Şu güzel zinetli odanın dört duvarında, dördümüze ait dört endam âyinesi bulunsa, o vakit beş oda olur. Biri hakiki ve umumi, dördü misâli ve hususi... Herbirimiz kendi âyinemiz vasıtasiyle, hususi odamızın şeklini, hey'etini, rengini değiştirebiliriz. Kırmızı boya vursak, kırmızı; yeşil boyasak, yeşil gösterir. Ve hâkezâ... âyinede tasarrufla çok vaziyetler verebiliriz; çirkinleştirir, güzelleştirir, çok şekillere koyabiliriz. Fakat hârici ve umumi odayı ise kolaylıkla tasarruf ve tağyir edemeyiz. Hususi oda ile umumi oda hakikatta birbirinin aynı iken, ahkâmda ayrıdırlar. Sen bir parmak ile odanı harab edebilirsin, ötekinin bir taşını bile kımıldatamazsın.İşte dünya süslü bir menzildir. Herbirimizin hayatı, bir endam âyinesidir. Şu dünyadan her birimize birer dünya var, birer âlemimiz var. Fakat direği, merkezi, kapısı, hayatımızdır. Belki o hususi dünyamız ve âlemimiz, bir sahifedir. Hayatımız bir kalem... onunla sahife-i a'mâlimize geçecek çok şeyler yazılıyor. Eğer dünyamızı sevdikse, sonra gördük ki: Dünyamız hayatımız üstünde bina edildiği için, hayatımız gibi zâil, fâni, kararsızdır, hissedip bildik. Ona ait muhabbetimiz, o hususi dünyamız âyine olduğu ve temsil ettiği güzel nukuş-u esma-i İlâhiyeye döner; ondan, cilve-i esmâya intikal eder. Hem o hususi dünyamız, âhiret ve Cennet'in muvakkat bir fidanlığı olduğunu derkedip, ona karşı şedit hırs ve taleb ve muhabbet gibi hissiyatımızı onun neticesi ve semeresi ve sünbülü olan uhrevî fevâidine çevirsek, o vakit o mecazî aşk, hakikî aşka inkılâb eder. Yoksa $ sırrına mazhar olup, nefsini unutup, hayatın zevâlini düşünmeyerek, hususi, kararsız dünyasını, aynı umumi dünya gibi sabit bilip kendini lâyemut farzederek dünyaya saplansa, şedit hissiyat ile ona sarılsa, onda boğulur gider. O muhabbet onun için hadsiz bela ve azaptır. Çünki, o muhabbetten yetimâne bir şefkat, meyusâne bir rikkat tevellüd eder. Bütün zihayatlara acır; hatta güzel ve zevâle mâruz bütün mahlukata bir rikkat ve bir firkat hisseder; elinden bir şey gelmez, ye's-i mutlak içinde elem çeker. Fakat gafletten kurtulan evvelki adam, o şedit şefkatin elemine karşı ulvi bir tiryak bulur ki: Acıdığı bütün zihayatların mevt ve zevâlinde bir Zât-ı Bâki'nin bâki esmâsının dâimi cilvelerini temsil eden âyine-i ervahları bâki görür; şefkatı, bir sürura inkılâb eder. Hem zeval ve fenâya mâruz bütün güzel mahlukatın arkasında bir cemâl-i münezzeh ve hüsn-ü mukaddes ihsas eden bir nakş ve tahsin ve san'at ve tezyin ve ihsan ve tenvir-i dâimîyi görür. O zeval ve fenâyı, tezyid-i hüsn ve tecdid-i lezzet ve teşhir-i san'at için bir tazelendirmek şeklinde görüp, lezzetini ve şevkini ve hayretini ziyadeleştirir. M.)

AŞKAR
Koyu kırmızı. * Kırmızı saçlı adam. * Doru at.

AŞ-KÂRE
f. Aşçı.

AŞKBAZÎ
f. Aşk oyunu. Sever görünmek. Aşk-ı kâzib.

AŞKNÜMA
f. Aşkını bildiren. Aşkını gösteren.

AŞKÛ
f. Tavan; kat, tabaka. * Gökyüzü. Gök.

AŞNA
f. Yüzücü. * Yüzme. * Tanıyan, yabancı olmayan. (Bak: Aşina)

AŞNAGER
f. Yüzücü. Yüzgeç.

AŞNAGERÎ
f. Yüzme, yüzücülük.

AŞNAB
f. Yüzen, yüzücü.

AŞNA-YAN
(Aşnayî. C.) f. Dostluklar, âşinalıklar, haberdarlıklar.

AŞ-PEZ
f. Ahçı, aşçı.

AŞR
(Aşir) On. * On adetten birisini almak. On etmek. * Kur'ân-ı Kerim'den on âyet mikdarı kısım.

AŞR-İ ÂHİR
Ist: Ramazan ayının son on günü.

AŞR-İ MİŞAR
(Bak: Öşr-ü mişar)

AŞRA'
Muharrem ayının onuncu günü. * On aylık vazife. * On aylık hâmile deve.

AŞREFE
Bir cins misvak ağacı.

AŞŞ
Zayıf adam.* Az, kalil. * Kuş yuvası.

AŞŞAB
(Aşşeb. den) Nebatları, bitkileri toplayarak ve misallerini kurutarak her biri üzerinde ilmî incelemeler yapan âlim.

AŞŞAR
A'şar tahsildarlığı yapmış olan kimse. Öşürcü, ondalıkçı.

AŞŞE
Yaprağı uzun ve ince olan hurma ağacı. * Zayıf vücutlu, uzun boylu kadın.

AŞTÎ
f. Barışıklık, sulh.

