İslamın Yayılması, İslam Fırkaları ve Mezhepleri
 

İSLAM. Tektanrılı dinlerin sonuncusu olan İslam, Tanrı'nın elçisi (resul) olarak anılan Hz. Muhammed tarafından insanlara bildirilmiştir. İslam dininin ilkeleri Tanrı'nın meleklerinden Cebrail aracılığıyla indirilen kutsal kitap Kuran'da belirlenmiştir (bak. KURAN; Muhammed. Hz.).

İslam inancının temelini amentü (inandım) olarak da bilinen altı ilke oluşturur. Bunlar bir tek Tanrı olduğuna, meleklerine, gönderdiği kitaplara (Tevrat, İncil, Zebur ve Kuran), peygamberlerine, ahirete (ölümden sonraki sonsuz âleme ve ölmüş bütün canlıların kıyamet günü yeniden dirileceğine), kadere (bütün iyiliklerin ve kötülüklerin Tanrı tarafından verildiğine) inanmaktır. Bu inancını dile getiren kişi kulluk yükümlülükleri altına girmiş olur. İbadet olarak da bilinen bu görevler Allah'tan başka Tanrı olmadığına, Hz. Mu-hammed'in onun kulu ve elçisi olduğuna tanıklık (kelime-i şahadet), namaz kılmak, zekât vermek (her yıl mallarının 40'ta l'ini yoksullara dağıtmak), oruç tutmak (her yıl Ramazan ayı boyunca) ve mali gücü yeterliyse hacca (Kabe'yi ziyarete) gitmektir. Ancak bu görevleri yerine getiren kişi tam bir Müslüman sayılır. İslam dini ibadet görevlerinin ahlaka uyarak yerine getirilmesini de öngörmüştür. Yani bütün bunlar kişisel çıkar ya da gösteriş için değil yalnızca Tanrı'nın hoşnutluğunu kazanmak için yapılırsa anlam kazanır. İslam insanlar arasındaki ilişkileri düzenleyen birçok ilke de getirmiştir. Temelini Ku-rarc'dan ve Sünnet'ten (Hz. Muhammed'in sözleri ve davranışları) alan bu ilkeler daha sonra çeşitli bölümlere ayrılarak yorumlanıp zenginleştirilmiştir (bak. İslam Hukuku).

Yayılması

İslam dini 7. yüzyılın başlarında Arabistan Yarımadası'nda doğduktan sonra hızla yayılmaya başladı. Dört Halife döneminde (632-661) Arabistan Yarımadası'nın dışına taştı (bak. Aü Hz.; Ebubekîr Hz.: Osman Hz.; Ömer Hz). Emevi Devleti'nin kuruluşuna kadar Suriye, Irak, İran, Mısır, Libya ve Kafkasya'ya yayılmıştı. Emeviler İslam dinini Akdeniz'deki adalara, Tunus, Cezayir, İspanya, Horasan, Afganistan ve Maveraünnehir'e kadar yaydılar (bak. EMEVİLER). Abbasiler buralarda İslam'ı kökleştirdiler. Aynı zamanda bilim ve düşünce bakımından da çok canlı bir dönem yarattılar (bak. ABBASİLER). Ama bu kadar geniş bir alanda tek siyasal güç olma durumlarını zamanla yitirdiler ve ortaya birçok devlet çıktı (bak. ENDÜLÜS Emevîlerİ; EYYUBİLER; FATIMİLER; GAZNELİLER).

10. yüzyıldan başlayarak Türkler, İslam dünyasında yeni bir güç olarak belirmeye başladı (bak. Anadolu Selçuklu Devletî; Ka-RAHANLILar). 14. yüzyıldan sonra Osmanlılar İslam dünyasının büyük bölümünü denetimleri altına aldı (bak. OSMANLI İMPARATORLUĞU). Osmanlılar, İslam'ı Avrupa ve Afrika içlerine yaydılar. 18. yüzyıldan başlayarak Osmanlı Devleti'nin siyasal ve askeri alanda gerilemesi İslam dünyasını da etkiledi. Gittikçe güçlenen batı dünyasının baskısı 19. yüzyılda sömürgeciliğe dönüştü. Kuzey Afrika tümüyle batının sömürgesi oldu. Asya'daki küçük hanlıklar da Çarlık Rusya'sının eline geçti. Osmanlı Devleti de bir yarı sömürge durumuna düştü. Bu gelişmeler Müslümanlar arasında yeni akımların doğmasına yol açtı.
Bunlar arasında İslamcılık önemli bir yer tutar (bak. İSLAMCILIK). 20. yüzyıl ise bütün dünyada olduğu gibi İslam dünyasında da sömürgeciliğe karşı mücadelenin yoğunlaştığı, milliyetçiliğin güçlendiği ve milli devletlerin doğduğu bir dönem oldu.

İslam Fırkaları ve Mezhepleri

İslam'ın yayılmasıyla birlikte ortaya çıkan siyasal çekişmeler özellikle halifelik sorununda (bak. HALİFELİK) odaklanmıştı. Bunun sonucunda Müslümanlar birbirlerine düşman topluluklara ayrıldılar. Fırka (bölük, parti) olarak adlandırılan bu toplulukların başlıcala-n Sünniler, Şiiler ve Hariciler'di. Bu ayrılık aynı zamanda İslam'ın temel ilkelerini yorumlama konusunda da farklılıklara yol açtı. Bu farklı yorumlardan da mezhepler doğdu. Zamanla bu ana kolların içinden de yeni mezhepler çıktı. Bunların çoğu kısa sürede yandaşlarını yitirip ortadan kalktı. Bir bölümü de küçük topluluklar halinde varlığını günümüze kadar sürdürdü. Bugün İslam dünyasında yaşayan en büyük mezhepler Sünnilik ve Şiilik'tir (bak. SÜNNİLİK; ŞİİLİK).