Ynme (Nedenler,Te?his Ve Tedavi)
 

Ynme, beynin hasar görmesinin sonucudur. Bu hasar, beynin bir kysmyndaki ya bir kanama ya da akut kan eksikli?i nedeniyle o kysmyn geçici ya da kalycy olarak i?levini yapamamasyna yol açar.

Ynme, beynin çaly?masyny geçici ya da kalycy olarak engelleyen ani bir olaydyr.

Ynmeler, ?iddet açysyndan, kysa süreli kas zayyfly?yndan ölüme yol açabilen daha ?iddetli vakalara kadar çe?itlilik sergiler.

Ynmeler, geli?mi? ülkelerdeki en yaygyn üçüncü ölüm nedenidir. Ço?unlukla ya?ly insanlarda olur. Ancak, bir türü (subaraknoid kanama) gençleri etkiler. Ynmenin yyllyk olu?ma oranyyakla?yk olarak her 500 ki?ide 1’dir.

Ynmenin iki genel türü vardyr:

Beyin kanamasy: beynin içine veya etrafynda kanama.

Beyin trombozu: beyindeki kan damarlarynyn (genellikle bir kan pyhtysy ile) tykanmasy.


Beyin kanamasy genellikle daha ciddi olup, beklenmeyen ani ölümün yaygyn bir nedenidir. Ynmelerden önce ço?u kez haberci olarak “mini inme” olarak da bilinen uyary niteli?inde geçici iskemik ataklar (TIA’lar) gelir. Bunlar asla ihmal edilmemelidir.

Semptomlar

Beyin kanamasynyn ilk i?areti genellikle, aniden gelen ?iddetli ba? a?rysydyr. Bunun hemen ardyndan, vücudun bir kysmynda i?lev kayby olur; örne?in vücudun bir tarafynda felç, bir tarafta görsel kayyp, gözlerin sabit olarak bir tarafa dönmesi ve bazen de epilepsi (sara) tipinde büyük bir nöbet.


Di?er semptomlar arasynda a?a?ydakiler sayylabilir:

vücudun bir yarysynda zayyflyk,

konu?ma güçlükleri (asphasia),

anlama yoksunlu?u,

görme duyusunun geçici olarak kayby,

hareket engellili?i (hemipleji)

ba? dönmesi (vertigo),

mide bulantysy,

kusma,

ba? a?rysy,

i?itme duyusunun kayby,

hafyza kayby,

ki?ilik ve zihinde yava? yava? de?i?iklikler,

yutkunma güçlü?ü,

uyu?ukluk,

bilinç kayby, ve

epilepsi (sara) nöbetleri.


Ço?u kez, bilinç ba?langyçta kaybedilir ve kanama çoksa bilinç geri kazanylmayabilir. Bu ?ekilde etkilenen insanlaryn yarysyndan fazlasy birkaç saat ya da birkaç gün içinde ya?amynyyitirir. Bilincini geri kazananlarda ço?u kez bir derecede felç olur. Felç, a?yr olabilir. Daha hafif kanamalar (ve genellikle beyin trombozlary) beyinde daha az hasara yola açar ve hiç bilinç kayby olmayabilir; sadece, felç ya da hareket engellili?i gibi, sinir sistemindeki hasaryn i?aretleri görülür. Durumun en kötü oldu?u evre, neredeyse her zaman inmeden hemen sonradyr. Ancak, hasaryn oldu?u bölgedeki ?i?mi? beyin dokusu (ödem) iyile?tikçe, durum düzelmeye ba?lar. ?i?me, sinirlerin çaly?masyny geçici olarak engeller. ?i?me azaldykça, sinir i?levleri de geri kazanylyr. Serbest kalan kanyn geri emilmesinin sonucunda hasta bir dereceye kadar iyile?ir. Yyile?me sürecinde yava? ama genellikle kayda de?er düzelme görülür. Ba?ka kanama olmady?ytakdirde sonuç iyi olabilir. Ancak bazy kalycy engellilik olabilir.

Nedenler


Ynmenin en büyük nedeni, özellikle ateroskleroz (damar sertli?i; kan damarlarynyn duvarlarynda ya? tabakalary) olmak üzere atardamar hastaly?ydyr. Ynmelerin ço?unun nedeni, bir atardamaryn daralmasy, kan pyhtyla?masy (tromboz) ya da iç veya dy? kanama sebebiyle beynin bir kysmynda fiziksel hasar olu?masydyr.

Beyin içinde kanama genellikle, damar sertli?i nedeniyle hasar görmü? ya da zayyflamy?küçük bir atardamaryn, yüksek tansiyonun etkisiyle yyrtylmasy sonucunda olur.

Yüksek tansiyon, damar sertli?ine yol açabilir ve inmenin ba?lyca risk faktörüdür. Kanama beynin hemen hemen her yerinde olabilir ve semptomlar kanamanyn yerine göre de?i?ir.


Beynin hareket, duyu, konu?ma ve görme ile ilgili kysymlary birbirine yakyndyr. Etkilerin en belirgin oldu?u vakalarda kanama bu kysymlardadyr. Beynin alty kysmy (beyin sapy) soluma ve kalp aty?y gibi hayatî önem ta?yyan fonksiyonlary içerdi?inden, buralardaki kanamalar çok tehlikelidir.