AŞTÎ-HÛRE
f. Barış ziyafeti.

AŞTÎ-PERVER
f. Barış taraflısı, sulh.

AŞTÎ-PERVERANE
f. Barış taraftarına yakışacak şekilde.

AŞTÎ-SÂZ
f. Sulhsever, sulh taraftarı. Barışsever, barışçı.

AŞTÎ-SÂZÎ
f. Barışseverlik, sulhseverlik.

AŞU
Kör olmak. Görmemek. * Mc: Görmemezlikten gelmek.

AŞÛB
f. Karıştırıcı, karıştıran mânalarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır.

AŞÛB-ENGİZ
f. Karışıklığa medar olan, kargaşalığa sebebiyet veren.

AŞÛB-GÂH
f. Gürültülü patırtılı yer. Kargaşalık ve karışıklık yeri.

AŞUG
f. Bilinmiyen, meçhul, yabancı. * Serseri.

AŞUM
Bir ot cinsi.

AŞURE
(Aşurâ) Arabi aylardan olan Muharrem ayının onuncu günü. Aynı günde çeşitli hububat ve kuruyemişler katılarak yapılan tatlı.

AŞÜFTE
f. Sevgiden kendinden geçen. Çıldırırcasına seven. * İffetsiz kadın.

AŞÜFTE-DİL
f. Gönlü perişan olmuş.

AŞÜFTE-DİMAĞ
f. Aklı perişan.

AŞV
Kasdetmek.

AŞVA'
Geceleyin gözü görmeyen kadın veya kız. * Önüne bakmayıp her ne olursa basan deve.

AŞVE
Akşam karanlığı. * Akşam yemeği.

AŞVEZ
(C.: Aşâviz) Sağlam yer. * Sağlam ve geçirimsiz yerlerde oluşan göl. * Sağlam, kuvvetli deve. * Çok et.

AŞY
Akşam yemeği.

AŞYAN
Akşam yemeği yiyen kişi.

AŞYERE
Dayanmak. Sürçmek.

AŞZAN
Ayağı kesilmiş gibi emekleyerek yürümek.

Osmanlıca Sözlük (A Harfi)-Osmanlıca Kelimeler Sözlüğü-Osmanlıca Kelimeler Anlamları.
 

RE: Osmanlıca Sözlük (A Harfi) Mesaj Yazmayin ATA
t. Baba veya ecdaddan olan büyük. Önceden gelen. * Aynı soyun büyüğü.

ATA
(İtyan. dan) Verdi, veren. Geldi, gelen (mânasına da olur, fiildir).

ATA
Verme. Bağışlama. Bahşiş. Lütuf. İhsan.

ATAB
Mahvolma, ölme.

ATA-BAHŞ
f. Bahşiş veren.

ATABEY
(Atabek) Selçuklular devrinde şehzadelere mürebbilik eden şahıs, lala.

ATAD
İşe yarayan âletlerin takımı. * Büyük kadeh. * Hazırlık.

ATA ENDER ATA
Lütuf içinde lütuf, ihsan üzerine ihsan.

A'TAF
(Atf. dan ) En âtifetli. Pek müşfik, çok merhametli adam. * Boynuzları birbirine eğilmiş koyun. (Müe: Atfâ')

A'TAF
(Atf. C.) Meyiller. * Merhametler, şefkatler, lütuflar, ihsanlar.

ATAİM
(Atime. C.) Ocaklar.

ATAK(AT)
Azad, izin.

ATAL
(C. A'tâl) Vücudun örtüsüz yeri, bilhassa ense. * Bir kişinin güzelliği. * Vücudun tamamı. * Boyuna asılan gerdanlığı kaybetmek.

ATAL
(Itl. C.) Koltuk altları. * Yanlar, kenarlar. * Böğürler.

ATALET
(Utlet) Boş durma. Tembellik. İşsizlik. Hurma salkımı.(En bedbaht, en muztarib, en sıkıntılı işsiz adamdır. Zirâ, atâlet, ademin birâderzâdesidir. Sa'y, vücudun hayatı ve hayatın yakazasıdır. M.)

ATALET KANUNU
Fiz: Duran bir cisim, bir kuvvetin etkisi olmadan hareket edemez; ve hareket hâlindeki bir cisim, bir kuvvetin etkisi olmadan hızını ve yönünü değiştiremez.

ATAM
(Utum. C.) Yüksek binalar, köşkler, hisarlar.

ATAN
(C.: Atân) Kovası el ile çekilen kuyu. * Kuyunun ve havuzun etrafında deve çekip duracak yer. * Su kenarı. * Kokmak. * Dibâgat etmek.

ATANİB
(İtnâbe. C.) Kısa ipler. * Uzun ipler. Sicimler. * Sâyebanlar.

ATARAKSİYA
yun. Tesirlere (etkilere) karşılık göstermeme, durgunluk hâli. * (Fels.) Ruhun sükunete ulaşması, arzu ve ihtiraslardan uzak kalma. Eski çağ felsefesi, hayatın gayesi, saadet olarak duygusuzluk halini gösteriyordu. İnsan arzuları sonsuz, düşmanları sonsuzdur, (mikroptan kuyruklu yıldıza kadar) ama iktidarı hiç denecek kadar az, zayıf bir mahluktur. Allah'ı tanımaz ve Onun kudretine dayanmazsa işte böyle saçmalıklara düşer. Devekuşu gibi başını kuma sokmakla kurtulacağını umar. Kurtuluş ise ancak İslâm'da ve Allah'a imandadır.

ATARDAMAR
Tıb: Kanın, kalbden vücudun her tarafına (akciğerlere de) gitmesine yarayan damar. Şiryan.

ATAŞ
Susama. Hararet.

