Kayıt Dışı Ekonomi Kayitdişi Ekonomi
 

KAYITDIŞI EKONOMİ
Vergiler devletin önemli bir gelir kaynağı olmakla birlikte beyan edilmeleri mecburidir. Beyan esası, verginin ödeme gücüne göre alınmasının sağlar ve vergilendirme adaletinin gerçekleşmesinde etkilidir. Bu yöntem iyi bir denetim mekanizmasıyla desteklenmezse kayıtdışı ekonomi ortaya çıkar.
Kayıtdışı ekonomi, kamu idarelerinin denetimi dışında kalan her türlü ekonomik işlem ve faaliyettir.
KAYITDIŞI EKONOMİNİN UNSURLARI
Yeraltı ekonomisi
Toplumun zararlı ve ahlak dışı olarak gördüğü kanunen yasaklanmış faaliyetlerdir.
Yarı kayıtlı ekonomi
Faaliyetleri yasal olup faaliyetlerden elde edilen gelirlerin büyük kısmı kayıt dışında kalan kişilerin faaliyetleridir.
Hiç Kayıtlara Girmeyen Ekonomi: Faaliyetlerini aktif olarak yürüttükleri halde vergi idaresinin bilgisi dışında faaliyet gösterirler.
TÜRKİYE'DE KAYITDIŞI EKONOMİNİN BOYUTLARI
Son yıllarda, Türkiye'de yaşanan kronik enflasyon spekülatif kazançların yoğun olması gelir dağılımındaki aşırı adaletsizlikler ve ekonomik faaliyetlerin denetim dışında kalması kayıt dışı ekonominin boyutunu genişletmiştir. Tarımın niteliği bu faaliyetin denetim altına alınmasını güçleştirir. Dolayısıyla tarıma dayalı hammadde kullanan sektörlerde kayıt dışı ekonomi büyüktür. Ülkemizde kayıt dışı ekonominin büyüklüğü konusunda bir kesin rakam vermek zordur fakat son yıllarda ülkemizde kayıt dışılığın milli gelire oranı %50'nin üzerine çıktığı tahmin edilmektedir.
TÜRKİYE'DE KAYITDIŞI EKONOMİYİ DOĞURAN FAALİYETLER

İnsanları gelirlerini arttırmak istemeleri: Gelirlerini arttırmak isteyen kişiler faaliyetlerinin bir kısmını ya da tamamını kayıt dışı sürdürür. Ayrıca bu faaliyetlerden kazançlarına vergi ödemeyerek gelirlerini arttırır.
Türkiye'de ücretlilerin ödediği vergi ve diğer kesintilerin çok yüksek olması da kayıt dışılığı arttırmaktadır.
İşgücü üzerindeki vergi, sigorta ve benzeri yükümlülükler kayıt dışı ekonomiye geçişi hızlandırmaktadır.
Vergi bürokrasisinin yoğun olması mükelleflerin bazı kazançlarını kayıt altında tutmalarına neden olmaktadır.
Ayrıca ülkemizde ard arda yaşanan ekonomik krizler kayıt dışı faaliyetlerin artmasına neden olmuştur.

KAYIT DIŞI EKONOMİK FAALİYETLERİN ETKİLERİ
Olumsuz etkiler

Devletin temel gelir kaynağı olan vergi gelirlerinin azaltması
Bütçe açıkları nedeniyle borçlanmaya yol açması
Kayıt dışılık yüzünden vergi ödemeyenlerle, vergisini ödeyenler arasında adaletsiz bir ortam yaratması.
Dürüst vergi mükellefleri açısından haksız rekabet ortamı ortaya çıkması.
Kayıtdışı ekonomi resmi kayıtlara geçmediği için ekonomik göstergelerde gerçekte olduğundan farklı sonuçlar ortaya çıkarması.
Toplumun ahlaki değerlerinin bozulmasına neden olması

Olumlu etkiler

Kayıtdışı ekonomik faaliyette bulunan bazı kişiler daha az vergi ödedikleri için yatırıma yönlendirecek fonları artar.
Kayıtlı ekonominin herkese iş yaratma imkanı yoktur. Bu işsiz kalan kısma kayıt dışı ekonomi iş olanağı sağlar.