Beynin altyndaki atardamarlarda olu?an küçük ?i?meler (anevrizmalar), genç insanlarda inmenin yaygyn bir nedenidir.

Beyin trombozu (bir kan damarynyn tykanmasy), ya da hafif bir embolizm (küçük bir kan ya da ya? dokusunun kan damaryny tykamasy), beyin kanamasy ile ayny etkilere yol açabilirse de, genellikle çok daha az ciddi olup, iyile?me orany iyidir. Tromboz ya da tekrarly embolizm nedeniyle inme, boyundaki atardamarlarda veya onlaryn dallarynda damar sertli?i olan ki?ilerde, ya da kalp kapakçy?y hastaly?y olanlarda görülür. Kalp kapakçyklary hastalykly ise, buralarda olu?an küçük kan pyhtylary koparak serbest kalyr ve beyne ta?ynarak inmeye yol açar.

Te?his


Te?his, semptomlar ve i?aretler kullanylarak yapylyr. Beyin hasarynyn yeri genellikle fiziksel etkilerden tespit edilebilir. Bazy vakalarda beyin taramalary yararly olabilir.

Tedavi


Ynmeden sonra tedavinin amacy, hastayy mümkün oldu?u kadar normal bir ya?antyya geri döndürmektir (rehabilitasyon). Hafif bir inmeden sonra sürekli olarak yürümeye çaly?an bir ki?inin hareketlili?ini geri kazanma olasyly?y, yatakta yatan bir hastanynkine kyyasla çok daha yüksektir.

Ynme Ünitelerinin (inme geçiren hastalaryn bakym ve rehabilitasyonuna ayrylmy? hastane üniteleri) iyile?meye önemli düzeyde katkyda bulundu?u gösterilmi?tir; ayny?ey toplum içindeki rehabilitasyon yardymlary için de söylenebilir.

Komplikasyonlar


Bunlar tüm beyin fonksiyonlaryny kapsar ve aralarynda a?a?ydakiler sayylabilir:

genellikle vücudun bir tarafyny etkilen, çe?itli ?iddette felç,

vücudun bir kysmynyn oraya “ait olmady?y” görüntüsünü veren duyu kayby,

görme duyusunun kayby,

konu?ulan dili anlama zorlu?u,

konu?ma zorlu?u ya da her iki (afazi),

hafyza kayby,

sayy sayamama,

cisimleri hissederek tanyma gücünün kayby,

idrar tutamama,

ki?ilikte büyük de?i?iklikler ve,

yutma güçlü?ü.


Ne yazyk ki, birinci inmeden sonra genellikle tüm risk faktörleri hala mevcut oldu?undan, daima, engellili?i artyracak ba?ka inme olasyly?y vardyr. Ynme geçiren herkes, risk faktörlerini bilmeli ve bunlary minimuma indirmek için elinden geleni yapmalydyr.

Hastaly?yn Önlenmesi


Ynme riskini azaltmanyn en iyi yolu, iyi beslenme, kilo kontrolü, düzenli egzersiz ve tansiyonun düzenli olarak kontrol edilmesini içeren sa?lykly bir ya?am tarzydyr. Sigara içmemek çok önemlidir.

Sigara içenlerde, içmeyenlere kyyasla çok daha fazla ateroskleroz (damar sertli?i) vardyr. Bu, birçok ölüm sonrasy muayeneler aracyly?yyla gösterilmi?tir. Sigara, kalp aty? hyzyny arttyryr ve tansiyonu yükseltir. Her iki etken de ateroskleroz ile ba?lantylydyr. Yüksek tansiyon, inmenin ba?lyca risk faktörlerinden biridir.

Sigara, kandaki platelet ady verilen hücre parçalary arasyndaki yapy?kanly?yn artmasyna yol açar. Bunlar, kanyn pyhtyla?masy için gereklidir. Artan yapy?kanlyk ise kesinlikle Tromboz (damarda pyhty olu?masy) e?ilimini yükseltir. Dumanla birlikte solunum yoluyla alynan karbon monoksit, kanyn oksijen ta?yma kapasitesini önemli derecede azaltyr.

Kan pyhtysy olu?ma açysyndan yüksek risk ta?yyan insanlaryn aspirin ya da warfarin gibi bir ilaç alarak bu riski ve dolayysyyla inme riskini azaltmalary önerilebilir.


Migrenli insanlaryn inme riski daha yüksektir. Ço?u kez kadynlarda daha kötü olan migren ile östrojen hormonu düzeylerinin ini?li çyky?ly bir seyir izlemesi arasynda ba?lanty kurulmu?tur. Nörolojik semptomlu ?iddetli migreniniz (“klasik” migren) varsa, kombine do?um kontrol hapyalynmasy migrenin ?iddetini ve inme riskini arttyrabilir. Nörolojik semptomlar arasynda konu?ma ve görme güçlüklerinin yany syra, bir uzvun ya da vücudun bir tarafynyn uyu?masyya da karyncalanmasy sayylabilir. Bu semptomlar sizde varsa, sadece projesteron içeren hapa geçi? yapmayy dü?ünmelisiniz.