ATAŞA
(Atşân. C.) Susamış olanlar, susuzlar.

ATAŞE
Fr. Elçiliklerde vazifeli memur.

AT'ATA
Birbiri ardınca çağırmak. * Kavga etmek.

ATAVİL
(Atvel. C.) Seçkin kimseler. * Uzun boylular.

ATAYA
(Atiyye. C.) Bahşişler. İhsanlar. Lütuflar.

ATAYA-YI SENİYYE
Padişahın hediye ve ihsanları.

ATAYIB
(Atyeb. C.) En iyiler. Çok hoş olanlar.

ATB
Hışım etmek. * Fesad. * İkrah olunan, kerih görülen.

ATBA
(Taby. C.) Meme başları, uçları.

ATBA'
(Tıb'. C.) Akarsular, çaylar, dereler, kanallar, sel yatakları.

ATBA'
En pis.

ATBAK
(Tabak. C.) Tabaklar. Kapaklar.

ATBAL
(Tabl. C.) Davullar.

ATBAN
Tek ayak üstüne sıçramak. * Davarın üç ayak üstüne yürümesi.

ÂTBİN
f. Sözü doğru faziletli kimse.

ATEBAT
(Atebe. C.) Eşikler, basamaklar.* İranlıların mukaddes ziyaret yeri.

ATEBE
(C. Atebât) Basamak, eşik.

ATEBE-İ FELEK-MERTEBE
Osmanlı Padişahlarının sarayı.

ATEH
Bunama, bunaklık. (Ateh getirmiş bir ihtiyar)

ATEH KABL-EL MİÂD
Erken bunama.

ATELE
(C.: Utül) Rende. * Kalın ve büyük asâ. * Fârisi yayı. * Doğurmamış dişi deve.

ATEME
Gecenin ilk üçte bir bölümü. Yatsı namazı vakti. * İşsizlik, tembellik, atalet, üşengeçlik. * Akşam vaktine kadar hayvanın memesinde bâki kalan süt.

ATER
Arap kadınlarının misk ve başka güzel şeylerle yoğurup, boyunlarına taktıkları gerdanlık.

ATEŞ
f. Odun vs. gibi maddelerin yanmasından hasıl olan hâl. Od, nâr. * Kızgınlık, hararet. * Hiddet, gazab, şiddet. * Hayvanın çevik, hareketli ve oynak olması. * Yangın. * Gözyaşı. * Hastalık. * Harb, savaş.(Ateş unsuru, kâinatın bütün kısımlarını istilâ etmiş pek büyük bir unsurdur. Bir damar gibi kâinatın yaratılışından başlayarak her tarafa dalbudak salıp gelen şu şecere-i nâriyeye nazar-ı hikmetle dikkat edilirse, bu şecerenin başında, yani sonunda büyük bir meyvenin bulunduğu anlaşılır. Evet, toprağın içinde büyük ve uzun bir damarı gören adam, o damarın başında kavun gibi bir meyvenin bulunduğunu zannetmesi gibi, âlemin her tarafında damarları bulunan şu şecere-i nâriyenin de Cehennem gibi bir meyvesinin bulunduğuna bilhads yani sür'at-i intikal ile hükmedebilir. İ.İ.)

ATEŞ-İ ÂB-PERVER
Mc: Hançer, kama, kılınç.

ATEŞ-İ BAHAR
Lâle. * Kırmızı renkli gül.

ATEŞ-İ BESTE
Hâlis kırmızı renkli altın. * Donmuş ateş.

ATEŞ-İ HECR
Firak ateşi, ayrılık acısı.

ATEŞ-İ RUMÎ
Eskiden kullanılan bir silâh çeşitidir. Kara ve deniz muharebelerinde yangın çıkartmak için kullanılırdı.

ATEŞ-İ TER
Kırmızı şarap.

ATEŞ-BÂR
f. Ateş yağdıran.

ATEŞ-BÂZ
f. Ateşle oynayan. Hokkabaz.

ATEŞ-BESTE
f. Hâlis altın, kırmızı altın.

ATEŞ-DÂN
f. Mangal, ocak.

ATEŞ-DİDE
f. Ateş görmüş, ateşten geçmiş. * Mc: Büyük ıztırab çekmiş ve tecrübe geçirmiş adam.

ATEŞ-DİL
f. Sözü dokunaklı olan. * Her gördüğü güzeli seven. * Pek zeki adam.

ATEŞ-EFRÛZ
f. Ateş yakan, ateş tutuşturan.

ATEŞ-EFŞÂN
f. Ateş saçan.

ATEŞEK
f. Küçük ateş. * Ateş böceği. * Frengi. * Berk, şimşek.

ATEŞ-ENGİZ
f. Dağlama aleti. * Mc: Fesatçı, ifsad yapan.

ATEŞ-FÂM
f. Ateş renkli, kırmızı.

ATEŞ-GEDE
f. Mecûsilerin tapındıkları yer. Mecusi mabedi.

ATEŞ-GİRE
f. Çıra. * Maşa.

ATEŞ-GÛN
f. Ateş gibi kıpkırmızı.

ATEŞ-HÂR
f. Keklik. * Merhametsiz, şefkatsiz ve zalim adam.

ATEŞ-HİRÂM
f. Süratle yürüyen, hızlı yürüyen.

ATEŞ-HÎZ
Ateşliyen, ateş veren.

ATEŞ-HULK
f. Sert tabiatlı, huysuz.

ATEŞÎ
f. Hararetli, ateşli; dokunaklı. * Ateş renginde. * Hiddetli, öfkeli.

ATEŞÎN
f. Ateşli, canlı, ateşten. * Mc: Şiddetli, hiddetli.

