ForumSinsi - 2006 Yılından Beri

Zazalar ve Zazaca

Zazalar’ın yaşadığı coğrafya

Zazalarhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif nüfusu tahminen 4-6 milyon olan bir halk olarak Doğu-Anadolu’nun Fırat ve Dicle su havzasında yaşarlar. Sükun ettikleri yer enlem 37http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif8°- 42° ve boylam 37http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif8°- 40° arası arasında yer alan bölgedehttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif il olarak Doğu-Sivas’tan Varto’yahttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Gümüşhane’den Siverek’e kadar uzanır. Ağırlıklı olarak Tuncelihttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Bingölhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Erzincanhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Elazığhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Kuzey-Diyarbakır illerinde yaşarkenhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Kangalhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Zarahttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Ulaş ve İmranlı (Sivas)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Kelkithttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Şiran ve Gümüşhanehttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Hınıshttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Çathttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Aşkale (Erzurum)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Gerger (Adıyaman)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Pötürge ve Arapkir (Malatya)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Mutki (Bitlis)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Sason (Batman)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Sarız (Kayseri)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Aksaray ilçelerinde de meskendirler. Bunun dışında İstanbulhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Ankarahttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Bursahttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Eskişehir ve birçok ilçeye göçetmiş Zaza mevcuttur. Almanyahttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Avusturyahttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif İsviçrehttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Hollandahttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Belçikahttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Fransahttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif İsveçhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Danimarka gibi Avrupa ülkelerinde bulunan Zaza sayısı tahminen 300.000’dir. Çoğu Almanya’ya iş veya son yıllarda iltica etmek için yerleşmiştir. Cambul (Kazakistan) ve Batum (Gürcistan) bölgelerinde de 1944’te sürgün edilen Zazalar’ın yaşandığı söylenmektedir. Zazalar’ın nüfusu hakkında kesin bir bilgi mevcut değilhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif fakat tahminlere göre 3 milyonhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif bazı tahminlere göre ise 4 ile 6 milyon arasıdır.
Dil ve etniklik

Zazacahttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Hint-Avrupa dil ailesinin İrani diller gurubun Kuzey-Batı koluna dahildir. Beluçihttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Gorani ve Sengseri dilleriyle Kuzey-Batı kolunun Hyrkani (Gurgan) alt gurubunu teşkil etmektedir. Zazaca’nın diğer akraba olduğu diller arasında Talişihttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Mazenderanihttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Semnanihttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Gilekihttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Tatihttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Herzendihttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Kürtçehttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Hazar Denizi kıyısında konuşulan dillerdir. Onun dışında Anadolu’da konuşulan Kurmanci-Kürtçesiyle yüzyıllarca ortak coğrafya paylaştığından dolayı bir dil yaklaşımı olmuştur.
Zazaca üzerine Türkiye’dehttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif özellikle siyasette bir Kürt lehçesi olarak bilinen bir statüko mevcut. İrani dillerin dilbilim dalı olan İranoloji’ye göre ise Zazaca bir Kürt lehçesi veya dili değilhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif başlıbaşına bir dildir. Kürtler’in siyasi ve sayısal olarak Zazalar’a göre daha üstün olmasıhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Zazalar’ın ve Zazaca’nın varlığı konusunda epey bir dezavantaj oluşturmuştur. Zazaca hakkında siyasette ve halk arasındahttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif özellikle Batı-Anadolu’da yaygın olan “Kürt lehçesi” diye bir tanımlama vardır. Fakat özellikle son yıllarda yavaş yavaş açığa çıkan araştırmaların ve dergilerin sayesinde bu görüş değişmektedir.
Türkiye’de Türkçe’nin dışındaki yerli dillere uygulanan baskıdan ve inkardan dolayı Zazaca hakkında herhangi bir bilimsel kaynak bulmak pek güç. Ondan ötürü Zazaca Türkiye dışındahttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif özellikle Almanya’da araştırılabiliphttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif bilimsel olarak İrani diller arasındaki yeri saptanmıştır.
Zazaca’yı ilk olarak başlıbaşına bir dil olduğunuhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif yaptığı derlemehttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif araştırma ve incelemeleriyle kanıtlayan ilk dilbilimci Oskar Mann’dır. Oskar Mann’ın 1903’ten 1907’ye kadar yaptığı araştırmalarını ilerletip kitap haline getiren Karl Hadankhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif “Die Mundarten der Zâzâ” adlı bilimsel eseri 1932 yılında kitaplaştırmıştır. Böylece İranoloji dilbilimde Zaza dili bugüne kadar dilbilimcilerin hemfikirliliğiyle başlıbaşına olarak tanınma durumunu korumakta. Oskar Mann’dan önce Peter Lerch (1856)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Friedrich Müller (1864)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Albert van Le Coq (1901) gibi araştırmacı ve dilbilimcilerin eserlerinde de Zazaca hakkında folklorik yazın derleyip kısmen analiz de etmişlerdir.
W.B. Henning (1954) http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif D.N. MacKenzie (1961-95)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif T. L. Todd (1985; A Grammar of Dimili [also known as Zaza]http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Michigan 1985http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif 277 s.)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif G.S. Asatrian / F. Vahman (1987-95)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Joyce Blau (1989)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif P. Lecoq (1989)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif C. M. Jacobson (1993-97; Rastnustena Zonê Ma / Handbuch für die Rechtschreibung der Zaza-Sprachehttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Verlag für Kultur und Wissenschafthttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Tij Yayınları; Zazaca Okuma Yazma El Kitabıhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Tij Yayınları)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif J. Gippert (1993-96)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif M. Sandonato (1994)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Ludwig Paul (1994-98; Zazaki: Grammatik und Versuch einer Dialektologiehttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Dr. Ludwig Reichert Verlaghttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Wiesbaden 1998http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif 366 s.)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Zılfi Selcan (1987-98; Grammatik der Zaza-Sprachehttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Nord-Dialekt (Dersim)http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif http://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Berlin 1998) gibi dilbilimcilerin analiz ve araştırmaları günümüze dek sürmekte.
Devleti oluşturan temel taşlarından birinin 1914-15 Ermeni-Süryani-Yezidi-Rum soykırımı ve 1937-38 Dersim soykırımı olan Türkiye Cumhuriyeti'inde cebren de uygulanan tevhidi tedrisat kanunundan dolayı egitim dili sadece Türkçe’den ibaret sayılmışhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif bu yüzden Zazaca ve diger anadolu dilleri kendilerini bir eğitim ortamında geliştirebilmek ve eğitim dili olabilme imkanı bulamamıştır. Eğitim dilinin sadece Türkçe’den ibaret olması medeniyetler beşiği olan Anadolu’nun çok dilli ve kültürlü yapısına büyük zarar vermiştir. Bundan dolayı Zazaca ve diğer etnik diller varlıklarını sürdürme noktasında unutulma ve ölü bir dil olma sınırına gelmiştir. Son yıllarda özellikle Avrupa’da Zazaca edebiyatı ve yazı dili çalışmaları ve çabaları Zazalar arasında olumlu bir yankı oluşturmuştur.
Zazacahttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Kuzey-Batı İrani dilleri arasında Prof. Dr. J. Gippert ve P. Lecoq’un şemasına göre (bkz. İrani Diller) şöyle sınıflandırılmakta:
KUZEY-BATI IRANÎ:

Hyrkani (Gurgan/Cürcan) Gurubu: Beluçihttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Sengiserihttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Guranihttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Zazaca
Karmani Grurbu: Kürtcehttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Sivendi
Medo-Hazar (Caspic) Gurubu: Gilekihttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Mazederanihttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Sorxeyihttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Taleshihttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Âseri

GÜNEY-BATI IRANÎ:
Farscahttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Tacikçehttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Tati

Tarihsel olarak son yapılan araştırmalara göre Zazacahttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif bir Ortaçağ-İrani dili olan Partça’ya yakınlık arzetmekte. Günümüz Kuzey-İran’dahttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Hazar Denizi kıyısında konuşulan diller de Zazaca’ya ilginç yakınlık göstermekte.
Farsça sayılabilir. Gramer ve kimi önemli sözcükler açısından Zazaca’ya yakın olan diller Kuzey-İran’da Bonn 1993 / İstanbul 2001 Bonn 1997 / İstanbul Din

Zazalar’ın hemen yarısı Alevihttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif yarısı da Sünni Müslüman kesimden oluşmaktadır. Sünni kesimde ayrıca Şafii ve Hanefi Zazalar mevcut. Dersim aşiretlerinden oluşan Alevi Zazalarhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Koçgiri (Zarahttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Kangalhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Ulaşhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Divriği)’den Varto-Hınıshttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif kısmen Bingöl yöresindehttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif ayrıca Kayseri’nin Sarız ilçesinde mesken ikenhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Sünni Zazalar da Elazığhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Bingölhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Diyarbakırhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Siverek, Aksarayhttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Mudkihttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Sason bölgelerinde yaşamaktalar. Özellikle Alevi-Sünni ve de Şafii-Hanefi farklılığı Zazalar’da dildeki şive ve kültürdehttp://www.forumtaht.com/images/smil...ley/virgul.gif Adıyaman Wissenschaft und Technik Verlag yaşam tarzında belirmiştir.