Kayıtdışı ekonomi iç ve dış piyasalarda rekabet gücünü arttırır.
Kayıtdışı ekonomi, iktisadi bir sonuç yarattığı halde kayıtlarda yer almayan olayları ifade etmekte ve ekonominin denetiminde ve yönlendirilmesinde ciddi belirsizlikler oluşturmaktadır.
KDE, oluşumu birbirine ekli bir zincir gibi neden - sonuç ilişkisine bağlıdır. Mesela, uzun dönemli kalkınma anlayışının yanlışlıkları sonucu bölgesel dengesizliklerin oluşumu, bunun gelir dağılımı bozukluklarına neden olarak yoğun göç yaratması, iç göçün çarpık kentleşmeye neden olması. Kayıt dışı ekonominin artmasında ise, vergi sisteminin, idari ve bürokratik yapının, çıkarcılık anlayışının toplumda yoğunlaşmasının büyük önemi vardır.
KDE'yi savunmayı olanaklı kılan durumlar
Normalde işsiz kalan kişiler KDE sayesinde istihdam edilmiş olmaktadır. KDE "mutlak" yoksulluğun azalmasında etkilidir. Yapılmamasında devlet bürokrasisinin önemli olduğu işler yapılmış olmaktadır.
Kamu personeline ek gelir olanağı sağlanmış olmaktadır. Vergi ve sosyal güvenlik prim ödemeleri yapılmadığı için önemli bir maliyet avantajı doğurur. Bu durumda iç ve dış piyasalarda rekabet avantajı sağlayabilir.
KDE incelenirken bazı belirlemeler
KDE'de genellikle bir iktisadi mal ve hizmet üretimi söz konusudur. KDE'nin faaliyet alanları ve KDE'ye girenler çok çeşitlidir.
KDE'deki faaliyetler yasadışı olabilir.
KDE pekala "piyasa - dışı" olabilmektedir.
KDE'yi özendiren durumlar
Vergiye karşı direnç ve vergiden kurtulma faaliyetlerinin gizli olması vergi ödemelerinden kurtulmayı sağlıyor.

Bürokrasiden kurtulma: Bürokrasinin yarattığı işleri zorlaştırma ve zaman kaybına yol açma durumları ortadan kalkıyor.


Yardım programlarından yararlanma: Faaliyetler gizli olduğu için yardım programlarına layık olduğu izlenimi verilmektedir.


Devlete meydan okuma: Yasadışı yapılan faaliyetlerle devlete karşı makyavelist bir karizma ortaya konmuş olmaktadır.

Kayıtdışı ekonomi kavramı
KDE'nin amacına bağlı olarak çeşitli biçimlerde adlandırılması;
Faaliyetin gizliliği vurgulanmak istendiğinde = yeraltı, gizli, kara, alacakaranlık ekonomi kavramları.
Faaliyetin yasa dışılığı vurgulanmak istendiğinde = kara, gri, yasadışı.
Faaliyetlerin devletin dışında tutulduğu vurgulanmak istendiğinde = resmi olmayan, enformal, kayıt dışı.
Faaliyetlerin göreceli olarak önemsizliği vurgulanmak istendiğinde = marjinal ve ikincil ekonomi kavramları kullanılır.
Yapılan analizlerde kullanılan sıfatla kastedilen kapsam ve içerik arasında uyum olmalıdır.
Kayıtdışı ekonominin üvey boyutu = Dışsal ekonomi(ler)
Dışsal ekonomi: Bir iktisadi üretim ve tüketim faaliyetinin, başka bir üretim veya tüketim faaliyeti üzerinde olumlu ya da olumsuz etkide bulunmasıdır. Bu etkiler çoğunlukla tarafların bilgisi, arzusu veya amacı dışında gerçekleşmektedir. Bu dışsallık tanımı KDE ile özdeşleşmektedir. Dışsallık reel bir olgudur. Burada birileri bir şeyler yaparak başkalarını reel anlamda etkilemektedir. Bu durumda da etkilenenlerin iktisadi kararları etkilenecektir. Bu etkilenmelerden hayata geçmesi gerekenler KDE olarak nitelendirilecektir.



Kaynak : Wikipedia