ATEŞ-KÂR
f. Külhancı. * Mc: Aceleci, kızgın veya merhametsiz adam.

ATEŞ-MİZAC
f. Huysuz, geçimsiz, sert tabiatlı kimse.

ATEŞ-NÂK
f. Ateşli.

ATEŞ-NİSAR
f. Ateş saçan.* Mc: Çok öfkeli, çok kızgın.

ATEŞ-NÜMÂ
f. Ateş gösteren.

ATEŞ-PÂ
f. Ateş gibi. * Mc: Atik, çevik.

ATEŞ-PARE
f. Ateş parçası. Ateş gibi. * Mc: Çok zeki, çok akıllı. * Durup dinlenmeyen.

ATEŞ-PAŞ
f. Ateş saçan.

ATEŞ-PEREST
Ateşe tapan. Mecusi, müşrik.

ATEŞ-RENG
f. Ateş renginde, kızıl renkli.

ATEŞ-SUHAN
f. Dokunaklı, kalb kıracak şekilde ağır söz söyliyen.

ATEŞ-ZEBÂN
f. Ateş dilli. Çok dokunaklı söz veya şiir söyleyen.

ATEŞ-ZEDE
f. Yakılmış, yakılan.

ATEŞ-ZEN
f. Ateş yakmak için kullanılan alet, çakmak.

ATF
Bağlama. Bağ. Ekleme. * Meyletme. * Şefkat. Sevgi. * Eğilme. * İkiye bükme. İki kat eyleme. * Çevirme. * Geri döndürme.* Bir kimse üzerine tekrar hamle eylemek. * Gr: Bir kelimeyi diğer bir kelimeye harf-i atıf vasıtasiyle ilhak eylemek. (Bak: Harf-i atıf)

ATF-I BEYAN
Mâkablini yâni mâtufun aleyhin mefhumunu izah ve te'kid için atfolunan tâbir. Meselâ: "Meseleyi izâh ve teşrih eyledi" cümlesindeki "ve" gibi.

ATF-I NİGÂH
Bakma, göz atma.

ATF-I TEFSİR
Bir mânada olup mücerred tasdik ve te'kid için "ve" ile müteradifine (aynı mânadaki kelimeye) atfolunan kelime. Meselâ: "İhsan ve kerem, hüzün ve keder" ifadesindeki "ve" ler gibi. Diğer bir ifade ile: Aynı olan ayrı iki kelimenin birlikte kullanılması. ("deli divâne"de olduğu gibi.)

ATFEN
Birisinin adına. Birisine yükleyerek.

ATFETMEK
Meyletmek. Sevgi beslemek. * Gr: Mânâyı birbirine bağlamak.

ATHAL
Kül renginde.

ATHAR
(Tâhir. C.) Kadınların aybaşı ve doğumdan çıktıkları zamanlar.

ATHAR
Daha tâhir. En temiz.

ÂTIF
(Atf. dan) Yüzünü çeviren, bakan. Meyleden, yönelen. * Bağlaç. * Şefkat edici kimse. Merhametli, müşfik. * Yarış atlarının altıncısı. * Gr: İki kelimeyi birbirine bağlayan harf veya kelime.

ATIFET
Koruma, sevgi, Acıma. Şefkat. Esirgeme. * Hüsn-ü zan. Karşılıksız sevgi.

ATIFET-KÂR
f. Esirgeyip muhafaza eden, gözetip koruyan.

ÂTIK(A)
Azad edilmiş, Serbest bırakılmış kimse. * Yaşlı. * Genç kız.* Temiz soylu. * Eski. * Yavru kuş.

ÂTIL
(Âtıla) İşlemez. Boş. Tenbel. * Bozulmuş.

ÂTIM
Ölen, mahvolan.

ATIM
t. Ateşli silahların boşaltılması, atılması. * Kurşun menzili, kurşunun gidebildiği, yetiştiği mesâfe. * Silahın bir defa atılması için lâzım gelen barut vesaire.

ATIR
(Itr. dan) Güzel kokulu, ıtırlı. * Kokuları seven kimse.

ATIS
Şafak. * Aksıran.

ATİ
Önde. Aşağıda. Sonra. Vâki olan. Gelecek zaman.

ATİ
İnatçı, muannid. Kalın kafalı.

ATİ(YE)
(Utv. dan) İsyan eden, kafa tutan. Asi. Sert başlı, serkeş.

ATİD
Tedarik olunmuş. Hazır ve müheyya. * Günah ve sevabları yazan melek.

ATİDE
Elbise sandığı.

ATİH(E)
İsyan eden, kafa tutan, âsi olan.

ATİK
Sâfi nesne, saf olan şey.

ATİK
(C.: Avâtik) Sırtın üst kısmı. Omuz ile boyun arası. * Eski şarap.

ATİK
(Atika) Esaretten serbest bırakılmış olan. * Soyu temiz. Necib. * Genç kız. * Kadim. İhtiyar. * Yavru kuş. * Eski. * Hz. Ebû Bekir'in (R.A.) bir nâmı.

ATİK
Çabuk davranan, çevik.

ATİK
Berrak, saf, temiz, karışmamış, değerli.

ATİKIYYAT
Eski eserler. Eski devirlerden kalma eserleri, - daha ziyade tarih ve san'at bakımından- tetkik eden ilim. Arkeoloji.

ATİL
Şerli, şerir, yaramaz kişi.

ATİL
Para karşılığı tutulan yardımcı, asistan.

ATİ-L-BEYAN
Aşağıda sözü geçen, aşağıda zikredilen.

AT'İME
(Bak: Et'ime)

ATİME
(C: Atâim) Ateş yakılan ocak; mangal.

ATİM(E)
Yavaş, sessiz, ağır.

ATİRE
Receb ayında keferenin putları için boğazladıkları koyun ki, o puta "itrâ" derler.

ÂTİŞ
(Atişe) Susuz, susamış.

ATİT
Gıcırtı. * Ses.

ATİY
(Utiy) Haddi tecavüz etme. * Çok ihtiyar olma. * Kibirlenme.

ATİYE
Azgın. * Büküp büküp atan.

ATİYEN
Aşağıda. * İlerde, gelecekte.

ATİYYAT
(Atiyye. C.) Hediyeler. İhsanlar. * Büyük bir kimsenin bahşişleri.

ATİYYE
Hediye. Bahşiş. Lütüf ve ihsan.

ATK
Bulaşmak. * Kurumak.

ATK
Esiri serbest bırakmak. Köleyi âzat eylemek. (Bak: Itk)

ATL
şerir. Sert tabiatlı. Yaramaz. * Şiddetle çekmek.

ATLAB
(Tâlib. C.) Arayanlar, talibler; bilhassa talebeler.* (Tılb. C.) Kadın peşinde dolaşanlar, zamparalar.

ATLAL
(Talel. C.) şekiller, biçimler.

ATLAS
İpekten yapılmış kumaş. Üstü ipek, altı pamuk kumaş. * Düz tüysüz. * Büyük harita. * Atlas Okyanusu.

ATLAS
(Talas. C.) Eskitmeler, yıpratmalar. * Eski, aşındırılmış, yıpranmış.

ATLE
(C. Utül) Rende. * Yoğun büyük asâ. * Büyük iğne demiri. Farisî yayı. * Doğurmamış dişi deve.

ATLES
Eski, yırtık, yıpranmış, aşındırılmış.

ATLETİZM
yun. Çeviklik, atiklik, kuvvet gibi beden kabiliyetlerini inkişaf ettirmeğe yarayan ve koşu, atlama, ağırlık kaldırma ve atma gibi, tek başına yapılan bedeni çalışmalar.

ATLİYE
(Tılâ. C.) Merhemler.

ATM
Geciktirmek, eğlendirmek.

ATMAR
(Tımr. C.) Paçavralar. Eski, yıpranmış elbiseler.

ATME
Ateş kaynağı, volkanın tepesindeki lâvın çıktığı yer, krater.

ATMOSFER
Dünyanın çevresini kuşatan 100 km. kalınlığında, çeşitli gazlardan meydana gelen gaz tabakası. Başka gök cisimlerini kuşatan gaz tabakalarına da atmosfer denir. * Bir yerdeki mânevi hava. * Basınç birimi. 0 derecede 76 cm. yükseklikteki bir civa sütununun 1 cm. karelik alan üzerine yaptığı basınca 1 atmosfer denir. Bu basınç 1.033 kilogramdır. Deniz seviyesinden yükseldikçe basınç azalır.

ATNAB
(Tınâb. C.) Çadır ipleri. * Ağaç kökleri. * Tıb : Vücuttaki sinirler.

ATOL
Mercan adası. Mercan iskeletlerinin birikmesiyle meydana gelmiş olan halka biçiminde ve ortasında bir göl bulunan adacık.

ATOM
yun. Maddenin bölünemez en küçük parçası manasında eski çağ felsefesinde kullanılan bir tâbir, günümüze kadar gelmiş ve ilmî tabir olarak kalmıştır. Atom, maddenin bölünmez bir parçası değil, kendisi de daha küçük parçalardan yaratılmış çok küçük bir âlemdir. Dünyada, kâinatta ve atom âleminde hep aynı nizam hâkimdir. Bugün, dün olduğu gibi maddeci felsefe, maddenin mahiyetini anlamaktan âcizdir.

ATR
Depretmek. * Titremek.

ATR
İyi kokulu şeyler sürünmek.

ATRAB
Oyunlar. Eğlenceler. Şenlik ve ferahlıklar.

ATRAF
(Tarf ve Taraf. C.) Gözler. * Taraflar. Kenarlar.

ATRAK
(Târık. C.) Gecegelen seyyahlar.

ATRAR
(Turra. C.) Kenarlar, uçlar.

ATRAS
(Tırs. C.) Yazılmış sayfalar.

ATRESE
şiddetle ve zorla almak. * Gadap etmek.

ATREŞ
Sağır, işitmeyen.

ATRUK
(Tarik. C.) Tarikler, yollar.

ATS
Aksırık. * Şafak sökme.

ATSE
Aksırma, tek aksırık.

ATŞ
Susuzluk. Susama.

ATŞÂN
Susamış, teşne. Susuz.

ATT
Sözü tekrar tekrar söylemek.

ATTAR
(Itr. dan) Güzel koku veya iğne iplik gibi şeyler satan.

ATTAS
Devamlı aksıran.

ATTAT
Çok bağırıp çağıran, gürültücü adam.

ATÛB
İnatçı, muannid.

ATÛD
(C: Atedân) Bir yaşında ve iyi beslenmiş oğlak.

ATÛF
Çok acıyan, pek merhametli.

ATÛFET
Şefkat. Çok merhametli oluş.

ATÛH
Mâtuh. Bunak. Şuurunu kaybetmiş ihtiyar.

ATÛM
Su kaplumbağası.

ATÛM
Akşam vaktinin dışında sütünü vermeyen deve.

ATÛS
Enfiye, aksırtıcı şey.

ATV
El ile alıp yiyip içmek.

ATVAD
(Tavd. C.) Dağlar.

ATVAK
(Tavk. C.) Tasmalar. Gerdanlıklar, boyuna takılan mücevherler. * Tâkatler, kuvvetler. * Boyundaki halka çizgiler.

ATVEL
(Tavil. den) Çok uzun.

ATYAN
(Tîn. C.) Çamurlar, balçıklar.

ATYEB
Pek güzel. Daha güzel.

ATYEB-İ ME'KÜLÂT
Yiyeceklerin en güzeli. En güzel yiyecekler.

ATYER
Çabuk uçan. Derhal kaybolan.

ATYEŞ
Gayet tez uçar bir kuş.

ÂVÂ'
Şiddet. * Kıtlık, kaht.

AVA'
Alçak kimse. * Menazil-i kamerden bir menzildir ve beş yıldızlıdır.

AVABİS
Müdhiş, çetin günler. * Yüzü abûs kimseler.

AVACİM
Dişler.

AVAD
Ud çalan kimse.

AVADANCI
Tar: Osmanlı sarayında bir hademe sınıfı.

AVADİ
(Adiye. C.) Zulmedenler, zâlimler.

AVAH
Eyvah, yazık! gibi teessüf ifâdeleri. * Rızık, kısmet, nasib. (Bak: Evvâh)

AVAİD
(Âide. C.) İratlar, gelirler. Aidat. * Tahsisât.

AVAİK
(Âika. C.) Mânialar. Engeller. Müşküller. * Nuh (A.S.) Kavminin sonradan taptıkları bir put ismi.

A'VAK
(Avk. C.) Mani olmalar. Alıkoymalar, durdurmalar. Vazgeçirmeler.

AVAKIB
(Akibet. C.) Encamlar. Akibetler. Sonlar.

AVAKIB-I AHVÂL
Durumların neticesi, hâllerin sonu.

AVAKIB-I UMUR
İşlerin neticesi.

AVAKIR
(Akıra. C.) Fakirler, yoksullar. * Kısırlar, verimsiz olanlar. * Kudurmuş olanlar.

AVAL
Fr: Bir ticaret senedine yazılan kefillik. Böyle bir kefalete girişen kimse.

AVAL
Sersemlik derecesinde saf olma, bönlük.

AVALÎ
Büyük ve sayılı kimseler. Büyükler. Yüceler. * Medine etrafındaki semtler.

AVALİM
(Âlem. C.) Âlemler. Cihanlar.

AVAM
Halktan ilmi irfanı kıt olan kimse. Okuyup yazması az olan. Fakirler sınıfından. * Tas : Hakikata tam erememiş, tevhidin derin hakikatlarından haberi olmayan. * Halkın ekseriyeti.

A'VAM
Yıllar. Seneler.

AVAM-FİRİB
f. Halkın hoşuna gidecek tarzda hareket eden, halkı avlıyan, demagog.

AVAMİL
(Amil. C.) Sebepler. * Ayaklar. * Valiler. Hâkimler. * Gr: Arabçada kelime sonlarının okunuşuna te'sir eden hususları öğreten ilim ve ona dâir kitab. * Birgivi Hazretlerinin "Nahiv" ilmine dâir olan kitabının ismi.

AVAM-PERESTANE
f. Avam kimselere yakışır şekilde. * Şiddetli halk taraftarı olan birine yakışır sûrette.

AVAM-PESEND
f. Halk tarafından beğenilecek olan şey.

AVAN
(C.: Uven) Her şeyin orta yaşlısı. * (C.: Avine-Avân) Esir. * Yardımcı, nâsır.

AVAN
Anlar. Zamanlar. Vakitler.

AVAN-I TEKÂMÜL
Tekâmül, olgunlaşma ve terakki zamanları.

A'VAN
Yardımcılar. Etbâlar.

AVANE
Uzun hurma ağacı.

AVANİ
Kapkacak, yemek takımları. * "Beni koru, hıfzeyle" meâlinde dua.

AVANS
Fr. İlerideki bir alacağa mahsuben önceden verilen para.

AVAR
Ayıp, kusur, eksiklik. Fesad.

AVARE
f. Başıboş, serseri, boş gezen. İşsiz güçsüz.

AVAREGÎ
f. Avarelik, serserilik, işsiz güçsüzlük, aylaklık.

AVARESER
f. Başıboş.

AVARIZ
Arızalar. Sonradan olan noksanlıklar. * Girinti çıkıntı, noksanlık. * Mânialar. Engeller. * Fevkalâde hallerde ve bilhassa harp sebebi ile geçici olarak alınan vergi.

AVARIZ-I DİVANİYE
Tanzimat-ı Hayriye'den önce geçerli olan kanunlara göre alınan vergiler.

AVARIZ-I MÜKTESEBE
Cehil, sarhoşluk, hezel, sefeh, hata, ikrah gibi insanın ibtidâen dahli bulunan şeyler.

AVARIZ-I SEMAVİYE
Delilik, küçüklük, bunaklık, ölüm gibi kesbî ve ihtiyarî olmaksızın insana ârız olan şeyler.

AVARÎ
(Ariyyet. C.) Ödünç verilen şeyler.

AVARİF
Mârifetler. * Arifler. İşten anlar olanlar. * Güzel ahlâk.

AVASIF
(Asıta. C.) Sert ve kuvvetli rüzgârlar. Fırtınalar.

AVASIM
(Asıme. C.) Temiz, ismetli kimseler. * Hudut şehirleri.

AVATIF
(Atıfet. C.) Atıfetler. Hediyeler. İhsanlar.

AVATIK
(Atık. C.) Yaşlılar. * Genç kızlar. * Hür ve serbest olanlar. * Yavru kuşlar.

AV'AVE
Havlama, köpeğin havlaması. * Mc: Hezeyan, saçma sapan konuşma.

AVAZ
Nefret. İkrah. Bir şeyi kerahetle yapma. Kerahet.

A'VAZ
Karşılıklar. Bedeller. (Bak: İvâz)

ÂVÂZ
f. Sadâ, Yüksek ses. * şöhret.

ÂVÂZ-I RA'D U SÂİKA
Gök gürlemesinin ve yıldırımın âvâzı, sesi.

AVAZE
f. Nam, şöhret, ün. Yüksek ses.

AVAZİL
(Âzil. C.) Başa kakıcı kimseler.

AVCA
(Müe.) Eğri. Şaşı. * Yay. Kavs. * Arık, zayıf deve.

AVD
Dönme, geri gelme. Aleyhine veya lehine dönme.

AVDET
Dönüş, geri gelme, dönme. Rücu'.

AVDETÎ
Dönme. * Aslına, Müslümanlığa dönen.

A'VEC
Eğri büğrü.

A'VED
Ençok faydalı.

AVEMEN
Deve veya at gidişi. * Yüzme.

AVEN
Çok sâkin, en sâkin.

AVEND
f. Sicim, ip.* Senet, delil. * Kapkacak. * Taht, yüksek mertebe. * Satranç oyunu. * Evvel, önce, ilk.

AVENE
Beraber olanlar. Yardım edenler.* Taraftarlar.

AVENGÂN
f. Asılı, sarkık. * Çengel. * Çivi.

AVER
f. Averden "getirmek" fiilinin emir köküdür, kelime sonuna getirilerek; yapan, eden, olan, veren, götüren gibi manalara sebeb olur.

A'VER
Tek gözlü. Bir gözü kör. Yek-çeşm.(Âhirzamanda gelecek Süfyan adındaki bir zâlimden "Aver" diye rivayetlerde bahsedilmesi, sadece dünyayı görecek bir gözü olduğu ve âhireti görecek imân gözünün olmadığından kinayedir.)

AVERD
f. Harp, muhârebe, savaş, cenk.

AVERD-GÂH
f. Muharebe meydanı, savaş alanı.

AVERDE
f. Getirilmiş nakl olunmuş.

AVERDİDE
f. Saldırılmış, hücum edilmiş.

AVEZ
Fakirlik, yoksulluk. Sıkıntı.

A'VEZ
Mânâsı anlaşılmayan şey. * Anlaşılması zor olan şiir.

AVHAK
Uzun nesne. * Kara karga. * Büyük kara deve.

AVHEC
Yılan. * Uzun boyunlu. * Dişi deve.

AVİ
Uluyan. Hırlayan.

AVİHTE
f. Asılmış şey, asılı nesne.

AVİJE
f. Has, hâlis, hakiki, temiz.

AVİJGAN
f. Mahremler, yakınlar. * Güzeller, gençler.

AVİL
Yüksek sesle ağlama. Acınma. Feryâd. * Meyletme.

AVİND
f. İlk, evvel, önce.

AVİNE
(Evân. C.) Vakitler, zamanlar, anlar. Devirler.

AVİNETEN
Ara sıra, tesadüfen.

AVİŞE(N)
f. Kekik otu. * Sarılma, sıyırarak çıkma. Saldırma.

AVİZ
f. Asılan, asılı bulunan.

AVİZE
f. Lamba, fener, gaz veya mumları havi olarak tavana asılan maden veya billurdan süs eşyası.

AVİZE-İ GÛŞ
Küpe.

AVK
(C: A'vâk) Mâni olma, alıkoyma, durdurma, vazgeçirme, geciktirme.

AVL
Feryat, sıkıntı sebebi. Acınma.

AVLAK
yun. Dere. Vadi, su cedveli.

AVLE
Bağırma, feryat.

AVN
Yardım. İmdâd. * Mededkâr. Yardım eden. Yardımcı. Zahir.

AVN-I İLÂHÎ
Cenab-ı Hakk'ın yardımı.

AVNÎ
Yardıma âit, yardıma dâir.

AVNİYE
Serasker Hüseyin Avni Paşa tarafından ilk olarak, daha sonra da Sultan Mecid ve Sultan Aziz zamanında giyilen kolsuz asker kaputu. * Bir nevi yağmurluk.

AVR
Bir kimseyi kör etme. * A'ver kılma. Bir şeyi alıp götürmek. * Telef etme. * Gözsüzlük.

AVRA
Şaşı. Kör kadın. Tek gözlü. * Mc: Kör fikir. * Çirkin ve kabih söz. * Sâdece dünyayı düşünüp âhireti unutan.

AVRAT
(Averât) (Avret. C.) Kadınlar. * Gizli yerler. * Mahrem zamanlar.

AVRET
Eksik. Gedik. Gizlenmesi lâzım gelen şey. Dinen örtülmesi vâcib olan âzâ, ud yeri. Utanılacak ve hayâ edilecek şey. Erkeklerde göbek ile diz kapağı arasındaki kısım. * Kadın. Zevce. Nikâhlı. * Gece uykuya yatacağı vakit ve seherden evvel uykudan kalkılacak saate de şeriat örfünde "avret" denir. Öğlen ve öğle uykusu zamanına da kezâ aynı isim verilmiştir. (Çünkü o anlarda uyku ve sair sebepler dolayısıyle insan açık saçık bulunabilir. İzinsiz, haber vermeden, kimse, başkasının yanına bu vakitlerde girmemesi İslâm âdâbından ve Kur'ân emirlerindendir.) * Siper. Hududda pusu yeri. Harpte zarar gelecek yer. (Bak: Tesettür)

AVRUPA
Dünyadaki kıtalardan biri.(Avrupa ikidir. Birisi, İsevilik din-i hakikisinden aldığı feyz ile hayat-ı içtimaiye-i beşeriyeye nâfi sanatları ve adalet ve hakkaniyete hizmet eden fünunları takip eden bu birinci Avrupaya hitap etmiyorum. Belki felsefe-i tabiiyyenin zulmetiyle, medeniyetin seyyiatını mehâsin zannederek, beşeri sefahete ve dalâlete sevkeden bozulmuş ikinci Avrupaya hitab ediyorum. L.)

Osmanlıca Sözlük (A Harfi)-Osmanlıca Kelimeler Sözlüğü-Osmanlıca Kelimeler Anlamları.
 

RE: Osmanlıca Sözlük (A Harfi) Mesaj Yazmayin AYKE
Sık koruluk.

AYLE
Fakirlik.

AYLEM
(C.: Ayâlim) Yumuşak nesne.* Suyu çok olan kuyu.

AYMAN
Süt içmeğe iştihası olan erkek. * Malı gitmiş kişi.

AYME
Süt içmeğe iştihası olmak. * Malın iyisi.

AYN
(C.: A'yan-A'yun-Uyûn) Göz. * Pınar, kaynak. Çeşme. * Tıpkısı, tâ kendisi. * Zât. * Eşyanın hakikatı. * Kavmin şereflisi. * Diz. * Altın. * Nazar değme. * Casus. * Her şeyin en iyisi. * Muayene etmek.

AYN-İ VÂHİD
Tek gözlü.

AYN-EL YAKÎN
(Ayn-ül yakîn) Göz ile görür derecede görerek, müşâhede ederek bilmek. (Bak: Yakîn)(İman-ı tahkikîde pek çok meratib var. O mertebelerden ilm-el yakîn mertebesi çok bürhanların kuvvetleriyle binler şüphelere karşı dayanır. Halbuki taklidî iman ise bir şüpheye karşı bazan mağlup olur. Hem iman-ı tahkikînin bir mertebesi de, ayn-el yakîn derecesidir ki, çok mertebeleri var. Belki Esma-i İlâhiye adedince tezahür dereceleri var. Bütün kâinatı bir Kur'an gibi okuyabilecek derecesine gelir. Ve bir mertebesi de, hakk-al yakîndir ki, onun da çok mertebeleri var. Böyle imanlı zatlara şübehat orduları hücum da etse, bir halt edemez. R.N.)

AYN-ÜL HAYAT
Hayatın tâ kendisi.

AYN-ÜL KITR
Bakır kaynağı.

AYN-ÜL LİKA
İstenilen kavuşma ve sevilenin tâ kendisi.

AYN-ÜR RIZÂ
Rıza gözü. Kusuru görmeden bakan muhabbet gözü.

AYN-ÜS SEVR
Boğa gözü. * Koz: Semânın kuzey yarım küresinde bulunan boğa burcunun en parlak yıldızı.

AYN-ÜS SUHT
Kızgınlık ile bakış, hiddet gözü.

AYNA
(C.: În) Gözü güzel ve iri olan.

AYNAN
Akmak, seyelan.

AYNEN
Bir şeyin aslı veya kendisi olarak. Tıpkısına, hiç bir şeyi değiştirmeden, aynı olarak.

AYNİYYAT
(Ayniyye. C.) Kullanılmaya veya harcanmaya elverişli olup taşınabilen ve para eden şeyler.

AYNİYYE
Göz hastalıkları kliniği. * Pahada ağır olan ve taşınabilen şeyler.

AYNİYYET
Bir şey veya şahsın aynı veya kendisi olması.

AYR
(C.: A'yâr) Eşek, himar. * Medine-i Münevvere yakınında bir dağ. * Uzun demir mıh.

AYS
Fesâd ve ifsâd etmek.

AYS
Cimâ etmek. * Meni denilen su.

AYS
Sık ağaçlık yer. Koruluk.

AYSE
Yumuşak yer.

AYSELE
Gözsüz, a'mâ, kör.

AYSUM
Filin dişisi. * Sırtlan. * Büyük deve. * Süsen çiçeği.

AYŞ
Yaşayış, yaşama. Yiyip içme. Zevk u safâ. * Dirilik. Hayat.

AYŞE
Dirilik, hayat, yaşama.

AYŞ U İŞRET
Yiyip içme. (Bak: Îş)

AYŞÛM
Nebatattan bir ot.

AYŞ Ü NÛŞ
Yiyip içme. (Bak: Îş)

AYŞ U TARAB
Yeme içme, eğlence.

AYT
Uzun boyunlu.

AYTA'
Uzun boyunlu kadın. * Uzun boyunlu dişi deve.

AYTEL
Uzun boyunlu.

AYTEMÛS
(C.: Atâmıs) Bütün vücut organları yerli yerince ve tam olarak yaratılmış olan.

A'YÜN
(Ayn. C.) Gözler, aynlar. * Çeşmeler, pınarlar. Menba'lar.

AYYAB
Kusur görücü, ayıb gören.

AYYAN
Yorgun. Bitkin. * Ne yapacağını bilmeyen.

AYYAR
Hırsız. Hileci, dolandırıcı, hilebaz, dessas. * Zeki, kurnaz.

AYYARÎ
f. Dolandırıcılık, hilecilik.

AYYAŞ
Haram içki içen. şarhoş.

AYYİL
(C.: İyâl) Nafakası lâzım olan kişi.AYYUK : Samanyolunun dâima sağ tarafında olan çok parlak ve uzak bir yıldızın ismi. * Mc: Gökyüzünün pek yüksek yeri.

AYZAN
Yaban eşeğinin erkeği.

AYZEMÛR
Yük taşıyamıyan büyük ve yaşlı deve.