Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi
 

Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi

HA Osmanlı alfabesinde sekizinci harftir ve ebced sayısı ile de sekizi ifade eder. $ şeklinde okunursa: Haram şey, haşarı yüzsüz kadın mânâlarına gelir.
HA $ harfinin ismidir. Ebcede göre beş sayısına delâlet eden ( $) harfi, mehmusedendir. Bazan başka harfe yâni "yâ" veya "hemze" veya "elif"e kalbolur. Bir kelimenin evveline ve âhirine ilâve edilebilir. Arabçada beş vecih üzere müstameldir:1- Zamir olarak, nasb ve cerr yerlerinde kullanılır.2- Gaib harfi olur. Mücerret gaib mânasına gelir: ( $ Ebûhu: Onun babası) kelimesinde olduğu gibi.3- Sekte "Hâ"sıdır. Kelimenin sonunda olan harekeyi veya harfi beyan için diğerine eklenir. ( $ Mâ-hiye) ve ( $ Hâ-hünâ) da olduğu gibi.4- Soru hemzesinden değişmiş olan "hâ" dır.5- Müennes işareti olan "hâ" $ dır.
HA f. "İşte!" mânasınadır. * Cemi edatıdır. Kelimelerle birleşerek onları çoğul yapar. Meselâ: Ayine-hâ $ : Aynalar. Der-hâ $ : Kapılar. Esb-hâ $ : Atlar. Zülüf-hâ $ : Zülüfler.
HA(Y) f. Çiğneyen mânasına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Şeker-hâ $ : Şeker çiğneyen. * Mc: Tatlı sözlü, güzel ve dokunmaz sözler söyleyen.
HA Kelime-i tenbihtir. İşaret ismi olan Zâ $ ve Zi $ kelimeleri ile Hâzâ $ Hâzihi $ Hâzâke $ gibi. Bundan başka "hâ" tenbih edatı olarak kelimeye dâhil edilir. (Hâzâ $ ) da olduğu gibi yakını ifade eder. İşaret ismi veya nida olur. (Eyyühâ $ ) daki gibi.
HAB´ Gizli, saklı, hafi. * Gizlemek, örtmek, setretmek.
HAB f. Uyku. Rü´yâ.
HÂB-I ADEM Ölüm uykusu.
HÂB-I CÂVİD Ebedî uyku, ölüm.
HÂB-I GAFLET Gaflet uykusu.
HÂB-I GİRAN Ağır uyku.
HÂB-I HARGUŞ Tavşan uykusu. Şüpheli ve hafif uyku. * Yalan, hile.
HÂB-I NUŞİN Tatlı uyku.
HÂB-I RAHAT İstirahat için uyku.
HAB (HÂBE) Günah. Suç.
HABAB (Habâbe) Son derece muhabbet. * Su üzerindeki hava kabarcığı.
HABAİB (Habibe. C.) Habibeler, sevgili kadınlar.
HABAİK (Habike. C.) Kehkeşanlar, samanyolları. * Çizgiler.
HABAİL (Hibale. C.) Ağ, tuzak, bağ, kement.
HABAİL-İ MEVT Ölümün sebepleri.
HABAİL-ÜŞ ŞEYTAN Şeytanın tuzakları. * Kadınlar.
HABAİS (Habise. C.) Kötülükler. Murdar ve pis şeyler.
HABAK f. Mandıra, ağıl. * Dört yanı bir duvar veya set ile çevrilmiş yer, avlu.
HABAL Bozulma, düzensizlik. Karma karışıklık. * Sıkıntı, hüzün, keder, üzüntü.
HABALA (Hublâ. C.) Gebeler.
HABALEYAT (Habâlâ. C.) Hâmileler, gebeler.
HAB-ALUD Uykulu. Uyku karışık.
HABAR (C.: Habârât) İmzâ. Mühür, damga.
HABARAT (Habâr. C.) İmzâlar. * Damgalar.
HABARÎR (Hıbrîr. C.) Dağçiçekleri. Dağda yetişen çiçekler.
HABASET (Hubs) Murdarlık, pislik, kötülük.
HABAT Vücuttaki bir yara iyileştikten veya vücuda bir sopa ile vurulduktan sonra bedende kalan iz. * Davarın çok yemekten dolayı karnının şişmesi.
HABAYA Gizli işler, gizli şeyler. * Defineler.
HABAZ Hareket. * Bâtıl olmak. * Eksilmek.
HABB Tane, çekirdek. * Yuvarlak olarak hazırlanmış ilâç. * Buğday tanesi veya buna benzer tohum.
HABB Aldatıcı, kurnaz, hileci, hilekâr. * Denizin kabarması, denizde dalga olması.
HABBAL (Habl. dan) Urgan ve ip satan kimse.
HABBAR Terzi. * Mürekkepçi.
HABBAS Zindancı, gardiyan, hapseden.
HABBAT (Habbe. C.) Habbeler, tohumlar, tâneler. * Haplar.
HABBAZ (Hubz. dan) Ekmekçi. Ekmek yapan veya satan kimse.
HABBAZÎ Ekmekçilikle ilgili.
HABBE Tane. Tohum. * İhtiyaç. * Parça. * Dirhemin 1/48 kadarı.
HABBET-ÜL KALB (Bak: Süveydâ)
HABBET-ÜS SEVDA Çörek otu.
HABBE (HUBBE) Yol, tarik.
HABBE Gammazlık yapan kadın. (Müz: Habb)
HABBEYİ KUBBE YAPMAK Değeri olmayan bir şeye çok fazla ehemmiyet vermek. Zihinde büyütmek.
HABBEZA "Ne güzel, ne sevimli, ne hoş" mânâsında bir takdir edatıdır.
HABBÜL BÜLUĞ (Habb-ül büluğ) Erginlik çağındaki erkek ve kız çocukların yüzlerinde ve alınlarında çıkan sivilceler.
HABC Vurmak, darbetmek.
HABC Devenin ot yemekten dolayı karnının şişmesi. * Vurmak.
HABCAME f. Gecelik ve pijama gibi gece uyurken giyilen elbise.
HAB-DİDE f. "Rüya görmüş." Büluğa ermiş genç.
HABE f. Sıkılma, bunalma, darlanma, boğulma.
HABE Zarara ziyana uğradı (mânâsına fiil).
HABEB Aldatma, kandırma. Hile, kurnazlık.
HABEK f. Üzülme, sıkıntı yapma. * Sıkılma, bunalma.
HABEL Ana rahmindeki çocuk, cenin. * Gebelik, gebe olma zamanı. * Fls: Musallat fikir.
HABELE Üzüm çubuğu.
HABELLAK Küçük olup büyümeyen koyun.
HABEN Siroz denilen ve karında su toplanmasından ileri gelen bir hastalık.
HABEN Kısaltma, azaltma, kasma. * Edb: Aruzda "fâilâtün" den "ât" hecesini atarak, nazmı "fâilün" veznine sokma.
HABENDAT Şişman kadın.
HABENNEKA (Bak: Hebenneka)
HABENTA´ Kısa boylu, tıknaz kişi.
HABER Hâriçten insanın fikrine intikal eden ilim. * Yeni havadis. Ağızdan ağıza nakledilen söz. * Peyam. Peygam. Nebe´. İlim ve malumat. Bilgi. * Hadis, Resul-i Ekrem Aleyhissalatü Vesselâm´ın sözü. * Edb: Hâdiseyi bildiren fiil veya cümle. * Gr: Müsned. Mübtedanın mukabili. Bir isme yakıştırılan sıfat. Allah büyüktür cümlesinde: Allah, mübteda; büyüktür, onun haberidir. Bu, mübteda ise beraber tam bir cümle teşkil eden; merfu´ bir isim, fiil veya cümle olabilir. (Bak: Müsned)
HABER-İ KÂZİB Yalan haber.
HABER-İ MEŞHUR Bidayette râvisi mahdut iken sonraki devirlerde, yalan üzere ittifakları muhal olan bir cemaat tarafından nakledilegelen makbul hadistir. (Ist. Fık.K.)
HABER-İ MÜTEVATİR Birçok kimselerin çokları vasıtası ile rivâyet ettikleri hadis.
HABER-İ SÂDIK Doğru haber. Hz. Peygamber´in (A.S.M.) sözü. Hadis.
HABER-İ VÂHİD Bir sahabeden, bir kişiden veya bir koldan gelen sahih hadis. (Bak: Mütevatir)
HABER Berelenme, yaralanma. Çürüme.
HABERDAR Haberli, vâkıf, bir mes´eleden haberi olan.
HABERÎ (Haberiyye) Haberle ilgili. Haberden ibaret olan. * Gr: Yüklemle ilgili.
HABERKAS Küçük deve. * Küçük adam.
HABERPİJUH f. Haber almaya çalışan. Haber araştıran, haber toplayan.
HABES(E) (Habis. C.) Kötüler. Alçaklar. Pisler. * Necaset denilen ve maddeten pis şeyler (Necis veya necaset-i hakikiye de denir.)
HABEŞ Afrika´nın Kızıldeniz sâhili güneyinde müstakil bir memleket. Bu memleket ahalisinden olan. * Beyaz ve siyah arasında koyu esmer adam.
HABEŞÎ Habeş memleketi ahalisinden olan. Habeş´e mensub ve müteallik olan. * Koyu esmer renkli adam. * Hat, tezhib, minyatür gibi güzel san´atlarda kullanılan bir cins kâğıt.
HABETIKTIK Atın tırnağı taşa dokunduğunda çıkan ses.
HABEVKERA Belâ, mihnet.
HABGAH f. Yatak odası. * Uyunacak yer.
HAB-GÜZAR f. Uyuyan, uyuyucu.
HABHAB Karpuz.
HABHAB (C: Habâhıb) Kısa boylu adam.
HABHAB Takunye. * Canbaz ayaklığı.
HABHABE Yumuşaklık, rahavet. * Muzdarip olmak, acı çekmek.
HABHABÎ İşsiz güçsüz boş olarak dolaşan adamlar.
HABIT Susturucu. * Batıl kılan. İptal ettiren. * Değersizleşen.
HABIT (Hübut. dan) Yukarıdan aşağıya inen. İnici. Düşen. Hübut eden.
HABİ Sürünüp emekleyen ufak çocuk.
HABİB (Hubb. dan) Sevilen. Sevgili. Seven. Dost.
HABİB-ÜL BEKKÂÎN Ağlayanların sevgilisi. Ağlayanların habibi.
HABİB-ULLAH (Habib-i Hudâ) Allah´ın sevgilisi. Hz. Muhammed (A.S.M.) (Eğer Allah´a muhabbetiniz varsa Habibullah´a ittiba edilecek. İttiba edilmezse netice veriyor ki; Allah´a muhabbetiniz yoktur. Muhabbetullah varsa netice verir ki; Habibullah´ın sünnet-i seniyesine ittibaı intac eder. L.)(Sâni-i Âlem´in; âsârın şehadetiyle nihayetsiz cemâl ve kemâli vardır. Cemâl, hem kemâl, ikisi de mahbub-u lizâtihidirler. Yâni bizzat sevilirler. Öyle ise, o cemâl ve kemâl sahibinin cemâl ve kemâline nihayetsiz bir muhabbeti vardır. O nihayetsiz muhabbeti, masnuatında çok tarzlarda tezahür ediyor. Masnuatını sever, çünki, masnuatının içinde cemâlini, kemâlini görür. Masnuat içinde en sevimli ve en âlî, zihayattır. Zihayatlar içinde en sevimli ve âli, zişuurdur. Ve zişuurun içinde câmiiyet itibariyle en sevimli, insanlar içinde bulunur. İnsanlar içinde istidadı tamamiyle inkişaf eden, bütün masnuatta münteşir ve mütecelli, kemâlâtın nümunelerini gösteren fert, en sevimlidir... İşte: Sâni-i Mevcudat, bütün mevcudatta intişar eden tecelli-i muhabbetin bütün envaını; bir noktada, bir âyinede görmek ve bütün enva-ı cemâlini, Ehadiyyet sırriyle göstermek için şecere-i hilkatten bir meyve-i münevver derecesinde ve kalbi, o şecerenin hakaik-ı esasiyyesini istiab edecek bir çekirdek hükmünde olan bir zâtı, o mebde´-i evvel olan çekirdekten tâ münteha olan meyveye kadar bir hayt-ı ittisal hükmünde olan bir Mi´rac ile, o ferdin, kâinat nâmına mahbubiyyetini göstermek ve huzuruna celbetmek ve rü´yet-i cemâline müşerref etmek ve ondaki hâlet-i kudsiyyeyi başkasına sirayet ettirmek için kelâmiyle taltif edip, fermaniyle tavzif etmektir... S.)
HABÎDE (C.: Hâbidegân) f. Uyuya kalmış, uykuya dalmış, uyumuş.
HABÎE Görülmemiş, daha henüz keşfedilmemiş. * Göze görülmeyen şey. * Kesilmiş, parça parça olmuş.
HABİH Ağaçla vurmak. * Bölmek.
HABÎKE (C.: Habâik) Kehkeşan, samanyolu. * Çizgi. * (C.: Hubük) Dikkat ve itina ile, sağlam ve san´atlı dokunmuş, yol yol hâreli güzel kumaş.
HABİL Sihirbaz, efsuncu, büyücü. * Kement ile yakalanan canavar.
HABÎL Yiğit, bahadır, genç, delikanlı. * Tuzak, ağ.
HABİL İlk insan Hz. Adem´in (A.S.) oğullarından birinin ismi.
HABİLE Gebe, hâmile, yüklü.
HABÎN Zakkum ağacı.
HABİR Taze ve yeni şey.
HABİR Haberli. Haberdar. Agâh. Âlim. Arif-i billâh. * Herşeyi bilen Allah (C.C.)
HABİRÂNE f. Bilgili ve haberdar olana yakışır şekilde.
HABİS Bağışlanan şey. Mukabilinde bir ücret istenmeyen şey. Parasız olarak verilen nesne.
HABÎS (Hubs. dan) Fesadcı. Hilekâr. Alçak tabiatlı. Kötü. Pis.
HABİS Hapseden. Tutan. Hapishâneye atan.
HABİS(A) Un helvası.
HABİSTAN f. Yatakhane, yatak odası.
HABÎT Fâsid, yaramaz, bozuk.
HABİYE (C: Havâbi) Küp. * Küçük havuz. * Kuyu.
HABK Bükmek. * Sağlam yapmak. * İyi dokumak.
HABL Bir şeyin bozulması. Noksan olmak. * Delirmek.
HABL İp. Urgan. Halat. * Tıb: Vücudda ip gibi olan âzalar.
HABL-ÜL MESAKÎN Sarmaşık bitkisi.
HABL-ÜL METİN Sağlam ip. * Mc: İslamiyet. Kur´an-ı Kerim.
HABL-İ MEVHUM Mc: Daima olacak gibi görünüp de gittikçe uzaklaşan istek, gaye. Mevhum ip.
HABLULLAH Allah´ın ipi. Kur´an-ı Kerim. Allah´a kavuşma vasıtası. İhlâs. İtaat. Cemaat.
HABL-ÜL VERİD Şah damarı. Atar damar.
HABN Karnın şişmesi.
HABN Eteğini kaldırmak. * Bir şeyi kabzetmek, almak.
HABNA´ Çıbanları olan kadın.
HABNADİDE (Hâb-nâdide) f. Büluğa ermemiş çocuk. Erginlik çağına gelmemiş erkek veya kız.
HAB-NAK f. Uykusu gelmiş kimse, uykulu kişi.
HABNAME f. Rüya kitabı.
HABR (C.: Ehbâr) Alim ve sâlih kimse. Bilgili. Ehl-i ilim. * Ferahlık. * Nimet, vüs´at. * Refah, sürur. (Bak: Hibr) * Tıb: Dişlerin beyazına ârız olan sarılık.
HABR-ÜL ÜMMET Ümmetin âlimi, meşhur âlim.
HABR (C: Hubur) Büyük tuluk.
HABRA´ (C: Habâri-Haberât) Sedir ağacı biten düz yer. Yumuşak yer.
HABREKÎ Kene böceği.
HABRENCE Güzel yemek. * Yumuşak.
HABRÎR Şey mânâsına gelir bir isim.
HABS Murdar, pis. Çirkin. * Ayıp, günah.
HABS Hapis, alıkoyma, bir yere kapatıp dışarı çıkarmama. Salıvermeme. * Zaptetme, tutma.
HABS-İ BEVL İdrarını tutma.
HABS-İ DÜMÛ´ Metanet gösterip gözyaşlarını zaptetme.
HABS-İ MÜNFERİD Tek başına olan hapis. Hapishanede bir kişilik hücre. * Ehl-i dalâlet için olan ölüm ve kabir.
HABS Bir kaç şeyi birden karıştırmak.
HABŞ Cemetmek, toplamak.
HABT Şiddetli vurmak. Önünü görmeyerek körcesine basıp yürümek. * Yanılmak, unutmak, hatâ etmek. * Fesada vermek. * Hiç umulmayan birisinden yardım istemek. * Cin çarpmak.
HABT (C.: Ahbât) Sükun. Huşu. * Sönmek. * Çukur yer. * Düz yer.
HABT Yanlış hareket. * Maktulün kanının heder olması. * Bozma, ibtâl etme, muteberliğini kaybettirme. * Bir bahis veya münazarada karşısındakinin hatasını isbat ile onu ilzam edip susturma.
HABT-İ A´MÂL İrtidad eden, yâni dinden çıkan bir kimsenin, dindar iken yapmış olduğu ibadetlerinin ibtâl olup sevapsız kalması.HABTER : Kısa boylu.
HABT U HATA Düzensizlik, yanlış, hata.
HABUL Hurma ağacına çıkarken kullanılan urgan.
HABUS Galip kimse.
HABY (C.: Hıbâyâ) Örtmek. * Gizli olan.
HABZ Ekmek pişirmek. * Ekmek vermek. * Sözü birbiri ardınca söyleyip yürümek. * Devenin ayağını yere vurması.

Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi
 

H Harfi

HAC (Hâcet. C.) İhtiyaçlar. * Devedikenleri.
HAC f. Put, haç.
HACA Haris olmak. * Akıllı.
HACA´ (C.: Ahcâ) Akıl. * Nahiye.
HACAC (HİCÂC) Kaş kemiği.
HACACE (C.: Hıcc) Su üstünde olan yağmur kabarcığı.
HACALET Utanma. Utanç.
HACALET-ÂVER f. Utandırıcı. Utanç veren.
HACAMET (Hacamat) Tıb: Vücudun bir tarafından kan aldırmak.
HACAT (Hacet. C.) Hâcetler. İhtiyaçlar.
HACB Men´etme. Mahrum etme.
HACB-İ HİRMÂN Huk: Bir vârisi mirastan tamamen mahrum etme.
HACB-İ NOKSAN Bir vârisi mirastan kısmen mahrum etme.
HÂCC (C.: Hüccac) Hacca gitmiş kimse. Hacı.
HACC Kasdetmek. Muârazada delil ve bürhan ile galip olmak. * Bir yere çok tereddütle varıp gelme. * Şâyan-ı tâzim bir şeye teveccüh. * Bir şeyden feragat etmek. * Fık: İslâmın şartlarından ve hâli vakti müsait olan her müslümana farz olan, Mekke-i Mükerreme´deki Kâbe-i Şerif´i usulüne uygun olarak Arabi Zilhicce ayı, Kurban Bayramı günlerinde bir defa ziyaret etmek.Farz olan hacca, Hacc-ı Ekber denildiği gibi, umreye de Hacc-ı Asgar denilir. Maamafih arefe günü cumaya tesadüf eden bir hacca da Hacc-ı Ekber denilir.
HACC-I İFRAD Umreye niyet etmeksizin yalnız başına yapılan farz, vâcib veya nâfile hacdır ki, ihrama girerken yalnız hacca niyet edilmiş olur. Bunu yapana "müfrid" denir.
HACC-I KIRAN Hac aylarından önce veya hac aylarında hac ile umrenin ikisi için birden ihrama girilip umre yapıldıktan sonra usulü dairesinde ifa edilen hacca denir. Bunu yapan kimseye "karin" denir.
HACC-I TEMETTU´ Hac mevsiminde evvelâ umre için ihrama girilip umre yapıldıktan sonra; aynı mevsimde daha yurda, aile ocağına dönülmeden tekrar ihrama girilerek usulü dairesinde yapılan hacdır. Bunu yapan kimseye "mütemetti" denir.
HACC SURESİ Kur´an-ı Kerim´in 22. suresidir.
HACCAC Çok eskiden Irakta vâlilik yapan fakat, Hz. Resul-ü Ekremin (A.S.M.) soyundan gelenlere ve onlara taraftar olanlara çok zulmeden, haddini aşmış bir zâlimin ünvânı. Asıl ismi Yusuf bin Sakafi´dir. Haccac-ı Zâlim diye de anılır.
HACCAL Şatafatlı, debdebeli, gösterişli.
HACCAM Hacamat eden, kan alan.
HACCAR Taş işçisi, taş işinde çalışan, taşçı.
HÂCCE (C.: Havâcc) Hacca giden, usulüne uygun olarak Kâbe´yi ziyaret ederek hac vazifesini yerine getiren kadın veya kız. * (C.: Hâcc) Bir cins diken.
HACCE Cadde.
HÂCC-ÜL HAREMEYN Usulüne uygun surette, Mekke-i Mükerreme´yi ve Medine-i Münevvere´yi ziyaret eden.
HÂCE f. Hoca, efendi, sâhib, muallim, âile reisi.
HÂCE-İ ÂLEM (Hâce-i Kâinat) Peygamberimiz Hz. Muhammed´in (A.S.M.) bir ünvanı.
HÂCE-İ EVVEL Milletin ilmen ve fikren terakki etmesi için, çeşitli bilgileri, halkın rahatlıkla anlayabileceği bir lisan ile yayan kimse.
HACEB Gırtlak.
HACEBE (Hâcib. C.) Perdeciler, kapıcılar. * İnsanın oturak yeri olan uzvu, kalça. (İkisine "hacebetan" derler)
HÂCEGÂN (Hâce. C.) f. Hocalar. * Eskiden yüzbaşı rütbesi karşılığında sivil rütbe. * Bâb-ı Âli kalemleri efendilerinden hususi bir rütbe taşıyan adam.
HÂCEGÂN-I DİVAN-I HÜMAYUN Eskiden devlet dairelerindeki yazı işlerinin başında ve bir takım mühim memuriyetlerde bulunanlar hakkında kullanılan bir tâbirdi. İkinci Mahmud zamanında yenilikler yapılıp memuriyete mahsus rütbeler ihdas olunurken hâcegânlık da rütbe sayılmış ve bunlara ait nişanla, resmi günlerde giyecekleri elbise de tâyin olunmuştu. Bu suretle hâcegân-ı divân-ı hümâyun tâbiri de tarihe karışmıştı. (O.T.D.S.)
HACEGÎ f. Tüccar, ticaretle meşgul olan kimse. * Efendilik, hocalık.
HACEL (Hacl) Utanma, sıkılma, hayâlılık.
HACEL Keklik kuşu.
HACELAN Ayağında köstek olan kişinin yürümesi. * Bir ayak üstüne yürümek.
HACELE (C.: Hacel-Hacelân-Haclâ) Dişi keklik. * Çeşitli elbiselerle süslü gelin evi.
HACEN Eğrilik.
HACER Taş, kaya. * İsmail Peygamber´in anasının ismi.
HACER-İ SEMAVÎ Gökten düşen taş. * Gök taşı.
HACERAT (Hacer. C.) Taşlar, kayalar.
HACEREYN İki taş. * Mc: Altun ile gümüş.
HACER-ÜL ESVED (El-Hacer-ül Esved) Kâbe´de bulunan meşhur siyah taş. Rengi siyah olduğundan "Esved" denmektedir. (İslâm Ansiklopedisi´ne göre: Kâbe´nin şark köşesinde olup, yerden bir buçuk metre yükseklikte kapıya yakın bir yerde yerleştirilmiş, üç büyük ve bir kaç tane de küçük parçadan müteşekkil ve gümüş bir halka ile çevrili ve bir adı da El-Ruh-ul Esved denilen taştır.)Rivayetlere göre; bu semavi bir taş olup Hz.İbrahim Aleyhisselâm´a Cebrail Aleyhisselâm tarafından getirildi. Daha evvel Ebu Kubeys Dağı´nda muhafaza ediliyordu.Hz. Ömer Radiyallahu anhu, Hacer-i Esved´e yaklaşıp öpmüş ve demiştir ki; "Çok iyi bilirim ki, sen zararı ve menfaatı olmayan bir taş parçasısın. Eğer Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm seni takbil ettiğini görmese idim, aslâ seni takbil etmezdim." (Sahih-i Buhari Tecrid-i Sarih Tercemesi) Kâbe´nin şark köşesinde ve yine yerden bir buçuk metre yüksekte diğer bir taş, El-Hacer-ül Es´ad (Mes´ud) da vardır ki; tavaf esnasında buna yalnız el ile temas edilir.
HÂCE-SERA f. Haremağası, hadımağası.
HÂCET (C.: Hâcât) İhtiyaç, lüzum, muhtaçlık.
HÂCETAŞ f. Eskiden bir efendinin müteaddit kölelerinden her biri.
HÂCETMEND f. İhtiyaç sahibi, muhtaç.
HÂCET-MENDÂNE f. Muhtaçcasına, ihtiyaçlı olarak.
HÂCET-MENDÎ f. Muhtaçlık, ihtiyaçlı olma.
HÂCETREVA İhtiyacı gideren, ihtiyaç olan bir şeyi te´min eden.
HACEVCA´ Uzun ayaklı adam. * Uzun adam.
HACEZE Zâlimler.
HACFE (C.: Hucuf) Sade demirden olan kalkan.
HACHACE Korkudan melul olmak. * Sırrını demek isteyip yine dememek.
HACHACE Gizlenmek.
HACI (C.: Hüccâc) Hacc farizasını yerine getirmiş olan müslüman.
HACIYATMAZ Dibindeki ağırlıktan dolayı yere ne şekilde bırakılırsa bırakılsın, dik bir durum alan oyuncak. * Mc: Zor durumlarda kendisini çabucak toparlamayı beceren kişi.
HACÎ (Hicv. den) Hiciv yazan, hicveden, yeren.
HÂCİB Perde. * Perdeci. Kapıcı. * Eskiden Osmanlı İmparatorluğu zamanında Devlet Reisinin en yakın me´muru. Vezirler veya âmirler. * Kaş.
HÂCİB-İ BÂRİ Cebrail (A.S.)
HÂCİB-İ YEMİN Sağ kaş.
HÂCİB-İ YESAR Sol kaş.
HÂCİBEYN İki kaş.
HACÎC (Hâcc. C.) Hacılar.
HACİD Uyuyucu, uyuyan.
HACİF Karın gurultusu.
HACİL Utanmış. Utanan. Utanmaktan yüzü kızaran.
HACİL Ayaklarından üç tanesi beyaz olan at.
HACİL Otu çok olan yer.
HACİM Saldıran. Hücum eden.
HACİM (Bak: Hacm)
HACİN Küçük hayvan. * Büluğdan önce evlenmiş olan kız.
HACİR Hicret eden. Bir yerden bire yere göçen. * Sayıklıyan.
HACİRE (C.: Hâcirât) Terbiye sınırlarına sığmayan kötü söz ve hezeyan. * (C.: Hevâcir) Günün en sıcak anları.
HACİRÎ Yapıcı, kurucu.
HACİS Tasa, keder, hüzün, gam. * Hâtıra. Kalb ve hissin en derin ve gizli sesleri.
HACİSE (C.: Hevâcis) Merak, kalbe gelen endişe.
HACİYAN (Hâcı. C.) Hacılar, hacc farizasını yerine getirmiş olan müslümanlar.
HACİZ Ayıran. Bölen. * Vücudun içindeki bazı uzuvları ayıran karın zarı gibi zarların adı. * Haczeden. Borcunu ödeyemeyenin diğer mallarına el koyan. * Tıb: Bâdemin içindeki bazı oyukları ayıran bölme zarlarına denir. (Bak: Hicab)
HACL (HİCL) (C.: Ahcâl-Hucul) Köstek. * Bukağı. * Küçük deve yavruları.
HACLA´ Ayakları beyaz olan koyun.
HACLE (Haclegâh) f. Gelin odası. Gerdek odası.
HACLET Şaşırma, acaibine gitme, taaccüb. * Utanma, arlanma.
HACLET-ÂVER f. Utanç verici, utandırıcı.
HACLET-DİH f. Utanç verici, utandırıcı.
HACLET-ENGİZ f. Utandırıcı, sıkıltıcı.
HACM (Hacim) Bir cismin kapladığı yer. Cirm. Cüsse. * Emmek. Massetmek.
HACM-İ İSTİABÎ Bir şeyin içine alabildiği miktar.
HACMEN Büyüklükçe. Hacim bakımından.
HACR (Hicr) Men´etmek. Birisine bir şeyi yasak etmek. Malını kullanmaktan men´etmek. * Kucak. Ağuş.
HACRA´ Taş gibi katı ve sert olan şey.
HACREN Malını kullanmaktan menetmek suretiyle.
HACUC şiddetli esen rüzgâr.
HACUN Eğrilik. * Uzak. * Mekke´de bir dağ.
HACUR (C.: Hucerât) Dere kenarı.
HACZ Men´etmek. Mâni olmak. * İki şeyin arasını ayırmak. * Alacaklı, borçludan alacağını alabilmesi için borçlunun malına el konulmak.
HAÇ (Ermeniceden) Put. Haç. İstavroz.

Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi
 

H Harfi

HAD f. Çaylak kuşu.HAD´ $ (Hıd´) : Aldatmak. * Dühul etmek, girmek. * Kurumak.
HAD´ Baş aşağı eğmek. * Tevâzu etmek.
HAD´A Kamçıdan çıkan ses.
HADAA (Hâdı´. C.) Hileciler, hilekârlar, aldatıcılar, dalavereciler.
HADACİR Sırtlan.
HADAD Mürekkep. * Nakış. * Akılsız, ahmak adam. * Kolay.
HADAD Küçük, beyaz boncuk.
HADADE Hamâkat, ahmaklık.
HADAE İki yüzlü balta.
HADAFİL Eski kaftanlar, eski elbiseler.
HADAİ´ (Hadîa. C.) Hileler, dalavereler, aldatmalar, yalanlar.
HADAİC (Hidâce. C.) Deveye yüklenen yükler.
HADAİD (Hadîd. C.) Demirden yapılmış şeyler. Sert şeyler.
HADAİK (Hadîka. C.) Bahçeler.
HADAİK-I HÂSSA Saray bahçeleri. Bunlar biri saray içinde, diğeri saray dışında olmak üzere iki kısımdı. Saray içindeki bahçe ve bostan işleriyle meşgul olanlara "Has Bahçe Bostancıları"; saray dışındakilere ise "Hassa Bostancıları" denilirdi. Saray dışı bahçe ve bostanların bazıları şunlardı: Kadıköy bağı, Davut Paşa bahçesi, Beşiktaş bahçesi, Dolmabahçe, Paşa bahçeşi, Florya, Fenerbahçe, Alibeyköyü, Hasköy bahçeleri ve daha birçok bahçe ve bostanlar. (O.T.D.S.)
HADAK Patlıcan.
HADAKA Elmas. * Her görüp beğendiğini aldırmak için kocasına teklif eden kadın.
HADALET Baldırı ve kolu etli olma.
HADAN Necid´de bir dağ.
HADANE Çocuk beslemek.
HADAR Suyu çok olan süt.
HADAR Mukim olmak, ikâmet etmek, oturmak.
HADAR Çabuk yetişen ot.
HADARET Bir şeyin yanında bulunmak. * Huzur. Yakında olmak. * Hazır etmek. Hazır olmak. * Medeniyet.
HADASET Gençlik. Yenilik. Tazelik. Yeniden oluş. Bir şeyin evveli, ibtidası.
HADB şefaat etmek.
HADB Vurmak, darb etmek. * Deriyi etiyle ayırmak. * Isırmak. * Yalan söylemek. * Uzunluk.
HADBA´ (C.: Hudeb) Kalçaları sıyrılıp çıkan zayıf dişi deve.
HADBA´ Uzun boylu akılsız kadın. * Yumuşak gönüllülük.
HADBE Arka yumruluğu, kamburluk.
HADC Deve palanı.
HADD Hudut. Çizgi. Sınır. * Cürüm. * Salahiyyet. * Şeriatça verilen ceza. * Derece. Son derece. Münteha. * İnsana ârız olan şiddet ve titizlik. * Def etme. Men etmek. * Keskin. Sivri. * Sert. Gergin. * Man: Üç tasavvurdan ibaret olan kıyas. * Ekşi. * Tesirli, müessir.
HADD-İ ASGAR Man: Bir hükmün veya neticenin mevzuu. Küçük kaziye.
HADD-İ BÜLUĞ Büluğa erme yaşı. Teklif-i İlâhînin başladığı, namaz ve oruç gibi dinî emirleri ifaya başlanılan yaş.
HADD-İ EKBER Man: Bir hükmün veya neticenin mahmulü, yani sıfatı veya hali, oluşu. Büyük kaziye.
HADD-İ EVSAT Man: Hadd-i asgar ile hadd-i ekberden çıkartılan diğer bir hüküm veya netice. Meselâ: Âlem hâdistir. Bunu, bu dâvayı isbat için: "Çünkü: Âlem mütegayyerdir ve her mütegayyer hâdistir" dediğimizde: Âlem, "hadd-i asgar"; hâdis, "hadd-i ekber", mütegayyer, "hadd-i evsat" olur.
HADD-İ İ´CAZ Edb: Fasahatın mu´cize şeklinde olanı. (Bak: İ´caz)
HADD-İ İMKÂN Mümkünün son haddi. Olabilirlilik. İmkân nisbetinde olan.
HADD-İ İTTİSAL Bitişme noktası.
HADD-İ KAT´-İ TARÎK Huk: Yolkesenlere verilecek ceza.
HADD-İ KAZİF Nâmuslu bir kadına zina isnad edene karşı verilen şer´î ceza.
HADD-İ KEMAL Olgunluk hâli. Kemalât haddi.
HADD-İ KİFAYE Kifâyet derecesi, yeterlik derecesi.
HADD-İ KUSVA Son derece. Son had.
HADD-İ MA´RUF şeriatça bilinen, makbul olan had. Emredilen, müsaade edilen hudud.
HADD-İ MÜNTEHA Son nokta.
HADD-İ MÜŞTEREK Ortak derece.
HADD-İ SEKR Fık: Şarap haricindeki diğer içkilerin bil´ihtiyar içilmesinden hâsıl olan sarhoşluğun icab ettirdiği ceza.
HADD-İ ŞER´Î Şeriat kanunlarıyla verilen ceza.
HADD-İ ŞÜRB Fık: Az veya çok miktarda şarap (alkollü içki) içilmesinden dolayı uygulanacak ceza.
HADD-İ TE´DİB Bir suç işleyeni başkalarına örnek olacak şekilde cezalandırmak. Darp ve ta´zir gibi.
HADD-İ ZÂTINDA Aslında. Yaradılışında.
HADD-İ ZİNA Zinâ suçu işleyene verilen ceza.
HADD Gürültülü bir sesle çağıran. * Denizden gelen gürültülü dalga sesi. * Gürültü ile yıkılan.
HADD Yol. * İnsan cemaatı. * Bir şeye tesir ederek iz bırakmak. * Yanak, yüz, vecih. * Yeri kazmak, yeri yarmak.
HADDA´ (Hud´a. dan) Aldatıcı, hilekâr, dalavereci.
HADDA Deve çobanı.
HADDAD Demir işleri yapan usta, demirci, çilingir. * Muhâfız, bekçi, gardiyan. * Kapıcı.
HADDADÎ Demircilik.
HADDAM Muvaffakiyetli kişi. * İşlerinde başarılı ve becerikli kimse. * Çalışkan ve gayretli olan. * Hademe, hizmetçi.
HADDAN İki yanak.
HADDAS (Hads. den) Anlayışlı, zeki, çabuk kavrayan.
HADDE Erimiş madeni döküp tel yapmağa mahsus delikli maden levha.
HADDE-İ TEDKİK İnceden inceye araştırmak.
HADD-NA-ŞİNAS f. Haddini bilmez.
HADEB Kambur olma, kamburluk.
HADEB Uzun boylu, akılsız kimse.
HADEBE Kambur, yumru. * Vücuttaki kamburluk.
HADEBİYYET Yumruluk, kamburluk.
HADED Engel, mâni, set.
HADEKA Gözün siyahlığı, gözbebeği.
HADEKA-İ AYN Göz güllesi, göz hadakası.
HADEMAT Hademeler. Hizmetçiler.
HADEME Hizmetçiler, hâdimler. * (C.: Hıdâm) Halhal. * Devenin ayağını bağladıkları kayış.
HADENG (Hadenk) f. Kayın ağacı. * Kayın ağacından yapılmış ok.
HADER Uyuşma.
HADER-İ UMUMÎ Bütün vücudu kaplayan uyuşukluk.
HADERNAK Örümcek.
HADES Yeni olmak. Eskiden olmayıp sonradan görülmek. * Taze. Yiğit. Genç. * Fık: Abdest almayı icabettiren hal. Bazı ibadetlerin yapılmasına mâni olan ve necaset-i hükmiye sayılan hal. * Pislik.
HADES-İ ASGAR Fık: Taharet-i suğra ile, yani yalnız abdest ile giden taharetsizlik hali. Bevletmek, kan gelmek sebebi ile hasıl olan hades gibi.
HADES-İ EKBER Fık: Taharet-i kübra ile, yani gusül abdesti ile giderilen taharetsizlik halidir.
HADES (Hads) Sür´atle idrak etmek. Zan ve tahmin eylemek. Fikrini, re´yini bildirmek. Bir sözün mâna ve mefhumunda, bir hususun vaz´ ve üslubunda başka tarz tasavvur eylemek. (Bak: Hads)
HADESAN Şanssızlık, kısmetsizlik, talihsizlik. * Kaza.
HADESAT (Hades. C.) Hadesler. Pislikler. (Bak: Hades)
HADEYAN Yelmek.
HADF Yürüme hızı.
HADI´ Alçaltıcı. * Gönül alçaklığı ve huzu ile muttasıf.
HADIL Yumuşak taze ot. * Islanmış, nemlenmiş.
HADIM AĞASI (Bak: Hâdim ağası)
HADINE Süt nine.
HADIR Tembel, uyuşuk, uyumuş.
HADIYD (Hazîz) Oturaklı, mütemekkin, yer. * Dağ eteği. Zir. Alçak yer. * Koz: Ayın veya başka bir seyyarenin mahreki üzerinde dünyaya en yakın bir mesafede bulunan nokta. Dünya ile diğer seyyarelerin güneşin merkezinden en uzak oldukları bir nokta.
HADÎ Birinci. * Mazluma yardım eden. * Deveyi şarkı söyleyerek süren.
HADİ´ Hileci, aldatıcı. * Bozuk, fena.
HÂDÎ Hidayete ermiş. Mürşid. Rehber, delil. Hidayet yolunu gösteren. Hidayete, doğruluğa eriştiren. Önde giden.
HÂDİY-ÜT TARİK Hidayet yoluna sevkeden, mürşid. Doğru yolda giden.
HADÎA (C.: Hadâyi´) Ustalıklı bir şekilde aldatma, oyun yapma.
HADÎA Davarın karnından gelen ses.
HADİÂNE f. Hile ile, hile yaparak.
HADÎ AŞER Onbirinci.
HADÎB Kınalı, kına yapılmış. * Boyalı, boyanmış.
HADİC(E) Vaktinden evvel doğan erkek veya kız çocuğu.
HADİD Demir, çelik. Sert, kavi olan. * Çabuk kavrayışlı, keskin, öfkeli, hiddetli, titiz. * Hudut ve sınır komşusu.
HADİD-ÜL BASAR Gözü keskin.
HADİD-ÜL MİZÂC Öfkeli, çabuk kızan.
HADİD-ÜN NAZAR Görüşü keskin olan.
HADİD SURESİ Kur´an-ı Kerim´in 57. suresi.
HADÎD Dağ eteği. * İçinde yağmur suyu biriken alçak çukur. * Arz, yer, dünya.
HÂDİFE Halktan bir kısım.
HADÎKA Etrafı duvarla çevrilmiş bahçe. Sulu, ağaçlı bahçe.
HADÎKA-YI FERAHFEZA İç açan bahçe. Gönüle ferahlık veren bahçe.
HÂDİL (Hadl. den) Aşağıya sarkıtılmış. * Gözlerinde ve ağzında çıban olan deve yavrusu.
HADÎLE Çayır, çimen.
HÂDİM (Hidmet. den) (C.: Huddâm) Hademe, hizmetçi, hizmet eden, işe yarayan. * İmân ve İslâmiye´te ve millete faydalı olmağa çalışan. * Erkekliği yok edilmiş olanlar. Bunlardan saraylarla büyük kişilerin konaklarında çalışanlara Hadim ağası denilirdi. Osmanlı İmparatorluğunda bunlardan, büyük mevkilere yükselenler olmuştur. Hattâ sadrazam olanlar bile vardır.
HÂDİM-ÜL FUKARA Fakirlere hizmet eden.
HÂDİM-ÜL HAREMEYN-İŞ ŞERİFEYN Hilâfeti haiz olmaları hasebiyle Osmanlı Padişahlarına verilen ünvandır. Haremeyn; Mekke ile Medine´ye denilir. İslâm âleminin bu iki şehre hürmet-i mahsusaları sebebiyle ve daha fazla tâzim kasdiyle şerif sıfatını da ilâve ederek "Haremeyn-iş şerifeyn" denilmiştir. Haremeyn´in Hâdimi mânasına gelen bu tâbir ise ilk evvel Yavuz Sultan Selim hakkında kullanılmış, daha sonra bütün padişahlar hakkında istimal olunmuştur. Yavuz Sultan Selim Han Halep´i fethettiği haftanın ilk cum´a namazını Melik Zâhir camiinde eda ederken, hatib hutbede "Malik-ül Haremeyn-iş Şerifeyn" şeklinde adını anar anmaz, Yavuz Selim derhal yerinden kalkarak: "Haremeyn´in maliki olmak ne haddimdir. Ben Haremeyn´in hizmetkârı olmakla iftihar ederim." demek suretiyle tevazu göstermiş ve bu tabir ondan sonra, hutbelerde o suretle söylenmiştir.
HÂDİM Yıkıcı olan, yıkan, tahrib eden.
HÂDİM-ÜL LEZZAT Lezzetleri mahveden, yıkan. (Ölüm)
HADİM AĞASI Erkekliği yok edilmiş olan. Böyle kimselere "Tavaşi" de denilirdi. Bu gibiler, yabancı erkekler için mahrem sayılan harem dairesine girip çıktıkları ve muhafaza ile beraber harem hizmetini de gördükleri için kendilerine "Hâdim Ağası" adı verilirdi. (O.T.D.S.)
HADİME (Hâdim. den) Kadın hizmetçi.
HADÎME Su içinde eriyince pişmiş olan buğday.
HADÎN (C.: Hudenâ) Sâdık dost, vefadar arkadaş.
HADÎN-İ KADÎM Eski dost.
HADİN Bir kuş cinsidir. (Hiç doymak bilmez, yediğini hemen hazmedip yine yemek ister, yüksek yerleri sever, değme yer üstüne konmaz, ağaç başlarına konup bütün yemişini yer, yemişleri kalmazsa başka yerlere gider.)
HADİR Öten güvercin. Kişneyen at. * Üstü koyu, altı sulu olan yoğurt.
HADİR (C.: Hadere) Şişen aza, yumrulanan organ.
HADİR Gevşek, tembel, uyuşuk.
HADÎRE Kalabalık olmayan topluluk. * Yaranın içinde toplanan kan ve irin.
HADÎRE Hurması gök iken dökülen hurma ağacı.
HÂDİS Yeni. Sonradan olan şey. Değişen. Hudus eden.
HÂDİS-ÜS SİNN Yaşı taze. Genç delikanlı.
HADÎS Her söylenişinde yeni haber gibi dinlenmeğe lâyık. Peygamberimizin (A.S.M.) sözü, emri ve hareketi. Sünnet-i Nebeviyye. Hadisten bahseden ilim. (Bak: Tevâtür)
HADÎS-İ Bİ-L MA´NA Kelâm itibarı ile değil de mânaca doğru olan hadis.
HADÎS-İ KUDSÎ Mânası Peygamberimiz´e (A.S.M.) vahy veya ilham edilen, kelimesi kendisinden sudur eden kudsî kelâm.
HADÎS-İ MEŞHUR (Bak: Meşhur)
HADÎS-İ MEVZU´ Başkası tarafından söylendiği hâlde Peygamberimize (A.S.M.) isnad edilen hadis. Muan´an veya senedlerle tesbit edilmemiş hadistir. Manası yanlış demek değildir.
HADÎS-İ MUALLAK Senedinin yalnız ibtidasından bir veya birkaç ravisi hazf edilmiş olan hadistir. Meselâ: Bir zat kendi şeyhini ve şeyhinin şeyhini zikr etmeksizin onların fevkindeki râvilerden itibaren senedi zikr etse ta´likte bulunmuş olur. (Ist. Fık.K.)
HADÎS-İ MÜRSEL Peygamberimiz´den (A.S.M.) işitildiği bildirilen hadis-i şerif.
HADÎS-İ MÜTEVATİR Kizb üzerine ittifakları aklen tecviz olunmayan cemaatlerin birbirinden ve ilk cemaatin de bizzat Hazret-i Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâmdan rivâyet ettiği Hadis-i şeriftir. (İlm-i yakîni ifade eder. "Bu hadis-i şerif Peygamber´den (A.S.M.) sâdır olmuş mu " demeğe imkân kalmaz).
HADÎS-İ SAHÎH Hakkında şüphe edilemiyen ve doğru senetlere ve râvilere isnad edilerek müsbet olarak kat´i bilinen hadis-i nebevidir.
HADÎS-İ ŞEYHEYN En muteber ve büyük hadis âlimlerinden İmam-ı Buharî ve İmam-ı Müslim´den rivayet edilen hadis-i şerif.
HÂDİSAT (Hâdise. C.) Yeni olan şeyler. Hâdiseler.
HÂDİSE (C.: Hâdisat, Havadis) Vâkıa, olay. Yeni bir şey, ilk defa olan. Haber.
HÂDİŞE Derisi parçalandığı halde kan çıkmayan yara.
HÂDİYE Değnek, asâ, sopa. * Su içinden sivrilerek yükselen kaya.
HADL Meyletmek, yönelmek.
HADLEKA şiddetle bakmak.
HADM Birşeyi ağzına koyup, bir lokmada çiğneyip yemek.
HADMA´ Beyaz koyun.
HADME Ateş gürültüsü.
HADR Evmek, acele etmek. * Vücutta bir organın şişip yumrulaşması. * Men etmek, engel olmak. * Saçak bükmek.
HADRA (Müennestir) Yeşillik. * Sebze. En yeşil. Pek yeşil.
HADRAVAT (Hadrevât) (Hadrâ. C.) Yeşillikler, yeşillik.
HADRE Yüz yüze olmak.
HADREBAN Feryadı şiddetli olan, çok fazla bağıran.
HADRECE Bükmek. * Sağlam yapmak, sağlamlaştırmak.
HADS Uzun düşünce ve delile ihtiyaç kalmadan hâsıl olan ilim. Sür´at-i intikal. Ani ve doğru idrâk. Delilden neticeye çabuk varmak.(Akıl tâtil-i eşgal etse de, nazarını ihmal etse, vicdan Sânii unutamaz. Kendi nefsini inkâr etse de onu görür. Onu düşünür. Ona müteveccihtir. Hads ki, şimşek gibi sür´at-i intikaldir, dâima onu tahrik eder. Hadsin muzâafı olan ilham, onu dâima tenvir eder. Meyelânın muzâafı olan arzu ve onun muzâafı olan iştiyak ve onun muzâafı olan aşk-ı İlâhi, onu dâima mârifet-i Zülcelâle sevkeder. Şu fıtrattaki incizab ve cezbe, bir hakikat-ı câzibedarın cezbiyledir. M.N.)(.... Hem hiç mümkün müdür ki: O hads-i kat´î, o yakîn-i şuhudî hadsiz emarelerden ve o emareler, hadsiz müşahedat vak´ıalarından ve o müşahedat vakı´aları, şeksiz ve şüphesiz mebâdi-i zaruriyeye istinad etmesin. Öyle ise, şu ehl-i edyandaki bu itikadât-ı umumiyenin sebebi ve senedi, tevatür-ü mânevi kuvvetini ifade eden pek çok kerrat ile melâike müşahedelerinden ve ruhanilerin rü´yetlerinden hâsıl olan mebâdi-i zaruriyedir, esasat-ı kat´iyyedir. S.)
HADS-İ SÂDIK Tam, doğru ve şüphesiz idrâk etme ve bilme.
HADSEN Sezmekle. Sür´atle intikal ve idrâk etmekle.
HADSÎ Hadsle. Hadse dâir ve müteallik.
HADSİYYAT Mümkün olan şeyler. Olması ihtimali olan nesneler. Mümkinat.
HADSİZ Hesapsız, sayısız. Belirli olmayan, çok.
HADŞ Kaşımak. * Tırmalamak.
HADŞE (C.: Hadeşât) Vesvese, kuruntu, merak, ye´s, üzüntü, hüzün.
HADŞE-İ DERUN İç sıkıntısı, gönül üzüntüsü.
HADŞE-AVER f. Rahatsızlık veren, insanı sıkıntıya koyan.
HADŞE-NİSAR f. Merak veren, vesvese.
HADUN Memesinden biri diğerinden uzun olan koyun.
HADUR Yemen diyarında bir şehrin adı.
HADUR İniş. * Alçak yer.
HADUŞ Pire. Sinek.
HADV Sürmek.
HADY Evmek, acele etmek. * Rüzgârın esmesi.

Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi
 

H Harfi

HAFA Gizlilik. Gizli olmak. Saklılık.
HAFA Berdi denilen otun beyaz ve yaş olan kökü.
HAFA´ Yalın ayak yürümek.
HAFA (HAFÂYE) Çok yürümekten adamın ayağının ve davarın tırnağının aşınması.
HAFAFÎŞ (Huffâş. C.) Yarasa kuşları.
HAFAGÂH f. Gizlenilecek yer, gizlenme yeri, siper.
HAFAİR (Hafîr. C.) Oyuklar, delikler, çukurlar.
HAFAK (HAFAKAN) Muzdarib olmak, acı çekmek. * Deprenmek.
HAFAKAN Sıkıntı. Kalb çarpıntısı. Iztırab.
HAFAT (Hâfe. C.) Sahiller, deniz kenarları, kıyılar.
HAFAVE Bir kimseyi mübâlâga ile sormak. * Şefaat etmek. * İkramda ve iltifatta mübâlağa etmek.
HAFAYA (Hafi. C.) Gizli şeyler. Sırlar.
HAFAYA-YI UMÛR İşlerin gizli tarafı.
HAFAZA (Hâfız. C.) Muhafızlar. Muhafız melekler.
HAFC Titremek. * Ayağını eğri basan.
HAFCAG Tatar beyi. (Aslı: Kıpçak)
HAFD Evmek, sür´at.
HÂFE (C.: Hâfât) Sâhil, kıyı, deniz kenarı. * İki veya daha fazla sathın, bir açı teşkil ederek birleşmesinden meydana gelen uzunlamasına keskinlik.
HÂFE-İ NEHR Nehir kenarı.
HÂFE-İ TARÎK Yol kenarı.
HAFE İçine bal konulan sahtiyan tuluk.
HAFEDE (Hafid. C.) Yardımcılar, hâdimler.
HAFEF Fakirlik. Darlık. * Şiddet.
HAFELLEH Ayaklarının uç kısmı birbirine yakın olup, ökçeleri uzak olan.
HAFENDER Malını güzel tedbirlerle çoğaltan mal sahibi.
HAFER Çukurdan çıkartılan toprak. * Dişin çürümüş kısmı veya kiri.
HAFER Çok fazla utanmak.
HAFEŞ (C.: Ahfâş) İğne ve iplik koyacak kap. * Sel.
HAFEŞ Gözün küçük olması ve görme kuvvetinin zayıf olması. (Öyle kişiye "ahfeş" derler.)
HAFET Islıklı yılan.
HAFF Bir şeyin etrâfını dolanan. Bir nesnenin çevresini dolanan.
HAFF Tavaf etmek. * Süslemek. * Hizmet etmek. * Kesmek.
HAFF Alaca renkli at.
HAFFAF Ayakkabı, terlik vb. gibi şeyler yapan ve satan. Kavaf.
HAFFANE (C.: Haffân) Deve kuşu yavrusu. * Hizmet. * Maiyyet.
HAFFAR Çukur kazan, kuyu kazan.
HAFFE (C.: Hıff) Çulhaların bez sardıkları ağaç.
HAFHAFA (C.: Hafâhıf) Köpeğin, yemek yerken ses çıkarması. * Sırtlan sesi.
HAFIK Ufkun nihayeti. Şark veya garb tarafı. * Vuran, çarpan, çırpınan.
HAFIKAN (Hâfıkeyn) Mağrib ile maşrık. Şark ile garb. Doğu ile batı.
HÂFIZ Kur´ân-ı Kerim´i tamamen ezbere okuyan. * Kur´an-ı Kerim´in mânası ile beraber her şeyini yaşamaya ve muhafazaya çalışan. * Muhafaza eden. Koruyan. Hıfzeden. (Hadis ilmi ile meşgul ve mütehassıs olup yüzbin hadis-i şerifi senetleri ile beraber ezberden okuyanlara da Hâfız-ül hadis denirdi.) (Ist. Fık. K.)
HÂFIZ-I HAKİKÎ Hakiki ve tam muhafaza eden. (Allah)
HÂFIZ-I KÜTÜB Kitabları hıfzeden, saklayan. Kütüphane me´muru, kütüphaneci.
HÂFIZ-I ŞİRAZÎ (Bak: Sa´d-ı Şirazî)
HÂFIZ Alçaltıcı. * İnsana haddini bildiren. * Rahatta olan.
HÂFIZA Muhafaza eden. Ezberleme kuvvesi. Kuvve-i hâfıza.
HÂFIZA-PİRÂ f. Hafızayı süsleyen. * Uğur sayılarak ezberlenen şey.
HAFİ Yalın ayak yürüyen veya koşan. * Çok ikram eden insan. İnsanı güler yüzle karşılayan.
HAFÎ Gizli. Açıkta olmayan. Saklı. * Fık: Sigasından dolayı değil, bir ârızadan dolayı mânası kapalı kalan lafız.
HAFÎD Evlâd. Oğul. Torun.
HAFÎDE Kız torun.
HAFİF Ağır olmayan. Hafif. Yeğni.
HAFİF-ÜL MİZAC Kararsız, hoppa, temkinsiz.
HAFİF-ÜR RUH Ruhu hafif olan, hoşsohbet.
HAFÎF Kuş uçarken, at koşarken veya rüzgâr eserken meydana gelen hışırtı, hışlama.
HAFİF-İ KEBUTER Güvercinin uçarken çıkardığı ses.
HÂFİL Dolu, mümteli.
HÂFİR Kazan, kazıcı, hafriyat yapan. Yerde çukur açan.(Esâsen kazıcı mânasına sıfat olmakla beraber, atın tırnağına isim olmuştur. Ve o münasebetle tırnağının kazdığı çukura, yani izine ve o suretle açılan çığıra dahi merdiyye mânasına râdiye ıtlak olunur. E.T.)
HÂFİR-İ Bİ´R Kuyu kazan.
HÂFİR-İ KABR Mezar kazan, mezarcı.
HAFÎR Kazılmış yer. Çukur. Mezar.
HAFİR (C.: Havâfir) Davar tırnağı.
HAFİRE Evvelki hâline ve evvelki yerine dönmek.
HAFİŞE Sel yolu.
HAFİY Her şeyi arayıp bilmiş olan âlim. * Bir şeyi mübâlağa ile arayıp bilen kimse.
HAFİYE Saklı ve gizli şeyleri araştıran. * Casus. * Polis.
HAFİYE (HÂFİYYE) (C.: Havâfi) İnsan bedeninde gizli olan can. * Kuş kanadında ebâhirden sonra olan dört kısacık yeleklerin her birisi. * Gizli, mestur.
HAFİYEN İkram ederek. * Yalınayak olarak.
HAFİYYAT Gizli şeyler. Gizlilikler.
HAFİYYAT-I UMÛR İşlerin saklı tarafları, gizli kısımları.
HAFİYYEN Gizlice, saklı olarak, gizliden. Aşikâr olmıyarak.
HAFİYYETEN Gizlice, gizli ve saklı olarak.
HAFİYY Ü CELÎ Gizli ve âşikâr.
HAFÎZ Esirgeyen. Koruyan. Muhafaza eden. Muhafız.
HAFÎZ Hodbinliği, kibri, serkeşliği kırılmış kimse. Aşağı basılmış.
HAFİZALLAH Allah korusun. Allah muhafaza etsin, Allah saklasın (anlamındadır).
HAFÎZİYYET Muhafaza edicilik, koruyup esirgeyicilik. * Cenâb-ı Hakk´ın, bütün tohum ve çekideklerde olduğu gibi, bir mahlûkun başına gelecek vaziyetleri ve başından geçenleri muhafaza edici sıfatı. Cenab-ı Hakk´ın muhafaza ediciliği.(İsm-i Hafız´in tecelli-i etemmine işaret eden: $âyetidir. Kur´an-ı Hakîm´in bu hakikatına delil istersen: Kitab-ı Mübin´in mistarı üstünde yazılan şu kâinat kitabının sahifelerine baksan, ism-i Hafîz´in cilve-i azamını ve bu âyet-i kerimenin bir hakikat-ı kübrasının naziresini çok cihetlerle görebilirsin. Ezcümle: Ağaç, çiçek ve otların muhtelif tohumlarından bir kabza al. O muhtelif ve birbirine muhalif tohumların cinsleri birbirinden ayrı, nevileri birbirinden başka olan çiçek ve ağaç ve otların sandukçaları hükmünde olan o kabzayı karanlıkta ve karanlık ve basit ve câmid bir toprak içinde defnet, serp. Sonra mizansız ve eşyayı farketmeyen ve nereye yüzünü çevirsen oraya giden basit su ile sula. Sonra senevî haşrin meydanı olan bahar mevsiminde gel, bak! İsrâfil-vâri melek-i ra´d; baharda, nefh-i Sur nev´inden yağmura bağırması, yer altında defnedilen çekirdeklere nefh-i ruhla müjdelemesi zamanına dikkat et ki, o nihayet derece karışık ve karışmış ve birbirine benziyen o tohumcuklar, ism-i Hafîz´in tecellisi altında kemal-i imtisal ile hatasız olarak Fâtır-ı Hakîm´den gelen evamir-i tekviniyeyi imtisal ediyorlar. Ve öyle tevfik-i hareket ediyorlar ki: Onların o hareketlerinde bir şuur, bir basiret, bir kasd, bir irade, bir ilim, bir kemal, bir hikmet parladığı görünüyor. Çünki görüyorsun ki: O birbirine benzeyen tohumcuklar, birbirinden temayüz ediyor, ayrılıyor. Meselâ bu tohumcuk, bir incir ağacı oldu. Fâtır-ı Hakimin nimetlerini başlarımız üstünde neşre başladı. Serpiyor, dallarının elleri ile bizlere uzatıyor. İşte bu, ona sureten benziyen bu iki tohumcuk ise, gün âşıkı namındaki çiçek ile, hercâi menekşe gibi çiçekleri verdi. Bizler için süslendi. Yüzümüze gülüyorlar; kendilerini bizlere sevdiriyorlar. Daha buradaki bir kısım tohumcuklar, bu güzel meyveleri verdi. Ve sünbül ve ağaç oldular. Güzel tad ve koku ve şekilleri ile iştihamızı açıp, kendi nefislerine bizim nefislerimizi davet ediyorlar. Ve kendilerini müşterilerine feda ediyorlar. Tâ nebatî hayat mertebesinden, hayvanî hayat mertebesine terakki etsinler. Ve hâkeza... kıyas et. Öyle bir surette o tohumcuklar inkişaf ettiler ki, o tek kabza, muhtelif ağaçlarla ve mütenevvi çiçeklerle dolu bir bahçe hükmüne geçti. İçinde hiçbir galat, kusur yok. $ sırrını gösterir. Herbir tohum, ismi-i Hafîz´in cilvesiyle ve ihsaniyle ona pederinin ve aslının malından verdiği irsiyeti; iltibassız, noksansız muhafaza edip gösteriyor. İşte bu hadsiz harika muhafazayı yapan Zât-ı Hafîz, kıyamet ve haşirde, hafîziyyetin tecelli-i ekberini göstereceğine kat´i bir işarettir. Evet bu ehemmiyetsiz, zâil, fâni tavırlarda bu derece kusursuz, galatsız hafîziyyet cilvesi bir hüccet-i katıadır ki; ebedi te´siri ve azim ehemmiyeti bulunan emanet-i kübra hamelesi ve arzın halifesi olan insanların ef´al ve âsâr ve akvâlleri ve hasenat ve seyyiatları, kemal-i dikkatle muhafaza edilir ve muhasebesi görülecek. Âyâ bu insan zanneder mi ki, başıboş kalacak. Hâşâ!... Belki insan, ebede meb´ustur ve saadet-i ebediyeye ve şekavet-i daimeye namzeddir. Küçük-büyük, az-çok her amelinden muhasebe görecek. Ya taltif veya tokat yiyecek. İşte hafîziyyetin cilve-i kübrasına ve mezkûr âyetin hakikatına şâhidler had ve hesaba gelmez. Bu mes´eledeki gösterdiğimiz şahid; denizden bir katre, dağdan bir zerredir. L.)
HAFK Naldan çıkan ses.
HAFL Kederlenme, hüzünlenme, tasalanma. * Toplantı, toplanma.
HAFNE (C.: Hafenât) İki avuç dolusu olan şey.
HAFR Kazmak ve çukur etmek.
HAFR Ahdinde durmamak. * Kiraya vermek.
HAFRİYAT Yeri kazıp derinleştirmeler. Kazılar.
HAFS Toplama, cem´etme. Biriktirme.
HAFS Hız. Sür´at.
HAFS Her nesnenin boşu.
HAFSA Peygamberimiz Hz. Muhammed´in (A.S.M.) zevcelerinden biri ve Hz. Ömer´in (R.A.) kızı.
HAFŞ Tıb: "Tavuk karası" adı verilen bir göz hastalığı.
HAFŞ Celbetmek, çekmek. * Yeri kazıp oymak. * Birbiri ardınca tez tez gelmek.
HAFT Dövmek.
HAFT Sâkin olmak. * Sözü gizli söylemek.
HAFTA f. Yedi günden ibaret müddet. Yedi günlük müddet.
HAFTAN Eskiden savaşlarda zırh üzerine giyilen bir cins pamuklu elbise. * Kaftan.
HAFUD Karnındaki yavrusunu âzası belirmeden düşüren deve.
HAFUR Bir ot cinsi.
HAFV Men etmek, mâni olmak, engel olmak.
HAFY Gizlemek. * Setretmek, örtmek. * İzhar etmek, görünmek. * Parlamak, yıldıramak.
HAFZ Aşırı olmama hali. * Refah ve ferahlık. Huzur ve rahat. * Yavaş yavaş mülayim yürüyüş, itidal. Alçak. * Kelimenin son harfini esre, yâni "i" diye okumak. * Sözü boğaz içinden söylemek.
HAFZ Taşımak için hazırlanmış ev eşyası. Ev eşyası taşıtılan deve. * Bir şeyi eğmek veya elden bırakmak.

Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi
 

H Harfi

HAH f. (Hasten : "İstemek" mastarından yapılmıştır.) Kelimenin sonuna getirilerek isteyen, ister mânasında terkib yapılır. Meselâ: Bed-hah $ : Kötülük isteyen.
HAHAM Mûsevilerin dinî reisi, râhibi, âlimi.
HAHAN f. İstekli, arzulu, tâlib.
HAHEM (Hâsten) mastarından, "İsterim" mânasına fiildir.
HAHER f. Kızkardeş. Hemşire.
HAHERÎ f. Hemşirelik, kızkardeşlik.
HAHER-ZADE f. Hemşirezade, kızkardeş çocuğu. Yeğen.
HÂHİŞ f. Fazla arzu, isteyiş.
HÂHİŞ-İ VİCDANÎ Vicdanî isteyiş ve arzu.
HÂHİŞGER (HÂHİŞKER) f. Arzulayan. İsteyen. İstekli.
HÂHİŞGERAN (HÂHİŞKERÂN) f. Hâhişgerler, istekliler, tâlibler.
HAH NA-HAH f. İster istemez.
HAİB (Heybet. den) Kokan, Utanan. Utangaç.
HAİB Mahrum. Ümidsiz. Kederli. Me´yus. Bi-behre olan.
HAİBEN Muvaffakiyetsiz olarak. Mahrum olarak.
HAİBÎN (Hâib. C.) Zarar ve ziyâna uğrayanlar. * Mahrum olanlar. * Me´yus olanlar, üzülenler.
HAİC (Hâyic) Coşkun, heyecanlı.
HAİD Pişman, nedamet eden, tövbekâr, nâdim.
HAİF (Havf. dan) Korkan. Korkmuş olan.
HAİF Gadir eden, azarlayan. Zulmeden.
HAİFEN Korkarak, korkakçasına.
HAİFANE Korkakcasına, ödlekçesine.
HAİK (C.: Hayyak) Çulha.
HAİL Perde. Mânia. İki şey arasını ayıran.
HAİL Korku ve dehşet veren.
HAİLE Neticesi fâcialı tiyatro piyesi. Trajedi. (Bak: Dram)
HAİM (Hâyim) Hayrette kalan. Mütehayyir. Sersem.
HAİN Emanete hıyanet eden. İyiliğe karşı kötülük eden.
HAİNANE Hâincesine, hâin bir kişiye yakışır şekil ve surette.
HAİR Hayrette kalmış, mütehayyir. Şaşırmış, taaccüb etmiş.
HAİR-İ BAİR Şaşkın, sapıtmış. * Aklını kaybederek ne yapacağını bilemiyen.
HAİT Bir yeri çevreleyen duvar. Tahta perde. Çit.
HAİZ Bir şeye sahip olma. Sahip. Mâlik. * Yer tutan. * Akranından mümtaz olan.
HAİZ-İ EHEMMİYET Ehemmiyetli, mühim, önemli.
HAİZ (Bak: Hayz)
HAK (Bak: Hakk)
HÂK Vasat. Vasatî. Orta.
HÂK f. Toprak. Turab.(Hâk ol ki, Hüdâ mertebeni eyleye âli.Tâc-ı ser-i âlemdir o kim hâkk-ı kademdir.)
HÂK-İ MEZAR Mezar toprağı.
HÂK-İ PÂK Temiz toprak.
HÂK-İ VATAN Vatan toprağı.
HAKAİD (Hakd. C.) Kinler, garezler, hasedler.
HAKAİK (Hakayık) (Hakikat. C.) Hakikatler.
HAKAİK-I NİSBİYE Nisbete, ölçüye göre olan hakikatlar.(Hakaik-ı nisbiye denilen şeyler, kâinatın eczası arasında bulunan rabıtalardır. Ve kâinattaki nizam, ancak hakaik-ı nisbiyeden doğmuştur. Ve hakaik-ı nisbiyeden kâinatın envaına bir vücud-u vahid in´ikas etmiştir. Hakaik-ı nisbiye, büyük bir ölçüde hakaik-i hakikiyeden çoktur. Hattâ bir zatın hakaik-ı hakikiyesi yedi ise, hakaik-ı nisbiyesi yediyüzdür. Binaenaleyh kubuh ve şerde, şer varsa da, kalildir. İ.İ.)
HAKALLED Dar gönüllü, bahil kimse.
HAKAN Eski Türklerde hükümdar mânasınadır.
HAKAN-I MAĞFUR Ölmüş hükümdar.
HAKANÎ Hâkan ile ilgili, hâkana mensub.
HAKARET Küçüklük. İtibarsızlık. Hor ve hakir görmek. Küçümseme. Küçük görme. Tâzimsizlik.
HAKARET-ÂMİZ f. Hakaretle karışık. Hakaretle beraber.
HAKAYIK (Bak: Hakaik)
HAKAYIK-I NİSBİYE (Bak: Hakaik-ı nisbiye)
HAKAYIK-I SEB´A Yedi hakikat. Fatiha suresinin yedi âyeti. İmanın altı şartı ve İslâmiyet ile yedi olan mühim hakikatlar. Kur´an-ı Kerim´in yedi vechile hârika olması gibi hakikatlar.
HAKAYIK-ÜL VEKAYİ´ Hâdiselerin hakikatları.
HAKB Devenin semerini karnına bağlamakta kullanılan ip. * Tutulmak.
HAKBA´ Yaban eşeğinin dişisi.
HAK-BÎN f. Hakkı gören. Hak veren. Hakka imân eden. Hakka inanan.
HAKBÎZ f. Toprak kalburu.
HAKD Kin tutmak. Adâvetini gizlemek. (Bak: İhnet)
HAKDAN f. Dünya, arz, yer.
HAKEK Yumuşak beyaz taş.
HAKEM İki tarafın anlaşmak üzere hükmüne rıza göstermek için seçtikleri kimse. Haklı ve haksızın ayrılmasında aracılık eden.
HAKEME (C.: Hakemât) Damak geminin halkası.
HAKEMEYN İki hakem. * Tar: Sıffîn Vak´asında Hz. Ali (R.A.) ile Hz. Muaviye (R.A.) arasında hakem seçilen Amr İbn-ül As ile Ebu Muse-l Eş´arî.
HAK-ENDİŞ f. Hakkı düşünen. Hakkı arayan, doğruluk için endişe eden.
HAKESARÎ f. Perişanlık, düşkünlük.
HAKEZA Öylece. Bunun gibi. Böyle.
HAKHAH Gecenin ilk saatlerinde gitmek.
HAKHAKA Zahmetli ve meşakkatli yolculuk yapmak.
HAKIB Karnı guruldayan kişi. * Necaseti şedit kişi.
HAKIL Erkek fâre.
HAKIN Sidik zorluğu olan kimse.
HAKINE Boğaz altındaki çukurcuk.
HAKÎ Anlatan. Hikâye eden.
HAKÎ f. Toprak rengi. Toprakla alâkalı.
HAKδ Kırağı.
HAKÎBE Heybe.
HAKÎK Haklı, hak sahibi olan. * Müstehak, lâyık, münasib.
HAKİKAT (C.: Hakaik) Bir şeyin aslı ve esâsı. Mahiyeti. Gerçek. Doğru. Sahih. Künh. Sâbit ve vâki. * Kadirbilirlik. Sadâkat, doğruluk. Kâinat ve tabiat ve uluhiyet hakkında bütün teşbih ve mecazlardan âri ve zâhir olan gerçek. * "Mecâz" karşılığı, esas olarak kullanılan kelime. * Edb: Bir kelime neyi anlatmak için konulmuş ise, bu kelimenin o mânada kullanılması; göz kelimesinin, aynı o bilinen uzuv mânasında kullanılması gibi. (Bak: Mahiyet, Mecaz)
HAKİKAT-I HÂRİCİYE Hayat gibi âlem-i şehadete gelmiş varlık.
HAKİKAT-I SÂBİTE f. Sâbit, değişmez hakikat.
HAKİKAT-BÎN f. Hakikatı gören, hakikatı anlayan. Hakikatşinas. Hakikata inanan.
HAKİKATEN Doğrusu, gerçekten, hakikat olarak.
HAKİKAT-GU f. Doğru sözlü. Doğru konuşan.
HAKİKAT-PEREST f. Hakkı ve hakikatı seven, hakikata inanan. Dürüst, hakikat âşığı.
HAKİKAT-ŞİNAS f. Hakikatı doğru tanıyan, bilen. Hakikata imân eden.
HAKİKAT-ŞİNASÂNE f. Gerçeği, hakikatı tanıyana yakışacak surette.
HAKİKÎ Gerçek. Hakikate mensub. Sâhici, doğru.
HAKÎLE Uzun buğday. * Bağırsak içinde olan su.
HÂK İLE YEKSAN Yerle bir.
HAKÎM Hikmetle muttasıf olan ve mevcudatın hakikatına vâkıf olan. Hikmet mütehasssı. İlm-i hikmette mütebahhir ve mütehassıs olan. İş ve emirleri hikmetli ve yanlışsız olan. * Tabib, doktor.
HAKÎM-İ LOKMAN (Bak: Lokman)
HAKÎM-İ MUTLAK Tam hikmet sahibi olan. Cenab-ı Hak (C.C.)
HÂKİM Galib. Haklı ve haksızı ayırıp hak ve adalet üzere hükmeden. Başkasını müdahale ettirmeden idare eden, Allah (C.C.) * Memleketi idare eden. * Mahkeme reisi. (Hâkim-i Hakikî, Hâkim-i Ezelî, Hâkim-i Mutlak, Hâkim-i Zülcelâl, Hâkim-i Lemyezel... gibi isimlerle, Cenab-ı Hakk´a âit olan Hâkim sıfatı Kur´ân-ı Kerim´de 86 def´a zikredilir.)
HÂKİM-ÜŞ ŞER´ Kadılar (hâkimler) için kullanılan bir tâbirdir. Kadılar davaları şer´î hükümler dairesinde hall ü faslettikleri için bu tâbir meydana gelmiştir. Şeriat hâkimi demektir.
HAKÎMANE f. Hikmetli olarak. Hakîm olana yakışır surette.
HÂKİMANE Hükmederek, hâkim olarak. Hâkime yakışır tarzda.
HÂKİME Kadın hâkim.
HAKİM EBU ABDULLAH Muhammed bin Abdullah ibn-i Beyyi´ (Hi: 321-405) Sâmâniye Devleti Nişabur Kadılığında bulunmuş büyük muhaddislerden, Şafiî fakihlerinden, asrının en büyük din âlimi diye bilinen bir zattır. Bir çok eser te´lif etmiştir. Başlıcaları: El Müstedrek Ale-s Sahihayn, Kitab-ül İlel, El-İklil, El-Emali, Teracüm-üş Şüyuh, El Medhal ilâ İlm-is Sahih, Fazâil-ül İmam-üş Şafiî, Tarih-i Ulemâ-i Nişabur, Marifet-ül Hadis ünvanlarındadır.
HÂKİMİYYET Hâkim oluş. Hükmediş. Âmirlik. Üstünlük. Müdahale ve rakibi kabul etmemek hali.(... Evet, bu kâinata geniş bir dikkat ile bakan; kâinatı gayet haşmetli ve gayet faaliyetli bir memleket, belki idâresi gayet hikmetli ve hâkimiyyeti gayet kuvvetli bir şehir hükmünde görür, her şeyi ve her nev´i birer vazife ile musahharâne meşgul bulur. $ âyetinin askerlik mânasını ihsas eden temsiline göre; zerrat ordusundan ve nebatat fırkalarından ve hayvanat taburlarından, ta yıldızlar ordusuna kadar olan cünud-u Rabbaniyeden, o küçük me´murlarda ve bu pek büyük askerlerde, hâkimâne tekvinî emirlerin, âmirâne hükümlerin, şâhâne kanunların cereyanları, bedahetle bir hâkimiyyet-i mutlakanın ve bir âmiriyyet-i külliyenin vücuduna delâlet ederler. Ş.)
HAKÎ-NİHAD f. Mütevazi, kibirsiz, alçak gönüllü.
HAKİR Küçük. Ehemmiyetsiz. Kıymetsiz. İtibarsız. Kudretsiz.
HAKİRÂNE f. Hakircesine. Hakir bir kimseye yakışacak tarz ve şekilde.
HAKİSTER f. Kül, ateş külü.
HAKİYAN (Hâki. C.) İnsanlar, nev´-i beşer, dünya halkı.
HAKK (Bâtılın zıddı) Doğru. Gerçek. Vâcib ve lâzım olan. Her sâbit ve doğru olan şey. Adalet. Herkesin meşru olan salahiyeti, iktidarı, bir şey üzerindeki mâlikiyyeti. * Dâva ve iddia. * Hakikate uygunluk. * Geçmiş, harcanmış emek. Pay, hisse. * Münasib * Din. İslâmiyyet. * Kur´an. * Vukuu vâcib, geleceği şüphesiz olan. * Kıyamet. * Mahz-ı hakikat. * Yapacağını yalansız yapan kimse. * Musibet.
HAKK-I ÂMİRİYYET Âmirlik hakkı.
HAKK-I İHTİTAB Ormana yakın olan kimselerin ormandan odun kesmek hakkı.
HAKK-UL YAKÎN (Hakk-al yakîn) Mârifet mertebesinin en yükseği. En yakînî bir surette hakikatı müşahede edip yaşamak hali. Ateşin yakıcı olduğunu bütün hislerimizle yakından duyup yaşadığımız gibi. (Bak: Yakîn)
HAKK Kazıma. Oyma. Maden üzerine yazı işlemek.
HAKK-İ MÜHÜR Mühür kazıma.
HAKK-İ SEHV Yanlışı kazıma.
HAKKA (Hakkan) Doğru olarak. Gerçek. Hakikat olarak. Lâzım ve sâbit kılmak.
HÂKKA Kıyamet günü. * Âfet. Devamlı musibet. (Herkesin ve her kavmin amellerini isbat ve izhar eylediğinden kıyamet gününe bu isim verilmiştir) (L.R.)
HÂKKA SURESİ Kur´an-ı Kerim´in 69. suresi olup Mekkîdir.
HAKKÂK Hakkeden. Mühür vesair kazıyan.
HAKKÂKÎ Mühür ve saire kazıma, hakkâklık.
HAKKAK Hokkacı, kutucu.
HAKKAN Hakikaten, doğrusu.
HAKKANÎ Hak ve adalete uygun. Haklılığa uyar ve yakışır.
HAKKANİYET Haktan ve doğruluktan ayrılmamak. Adalet üzere bulunmak. Adalet ve insaf ile lâzım olanı icra etmek.
HAKK-BÎNANE f. Hakkı tanıyana göre.
HAKK-BÎNÎ f. Hakkı görme, hakkı tanıma.
HAKK-CU f. Hak arıyan.
HAKKE Arka yükü. * Diş.
HAKKETMEK Oyarak veya kazıyarak işlemek, yazmak.
HAK-GÛ f. Doğru ve hak söyleyen.
HAKK-GÜZAR f. Haktan ayrılmayan, hakkı tanıyan.
HAKKIYET Haklılık.
HAKK-ŞİNAS f. Hakka riayet eden. Hakkı tanıyan. Hak ile amel eden.
HAKL Ziraate uygun yer.
HAKLE (C.: Hıkâl) İçinde binâ ve ağacı olmayan mezrea.
HAKM Atın ağzına gem vurmak.
HAKM Bir nevi kuş.
HAKN Sütü tuluma koyup toplamak ve sağıldıkça üzerine koymak. * Men etmek, engel olmak.
HÂK-NİŞİN f. Dilenci, sâil, fakir.
HÂK-NİŞİNÎ f. Dilencilik, yoksulluk, fakirlik, sefâlet.HÂK-PA(Y) $ f. Ayağın tozu, ayağın toprağı. Ayağın batığı toprak.
HAK-PEREST
HAKR Hor görmek.
HAKR Cem etmek, toplamak.
HÂK-RAH f. Yol toprağı.
HÂK-RUB f. Süpürge.
HÂK-SAR f. Toz toprak içinde kalmış. Perişan hâlli.
HÂKSARÎ Perişanlık, düşkünlük, rezillik.
HAK-SEVER Adaletle hareket eden, doğru bildiği şeyden ayrılmayan, dürüst.
HAKUD Çok kin güden, hasetçi.
HAKV (C.: Ahkâ-Hukka) Fota. Don. * Böğür.
HAKVE Yürek ağrısı.

Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi
 

H Harfi

HÂL Durum, vaziyet. Görünüş. Tavır. Suret. Keyfiyet. * Cezbe. * Dert, keder, elem. * Mecâl. Kuvvet. * Gr: Fâili, mef´ulü veya her ikisinin durumunu bildiren sözdür. Halin sâhibine zi-l hâl denir.Meselâ : $ Reeytuhu mâşiyen: (Onu yürürken gördüm) cümlesinde Mâşiyen (yürürken) kelimesi, cümledeki mef´ulün hâlini bildirir. şimdiki zamanda olan fiilin durumuna da hâl denir.
HÂL-İ HÂZIR Şimdiki zaman, bu anki durum.
HÂL-İ İHTİZAR Can çekişme, ölüm ânı.
HÂL-İ İNTİZAR Bekleme hâli.
HÂL-İ SAHV Arızi veya dâimi sebeplerle, şuurunu kaybetmiş bir kimsenin, muvakkaten şuurunun yerine gelmesi hâli.
HAL´ Kaldırma. Kal´ etme. * Hükümdarı tahttan indirmek. Azletmek. * Mansıb ve mesnetten ihraç etmek. * Elbise gibi şeyleri soymak. * Bir şeyi izâle edip ayırmak ve terketmek. * Karısını boşamak. Evlâdını evlâdlıktan reddetmek.
HÂL Dayı. * Vücudda hususan yüzde görünen siyah benek, ben.
HÂL-İ SİYAH Siyah ben.
HAL´ (HULÂE) Debbâğların dibâgat ettikleri derinin kazıntısı. * Vurmak. * Men etmek, engel olmak. * Hediye vermek, atâ etmek. * Cima etmek.
HAL Küçük Hindistan cevizi.
HALÂ (Harf-i cerrdir) İstisnaya delâlet eder.
HÂLÂ (Hâlen) şimdi. Henüz. şimdiye kadar. Elân.
HAL´ Boş, hâli. * Ayak yolu, abdesthane. * Devenin çökmesi.
HALA (C.: Hâlât) Babanın kız kardeşi, hala. Arapçada: Ananın kızkardeşi. Teyze.
HALÂ Yaş ot.
HALA´ Koparmak. * Pişmiş et.
HALÂA(T) Yüzsüzlük, utanmazlık, hayâsızlık. * Kötülüğünden dolayı ailesi ve cemaatı kendisinden ayrılan kimse.
HALAB f. Çamur, bataklık. Bataklık arâzi.
HALACA f. Ayak yolu, abdesthane.
HALAFET Ahmaklık, hamâkat, budalalık.
HALAHİL (Halhal. C.) Arap kadınlarının süs olarak ayak bileklerine taktıkları halkalar. Bunlar altun veya gümüşten yapılır.
HALAİF Halifeler.
HALAİK (Halayık) (Halk. C.) Mahlukat. Yaratılmışlar. * Huylar. Tabiatlar.
HALAİL (Halile. C.) Nikâhlı kadınlar, zevceler, karılar.
HALAK Nasib, hisse.
HALAK Eskimiş ve yıpranmış bez. Paçavra.
HALAK (Halka. C.) Halkalar.
HALAKA (Hâlik. C.) Berberler.
HALAKAT Halkalar.
HALAKAT Halukluk, güzel ahlâklılık, iyi huyluluk. * Düzlük, dümdüzlük.
HALAKÎ Paçavracı.
HALAKİM (Hulkum. C.) İnsan ve hayvanlarda boğazlar.
HALAL Dostluk, ahbaplık. * İki şey arasında açıklık olma.
HALA´LA´ Erkek sırtlan.
HALALE Kadın eş. Halile, zevce.
HALAL(ET) İki şeyin arası açık olmak. * Dostluk. Samimi dostluk.
HALALUŞ f. Kavga, döğüş, şamata, gürültü.
HALAS Kurtulma, kurtuluş. Selâmete ermek.
HALAS Üzüm ağacına benzer bir ağaç (yanındaki ağaca sarılır gider; hoş kokusu vardır; akik gibi taneleri olur.)
HALAŞE f. Gemi dümeni. * Çörçöp.
HAL-AŞİNA f. Hâl ve durumdan anlayan.
HALAT (Hâlet. C.) Haller. Suretler. Keyfiyetler.
HALAT Kalın ip, gemi ipi.
HALAT (Hâle. C.) Halalar. Babanın kız kardeşleri. Arabçada: Ananın kız kardeşleri. Teyzeler.
HALAVET Tatlılık. Şirin olmak.
HALAVET-İ KELÂM Sözün güzelliği ve akıcılığı.
HALAVETBAHŞ f. Zevk veren, hâlâvet veren.
HALAVETYAB f. Zevk bulan, halâvet bulan.
HALAYIK Cariye, hizmetçi.
HALB Süt sağmak.
HALB Parçalama, pençeleme. * Birinin aklını başından alma.
HALBA Ahmak. Şaşkın. * Aldatıcı, hilekâr, sahtekâr.
HALBE (C.: Halâbib) Bir yarış yapmak veya bir şeye yardım etmek için toplanan atlılar grubu.
HALBES (C.: Halâbis) Bahadır, kahraman. Bir şeye sımsıkı bağlanıp ayrılmayan kişi.
HALBUKİ (Hâl bu ki) Hakikat ve doğrusu şudur ki, öyle iken.
HALBUS Serçeden küçük bir kuş.
HALC Pamuğu temizlemek, havalandırmak ve kabartmak için yay ile atmak.
HALC Çekmek. * Hareket etmek.
HALCE Uzak, ırak yer, baid.
HALCEM Uzun, tavil.
HALD Devamlılık. Süreklilik. Dâimi. Bâki.
HAL-DAR f. Benli, benekli.
HALE Ay ve güneşin etrafında bazen görünen parlak dâire.
HALE Annenin kız kardeşi. Teyze. Türkçede babanın kız kardeşine hala denir. Arabçada dayıya "Hâl" denir.
HALEB Süt sağma. Sağılmış süt.
HALEBE (Hâlib. C.) Kandıranlar, aldatanlar, hile yapanlar.
HALEBE (Hâlib. C.) Süt sağanlar.
HALEBÎ Halepli, Halep ahalisinden olan.
HALEC Çalışmaktan, yürümekten veya ibadetten kemiklerin ağrıması.
HALECAN Titreme. Kalb çarpıntısı. Heyecan.
HALECAN-I KALB Kalb çarpıntısı.
HALED Kalb.
HALEDAR Haleli, halelenmiş. Parlak daireli.
HALEDE Küpe.
HAL´ EDİLME Hükümdarın tahttan indirilmesi. * Boşanmış olmak. * Kovulmuş olmak.
HALEF Birinin yerine sonradan geçen kimse. Babadan sonra kalan oğul.
HALEF AN-SELEF Seleften halefe geçme. Geçen ve gidenden, gelene kalma. Babadan evlâda geçme.
HALEFEN Arkadan gelerek.
HALEFİYYET Haleflik, birinin yerine geçmiş olma.
HALEK Kara, siyah.
HALEL Bozukluk. Eksiklik. * Başkası tarafından verilen zarar. * İki şeyin aralığı. Boşluk. Açıklık.
HALELDÂR f. Bozma. Bozulma. Bozulmuş.
HALELPEZÎR f. Bozulan, Halel bulan. Eksik. Fesad kabul eden. Bozuk.
HALEM Helâk olmak. * Dibâgat yaparken derinin kurtlanması.
HALEMAT (Halme. C.) Meme uçları, meme başları.
HALEME (C.: Halem-Halemât) Meme başı. * Büyük kene. * Bir ot cinsi.
HALEN şu anda, henüz, şimdiki hâlde.
HALENBUS Serçe renginde, ondan küçük bir kuş.
HALENC (C.: Halânic) Ağaç, şecer.
HALESA (Hâlis. C.) Hâlis, sâfi.
HÂLET Suret. Hâl. Keyfiyet.
HÂLET-İ CEHENNEM-NÜMUN Cehennem gibi çok azab verici hal.
HÂLET-İ GAŞY Kendini bilmeyecek derecede baygınlık.
HÂLET-İ NEZ´ Ölüm hâleti. Can verme zamanı. Sekerat vakti.
HÂLET-İ RUHİYE İnsanın ruh hâleti, manevi ve iç durumu.
HÂLET-İ ŞUHUD şuhud hali, mânen veya misalen seyretme hâleti.(...Fakat ihatasız olan hâlet-i şuhudda ve rü´ya gibi rü´yetlerini tâbirde verdikleri hükümlerinde hakları olmadığı için kısmen yanlıştır. M.)
HALEVAR f. Ay şeklinde olan, hilâl gibi olan.
HALEVAT (Halâ. C.) Halvetler, boşluklar. * Yalnız bulunulacak yerler.
HALEZON Sümüklü böcek kabuğu. Kabuklu sümüklü böcek.
HALF(E) Yemin etmek. Andiçmek. Kasem etmek.
HALF Ardı. Arka. Kendinden sonra gelen. Arka taraf.
HALF-I İMÂM İmâmın ardı, arkası.
HALFE Yerine adam koymak. * Kılavuz.
HALFE Andiçme, yemin etme.
HALFÎ Arka, ard ile alâkalı olan.
HALHAL Eskiden kadınların süs için ayaklarının topuklariyle baldırları arasına yani ayak bileklerine taktıkları altundan veya gümüşten yapılmış halka. Ayak bileziği.
HALHAL (C.: Halâhil) Ulu, şerif kişi.
HALHALE Esneklik, elâstikiyet.
HALIK Yoktan yaratan. Yaratıcı. Allah (C.C.)
HALIK (C.: Huluk-Havâlık) Büyük dağ. * Ağaca dolaşmış olan üzüm çubuğu. * Süt ile dolu olan koyun memesi. * Tıraş eden. Berber.
HALIKIYYET Yaratıcılık. Halk edicilik. İcad ve takdir.
HALİ Tenhâ. Boş. Sahipsiz. Issız. İçinde bir şey olmama.
HALÎ Hâl ile, vaziyet ile. Tavra âit. şimdiki. Hâle mensub.
HALÎ Gamsız, kedersiz, gailesiz, dertsiz. * Evlenmemiş erkek, bekâr adam.
HALİ´ Boşanmış erkek, zevcesini şer´an terketmiş adam. (Müennesi: Hâlia´dır.) * İtaatsız, isyan eden, utanmaz, kayıtsız, hayasız. * Kovulmuş. * Soyulmuş.
HALδ Ailesinden ayrılan kimse. * Kurt.
HALÎ-ÜL-İZAR Yüzü yırtık. * Mc: Edepsiz, ahlâksız, utanmaz.
HALİB Sütçü, süt satan kimse. * Sidik borusu.
HALİB (C.: Halebe) Aldatıcı, hilekâr, sahtekâr. (Müennesi: Hâlibe´dir.)
HALÎB Taze süt.
HALÎC Liman. Boğaz. Kanal. Körfez. Koy. Denizin kara içine nehir gibi uzanmış kısmı. * Irmak. * Büyük çanak. * İp. * Deve ağzı.
HALÎC-İ FÂRİS Basra körfezi.
HALİC(E) Hareket ettirme. Sarsma, oynatma.
HALİCE Pamuk eğiren.
HALÎCE İçinde hurma ıslanmış süt. * Üzüm sıkıntısı.
HALİÇ (Bak: Halîc)
HALİÇE Küçük halı. Kilim. Seccâde. (Kaliçe de yazılır.)
HALİD (Hulud. dan) Sonsuz, ebedi. Daimi.
HALİDAT (Hâlide. C.) Sürüp gidenler, devam edenler.
HALİD BİN SİNAN Benî Abes kabilesinin Bin-Bagis´ten ehl-i tevhid bir zat olup; Hz. Peygamber Efendimiz, bu zat hakkında: "O bir nebi idi, fakat onun kavmi onu zâyi etti" buyurmuşlardır. Kendisi Peygamberimizin zamanına yetişememiş ise de kızı Nezd, Hz. Peygamberimize geldiğinde, o sırada Peygamberimizin $ âyetini okuduğunu işitince: "Bunu, babam da okurdu" demiş olduğu rivâyet edilir.
HALİD BİN VELİD Câhiliye devrinde Kureyş eşrafındandı. Hudeybiye muahedesinden sonra Müslüman oldu. Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm, kendisine Seyfullah namını vermiştir. Çok kahraman bir gazi idi. Suriye, Filistin, Şam gibi yerler onun himmeti ile feth olunmuştur. 18 Hadis-i şerif nakletmiştir.Hicri 21 senesinde Suriye´de dar-ı bekaya göçerken: "Bunca muharebelerde bulunup bu kadar yaralar almış olduğum halde, hiç birinde vefat etmeyip akıbet yatakta öldüğüme kederleniyorum." meâlinde konuşmuş, atını ve silâhlarını fisebilillah vakfetmiştir. (R.A.)
HALİDE f. Saplanmış, dürterek bastırılmış.
HANÇER-İ HALİDE Saplanmış hançer.
HALİDE Hâlid´in müennesidir. (Bak: Hâlid)
HALİF Yemin etmek.
HALİF Yemin ederek sözleşenlerden herbirisi.
HALİF (Half. den) Yemin eden.
HALİF İki dağ arasındaki yol. * Eski elbise. * Arkadan gelen. Sonradan gelen. Birinin yerine geçen.
HALİFE Öncekinin yerine geçen. * Fık: İlâhî, yâni şer´î hükümlerin tatbik ve icrası için Peygamber´e (A.S.M.) vekil olan zât. İmam. İmamet-i kübra. (Namazda imama uyan cemaat gibi, halifeye de şer´î emirlerde öylece itaat edilir. Halifede aranan dört şart: İlim, adalet, kifayet, a´zâ ve havâsta selâmet.) (Bak: Hilafet)
HALİFE-İ EVVEL Devlet dairelerinde yazı işlerinde çalışanlar. Tanzimattan evvel kalem teşkilâtı; halife, halife-i sâni, halife-i evvel olmak üzere üç derece idi. Ondan sonra bir kısım dairelerde bunun yerine baş kâtib, bazılarında da mümeyyiz-i evvel denilmiştir.
HALİFE-İ MÜSLİMÎN Yavuz Sultan Selim Han´dan sonraki Osmanlı Padişahları hakkında kullanılmış bir tabirdir. Müslümanların halifesi demektir.
HALİFE-İ RUY-İ ZEMİN Yeryüzünün halifesi mânâsına gelen bu tabir, Yavuz Sultan Selim Han´dan sonra Osmanlı Padişahları hakkında kullanılmıştır.
HALİFE (C.: Hülef-Hulefât) Gebe deve.
HALİFE (C.: Havâlif) Türklerin kıldan veya keçeden yaptıkları çadırların direği, çadır direği.
HALİFE (C.: Halefâ) Su içinde biten bir ot. (Türkçede "kandıra" derler.)
HALİK Helâk olan. Mahv olan. Fenaya giden. Fâni. Zâil.
HALİK Tıraş edilmiş.
HALİKA (C.: Halayık) Tabiat, mahlukât.
HALİKE Çok hırslı, haris olan nefis.
HALİKÎ Demirci.
HALİL (HALİLE) Zevc, koca. Nikâhlı karı. Zevce.
HALİL Samimi dost. Sâdık dost. * Nahif ve fakir kimse. (L.R.)
HALİL-ÜR RAHMAN Allah´tan başkasından hiçbir zaman yardım dilemeyip, O´nun dostluğunu ihtiyar eden Hz. İbrahim´in (A.S.) lâkabıdır.
HALİLİYYE Samimi dostluk ve kardeşlik.
HALİLULLAH Allah´ın dostu, Hz. İbrahim (A.S.).
HALÎM Yumuşak huylu. Hoş muamele yapan. (Bak: Elhalîm)
HALÎMÂNE f. Yumuşak surette. Yumuşak huylulara yakışır bir tarzda.
HALÎME Yumuşak huylu kadın. * Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm´ın süt anasının ismi. Beni Sa´d bin Bekr kabilesindendir. Halime-i Sa´diye diye de anılır. (R.A.)
HALİN Ahmak.
HÂLİS Hilesiz. Katıksız. Saf. Duru. Saffetli. * Pek beyaz. * Evvelce karışık iken kusuru zâil olan. * Her ameli, yalnız Allah rızası için işleyen. (Bak: İhlâs) (Müennesi: Hâlise´dir)
HÂLİS-ÜD DEM Arı kan, safkan.
HALİS Bahadır ve haris kimse.
HALÎS Karışmış, muhtelif. * Siyah ile beyazı karışmış saç. * Tel.
HÂLİSANE f. Hâlise yakışır bir surette. Hâlis kimselere mahsus bir niyet ve fiil ile.
HÂLİSEN Halis ve katıksız olduğu halde. Hilesizce, doğru olarak.
HÂLİSET Edb: İbarenin düzgün ve akıcı olması.
HÂLİSİYYET Doğruluk, hâlislik, hilesizlik.
HALÎT Huk: Yol ve su gibi umumi olan araziler hukukunda ortak olan kimse. * Şerik, ortak. * Karışmış.
HALÎT Buz. Kırağı. Dolu.
HALİTA Karışık halde olan. Karma. İki veya muhtelif maddelerden yapılmış. * Madenlerin birbirleriyle birleşmelerinden hâsıl olan mürekkep madde.
HALİTA-İ DİMAĞÎ f. Akıldaki muhtelif mes´ele ve fikirler. Dimağdaki karışık, muhtelif bilgiler.
HALİYE (C.: Havâlî) Kendini süsleyen kadın.
HALİYEN Şimdiki hâlde, şimdiki zamanda.
HALİYEN (Hâli. den) Boş olarak, boş olduğu hâlde.
HALİYYAT (Haliye C.) Bekâr kadınlar, evlenmemiş kızlar.
HALİYYE Bağından boşanmış deve. * Yabancı bir yavru emziren deve. * Büyük gemi. * Arı kovanı. * Ahlâktan kinâyedir. * (C.: Haliyyât) Bekâr kadın, evlenmemiş kız.
HALK Boğaz. * Tıraş etmek.
HALK İnsan topluluğu. İnsanlar. * Yaratmak. İcad. Örneği ve benzeri olmayan bir şeyi yaratmak, ibdâ´ eylemek. * Bir şeyi yumuşatıp düzleştirmek. (Bak: İnşa, İbda´)(Sivrisineğin gözünü halkeden, güneşi dahi O halketmiştir. M.)(Kâinatı elinde tutamayan, zerreyi halkedemez. M.)(Hem semâvat ve arzı halkeden, semâvat ve arzın meyvesi olan insanın hayat ve memâtından âciz kalır mı S.)
HALK-I CEDİD Ba´sü bade-l mevt, yeniden yaratılış. Yeniden yeniye tekrâren yaratılma. Ana karnındaki çocuğun, insan suretine inkılâb ettiği devre.
HALK-I DÜ CİHAN İki cihanın halkı. * Ölülerle diriler.
HALK-I EF´ÂL Mu´tezile fırkasının bir tabiridir. Hayvan ve insanların, kendi fiillerinin hakiki müessiri olduğunu iddia etmelerine verilen isimdir. (Bu iddiâlarını Ehl-i Sünnet ulemâsı müsbet delillerle reddetmiştir.)(Ehl-i dalâlet ve bid´at fırkalarından bir kısım zatlar, ümmet nazarında makbul oluyorlar. Aynen onlar gibi zatlar var; zâhiri hiçbir fark yokken, ümmet reddediyor. Bunda hayret ediyordum. Meselâ: Mu´tezile mezhebinde Zemahşerî gibi, İ´tizalde en müteassıb bir ferd olduğu halde, muhakkıkîn-i Ehl-i Sünnet, onun o şedit itirâzâtına karşı; onu tekfir ve tadlil etmiyorlar, belki bir rah-ı necat onun için arıyorlar. Zemahşerî´nin derece-i şiddetinden çok aşağı Ebu Ali Cübbaî gibi Mu´tezile imamlarını, merdut ve matrud sayıyorlar. Çok zaman bu sır benim merakıma dokunuyordu. Sonra lütf-u İlâhî ile anladım ki: Zemahşeri´nin Ehl-i Sünnet´e itirâzâtı, hak zannettiği mesleğindeki muhabbet-i haktan ileri geliyordu. Yâni, meselâ: Tenzih-i hakiki; onun nazarında, hayvanlar kendi ef´âline hâlik olmasiyle oluyor. Onun için, Cenab-ı Hakk´ı tenzih muhabbetinden, Ehl-i Sünnet´in halk-ı ef´âl mes´elesinde düsturunu kabul etmiyor. Merdut olan sâir Mu´tezile imamları muhabbet-i haktan ziyade, Ehl-i Sünnet´in yüksek düsturlarına kısa akılları yetişemediğinden ve geniş kavânin-i Ehl-i Sünnet, onların dar fikirlerine yerleşemediğinden, inkâr ettiklerinden merdutturlar. M.)
HALK-I EZDAD Birbirine zıd halleri bir şeyde yaratmak. Meselâ: Bir zerrede hem def edici hem de cezb edici (çekici) kuvvetin bulunmasını yaratmak.
HALK-I ŞER Şerrin yaradılışı.(İşte Mu´tezile bu sırrı anlamadıkları için "Halk-ı şer şerdir ve çirkinin icadı çirkindir." diye Cenab-ı Hakk´ı takdis için şerrin icadını ona vermemişler, dalâlete düşmüşler. M.)
HALKA Ortası boş yuvarlak şekil. * Dâire şeklinde olan şey.
HALKA-İ ÂB-GÛN Gökyüzü, semâ.
HALKA-İ DÜRR İnci dizisi.
HALKA-İ ZİKİR Tasavvufta, zikir esnasında daire şeklinde oturmak.
HALKABEGUŞ f. Kulağı küpeli, kulağı halkalı. * Mc: Köle, esir.
HALKABEND f. Toplanıp yuvarlak meydana gelecek şekilde oturma.
HALKAN Yaradılışça, hilkatça.
HALKAVÎ Halka şeklinde.
HALKAZEN f. Kapı çalan, kapı halkasını vuran.
HALL Sağlamlaştırmak. * Dostluk, sadâkat. * Fakir, hastalıklı, nahif insan. * Sirke.
HALL Giren, dâhil olan. İnen.
HALL Çözme. Çözülme. Karışık bir mes´elenin içinden çıkma. * Anlayıp karar vermek. Neticelendirmek. * Susam yağı. * Ezmek. * Açmak. * Dühul etmek, girmek.
HALL-İ MES´ELE Mes´elenin halledilmesi.
HALL-İ MÜŞKİLÂT Müşkilâtın yenilmesi, zorlukların çözülmesi.
HALLAC Pamuk atan. Pamuğu didik didik eden.
HALLAC-I MANSUR Asıl adı Hüseyin olan bu zat, tasavvuf mesleğinde meşhurdur. Manevi istiğrak hallerinde hissettiklerini, şeriata zâhiren zıd düşen ifadelerle söylediği için, Hicri 306 senesinde idam edilmiştir.
HALLAF Çok fazla yemin eden kimse.
HALLAK İyi traş eden. Berber. * Hamal.
HALLAK Yaratan, her şeyi halkeden, Kadir-i Zülcelal, Allah Teala Hazretleri (C.C.)
HALLÂL Halleden, çare bulan, çözen.
HALLÂL-I MÜŞKİLÂT Zorlukları yenen, müşkülâtı halleden kimse.
HALLÂL-ÜL UKAD Düğümleri çözen. * Mc: Zorlukları yenen.
HALLAL Sirkeci, sirke yapan kimse.
HALLAS Yakalıyan, tutan kimse.
HALLAT Yersiz ve münâsebetsiz sözler konuşan. * Ortalığı karıştıran.
HALLE Fakirlik. * Hâcet, ihtiyaç.* Kum içindeki yol ve gedik.
HALLEDALLAH Allah dâim ve bâki eylesin (meâlinde duâ).
HALLER Bakla.
HALLİ Zengin, gani, malı mülkü çok olan. * Kuvvetli, kavi.
HALLİ (Halliye) Sirke ile ilgili.
HALLİSNÂ Bizi halâs eyle, bizi kurtar (meâlinde duâ.)
HALL Ü AKD Çözme ve düğümleme. İdame etme. Müşkül mes´eleleri ve işleri halledip neticeye bağlama.
HALL Ü FASL Çözme ve ayırma. Açıklayarak bitirme. Bir mes´eleyi müsbet bir neticeye bağlama.
HALLÜSİNASYON Lât. Tıb: Hakikatte olmayan bir şeyi varmış gibi görme ve işitme.
HALME Meme başı, meme tepesi.
HALS Bir şeyi soymak. Çalmak. Kapmak. * Dibinden taze yetişen çayırla karışık olan kuru çimen.
HALSAN Kişinin dostu, sevgilisi ve yâri.
HALT Karıştırmak. Münasebetsiz söz söylemek. Bir şeyi bir şeye karıştırmak. Hatâ etmek.
HALTA Köpeklere takılan boyun halkası. Tasma.
HALTIYYAT Yersiz ve münasebetsiz sözler.
HALUB(E) Sağılan şey.
HALUF Sütün veya yemeğin bozulması.
HALUK İyi huylu. Güzel ahlâklı. İslâma yakışır ahlâkta olan. İnsâniyyetli.
HALUM Yaş peynir gibi olan koyu yoğurt.
HALVET Yalnızlık. Tek başına kalmak. Tenhaya çekilme. * Gizlilik.
HALVET-İ FÂSİDE Karı-kocanın aralarında şer´î mâni olmasına rağmen birleşmeleri.
HALVET-İ SAHİHA Karı-kocanın aralarında şer´î mâni bulunmaması halinde birleşmeleri.
HALVETGÂH f. Tek başına oturup ibadetle vakit geçirilen yer. * Halvet yeri. Gizli olarak görüşülecek yer.
HALVETGÜZİDE (Halvetgüzin) f. Halveti, tenha bir yeri seçmiş olan kimse.
HALVETHANE f. Gizli ibadet yeri. * Gizli konuşup görüşmeye mahsus yer.
HALVETÎ Halvete müteallik, halvetle alakalı. * İbadet ve zikirlerini tenhada yapan bir tarikat adı. * Halvetiye Tarikatından olan kimse.
HALVETNİŞİN Yalnız başına bir yere çekilip ibadetle meşgul olanlar.
HALY Ot biçmek.
HALY (C.: Huliy) Altından ve gümüşten olan süs eşyâları.
HALZ Kabuğunu çıkarmak, derisini soymak.

Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi
 

H Harfi

HAM f. Olmamış, pişmemiş, çiğ. * Nâfile, beyhude, boşuboşuna. * İşlenmemiş, üzerinde çalışılmamış. * Acemi kimse, tecrübesiz. Terbiye görmemiş kişi.
HAM f. Bükülmüş, kıvrılmış, eğrilmiş.
HAM-I ZÜLF Saç lülesinin kıvrımı.
HAM´ (HIM´) (C.: Ahmâ´) : Kaynata. Zevc tarafından olan kimseler.
HAM´ (HUMU´) Eğrilik, aksaklık.
HAMA Hıfzetmek, korumak. * Kovmak, defetmek.
HAMA´ Kara balçık.
HAMAİD (Hamîde. C.) Bir kimsenin medhedilmeğe lâyık olan işleri.
HAMAİL (Himâle. C.) Tılsım, muska. * Kılıç kayışı, kılıcı bele bağlamaya yarayan kayış.
HAMAİM (Hamâme. C.) Güvercinler.
HAMAK İki ağaç veya direk arasına asılarak içine yatılan ağyatak.
HAMAKAT Ahmaklık. Budalalık. Bönlük. Anlayışsızlık.
HAMALE Bir mala kefil olma.
HAMAM(E) (C.: Hamâim) Güvercin kuşu.
HAMAN Peygamber Hz. Musa (A.S.) zamanındaki Mısır Fir´avununun vezirinin ismi.
HAMARAT Becerikli, elinden iş gelir, cerbezeli.
HAMAS Verem. * Yumuşaklıkla ve kolaylıkla bir şeyi çıkarmak.
HAMASET Yaradılıştan olan cesâret. Bahadırlık. Cesurluk. Kahramanlık. Yiğitlik.
HAMASÎ Hamâsetle alâkalı. Fıtrî cesarete âit ve müteallik.
HAMASİYYAT Kahramanlık destanları.
HAMAT Kaynana.
HAMATA Katılık. * Yanmak. * Boğaz ağrısı. * Darı samanı. * Kalbin ortası.
HAM-BE-HAM f. Kıvrım kıvrım. Büklüm büklüm.
HAMD Medih, övmek.Cenab-ı Hakk´a karşı kulların memnuniyet ve sevinçlerini ve O´na hamd ve şükür ile medihlerini bildirmeleri, senâ etmeleri. (Bak: Elhamdülillah) (Hamd´in en meşhur mânası; sıfat-ı kemaliyeyi izhar etmektir. Şöyle ki: Cenab-ı Hak insanı, kâinata câmi´ bir nüsha ve onsekizbin âlemi hâvi şu büyük alemin kitabına bir fihriste olarak yaratmıştır. Ve Esmâ-i Hüsnâ´dan her birisinin tecelligahı olan her bir âlemden bir örnek, bir nümune insanın cevherinde vedia bırakmıştır. Eğer insan, maddi ve manevi her bir uzvunu Allah´ın emrettiği yere sarfetmekle hamdin şubelerinden olan "şükr-ü örfi"yi ifâ ve şeriata imtisal ederse, insanın cevherinde vedi´a bırakılan o örneklerin her birisi kendi âlemine bir pencere olur. İnsan o pencereden o âleme bakar. Ve o âleme tecelli eden sıfatla, o âlemden tezahür eden isme bir mir´at ve bir âyine olur. O vakit insan; ruhu ile, cismi ile, âlem-i şehadet ve âlem-i gayba bir hülâsa olur. Ve her iki âleme tecelli eden, insana da tecelli eder. İşte bu cihetle insan, sıfat-ı kemaliye-i İlâhiyyeye hem mazhar olur, hem müzhir olur. İ.İ.)(Hamd ü senâ, medih ve minnet O´na mahsustur, O´na lâyıktır. Demek nimetler O´nundur ve O´nun hazinesinden çıkar. Hazine ise dâimîdir. M.)
HAMDE Ateş gürültüsü.
HAMDELE "Elhamdülillah" demenin kısaca ismi. Bu sözün masdar haline getirilip kısaltılması.
HAMD Ü SENA Cenab-ı Hakk´a hamd ve O´nu isimleriyle medhetmek.
HAME Kafatası, başın üst kısmı.
HAME´ Uzun müddet su ile yumuşayıp değişmiş cıvık ve kokar çamur. Balçık.
HAME Yaş ot demeti, taze ekin destesi, bir sap üzere bitmiş taze ekin. * Havası bozuk hastalıklı yer.
HÂME f. Yontulmuş kalem.
HÂME-İ EDEB Edebiyat kalemi.
HÂME-İ ŞEKVÂ şikâyet kalemi. şikâyet yazan kalem.
HÂME-İ ZERRİN Altın kalem, altından yapılmış kalem.
HÂME VÜ ŞEMŞİR Kalem ve kılıç.
HAMEC Zayıflık.
HÂMEGÜZAR f. Kalemle yazılmış.
HAMEK Her şeyin küçükleri. * Siyah bulut.
HAMEL Kuzu. * Ast: Burçlardan birinin adıdır. Bu burcu teşkil eden yıldızlar kuzuya benzediği için arapça kuzu demek olan hamel denilmiştir. Güneş bu burca 21 Mart´ta girer ve gece ile gündüz bir olur.
HAMELAT (Hamle. C.) Saldırışlar, saldırmalar. * Atılmalar, atılışlar.
HAMELE Taşıyanlar, yüklenenler, kaldıranlar.
HAMELE-İ ARŞ İsrâfil, Cebrâil, Mikâil, Azrâil (A.S.)lar.
HAMELE-İ HÜCCET Günah ve sevabları yazan melekler.
HAMELE-İ KUR´AN Hâfızlar. Kur´anı ezbere okuyup ilmi ile amel eden mes´ud kimseler.
HAMELE-İ MÜMTESİL Aldığı emri imtisal edip yüklenen, mes´uliyeti üzerine alan.
HAM-ENDER-HAM f. Kıvrım kıvrım, büklüm büklüm.
HAMER Davarın arpa yemekten dolayı içinin ve ağzının kokması.
HÂME-RÂN f. Kalem yürüten, yazan.
HAME-ZEN f. Üzerinde kalem kesilecek âlet.
HAMH Fahirlenmek, büyüklenmek, kibirlenmek.
HAMHAMA Hımhımlık, sözü genizden söyleyerek konuşma.
HAMHAMA Atın yulaf ve su gördüğünde çıkardığı ses.
HÂMIZ Sirke gibi ekşi olan. Ekşiliği fazla olan, asit.
HÂMIZ-I FAHİM Kim: Karbonik asit.
HÂMIZ-I HALL Kim: Sirke asidi.
HÂMIZ-I KARBON Kim: Karbonik asit.
HÂMIZAT (Hâmız. C.) Asitler. Sirke gibi ekşi olan şeyler.
HÂMIZAT-I ŞAHMİYE Yağ asitleri.
HÂMIZİYYET Ekşilik, kekrelik.
HAMÎ f. Gevşeklik, hamlık.
HAMÎ Himaye edici, himaye eden. Koruyucu, koruyan. Kayıran.
HÂMİD Cenab-ı Hakk´a hamd ü sena eden. Allah´a şükreden. * Hz. Peygamber´in (A.S.M.) isimlerindendir.
HAMÎD Sena edilmeğe, medhedilmeğe elyak olan. Dünya ve âhirette hamd kendisine mahsus olan Allah (C.C.) * Isparta Vilâyetinin Osmanlılar devrindeki adı.
HAMİD Alevi sönen ateş. * Ölü, ölmüş. Sönmüş. idrâksiz. Sâkit ve sessiz. Ölü gibi halsiz olan.
HAMİDE f. Kambur, eğrilmiş, kemerli.
HÂMİDE Uzun müddet geçmesi sebebi ile rengine tegayyür ve siyahlık gelip eskimiş olan. * Nebatsız kuru yer. * Yanmış kül olmuş.
HAMİDEGÎ f. Kamburluk, eğri büğrü olmaklık.
HÂMİDÎN (Hâmid. C.) Hamdedenler, hâmidler.
HÂMİDÛN (Hâmid. C.) Hamdedenler, hâmidler.
HAMİE Hararetli, çamurlu, volkanlı, alevli, dumanlı.
HÂMİL (Hâmile) Yüklü yüklenmiş. * Gebe. * Taşıyan, götüren. * Hâiz. * Mâlik, sahib. * Uhdesinde bir poliçe bulunan.
HÂMİL-İ VAHY Vahyi Peygamberimize (A.S.M.) getiren Cebrail (A.S.)
HAMİL Kötü tanınmış olan kimse.
HAMÎL Kefil. * Başka yerden getirilen oğlan.
HAMÎLE Sıklığından dolayı birbirine girmiş olan ağaçlar. * Ağaç ve ot bitmiş kumlu yer. * Döşek çarşafı.
HAMİLEN Hâmil olarak. Taşıyarak, götürerek. * Hâmil olduğu halde.
HAMİM Sıcak ve kızgın su. * Yakın hısım, soy sop. * Samimi arkadaş.
HAMÎME (C.: Hamâyim) Her nesnenin iyisi.
HAMİNNE Hanım nine sözünün bozulmuş şekli, büyük anne.
HAMÎR (Hımâr. C.) Eşekler. Hımarlar.
HAMÎR(E) Eyer yapmada kullanılan tüysüz beyaz deri.
HAMÎR Hamur.
HAMÎR-İ MÂYE Mayanın hamuru.
HAMÎRE Hamur içine katılan maya.
HAMÎR-GÂR f. Hamurcu, hamur yoğurucu.
HAMÎS Beşinci. Hamis günü. Perşembe günü.
HÂMİSEN Beşinci olarak, beşinci olmak üzere.
HAMİŞ Mektubun altına sonradan yazılan sözler. Hâşiye.
HAMİT Şiddetli, sağlam. * Üzerinde kıl olmıyan yağ tulumu.
HAMİT (HÂMİT) Yanmış ve pörsümüş süt.
HAMİYE Tırnak kenarı. * Kızmış, kızgın.
HAMİYET Gayret. * Nâmustan gelen gayretle utanma veya kızma. * İstinkâf etmek. * Mukaddesatı ve milletin haklarını, mâmus ve haysiyeti korumak hususlarında gösterilen gayret ve ihtimam hasleti. İman ve İslâmiyeti ve Hz. Peygamber´in (A.S.M.) Sünnet-i Seniyyesini ve din ve mücahede kardeşlerini muhafaza ve müdafaa etmek gayreti.
HAMİYET-İ CÂHİLİYE f. Câhillikten gelen ırkçılık gibi bâtıl inanışları koruma gayreti. * Cenab-ı Hakk´ın ve Resul-ü Ekrem´in (A.S.M.) nehyettiği ve hak dine uymayan eski ve kötü inançları muhafaza gayreti.
HAMİYET-FÜRUŞ f. Kendini beğenip hamiyetli olduğunu iddia eden. Hamiyetli olduğunu göstermeğe çalışan.
HAMİYET-KÂR f. Hamiyetli. Haysiyet ve şeref sahibi.
HAMİYET-MEND (C.: Hamiyyet-mendân) f. Hamiyetli.
HAMİYET-MENDÂNE f. Hamiyetlicesine. Hamiyetli olan bir kimseye yakışacak şekil ve surette.
HAMİYET-MENDÎ f. Hamiyetlilik, hamiyetli oluş.
HAMKA Ahmak ve budala kadın.
HAMKE (C.: Humuk) Bit.
HAML Yük. * Sırtına yük alıp getirmek. * Kadının karnındaki çocuk. * İsnad. Yüklenme.
HAML Saçak. * Büyük saçaklı halı.
HAMLE Hücum etme. Atılış, saldırış. Savlet.
HAMLEC Bükmek.
HAMLETMEK Yüklemek, zannetmek.
HAMM Çok sıcaklık, şiddetli hararet.
HAMM Kuyuyu temizlemek. * Evi süpürmek. * Etin kokması.
HAM MADDE Bir şeyin meydana getirilmesi için işlenilen ana maddelerden her biri.
HAMMADUN Çok hamdedenler. Çok çok şükür ve duâ edenler.
HAMMAL (Haml. den) Bir ücret karşılığında eliyle veya sırtıyla yük taşıyan adam. * Mc: Kaba, görgüsüz, terbiyesiz.
HAMMALİYYE Hamal ücreti.
HAMMAM Banyo, hamam.
HAMMAMÎ Hamam idare eden adam veya kadın. Hamamcı.
HAMMAMİYYE Edb: Divan Edebiyatında giriş kısmı hamam eğlencesi tasvirine tahsis olunan kaside.
HAMMAR (Hamr. den) Şarap yapan veya satan kimse. Meyhaneci, şarapcı. * Tas: Mc: Mürşid, şeyh, kılavuz.
HAMMAR Eşekçi.
HÂMME (C.: Hevâmm) Haşerât-ı muzırra, zararlı böcekler. * Binek hayvanı.
HÂMME Bir kişinin akrabası, yakınları. (Hâssa mânâsına da gelir, mukabili âmme´dir.)
HAMME (C.: Humm) Kaplıcanın sıcak suyu. * Kuyruk yağının kıkırdağı. * Kızdırmak mânasına mastar da olur.
HAMMURABİ (Bak: Nemrud)
HAMNANE Kene.
HAMR Ekşi. Şarap. İçki olup sarhoşluk veren şey. * Birine bâde içirmek. * Bir hususu söylemeyip setreylemek. Ketmeylemek. (L.R.)
HAMR Yüzmek.
HAMRA (Müennes) Çok kırmızı, kızıl renk. * Şiddet ve meşakkatli geçen yıl. * Şiddetle olan ölüm. * Arap olmayan cinsten. * Yüzü kızarmış kadın.
HAMS(E) Açlık. * Yaradaki şişin inmesi.
HAMSE Beş (sayısı).
HAMSE-İ ÂL-İ ABÂ (Bak: Âl-i Abâ)
HAMSE Mesnevi şekliyle yazılmış beş kitabdan ibaret bir takım demektir ki, böyle eser meydana getirmiş olanlara "Hamsenüvîs", yâhut "Hamseci" denilir. XII. yüzyıla kadar hamse-nüvîslik mutâd değildi. 1195´de vefat etmiş olan Genceli Şeyh Nizamî, manzum olarak beş kitab yazmış ve hepsine birden "penc genç", yâni "beş hazine" "ünvanını vermişti. Ondan sonra o yolda mesnevîler vücuda getirmek İran şâirlerince moda oldu. İran´ın Hüsrev-i Dehlevî, Mevlânâ Câmi gibi şâirleri hamse yazdılar. Çağatay şâiri Ali Şir Nevaî de Çağatay lehçesinde hamse tanzim etmiştir. Bizim lehçede ilk hamse yazan, daha doğrusu Şeyh Nizamî´nin hamsesini terceme eden Behiştî´dir. Bu Behiştî, İkinci Bayezid´in adamlarındandı. Yine bizim lehçemizle yazılmış birçok hamseler vardır. Ak Şemseddin´in oğlu Hamdullah Çelebi (Vefatı: M: 1508) Yusuf ve Züleyha, Leylâ ve Mecnun, Muhammediye, Mevlid-ün Nebi adlı hamseleri yazmıştır. (Edb. L.)
HAMSENÜVIS f. Hamseci, hamse yazan. Mesnevi tarzıyla beş kitabdan ibâret bir takım yazan kimse.
HAMSÎN Elli. * Erbaîn denen kırk günlük kara kıştan sonra gelen elli günlük kış.
HAMSUN Elli sayısı.
HAMŞ Baldırı ince olan.
HAMŞ Kaşımak. * Tırmalamak.
HAMŞEK Mestin üstüne vurulan parça.
HAMŞÜDE f. Bükülmüş, eğrilmiş.
HAMT Misvak ağacı. * Ekşimiş süt. * Koyunun derisini yüzüp kebap yapmak. * Gadap etmek, kızmak. * Kibirlenmek, tekebbürlenmek.
HAMT Şiddetli ve zahmetli olmak. * Çürümek. * Mütegayyer olmak, değişmek.
HAMTA Üzüm çiçeğinin kokusu.
HAMTAR Dolu kırba. * Yay kirişi.
HAMUL (Haml. den) Sabırlı, metanetli, tahammüllü, dayanıklı kimse.
HAMULANE f. Tahammüllü kimseye yakışır şekilde.
HAMULE f. Yük. Yük taşıyan nakil vasıtalarının yükü.
HAMULÎ Tahammüllülük, sabırlılık, dayanıklılık.
HAMUM İç yağı.
HAMUN f. Bozkır. Büyük sahra, düz ova.
HAMUS Sâkin olmak, susmak.
HAMUŞ f. Susmuş. Sessiz. Sâkit.
HAMUŞ Sivrisinek.
HAMUŞAN Mevlevi tâbirlerindendir. Konya´da Mevlâna´nın türbesi haricinde ve kıble cihetindeki büyük kabristana verilen isimdir. * Sessizler, susmuş olanlar, uykuda olanlar.
HAMUŞANE f. Sessizce, ses çıkarmadan. Sessizliği andırır bir şekilde.
HAMUŞÎ f. Susma, sükut etme. Sessizlik, sükunet.
HAMVÎ Sıcaklık.
HAMYAZE f. Esnek, elâstik, esneme. * Kötü hareket, fenâ iş.
HAMYE İçine yağ ve zeytin konulan kap.
HAMZ Keskinlik, katılık, şiddet. Metinlik, sağlamlık.
HAMZ Ekşilik. Kekrelik.
HAMZA (R.A.) Abdulmuttalib´in oğlu olup, Resulüllah´ın (A.S.M.) amcasıdır. Önceleri, İslâm dinine karşı olanlarla beraberdi. Ebucehil´in İslâm düşmanlığını çok ileri götürmesi karşısında, imana girip Ebucehil ve din düşmanlarına karşı çıktı ve İslâm´a büyük hizmetleri oldu. Uhud Gazası´nda 57 yaşında iken şehid edildi.
HAMZA İstemek. Arzu etmek. * Ekşi olan her ota derler.
HAMZE Baklaya benzer bir bitki.

Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi
 

H Harfi

HAN f. Hükümdar. Eski Türklerde Hakan da denen devlet reisi.
HAN f. Yolcuların misafir olduğu bina. Kervansaray. Otel. * Ticaret ehlinin sakin olduğu yer.
HAN f. Yemek sofrası. Üstüne yemek konan tepsi. * Yemek, taam. * Ahçı dükkânı, lokanta.
HAN f. Okuyan, okuyucu, çağıran manasına gelir. Meselâ: Duâ-hân $ : (Niyaz ve tazarrukârane bir tezellül ile) duâ okuyan.
HANA Yaramaz ve boş sözler konuşmak.
HANACIR (Hancere. C.) Gırtlaklar, hançereler.
HANADIK (Handek. C.) Hendekler. Bir mekânın etrafına kazılan geniş ve derin çukurlar.
HANADIR Görme kabiliyeti kuvvetli olan.
HANADİS (Hındıs. C.) Musibetler. * Karanlık geceler. * Şiddetli hâller.
HANAK (C.: Hınâk) Hiddetlenme, kızma.
HANAN Merhamet, şefkat, acıma.
HANAN (Hân. C.) f. Hânlar, hükümdarlar, pâdişahlar, kağanlar.
HANASÎR Helâk olmak.
HANASİRE Hıyânet ehli, hâinler.
HANAT (Hân. C.) Dükkânlar, meyhaneler.
HANAZÎR (Hınzır. C.) Hınzırlar, domuzlar.
HANBELÎ Dört hak mezhepten birisi. İmam-ı Ahmed bin Hanbel Hazretlerinin mezhebinden olan. (Bak: Mezheb, İmam-ı Hanbelî)
HANCER Ucu sivri, iki tarafı keskin büyük bıçak. Halk dilinde hançer şeklinde kullanılır. Divan edebiyatında şâirler, güzellerin kaşlarını hancere benzetirlerdi.
HANCER-İ BÜRRAN Keskin hançer.
HÂNÇE f. Küçük tepsi, ufak sini.
HÂNÇE-İ ZER Küçük altın tepsi. * Mc: Güneş.
HANÇERE Gırtlak, boğaz.
HANDA HAND f. Devamlı gülme, sürekli olarak gülme. * Devamlı gülen, sürekli gülen.
HANDAN f. Gülen, gülücü, mesrur.
HANDAN-RU(Y) f. Güler yüzlü, güleç, mütebessim.
HANDE f. Gülme, gülüş.
HANDE-İ ÂFTÂB Güneşin gülmesi. Güneşin doğması.
HANDE-İ GÜL Gülün açması.
HANDEBAHŞA f. Güldürücü, tebessüm ettirici.
HANDEBAR f. Güldüren, güldürücü.
HANDEFERMA f. Güldürücü, güldüren.
HANDEFEŞAN f. Gülümsemeler dağıtan, gülmeler saçan.
HANDEHARİŞ f. Bir kimseye alay tarzında gülme.
HANDEK Kale ve tarla gibi yerlerin etrafına kazılan geniş ve derin çukur. Hendek.
HANDEKÂR f. Gülen, tebessüm eden, gülücü.
HANDEK GAZVESİ Peygamberimizin (A.S.M.) büyük muharebelerinden birisi olup, hicretin beşinci senesinde Şevval ayında vuku bulmuştur. Asıl muharebeyi uyandıranlar Beni Nadir kabilesi olup bunlar Kureyş ve Gatfan kabilelerini de davet etmekle hepsi birden Medine-i Münevvere´ye hücuma geçtikleri vakit, Hz. Resullulah Efendimiz Selman-ı Fârisî´nin (R.A.) reyiyle Medine´nin etrafına hendek kazılmasını emretti. Bu münasebetle Gazve-i Handek denmekle meşhur oldu. Muharebe bir ay kadar devam edip, nihayet Yahudilerle Kureyş arasına nifak düşmüş ve kâfirler şiddetli bir fırtınaya tutulup perişan bir halde dönmüşlerdir.
HANDEKÜNAN f. Gülerek, güle güle.
HANDEMEŞHUN f. Devamlı gülen. Çok gülen.
HANDEMU´TAD f. Devamlı gülmeye alışmış olan, her zaman gülme alışkanlığı olan.
HANDEN f. Okumak.
HANDENÜMA f. Gülen.
HANDERİS Eski şarap.
HANDERİZ f. Gülüp duran, devamlı gülen.
HANDERUY f. Mütebessim, güler yüzlü.
HANDEZEN f. Gülen.
HANDİSTAN f. Şaka, lâtife.
HANE f. Ev, mesken, beyt. * Mat: Basamak, bölüm, göz. * Bazı kelimelerle birleştirilip mürekkep isim yapılan bir "ek" tir. "Hasta-hane, ecza-hane, yazı-hane, kıraat-hane" gibi.
HANE-İ AVARIZ Avarız ve bedel-i nüzul ve buna benzer vergiler ve tekâlifin toplanmasında tutulan ölçü. Buradaki hanenin, lügat mânası olan evle münasebeti yoktur. Kasabalar, köyler nüfuslarına ve emlâk ve arazilerinin miktar ve hâsılatlarına göre hane itibar edilir ve mahallî masraflarla sair vergiler ona göre tanzim edilirdi. Bu usul Tanzimat-ı Hayriyeye kadar devam etmiştir. (O.T.D.S.)
HANE-İ ÂYİNE Her yanı birbirinin aynı olan oda, salon veya köşk.
HANE-İ DEVVAR Dâim dönen, devreden hane. * Mc: Yıldız.
HANE-İ FERDA Ahiret.
HANE-İ HUDA Beytullah, Kâbe.
HANE BER-DUŞ Evi omuzunda. Avare. Serseri.
HANE Meyhane.
HANEBERENDAZ (Hâne ber-endaz) f. Ev yıkıcı.
HANEDAN f. Soyca dindar ve asil âile. * Peygamber (A.S.M.) sülâlesi.
HANEF İstikamet, doğruluk. * Ayak eğriliği. * Eğrilik, udûl.
HANEFÎ Dört hak mezhepten birisi. Veya bu mezhepten olan kimse. (Bak: İmam-ı A´zam)
HANE-FÜRUŞ f. Ev komisyoncusu, ev tellâlı.
HANE-GÎ f. Evcil, evde beslenen. Evde bulunanlardan, evdekilerden.
HANE-GİR f. Bir yeri mekân sayan kimse.
HANE-HARAB f. Câhil, bilgisiz. * Evi yıkılmış, evsiz barksız kalmış. * Hâli perişan olmuş kimse. * Mc: Müflis, züğürt, sefil.
HANE-HUDA f. Ev sahibi, sahib-ül beyt.
HANEK Ağzın tavanı, damak.
HANE-KÜŞ f. Mirasyedi, sefih.
HANEN şevk. * Nefsin cima arzusu.
HÂNENDE f. Okuyan, şarkı söyleyen.
HÂNENDE-GÂN f. (Hânende. C.) Hânendeler, şarkı söyleyenler, şarkıcılar.
HÂNENDE-GÎ f. Şarkıcılık, hânendelik.
HANES Burnun uç tarafının biraz yüksek olup geri kısmının basık olması. * Sığır burnu.
HANE-SUZ f. Ev yakıcı. * Mc: Gözü dışarda olan, kendi âilesini düşünmeyen kimse.
HANEŞ (C.: Ahnâş) Avlanan haşere veya kuş. * Yılan.
HANEV Eğmek. * Davar kösnemesi.
HANEZ Mütegayyer olmak, değişmek. * Kokmak.
HANE-ZAD f. Efendisinin evinde dünyaya gelmiş olan köle veya cariye çocuğu.
HANFEC şişman, etli kişi.
HANFES (C.: Hanâfis) Yellengen böceği. * Pislik yuvarlayan böcek.
HANGAH f. Allah rızası için ve misafirleri minnet altında bırakmamak ihlâsı ile fakir ve dervişlere ve talebe-i uluma yemek verilen ve misafir edilen yer.
HANGAR Fr. Eşyayı muhafaza etmek için yapılan üstü örtülü, yanları açık yer. * Uçakları barındırmaya mahsus garaj.
HANHANA Sözü burun içinden söylemek. Hımhımlık.
HANIK (Hunk. dan) Boğucu, boğan. * Küçük dar yarık ve sokak.
HANIK Boğmak.
HANIM SULTAN Tar: Osmanlı hanedanında "sultan" nâmı verilen İmparatorluk prenseslerinin kızlarına verilen resmi ünvan.
HANİ´ Karısını boşamış koca veya kocasından boşanmış kadın.
HANİF İslâmiyetten evvel Allah´ın birliğine inanan ve Hz. İbrahim´in (A.S.) dininden olanların vasfı. * İslâmiyete kuvvetle bağlı olan ve ilmiyle âmil olan kimse. * Eğri. * Eski kötü hallerinden vazgeçip hakka ve doğruluğa yönelen.
HANİF Gururlu, mağrur, kibirli. * Dargın, küskün.
HANİFE Bir kabile ismi.
HANİFEN MÜSLİMEN Müslim ve hanif olarak.
HANİN Fazla istekten dolayı inleyiş, şiddetli ağlayış. Sızlanmak. * Şevk ve arzu.
HANİN-ÜL CİZ´ Kuru direğin inleyip ağlayışı. Hurma kütüğünün inlemesi.(Mescid-i Şerifte hurma ağacından olan kuru direk (Resul-ü Ekrem (A.S.M.) hutbe okurken, ona dayanıyordu) sonra minber-i şerif yapıldığı vakit Resul-ü Ekrem (A.S.M.) minbere çıkıp hutbeye başladı. Okurken, direk deve gibi enin edip ağladı; bütün cemaat işitti. Tâ Resul-ü Ekrem (A.S.M.) yanına geldi, elini üstüne koydu, onunla konuştu, teselli verdi, sonra durdu. Şu mu´cize-i Ahmediye (A.S.M.) pek çok tariklerle tevatür derecesinde nakledilmiştir. M.)
HANİN-İ HAZİN Acıklı sızlanma.
HANÎN Burun içinden ağlamak. * Burun içinden gülmek.
HANÎRE (C.: Hanâyir) Parmak başlarındaki boğum. * Kadınların yün ve pamuk attıkları yay. * Kirişi olmayan yay.
HANÎS Yeminini bozan, ahdinde durmayan. Rücu´ eden. Te´hir eyleyen.
HANİS Sinen, dönen. (Bak: Hannas)
HANİS Ettiği yemini yerine getirmeyen. Yeminini bozan.
HANİS İki kat olmuş kimse.HANÎS : $ Zayıflık, gevşeklik.
HANİYE Şarap. * Erkeği öldükten sonra evlenmeyip, çocuğuna bakan kadın.
HANÎS Kebap olmuş nesne.
HANK (Hınk) Boğmak. Boğazını sıkıp öldürmek. Boğazı sıkılıp boğulmak.
HANK Muhkem etmek, sağlamlaştırmak. * Bir şeyi çiğneyip damağıyla ezmek. * Davarın ağzına gem vurmak veya urgan koymak.
HANKAH (Bak: Hangâh)
HANKAN Boğmak suretiyle, boğarak.
HÂNMÂN f. Ev-bark, ocak.
HÂNMÂN-SÛZ f. Ocak yakıcı, ev-bark yakan.
HANN Yalvarmak. * İnlemek. * Esirgemek.
HANNAK Boğan, boğucu.
HANNAN Rahmetlerin en lâtif cilvesini gösteren, Rahman ve Rahîm olan ve çok merhametli olan Allah (C.C.)
HANNAS (El-Hannâs) (Hunus. dan) Geri çekilerek veya büzülerek, sinerek fırsat bulunca vesvese vermek için dönüp gelen. Sinsi şeytan. Besmeleyi işitince kaçan, gaflete dalınca musallat olan şeytan. (Bak: Hunnes)
HANNASÎ Şeytanla alâkalı.
HANSA Sırtlan.
HAN-SALAR f. Kilerci, sofracıbaşı.
HANSİR (C.: Hanâsir) Yaramaz, boş, faydasız. * Bir yerden taşınan veya göçen kimseler, eşya ve elbiselerini yükletip gittiklerinde yerde kalan kıymetsiz şeyler.
HANŞEFİR Bela, zahmet.
HANŞUŞ Bakiyye, artan.
HANTAL Kaba, büyük ve ağır.
HANTEM (C.: Hanâtim) Kara bulut. * Desti. * İbrik. * Topraktan yapılan kap.
HAN U MAN (Hanmân) Ev. Bark. Ocak. Ehil ve iyal.
HANUN Gümleyerek esen rüzgâr.
HANUT Ölüyü, bozulup kokmaması için ilaçlama.
HANUT (C.: Havânit) Meyhane, içki içilen yer. * Dükkân.
HANVE Güzel kokulu bir ot.
HANYA´ Beli bükülmüş kadın.
HANZ Kebap yapmak.
HANZAL(E) Zakkum. Zakkum ağacı. Ebu Cehil karpuzu denilen portakal büyüklüğünde mevyesi çok acı bir nebat. Karga kabağı diye de adlandırılır.

Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi
 

H Harfi

HAPİS (Bak: Habs)
HÂR f. Diken.
HÂR-I FİRKAT Ayrılık acısı.
HAR´ Yarmak.
HAR (Her) f. Merkep, himar, eşek. * Çay ve havuz diplerinde olan balçık. * Mc: İdraksiz kimse. * Kargaşa.
HAR-İ DEŞTÎ Yaban eşeği.
HAR Yıkılmış, hedmolmuş.
HAR f. Hor, hakir, âdi. Aşağı. (Dinsiz, imansız ve din düşmanı ahlaksızların ve sefihlerin vasıfları.)
HARA´ Süstlük, zayıflık.
HARA Deve kuşu yumurtasının yeri. * Ev ortası.
HARAB Viran. Issız. Yıkık. Perişan.
HARAB-ABAD f. Harabiyetle dolu olan yer. Tam harabe.
HARABAT Harabeler. Viraneler. Meyhâneler.
HARABE Harab yer. Şehir veya ev yıkıntısı. Perişan yerler.
HAR´ABE İnce kemikli, genç ve güzel kadın. * Uzun. * Yeşil üzüm çubuğu.
HARABENİŞİN f. Viranelerde, harabelerde oturan.
HARABEZAR f. Viranelik. Yıkıntı yeri.
HARABİYET (Harabî) Yıkılma. Yıkılış. Parçalanıp dağılış. Zillet ve sefalet içinde
HARAC Vaktiyle müslüman olmayan vatandaşlardan alınan vergiye denirdi. Arazi hasılatından veya çalışanların emeğinden elde edilirdi. Reşit ve vücudu sağlam olan gayr-ı müslim erkek verirdi. Buna harac-ı rüus veya cizye denirdi. Topraktan alınan vergiye de harac-ı araziye denilirdi.
HARAC-I MUKASSEME Arazinin hâsılatından yerin tahammülüne göre alınacak bir vergidir. bu harac, hâsılata taallûk eder. Bir sene içinde hâsılat tekerrür ederse bu harac da tekerrür der. Fakat mahsulât mevcud olmayınca bu vergi de alınmazdı.
HARAC-I MUVAZZAF Tar: Arazi üzerine her dönüm başına senevi maktuan muayyen bir miktar meblağ olarak alınacak bir vergidir. Buna "harac-ı vazife" adı da verilir. Bu vergi, zimmete taalluk eder ve araziden yalnız bilfi´l intifa edilmekle değil, intifaa temekkün ile de tahakkuk eder. Binaenaleyh, böyle bir araziyi sahibi kasden muattal bırakacak olsa, vergisini yine vermek mecburiyetindedir. (O.T. D.S.)
HARAC (Bak: Harec)
HARAC Beyazdan ve siyahtan meydana gelen, iki renk olan.
HARAC-GÜZAR f. Haraç verici.
HARAFE Aklın bozulması. Delilik.
HARAFET Hararetiyle dili yakan tad.
HARAHİR (Harhara. C.) Tıb: Akciğerden gelen hırıltılar. * Uykuda iken horlamalar.
HARAİB (Harîbe. C.) Bir kimsenin geçineceği şeyler.
HARAİD (Harîde. C.) Kızlar, bâkireler. * Delinmemiş inciler.
HARAİF (Harife. C.) Ev için yapılan güz hazırlıkları.
HARAİT Haritalar.
HARAK Ateş, nâr.
HARAK Korkudan veya utanmaktan dolayı dehşet içinde kalmak.
HARAM Helâl olmayan, İslâmiyetçe ve dince nehyedilen şeyler ve ameller. Allah´ın izin vermediği, men´ettiği şeyler. Helâlin zıddı olan şey.
HARAMİ Katı-üt tarik, yol kesen. Haydut.
HARAMİLİK Tar: Akıncı kumandanının iştirak etmediği ufak kuvvetler tarafından düşman memleketlerine yapılan akınlar. Bu akınlara yüz ve daha fazla akıncı iştirak ederdi. Akıncı kuvvetleri yüzden az olduğu takdirde "çete" ismini alırlardı. Büyük akınlarda olduğu gibi haramilik suretiyle yapılan akınlarda da alınan esirlerden "pencik" denilen beştebir vergi alındığı halde, çeteden bu vergi alınmazdı.
HARAM-ZADE Gayr-ı meşru münasebetten doğmuş çocuk. Piç.
HARARET Sıcaklık.
HARARET-İ GARÎZİYE Vücudun normal harareti.
HARARET-İ GARİZİYYENİN İLTİHABI ZAMANI İnsanda şehvanî ve nefsanî hislerin galeyanda olduğu devresi.
HARARET-İ HEVÂ Havanın harareti. Havanın sıcaklığı.
HARARET-BİN f. Termometre. Sıcaklık derecesini gösteren âlet.
HARÂS f. Hayvanla döndürülen değirmen.
HARÂS-I HARÂB Harap olmuş değirmen. * Mc: Dünya.
HARAS f. Dilsizlik, dilsiz olma.
HARASET Çift sürme. * Sürülen yer. Tarla. * Ekincilik, çiftçilik.
HARAŞ f. Hayvan ile döndürülen değirmen.
HARAŞİF (Harşef. C.) Balık pulları. Pul pul olan şeyler. * Yaprakları balık puluna benzeyen bitkiler.
HARAT Davarın memesinde olan bir hastalık. (Sütün parça parça, ufanmış gibi çıkmasına sebep olur)
HARATÎN-İ HASSA Osmanlılar zamanında Topkapı Sarayı´ndaki bir sınıf san´atkârın adı idi. Bunlar demir ve ağaç eşyayı tesviye ederlerdi. Bugünkü tâbirle tornacı demekti. Bileziklerden çarklara ve silâh yivlerine kadar her çeşit şey yaparlardı. (O.T.D.S.)
HARAZ Tasadan veya aşktan dolayı zayıflayan.
HARAZET Hastalığın uzaması, derdin müzminleşmesi.
HARB İki veya daha çok devletin birbirleriyle siyasi alâkaları keserek silahlı kuvvetlerle çarpışmaları, vuruşmaları.
HARB-İ UMUMÎ Genel harp, umumî savaş. 1914 senesinde başlayan Birinci Cihan Harbi.
HARB (C.: Hırbân) Toy kuşunun erkeği. * Yarmak. * "Delmek" mânasına mastar.
HARBA´ Kulağı delik koyun.
HARBAK Yarmak. * Kat´etmek, kesmek. * İfsad etmek, bozmak. * Deva, ilâç.
HAR-BAN f. Eşekçi.
HARBAT f. Ahmak, bön, ebleh. * İri yapılı kaz. * Kalıp ve kıyafeti yerinde olduğu halde ahmak olan kimse.
HARBCU Kavga çıkarmaya istekli olan, savaş arzu eden.
HARBE Tar: Kısa mızrak tarzında bir nevi silâhın adıdır. Eskiden "Köylü" adı verilen yangın habercisinin taşıdığı ucu demirli değneğe de harbe denilirdi. Eski tüfekleri doldurmağa mahsus demirden yapılmış âlete de "tüfek harbisi" adı verilirdi. (O.T.D.S.)
HARBELE f. Kuyulardan su çekmeğe mahsus dolap. Bostan dolabı.
HARBEN Savaşarak, harbederek, döğüşerek. Muharebe etmek suretiyle.
HAR-BENDE f. Seyis. Eşek ve katır gibi yük hayvanlarına bakan kimse. * Tar: Saray katırcıları.
HARBES Bir ot cinsi.
HARBESİSA "Şey" mânasına kullanılan bir isimdir.
HARBEŞ Fesâd vermek, ifsad etmek, bozmak.
HARB-GÂH f. Harp meydanı, savaş alanı, muharebe yeri.
HARB-GİR f. Harp yapan. Harpçi.
HARBÎ Dâr-ül harbde bulunan ve müslim olmayan kimse. Arada anlaşma yapılmamış düşman. * Harbe mensub ve müteallik. * Tüfek temizliği için kullanılan demir çubuk.
HARBİYE Harb işlerine ait. Harb okulunun adı. Harbiye mektebi.
HARBİYE NAZIRI
HARBÜŞ Yırtıcı bir kuş. * Alaca yılan.
HARBÜZ(E) f. Karpuz, kavun.
HARBÜZE-İ RUBAH Ebucehil karpuzu.
HARBÜZE-FÜRUŞ f. Karpuz kavun satan adam.
HARBÜZE-ZAR Karpuz kavun bostanı.
HARC Gider, sarfiyat, bir iş için kullanılan madde. * Vergi. * Çıkmak. * Yeni çıkan bulut. * Yemâme vilayetinde bir yer. * Ecir. * Buğday. (Dinimizde lüzumsuz harcamak, israf haramdır. Zillet ve fakirliğe sebeptir.)
HARC-I ÂLEM Herkese elverişli, her keseye münasib.
HARC-I RAH Yol harcı, yol parası. Yol masrafı, yol için verilen para.
HARCA´ Ayakları beline varana kadar beyaz olan koyun.
HARCE (C.: Hurc-Haracât) Deve sürüsü. * Sık bitmiş ağaç.
HARCEF Soğuk rüzgâr.
HARDAL Çok küçük tohumları olan ve yaprakları yenen bir nebat ismi. Döğülerek macun haline getirilir ve sofrada iştah açmak için kullanılır.
HARDALE Hardal tanesi. * Nesneyi ufak edip kesmek.
HARDAN Kızgın, hiddetli, gadaplı. * Kast ve men´edici, engel olan.
HARE f. Kaya, sert taş. * Bir cins dalgalı kumaş.
HARE f. Yiyecek.
HAREC Darlık, zorluk, sıkıntı. * Dar yer, sık ağaçlı yer. * Günâh.
HARED Hışım etmek. * Menetmek, engel olmak.
HAREKÂT (Hareket. C.) Hareketler.
HAREKÂT-I HARBİYE Harp harekâtı.
HAREKÂT-I MÜŞTEREKE Müşterek hareketler, beraber davranışlar.
HAREKE Arapça harflerin u, e, i şeklinde okunacağını gösteren işaretler. (Zamme "ötre" fetha "üstün" kesre "esre" (gibi) * Hareket lafzının Arapça terkibde aldığı şekil.
HAREKET Kımıldanma. Davranış. Yola çıkmak. Bir cismin sabit bir noktaya göre yerinin veya durumunun değişmesi. Sarsıntı.
HAREKET-İ ARZ Zelzele, deprem, yer sarsıntısı.
HAREKET-İ DÂHİL Tar: Kanuni Sultan Süleyman zamanında Süleymaniye medreselerinin binasından sonra onikiye çıkarılan tarik-i tedris (okutma yolu) silsilesinin dördüncü mertebesindeki müderrislerine verilen bir ünvandır.
HAREKET-İ MER´İYYE Gerçekte olmadığı halde, var imiş gibi görünen hareket.
HAREKET-İ MİHVERİYE Mihver, eksen etrafındaki muntazam hareket.(Şems, hareket-i mihveriyesi ile silkinse, meyveleri düşmez, silkinmezse yemişleri olan seyyarat düşüp dağılacaktır. M.)
HAREKET-İ MÜSTAKİME Fiz: Doğru bir çizgi üzerinde olan hareket.
HAREM Herkesin girmesine müsaade edilmeyen yer. Kadınlara mahsus oda. (Misafirlere ve erkeklerin girmesine müsaade edilen yere de"selâmlık" denir.)(Tesettür kadınlar için fıtrîdir ve fıtratları iktiza ediyor. Çünkü, kadınlar hilkaten zaife ve nâzik olduklarından kendilerini ve hayatından ziyade sevdiği yavrularını himaye edecek bir erkeğin himaye ve yardımına muhtaç bulunduğundan; kendini sevdirmek ve nefret ettirmemek ve istiskale mâruz kalmamak için fıtrî bir meyli var. L.)
HAREM-İ ŞERİF Kâfir ve müşriklerin girmesi yasak olan ve canlı mahlukun öldürülmesi men´edilen Mukaddes Kâbe ve civârı.
HAREMEYN İki mukaddes harem. Müşrik ve kâfirlere yasak olan mukaddes Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere.
HAREMEYN-İ ŞERİFEYN Mekke´deki Kâbe ile Medine´deki Ravza-i Mutahhara.
HAREM-SERAY Sarayların kadınlara mahsus olan kısımları. Buna "Harem-i Hümayun" da denilir. * Câmi içi.
HARES (Haris. C.) Bekçiler, muhafızlar.
HARES Dilsizlik, ebkemiyyet.
HAREŞE Sinek.
HAR´ET Terslemek.
HAREZ (C.: Ehrâz) Çocukların oynadıkları ceviz.
HAREZE (C.: Harez-Harezât) Boncuk.
HARF Ağızdan çıkan her bir sese âit verilen işaret. Alfabeyi meydana getiren şekilli çizgilerden herbiri. * Müstakil bir mânâya değil de başka harflerle birleşerek, başka muayyen ve müstakil çok mânaların ifadesi için kullanılan şekil. Başkasının mânalarını gösteren işaret. * Vecih, üslub. * Her şeyin ucu, kenarı, sivri ve keskin kıyısı.
HARF-İ ÂB-DÂR Güzel ve mânidar söz.
HARF-İ ASLÎ Gr: Arabça bir kelimenin kökünü teşkil eden harften olan. (Ekserisi üç harften ibaret olur.)
HARF-İ ATIF Gr: İki kelime veya cümleyi birbirine bağlayan harf. Vav ve fe gibi. Arabçada on şekilde harf-i atıf şunlardır: $Bunlar bir kelimeyi veya cümleyi diğer bir kelime veya cümle üzerine atıf ve rabtederler. Bu harflerden evvelkine: ma´tufun aleyh, sonrakine ise, ma´tuf denir. (Bak: Atf)
HARF-İ CERR Gr: Kelimenin sonunu esre ile (i diye) okutan harf. Bunlar arabçada şu şekil altında toplanmıştır. $ (Vav-ı kasem), (Ta-yı kasem)
HARF-İ İLLET Gr: Elif, vav, ya harfleri.
HARF-İ MASDARÎ Fiil mânasında olan bir kelimeyi, masdar mânâsına çeviren harf.
HARF-İ MEDD Kendinden evvel gelen harflerin uzun sesli okunmasına vesile olan "elif, vav, yâ" harfleri.
HARF-İ MEZİD Arabçada masdar olan kelimeye harf ilâvesi ile başka masdar yapılır. Bu ilâve edilen harflere "Harf-i mezid" denir. Meselâ: kelimesinde harf-i aslî üçtür. $ (mükâtebe) dendiği zaman, "Müfâale masdarı şekline göre, mim ve elif harfleri, harf-i meziddendir" denir.
HARF-İ NÂSIB Muzari fiilinin sonunu üstün (e, a diye) okutan harf. (Bak: Huruf-i nâsibe)
HARF-İ NİD´ Ya, ey, â gibi harflerle çağırılanın ismine eklenen harf. Ünlem.
HARF-İ TÂRİF Arabçada, elif lâm harflerinin ismin başına gelmesi hali. (Bak: Lâm-ı ta´rif)
HARF-İ ZÂİD Gr: Kelimenin bazı tasrifinde düşen harf. Fazla, zâid harf. Te´kid için yazılan harf. Sonradan ilâve olan harf.
HARF Yemiş toplama.
HARF-AŞİNA Harfleri birbirinden ayırdedebilen. * Mc: Sözden anlayan.
HARF BE HARF Aynen, aslı gibi, olduğu gibi.
HARFECE Güzel gıda.
HARF-ENDAZ Söz atan; dokunaklı, haysiyete ilişen söz söyleyen.
HARF-GİR f. Her işte ayıp ve noksan arayan.
HARFÎ Harfe âit. * Sahibi tanıtmak için olan. * Başkasının mânası için yazılan. (Bak: Mâna-yı harfî)
HARFİYE Kendi başına müstakilen bir mânası ve te´siri olmadığı halde, kendi cinsinden bir topluluğun içinde olduğu zaman ancak bir vazife gören şeylere denir.
HARFİYEN (HARFİYYEN) Harfi harfine. Hiçbir değişiklik yapmadan.
HARGÂH f. Otağ. Büyük çadır.
HARGAR(E) f. Hakaret eden, hakaret edici.
HARGELE f. Eşek sürüsü. * Terbiyesiz, görgüsüz ve azılı kimseler.
HARGUŞ Tavşan.
HARHAR f. Devamlı arzu, sürekli istek. * Gönül üzüntüsü, iç sıkıntısı. * Devamlı kaşıntı.
HARHARA Uykuda horlamak. * Kedinin mırıldayışı. * İki dere arasındaki düzlük.
HARHİŞE f. Kavga, gürültü, patırtı.
HARIK Muhalefet eden, aykırı olan, karşı gelen. * Yırtıcı, yırtan.
HÂRIK-I ÂDE Âdeti yırtan, âdetin dışarısında, hârikulâde.
HARIK Yakan, yakıcı. Yanan, tutuşmuş. Ateş, od.
HARIS Hırslı olan, haris.
HARISA İnsanın başında veya yüzünde kan çıkmaksızın yalnız deri yırtılmış olarak peyda olan yara.
HARÎ Müstehak, lâyık.
HARÎ f. Hakirlik, horluk.
HARδ Kimseden çekinmeyen, fâcire kadın. * Çok gülen, gülegen.
HARİB Yıkan, harab eden. * Haydut.
HARİB Kaçan, firar eden.
HARÎB Yağma olunmuş, soyulmuş, talan edilmiş.
HARÎBE (C.: Harâib) Bir kimsenin geçineceği şey.
HARÎC Dar, ensiz. * Kuşatılmış.
HÂRİC Bir şeyin veya mahallin veya memleketin dışında kalan. * Ecnebi.
HÂRİC-İ VATAN Vatanın harici.
HARİC Günahkâr, günah işlemiş. Allahın emrini dinlememiş olan.
HARİCEN Dışardan, dıştan. Hariçten.
HARİCE TEMESSÜL Zihnî olan kelâmın hâricî âlemdeki kanunlara uygun şekilde tanzim edilişi.
HARİCÎ Dışarıya âit olan. İçeriye âit olmayan. Dış ile alâkalı. Ecnebiye âit. * Zorba ve âsi olan. * Seyyid olmadığı halde seyyidlik iddia eden. * Vaktiyle Hazret-i Ali Kerremallâhü veche´ye âsi olan fırka-i dâlle ashabından herbiri. (Bak: Havaric Vak´ası)
HARİCİYYE Hariçle alâkalı. Dış işleri. * Ameliyatla tedavi edilebilen hastalıklar. * Haricilik. (Bak: Havâric vak´ası)
HARİD Satın alma.
HARİD Öfkeli, hidetli, kızgın.
HARÎD Tek, ayrı.
HARİDAR Satın alıcı, satın alan.
HARİD(E) (C.: Harâid) Kız, evlenmemiş kız. * Delinmemiş inci.
HARİDE Satın alınmış.
HARİF (Hırfet. den) Meslekdaş, san´at arkadaşı. Teklifsiz dost. * Herif, âdi insan.
HARİF Güz mevsimi, sonbahar. * Meyve toplama zamanı.
HARİF Yemiş toplayan.
HARİFANE f. Esnafça. Herkes kendi masrafını, hissesine düşeni vermek suretiyle, ortaklıkla yapılan.
HARİFE (C.: Harâif) Ev için sonbahar hazırlığı.
HARİFÎ Sonbaharla alâkalı.
HARİK Omuz küreklerinin arası.
HARÎK Yangın, ateş.
HARÎK-I KEBİR Büyük yangın. * Büyük Cihan Harbi.
HARÎK Erkekliği olmayan adam.
HARİK Zeyrek akıllı kimse.
HÂRİKA İmkânların üstünde olan şey, hayret uyandıran, hayranlık vren. Büyük ve görülmedik eser. Görülmedik derecede kıymetli.
HÂRİKA Ateş, nâr, od.
HÂRİKA-İ SEVDÂ Aşk ateşi.
HARÎKA Acı, sızı. * Bulâmaç. Yulaf lâpası.
HÂRİKA-PİŞE f. Hârikalı. Hârika işler yapan.
HÂRİKAT (Hârika. C.) Şaşılacak şeyler, hârikalar. İnsanda hayret uyandıran şeyler.
HÂRİKAVÎ Harika cinsinden, harika gibi.
HÂRİKULÂDE Fevkalâde, âdetin hâricinde bulunan şey, eser. Görülmedik derecede. Son derece kıymet ve ehemmiyeti hâiz olan şey.
HARÎK-ZEDE (C.: Harikzedegân) f. Yangından zarar görmüş kişi. Evi ve eşyaları yanmış kimse.
HÂRİM Fakir.
HARÎM Herkesin giremiyeceği, dokunmıyacağı şey. Haram dairesi. * Şerik. * Bir kişinin olup, başkasının duhul ve taarruzundan masun yer. * Hacıların Mekke-i Mükerreme´de giydikleri libas.
HARÎM-İ HÂSS Büyük bir kimsenin kendi dairesi.
HARÎM-İ İSMET Namus ocağı, mukaddes ocak. Kudsi âile yuvası.
HARÎM Saygısız, çekinmez. Kayıtsız kimse.
HARÎME Bir kimsenin, istediği gibi kulanabilecek hakka sahib olduğu malı.
HARİR İpek. İpekten yapılmış. * Harâretli. Sıcak.
HARÎR Su akarken çağlamak. * Yel eserken fışıldamak. * Horuldamak.
HARİRÎ İpek eşya. * İpek tüccarı. * Bir nevi kâğıt.
HARİRÎ (Kasım bin Ali) (Mi: 1054-1122) Irak´ta doğdu. İnhitat (çöküş) devrinin ediblerindendir. "Makamat" adlı eseriyle şöhret bulmuştur. Bediüzzaman-ı Hemedanî´nin Makamları misal alınarak yazılmış elli makameyi (nutukları) ihtiva eder.
HARİRİYE Un ve süt ile yapılan bulamaç.
HARİS Süngü demiri. * Soğuk olan şey.
HÂRİS Eken, ekici. Çiftçi.
HÂRİS-İ GAYUR Çalışkan ve gayretli çiftçi.
HÂRİS Muhafız. Bekçi. * Gözcü. Himaye eden. Bekleyen.
HÂRİS-İ VATAN Vatanın koruyucusu, vatanın bekçisi.
HARİS Son derece hırslı olan.
HARÎS Bir şeye fazlası ile düşkün. Hırslı.
HARÎS-İ CÂH Mevki, makam ve rütbe düşkünü.
HARÎS-İ ŞÖHRET şöhret ve nam düşkünü.
HARÎSA (HÂRİSA) Yağmuruyla yer yüzünü süpürüp gideren bulut. * Kan çıkmayan azıcık baş yarığı.
HARÎSANE f. Hırslıcasına. Çok haris olarak. Hırslılara mahsus bir tavırla.
HARÎSET (C.: Harâyis) Zayıf deve.
HARİSTAN f. Çalılık, dikenlik.
HARÎSUN ALEYKÜM Tevbe Suresi´nin bir âyetinde geçen bu ifade, birinci derecede Peygamberimiz (A.S.M.) hakkında olup ümmetini ve bütün insanları doğru yola irşadda yılmadan, büyük bir sebat ve azim ve gayretle devam etmesine işaret edilerek böylece tavsif edilmiştir.
HARİŞ f. Kaşınma, kaşıma.
HARÎŞ Bir cins yılan.
HARİTA yun. Yeryüzünün veya bir parçasının belli bir ölçüye göre küçültülerek muvafık bir yere çizilen taslağı. * Dağarcık, kulplu kese.
HARİYE Yavuz bir yılan.
HARÎZ Tâkatsiz kimse, güçsüz ve kuvvetsiz insan.
HARÎZ Mahfuz, hıfzolunmuş, saklanılmış.
HARİZME Azgın hayvanların ağzına ve ayının dudağının üstüne geçirilen demir halka.
HARK Yakmak. Yanmak. Yangın.
HARK-I KEBİR Büyük yangın. * Cihan Harbi. (daha ziyade ihrak olarak kullanılır)
HARK Yarma. Yırtma. * Su akacak yarık yer.
HARKA´ Kulağı delik koyun. * Çeşitli yönlerden esen rüzgâr.
HARKAFA (C.: Harâkıf) Kalça kemiği. Uyluk kemiğinin baş tarafı.
HARKAHE Koyuncuların kara evi.
HARKEKET (C.: Harâkîk) Uyluk başı.
HARKÜRRE f. Eşek yavrusu, sıpa.
HARK VE İLTİYAM Yarmak ve yapıştırmak. Yırtılmak ve iyileşmek.
HARM Muhkem etmek, sağlamlaştırmak. * Davara yük vurmak. * İşinde çabuk çabuk olmak. * Udul etmek. * Kat´etmek.
HARMED Kokusu ve rengi değişen. * Kara balçık.
HARMEL Üzerlik otu.
HAR-MENİŞ f. Eşek huylu, eşek tabiatlı.
HARMEŞ İfsad etmek, bozmak.
HARNUB Keçiboynuzu adı verilen bir cins yemiş.
HARP (Bak: Harb)
HAR-PÜŞT f. Diken sırtlı. * Mc: Kirpi.
HARPÜŞTE f. Balıksırtı şeklinde olan, harpuşta.
HARR Hararet, sıcaklık. Sıcak.
HARR-I ŞEDİD Şiddetli hararet, fazla sıcaklık.
HARR Yarmak.
HARR(E) Hararetli. Kızgın. Çok sıcak. Yakıcı.
HARRA (Hurur) Yüksekten aşağı düşmek.
HARRAKA Eskiden düşman gemilerini veya düşman şehirlerini ateşlemek için, yakıcı âletlerle donatılmış olan harp gemisi.
HARRAN Susuz.
HARRARE Gürleyerek, çağlayarak akan su.
HARRAS (Harâset. den) Çiftçi, ekinci. Toprağı işleyip ekin eken.
HARRAS Yalancı.
HARRAS Küp yapan.
HARRAT Doğramacı, çıkrıkçı. Tornacı.
HARRAZ Terzi.
HARRE (C.: Hurer) Değirmenin buğday konulan deliği.
HARRE (C.: Hırâr-Hırârât-Harrun) Kara taşlı yer.
HARRUB "Keçiboynuzu" adı verilen bir yemiş cinsi.
HARS Yarmak, yırtmak.
HARS Koruma. Muhafaza etmek. Hırz mânasınadır.
HARS (C.: Hırâs) Küp.
HARS Tahmin etmek. * Yalan söylemek. * Acıkmak.
HARS Tarla sürmek. * Maarif. * Mal toplamak, kazanmak. * Teftiş ve tedbir eylemek.
HARS-I IRKÎ Milli maarif, ırkî hars.
HARSA´ Dilsiz kadın. * Gürlemeyen bulut. * Belâ. (Müz: Ahrâs)
HARSEK Küçük cisim.
HARSİNÎ Tunç.
HARŞ Avlamak. * Kaşımak.
HARŞ Kesbetmek, almak. * Tırmalamak.
HARŞA Bir cins ot.
HARŞEF (C.: Harâşif) Kalkan balığı. * Balık pulu. * Enginar bitkisi.
HARŞUF Enginar bitkisi.
HART El ile ağacın yaprağını sağmak. * Ağaç kabuğu soymak, yaprak toplamak. * Nikâh.
HART Katı katı ovmak. * Davarın yulaf yerken çıkardığı ses.
HARTAVÎ Tar: Sipahilerin yeniçeri keçesine mümasil olarak giydikleri toparlak keçe külâh.
HARTUC f. Topa merminin ardından sürülen barut kesesi.
HARUF Küçük kuzu, hamel. * Tâze et.
HARUN Musa Peygamber´in (A.S.) yardımcısı ve büyük kardeşi. * Bağdad Abbasî Halifelerinden Harun-ür Reşid.
HARUN İlerleyeceği yerde duran veya geri giden hayvan.
HARUNÎ Hayvanın ilerlemeyip durması veya gerilemesi. Hayvanın huysuzluğu.
HARUR Sıcaklık. Güneşin kızgınlığı. * Gece esen sıcak rüzgâr.
HARUR Yüksekten düşmek. * Akla gelmedik cihetten hücum etmek.
HARUS Sütü az olan kadın. * Evlenip hâmile olan kız.
HARUT Mukaddes kimse. * İpini sahibi elinden çekip kaçan davar.
HARUT VE MARUT Kur´an-ı Kerim´de ismi geçen iki meleğin ismidir.
HARVA Büyük kumlu tepe. * Yüce, yüksek. * Bir dağın adı.
HAR-VAR f. Eşek yükü.
HARY Noksan etmek, noksanlaştırmak, eksiltmek.
HARZ Dikmek.
HAR-ZAR f. Çalılık, dikenlik.
HARZE Yaban şalgamı.
HARZEM (HAREZM) Türkistan´da Aral gölünün güneyindeki delta ve çevresindeki ülke.

Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi
 

H Harfi

HAS´ Reddetme. * Uzak olmak. Uzaklaştırmak.
HASA´ Saman parçası. * Hurma kabı.
HASA Toprak saçmak.
HASA Sığır terslemek.
HASA´ Bulamaç aşı. * Kavun.
HASA Saymak. * Taş atıp vurmak.
HASA´ Suya kanmak ve kandırmak. * Dolmak. * Doymak. * Ufak taş.
HASAB Odun.
HASEBE Hurması çok olan hurma ağacı.
HASAD Ekin biçmek. Ekin biçme mevsimi.
HASADET Hasedcilik, kıskançlık. Çekememezlik.
HASAFE (C.: Hasif) Hurma yaprağından örülen kap. * Hurma yaprağı.
HASAFET Rey sağlamlığı. Hükümde kuvvet ve olgunluk.
HAS AHUR Tar: Hükümdarın hayvanlarına mahsus ahır.
HASAİL (Haslet. C.) Hasletler. (Bak: Haslet)
HASÂİS Bir şeye, birine has olan keyfiyetler.
HASÂİS-İ İNSÂNİYYE İnsanlık hassaları.
HASAİS (Hasîse. C.) Kötü huylar, fena tabiatlar.
HASAK Büyük bir kuşun adı. (Çin´de, Babil´de ve Türk vilâyetlerinde olur.)
HASAL Yüreğin ağrıması.
HASAL Ağacın, zeminde yanlara sarkmış uçları. * Bir işte ortaya konulan ödül.
HAS´AM Yemen diyarında bir kabilenin adı.
HASAN Nâmahremden korunur üzere olmak, korunmak.
HASAN Güzel. (Bak: Hasen)
HZ. HASAN Hz. Ali´nin (R.A.) oğludur. Hz. Peygamber´in (A.S.M.) sevgili torunudur. Cennet´le tebşir olunmuştur. Hz. Peygamber (A.S.M.) kendisi için cennet gençlerinin seyyidi buyurmuştur. (Hi: 3-49)(Hazret-i Hasan ve Hüseyin´in Emevilere karşı mücadeleleri ise, din ile milliyet muharebesi idi. Yâni, Emeviler, Devlet-i İslâmiyeyi, Arab milliyeti üzerine istinad ettirip râbıta-i İslâmiyeti, râbıta-i milliyetten geri bıraktıklarından, iki cihetle zarar verdiler:Birisi: Milel-i sâireyi rencide ederek tevhiş ettiler. Diğeri : Unsuriyet ve milliyet esasları, adâleti ve hakkı tâkip etmediğinden zulmeder. Adalet üzerine gitmez. Çünki: Unsuriyet-perver bir hâkim, milletdaşını tercih eder, adalet edemez. $ferman-ı kat´isiyle: Râbıta-i diniye yerine râbıta-i milliye ikame edilmez; edilse, adalet edilmez; hakkaniyet gider.İşte Hazret-i Hüseyin, râbıta-i diniyeyi esas tutup muhik olarak onlara karşı mücadele etmiş, tâ makam-ı şehadeti ihraz etmiş. M.)
HASAN İyilik. Güzel muamelede bulunmak.
HASANET Bir yerin çok sağlam ve korunulacak tarzda olması. * Kadının kendisini haramdan koruması.
HASAN-I BASRİ (Hi: 21-110) En ileri Tâbiînden olup hadis ve fıkıhta büyük âlimlerdendir. Basra´da medfundur. Mezheb sahibi bir müçtehiddir. Sahabe-i Kiram´dan 130 zat ile görüşmüş, Buharî, Müslim, Ebu Davud, Tirmizî, Neseî, İbn-i Mace kendisinden hadis nakletmişlerdir.
HASAR (C.: Hasâret) Ziyan, zarar.
HASAR Soğuk, berd.
HASARAT (Hasâret. C.) Ziyan ve zararlar. Hasaretler.
HASAR-DİDE f. Zarara uğramış, hasar görmüş.
HASARET Hasar. Alış-verişte zarar, ziyan. Yoldan sapmak. Sapıtmak. Dalâlete düşmek.
HASARET Cıvık ve sulu şeyin koyulaşıp katılaşması. * Dahâmet peyda etme, irileşme.
HASAS Başta saçın az olması.
HASASA (C.: Hasâs) Fakirlik. * Hali yaramaz olmak. * Küçük delik. * İki kişinin arasındaki açıklık.
HASASE(T) Tamahkârlık. Cimrilik. Alçaklık. Hasislik.
HASASET İhtiyaç. Yoksulluk. Züğürtlük. * Rahne. * Kalbur ve elek gibi şeylerdeki küçük delik, gedik.
HASÂT Küçük taş parçası. Çakıl. * Tıb: Sidik yolunda taş peyda olmak.
HASÂT-I BEVLİYYE Tıb: Sidik yollarında ve böbreklerde meydana gelen taş.
HASÂT-I MESANE Tıb: Sidik kesesinde meydana gelen taş.
HASB (Haseb) Birisinin sülâlesi cihetinden iftihar yolu ile saydığı iyilik. Mal, din, millet. Kerem, fiil ve amelde yüksek şeref, iyi iş, sâlih amel. Şeref, asalet, şan, kadr ve haysiyet. * Dolayı, cihetiyle, gereğince.
HASB-EL BEŞERİYYE İnsanlık hali olarak, insanlık dolayısıyla.
HASB-EL KADER (Bak: HASBEL KADER)
HASB-EL LÜZUM İcabettiği için.
HASB (C.: Havâsıb) Taş atmak. * Ufak taşları savuran rüzgâr.
HASBA Hafif tahkir yerinde kullanılan bir tabirdir. Halk dilinde "haspa" şeklinde kullanılır.
HASBA´ (C.: Hasubâ) Ufak taş.
HASBE Kızamık hastalığı. Tane tane gövdede çıkan bir hastalıktır. (Hasta kişiye "mahsub" derler.)
HASBE Re´y. Tedbir. (Aslı: Ecir ve sevab mânasına gelen "hisbe" dir)
HASBEL HAMİYYE (Hasb-el hamiyye) Hamiyet icabı, hamiyet için.
HASBEL İCAB (Hasb-el icâb) Durum icabı olarak, hâl ve durum iktiza ettiği için, durum dolayısıyla.
HASBEL İKTİZA (Hasb-el iktizâ) İktiza ettiği için, gerektiğinden dolayı.
HASBEL KADER (Hasb-el kader) Kader cihetiyle.
HASBEL MEVSİM (Hasb-el mevsim) Mevsime göre.
HASBETEN LİLLAH Allah rızası için. Allah yoluna. Karşılık istemeksizin.
HASBÎ Karşılıksız. Allah rızası için. (Hakiki mürşid âlim, koyun olur; kuş olmaz. Hasbî verir ilmini. Koyun verir kuzusuna hazmolmuş musaffâ sütünü. Kuş veriyor ferhine lüâb-âlud kayyını. S.)
HASB-İ HAL Halleşme. Görüşüp konuşma.
HASBİYE $ âyetinin kısaca ismidir.
HASBÜNA Bize yeter. Bize kâfidir (meâlinde).
HASDA´ Yaprağı çok olan ağaç.
HASEB (Bak: Hasb)
HASED Başkasının iyi hallerini veya zenginliğini istemeyip, kendisinin o hallere veya zenginliğe kavuşmasını istemek. Çekememezlik. Kıskançlık. Kıskanmak.(Hasedin çaresi: Hâsid adam, hased ettiği şeylerin âkıbetini düşünsün. Tâ anlasın ki, rakibinde olan dünyevi hüsün ve kuvvet ve mertebe ve servet; fânidir, muvakkattır. Faidesi az; zahmeti çoktur. Eğer, uhrevi meziyetler ise; zâten onlarda hased olamaz. Eğer onlarda dahi hased yapsa, ya kendisi riyakârdır; âhiret malını dünyada mahvetmek ister. Veyahut mahsudu riyakâr zanneder, haksızlık eder zulmeder.Hem ona gelen musibetlerden memnun ve ni´metlerden mahzun olup kader ve rahmet-i İlâhiyeye onun hakkında ettiği iyiliklerden küsüyor. Adeta kaderi tenkid ve rahmete itiraz ediyor. Kaderi tenkid eden başını örse vurur kırar. Rahmete itiraz eden rahmetten mahrum kalır. M.)
HASEDE (Hâsid. C.) Kıskananlar, hased edenler, çekememezlik edenler.
HASEK Kin, adavet, hased. * Savaş âletlerinden, üç köşeli diken şeklinde bir silâh.
HASEKE (C.: Husek) Kin tutmak, adavet etmek. * Demir dikeni denilen üç köşeli diken. * Demirden yapılan üç köşeli "bıtırak" denilen harp âletleri.
HASEKİ Tar: Vaktiyle sarayda görevli bazı subaylara verilen isim.
HASELE Tıb: Karnın göbek ile kasık arasındaki kısmı.
HASEM Burnun yassı ve geniş olması.
HASEN Güzel. Hüsünlü. Güzellik. * Güzel olmak.
HASEN-ÜL HULK Huyu ve tabiatı güzel.
HASEN-ÜS SAVT Güzel sesli.
HASENAT Güzellikler. İyi ameller. İyilikler. (Hasenât da ya kalb ile olur veya kalb ve beden ile olur; veyahut mal ile olur. A´mâl-i kalbinin şemsi imândır. A´mal-i bedeniyenin fihristesi namazdır. A´mâl-i mâliyenin kutbu zekâttır. İ.İ.)
HASENE İyilik. Güzellik. Hayırlı amel. Allah rızasına çok uygun iş. * Eski altun paralardan biri.
HASER Gözün tam görmemesi, göz nurunun zayıf olması.
HASF Ay tutulması. * Işığı sönmek.
HASFOLMAK Parlaklığı gitmek.
HASF Ayakkabı dikmek. * Birbirine yapıştırmak. * Tasmalı nâlin. * Ağacın yaprağının dökülmesi.
HASHAS Zâhir olma, açık ve âşikâr olma, görünme.
HASHAS Koparılmış olmak.
HASHAS Cömert kimse.
HASHAS Toprak. * Ufak taş.
HASHAS Seri, çabuk, hızlı.
HASHASA Açık ve âşikâr olma. * Bir şeyi diğer bir şey içinde "iyice birleşmesi için" karıştırıp sallama.
HASHASE Anlaşılmayan ses. * Hınzır avazı.
HASHASE Ateş üzerinde eti pişirip kebap yapmak. * Bir şeyi döndürmek.
HASHASE Kandırmak. * Koparmak. * Çok fazla deprenmek.
HASIB Tipi. Ortalığı toza toprağa boğan şiddetli rüzgâr.
HASID Ekin biçen.
HASIF Zayıf.
HASIK Süngü demiri.
HÂSIL Peyda olan. Husule gelen. Çıkan, meydana gelen.
HÂSIL-I BİLMASDAR Hakiki müessirden hâsıl olan fiildir. Kendi sebeb ve şartlarından meydana gelen şey. Meselâ: Bir şeye vurmak, masdardır; o vurmaktan hâsıl olan ses çıkmak, hâsıl-ı bilmasdır´dır. Tüfek atarak bir adamı öldürmekte tüfek atmak fiili, masdar: adamın ölmesi ve tüfeğin sesi çıkması da hâsıl-ı bilmasdar´dır.
HÂSIL-I CEM´ Mat: Toplam. Bir kaç sayının birlikte toplanmasından meydana gelen yekûn.
HÂSIL-I DARB Mat: Çarpım. Çarpmak işinin neticesi. 5 sayısı 2 sayısıyla çarpılırsa, çıkan 10 sayısı, hâsıl-ı darbdır.
HÂSILAT Gelirler. Kazançlar. Elde edilenler. Kâr. Mahsul. Îrad.
HÂSILAT-I SÂFİYE Sâfi kazanç. Net kâr. Bütün masraflar çıktıktan sonra kazanç olarak geri kalan hâsılat.
HÂSILAT-I SENEVİYYE Senelik kazançlar, yıllık gelirler.
HÂSILI KELÂM (Hâsıl-ı kelâm) Sözün kısacası, sözün kısası.
HASIM (Bak: Hasm)
HASIN(E) (C.: Hâsınât) İffetli, namuslu ve şerefli kadın.
HASIR (Hasr. dan) Muhâsara eden, etrafını çeviren, hasreden.
HASIRALTI ETMEK Ist: Unutmak, saklamak, gizlemek, terviç etmemek manasında kulanılan bir tâbirdir. Hasır, eskiden halı ve kilim yerinde kullanıldığı ve onun altında kalan şeyler unutulup gittiği için bu tâbir meydana gelmiştir.
HASÎ (Has´. den) Herkes tarafından kovulan. Sürülüp tardedilen.
HASÎ Kuru.
HASİB Hesab eden, hesab edici.
HASÎB Cömert kimse. Hayır sahibi ve eli açık adam. * Bolluk yer, ucuzluk.
HASÎB Muhterem, itibarlı, değerli ve soyu temiz kimse. şahsi meziyet sâhibi insan. * Muhâsebeci.
HÂSİD Hased eden, kıskanan.
HÂSİDANE f. Kıskanarak, kıskançlıkla. Hased edercesine.
HASÎD (C.: Hasâyıd) Tarlada kalan ekin.
HÂSİF (Husuf. dan) Sararmış. Rengi, parlaklığı kalmamış. Husufa uğramış.
HASÎF (C.: Husef) Suyu hiç kesilmeyen su kuyusu. * Yağmuru çok olan bulut.
HASÎF Ak ile kara, alaca renkli urgan. * İki çeşit renkten meydana gelen.
HASÎF Aklı başında, kâmil ve olgun adam.
HASÎFANE Aklı başında ve olgun olan bir adama yakışacak suretde.
HASÎFE Gizlenen kin, hased ve düşmanlık.
HASÎL(E) Sığır buzağısı.
HASÎL Ot.
HASÎLE İyeği arasında olan et.
HASÎLE (C.: Hasâyil) Bakiyye, artan, geri kalan.
HASÎM Hasım olan, husumet eden, düşmanlık eden.
HÂSİM Kat´eden, hasmeden, kesip atan.
HASÎN Sağlam. Metin. Mustahkem. * Sağlam muhafaza eden.
HASÎN Küçük balta.
HASÎR Bir şey söyler veya okurken dili tutulan kimse. Kekeme insan. * Hasır.
HÂSİR Hasarete uğrayan. Zarara, ziyana uğrayan.
HASÎR Feri gitmiş, donuklaşmış göz. * Hasret çeken. Meramına nail olamayan. * Yorulmuş. * Açılmış. * Zayıf.
HASÎR Hüsranda olan. Sapıtan, dalâlete giden. Azgın. * Eli boş. Müdafaasız. Çaresiz.
HÂSİREN Ziyana uğrayarak, zarar gördüğü halde.
HÂSİRÎN (Hâsir. C.) Zarar görmüş olanlar, ziyana uğramış kimseler.
HÂSİRUN Zarar ve ziyana uğrayanlar. Eli boş kalanlar.
HASİS Çabuk. Çok aceleci. * Ayartılan, tergib ve teşvik edilen.
HASİS Gizli ses. Ateş gürültüsü. * Fitil.
HASİS(E) (Hisset. den) Kötü huy, fena tabiat. * Ufak, değersiz. * Tamahkâr, cimri.
HASİSA Bir şeye mahsus hal. Kendine mahsus olup başkasında bulunmayan keyfiyet, karakter.
HASİYY Hayası çıkarılmış, hadım edilmiş, burulmuş (insan veya hayvan).
HASİYYET (Hassiyet) Hususi fayda, kuvvet ve menfaat, tesir, keyfiyet.
HASL Fena huylu olma. Kötü haslet sahibi olma.
HASL Zayıflık.
HAS LAFIZLAR Bir mânaya mahsus olan lafızdır. Hasan, Mehmed, insan, erkek lafızları gibi.
HASLE Göbekle kasık arası.
HASLE (C.: Husul) Hurma koruğu.
HASLET Huy. Ahlâk. Yaradılıştan olan tabiat.
HASLET-İ CEMİLE Güzel ve iyi huy.
HASLET-İ HAMİDE Medih ve senâ edilmeğe, övülmeğe lâyık olan güzel ahlâk ve haslet.
HASLET-İ HAMRÂ Hamiyet, gayret veya mahcubiyetten gelen ve yüz kızarması suretinde görünen güzel haslet.
HASM Kesip atma, kesme, kat´etme. * Kat´i olarak bir mes´eleyi hâlledip neticeye varma.
HASM-I DA´VÂ Dâvânın halledilmesi.
HASM (Hasım) Muhâlif. Karşı taraf. Düşman.(Eğer hasmını mağlub etmek istersen, fenalığına karşı iyilikle mukabele et. Çünkü, eğer fenalıkla mukabele edersen, husumet tezayüd eder, zâhiren mağlub bile olsa, kalben kin bağlar, adaveti idame eder. Eğer iyilikle mukabele etsen nedâmet eder, sana dost olur. M.)
HASM-I BÎAMAN Amansız düşman. Merhamet bilmeyen düşman.
HASM-I CA´LÎ Huk: Hakikatta hasım olmadığı halde, hasım imiş gibi hâkim önünde husumeti kabul eden kimse.
HASM-I EKBER En büyük düşman olan şeytan.
HASM-I ELEDD İnatçı düşman, muannid hasım.
HASM-I MÜTEVARÎ Huk: Mahkemeye gelmekten ve vekil göndermekten çekinen kimse.
HASM Atâ etmek, hediye vermek. * Ovmak.
HASMANE f. Düşmancasına. Düşman gibi. Hasma mahsus halde.
HASME Kırmızı meşe.
HASMEN Bir mes´eleyi kesin bir karar ile halledip bitirmek suretiyle.
HASMÎ Düşmanlık, husumet, adavet.
HASNÂ Çok fazlasıyla kendini haramdan saklayan kadın. Çok iffetli, çok nâmuslu kadın.
HASNÂ-YI HÜSNÂ Hem güzel ve hem de namuslu olan kadın.
HASNA Güzel kadın. Hüsün ve cemal sâhibesi.
HASPUŞ f. Hilekâr, hileci, iki yüzlü, mürai.
HASPUŞÎ Hile, riyâ.
HASR Bir şeyin içine alma. Yalnız bir şeye mahsus kılma. * Bir çember içine almak. Askerle etrafını kuşatmak. * Sıkıştırma. Kısaltma. * Okurken tutulup kalmak. * Vakfetmek. * Zaman ayırmak.
HASR-I FİKİR Bir şeye bütün fikrini vermek ve başka şeyle meşgul olmamak tarzı ve düsturu ile o şeyde veya meslekte mütehassıs ve muvaffak olmaya çalışmak. Bütün fikri çalışmayı bir şey üzerinde toplamak.
HASR-I İŞTİGAL Bütün çalışmaları bir şeye hasretme.
HASR-I NAZAR Sadece bir şeye bakıp dikkat etmek. * Yalnız bir mevzu veya meslek üzerinde çalışıp onda mütehassıs ve muvaffak olmaya çalışmak.
HASR-I ÖRFÎ Herkesçe bilinen belli bir şey. Böyle meşhur bir şeye mahsus olmak.
HASR Noksan olmak. * Sermayesini zayi edip ziyân etmek.
HASR Göz kapağında sivilce çıkmak.
HASR Keşfetmek. * Yorulmak.
HASR Böğür. * Bel.
HASREME Üst dudağın alt dudak üzerine taşması.
HASRET Özleyiş. İç çekme. Bir şeyi çok isteyip, arzulayıp ona kavuşamamaktan gelen üzüntü. (Bak: Husr)
HASRET-FİKEN f. Hasret düşüren, hasret döken.
HASRET-KEŞ f. Özlemiş, özleyen, hasret çeken.
HASRET-KEŞANE f. Hasret çekene yakışır surette. Özleyenler gibi.
HASRETMEK Kısaltmak. Sadece bir şeye mahsus kılmak. Bir şey için vakfetmek.
HASRET-NAME Edb: Ayrılık münasebetiyle yazılan mektub. Hasreti belirten yazı, hasret mektubu.
HASRET-ZEDE (C.: Hasret-zedegân) f. Hasrete düşmüş, hasrete uğramış.
HASS Tergib. Teşvik. Bir kimseyi bir şey için iknâ etmek.
HASS Duyan. Hisseden. Duyucu. * Duygu.
HASS Alçak, bayağı, âdi. * Marul.
HÂSS (C.: Havass) Hususi. Hâlis. Kıymetli ve ileri gelen mühim yakınların topluluğu. * Bir şeyde bulunup başkasında bulunmayan. Umumi olmayıp mahsus olan. * Tam ayar olan, yabancı maddelerle karışık olmayan ve içinde bozuk bulunmayan. Tek, münferid. * Saf. * Tar: Osmanlı İmparatorluğunun ilk zamanlarında, devletin büyüklerine ayrılan yıllık geliri yüzbin akçadan fazla olan arazi.
HÂSS-ÜL HÂSS En güzel, en has.
HÂSS Ü ÂMM Herkes, bütün herkes.
HASS Azlık, kıllet.
HASS Zannetmek. * Silkmek. * Davarı kaşağılamak. * Közün üstünde birşey pişirmek. * Katletmek, öldürmek.
HASSA (C.: Havass) İnsanın kendisine tahsis ettiği şey. Bir şeyde bulunup başkasında bulunmayan şey. Bir şeye mahsus kuvvet. Te´sir. Menfaat. * Adet ve alâmet. Ekâbir, kavmin ileri geleni.
HASSA-İ FARİKA Ayırıcı özellik. Vasf-ı fârık. Bir şeyi diğerinden ayıran hususiyet.
HASSA Saç ve sakalı döken bir hastalık.
HASSA´ Hayırsız kadın.
HASSA Fil gözü.
HASSAD Orakçı, ekin biçen.
HASSAS Duygulu, içli. * Alıngan. Çok ve çabuk hisseden. Hissi galib olan kimse.
HASSASANE f. Hassas ve duygulu olana yakışacak şekil ve surette.
HASSAS BÖLGELER t. Sivil savunmada düşmanın hedef tutacağı bölgeler. Her hassas bölgenin ehemmiyeti aynı değildir. Hava savunması bakımından eldeki imkanlar ve hassas bölgeler arasında öncelik tesbitine ihtiyaç vardır. Hassas bölgeler, sırasıyla:1) Atomik vurucu üslerin bulunduğu bölgeler.2) Yüzeyden yüzeye füze üsleri.3) Darbe karargahları.4) Özel cephane depoları.5) Uçaksavar birlikleri.6) Radar mevzileri´dir.

HASSASE Hissedici kuvve. Hisseden, duyan.
HASSASİYET Hassaslık. Duygulu olmak. İhtimamlılık. Dikkatlilik.
HÂSSE Duygu uzvu. Bir şeye mahsus kuvvet. Hâl. (Bak: Kuvve)
HÂSSE-İ LEMS Elle dokunma kuvveti. Dokunma duyusu.
HÂSSE-İ RÜ´YET Görme kuvveti.
HÂSSE-İ SEM´ İşitme kuvveti, duyma duygusu.
HÂSSE-İ ŞEMM Koklama duygusu.
HASSETEN Hususi olarak, özellikle. Yalnız, ayrıca.
HASSİYET (Bak: Hâsiyyet)
HASTE f. Uzanmış. * Ayağa kalkmış.
HASTE f. İstenilen, matlub, taleb edilmiş, istenilmiş.
HASTE (C.: Hastegân) f. Rahatsız, hasta.
HASTE-GÂN (Haste. C.) f. Hastalar, rahatsızlar, marizlar.
HASTE-GÎ f. Rahatsızlık, hastalık, maraz, illet.
HÂST-GÂR f. İsteyen, talep eden, isteyici.
HÂST-GÂRÎ f. Tâliplik, isteyicilik.
HASUB Kirişini atan yay.
HASUD Çok hased eden.
HASUDANE f. Kıskançlıkla, hasetçilikle, hasud olan kimseye benzer surette.
HASUDÎ Kıskançlık, çekememezlik, hasetçilik.
HASUN Serçe gibi küçük ve alaca renkli bir kuş.
HASUR Mânevi mücahededen dolayı kadınlara yaklaşmaya rağbet etmeyen. * Sır saklayan. Keder ve üzüntüden gönlü daralan, tasadan içi sıkılan. * Çok bahil kimse. (Halkla yer ve içer, birşey vermez) * Oğlu ve kızı olmayan. * Avrete cimâ edemeyen. * İhlili dar olan deve.
HASUS Katı, şedid, şiddetli.
HASV Men etmek, engel olmak.
HASV Toprak saçmak. * Az birşey vermek.
HASVA´ Toprak parçası.
HASVE (C.: Husvât) Yudum yudum, azar azar içme.

Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi
 

H Harfi

HAŞ f. Süprüntü, kırıntı, döküntü. * Kızgınlık, hiddet.
HAŞ Kalb.
HÂŞÂ Aslâ. Kat´iyyen. Öyle değil. Allah korusun...(mânasına söylenir.)
HAŞÂ´ (C.: Ehşâ) Nefes tutukluğu. * Nefesin tutulması. * Nâhiye. * Kalb.
HAŞÂ-İ BATIN Bağırsaklar.
HAŞAFET Kin ve düşmanlık, haset ve adavet.
HAŞAHİŞ (Haşhâş. C.) Haşhaşlar.
HAŞAİŞ (Haşiş. C.) Kuru otlar.
HAŞAK f. Süprüntü, çöp. Yonga.
HAŞAN Kokmuş tuluk.
HAŞARI Yaramaz, rahat durmaz, hırçın.
HAŞAS Arz haşereleri.
HAŞB Hayırsızlık. * Haşinlik.
HAŞBA´ Kuru, yâbis.
HAŞEB Kereste imâlinde kullanılan kalın ve kuru ağaç.
HAŞEBE (C.: Haşebât) Odun, ağaç. Yonga.
HAŞEBİYET Odunluk, odun niteliği.
HAŞEB-PARE f. Tahta parçası. Yonga.
HAŞED İnsan topluluğu, cemaat.
HAŞEF Hurmanın yaramazı. * Eski elbise diken. * Devenin sütünün çok olması.
HAŞEFE (C.: Haşef-Haşefât) Sünnet mevziine varana kadar olan zeker başı. * Yaşlanmış kuru kadın. * Kuru hamur. * Yumuşak taş.
HAŞEFE Hiss. * Harekete ve yürüyüş sesine derler.
HAŞEL Bayağılaşma, rezil olma. Bayağılık, rezillik, âdilik. * Her nesnenin kötüsü.
HAŞEM Taraftarlar ve hizmetçiler. Düşmanlarına karşı koruyanlar. Aile.
HAŞEM Burun içinde olan bir illettir ve kokuyu değiştirir. * Genzin tıkanıp burnun koku almaması.* Etin kokması.
HAŞEME (C.: Haşem) Kol. Kollukçu. Hizmetkâr.
HAŞEM-NİŞİN f. Göçebe.
HAŞENE (Haşin. C.) Sert, katı ve kalb kırıcı olanlar.
HAŞERAT (Haşere. C.) Küçük zararlı böcek, akrep ve yılan gibi hayvanlar. * Mc: Zararlı ve kıymetsiz kimseler.
HAŞERE Yabani arı, böcek, akrep ve yılan gibi zararlı mahluk.
HAŞHAŞ Kapsüllerinden uyuşturucu bir madde olan afyon; tohumlarından da yağı çıkarılan bir bitki. * Hazırlıklı. * Silâhlı ve zırhlı topluluk.
HAŞHAŞA Silah sesi, yüksek ses. * Silâh. * Kuru ot. * Yeni kaftan.
HAŞIR Toplayan, cem´eden, haşreden.
HAŞİ Kuru, yâbis.
HAŞİ´ Huşu içinde olan, alçak gönüllülük eden. * Kusurlarını düşünerek, ürpererek Cenâb-ı Hakka niyâz edip yalvaran.
HÂŞİAN Tevazu ve mahviyetle. Alçakgönüllülük göstererek.
HÂŞİANE f. Hâşi´ olarak.
HAŞİB Yoğun, kalın. * Tam düzelmemiş olan kılıç. * Süslü, zinetli.
HAŞİBE Tabiat, mizaç, huy.
HAŞİF Eskimiş ve yıpranmış elbise.
HAŞİF Keskin kılıç. * Damdan aşağı asılmış olan karpuz.
HAŞİFE Adâvet, düşmanlık, kin.
HAŞİÎN Huşu´ içinde olanlar.
HAŞİM Haşmetli, gösterişli, muhteşem.
HAŞİM Kuru ekmek kırıntısı doğruyan. Ezen, yaran, kıran, parçalayan.
HAŞİME Kemiği kırılmış olan baş yarığı.
HAŞİMÎ Peygamberimiz Hz. Muhammed´in (A.S.M.) kabilesinden, O´nun sülâlesinden gelen. * Bir tarikat şubesinde olan.
HAŞİN Kırıcı, kalb kırıcı. Sert, katı.
HAŞİN Korkak, korkan.
HAŞİN Kokmuş tuluk.
HÂŞİR Haşreden, toplayan. Cem´eden. * Hz. Peygamber´in (A.S.M.) bir ismi. Haşir meydanında bütün insanlar mübarek izlerinde haşr olup toplanacaklarından Delâil-i Hayrat´ta bu isimle mezkurdur. (Bak: Haşr)
HAŞİŞ Esrar adı verilen "Hint keneviri"nin yaprağı. * Kuru ot.
HAŞİŞE Ot.
HAŞİV (Bak: Haşv)
HAŞİYE Sahife kenarına veya altına yazılan izah. Bir kitabın izah ve şerhini yapan yazı. Kenar, pervaz.
HAŞİYY Kuru, yâbis.
HAŞİYYE (C.: Haşâyâ) İçi dolmuş döşek. * Nihalî adı verilen sofra altı.
HAŞL Herşeyin âdisi, bayağısı.
HAŞM İncitmek. * Gadaplandırmak, hiddetlendirmek.
HAŞMET (Hışmet) Kendisine tabi olanlardan dolayı, "haşem" den olan, büyüklük ve heybet. Tantana-i azamet. Hürmetten gelen çekinme. * Hiddet, kızgınlık. * Alçak gönüllülük.
HAŞMETLİ (Haşmetlü) Tar: Haşmet sâhibi mânâsına gelir ve ecnebi hükümdarlarına verilen bir ünvandır.
HAŞMETMEAB Haşmetli, haşmet sahibi mânâlarına gelir ve eskiden padişahlara karşı hürmet bildirmek için kullanılırdı.
HAŞNA´ Saliha kadın.
HAŞR (Haşir) Toplanmak, bir yere birikmek. * Toplama, cem´etmek. * Kıyametten sonra bütün insanların bir yere toplanmaları. Allahın, ölüleri diriltip mahşere çıkarması. Kıyamet. * Bir tohumun içinden büyük ağaçlar çıktığı gibi, her bir insanın acb-üz zeneb denilen bir nevi çekirdeğinden diriltilerek bütün insanların Haşir Meydanında toplanmaları. (Bak: Acb-üz Zeneb)(Surenin başında, küffar, Haşri inkâr ettiklerinden Kur´ân onları Haşrin kabulüne mecbur etmek için şöylece bast-ı mukaddemât eder; der: "Ayâ, üstünüzdeki semâya bakmıyor musunuz ki: Biz ne keyfiyyette, ne kadar muntazam, muhteşem bir surette bina etmişiz. Hem görmüyor musunuz ki; nasıl yıldızlarla, Ay ve Güneş ile tezyin etmişiz, hiç bir kusur ve noksaniyet bırakmamışız. Hem görmüyor musunuz ki; zemini size ne keyfiyyette sermişiz, ne kadar hikmetle tefriş etmişiz. O yerde dağları tesbit etmişiz, denizin istilâsından muhafaza etmişiz. Hem görmüyor musunuz o yerde ne kadar güzel, rengâ-renk her bir cinsten çift hadrevâtı, nebâtâtı halkettik. Yerin her tarafını o güzellerle güzelleştirdik. Hem görmüyor musunuz, ne keyfiyyette sema cânibinden bereketli bir suyu gönderiyoruz. O su ile bağ ve bostanları, hububatı, yüksek leziz meyveli hurma gibi ağaçları halkedip ibâdıma rızkı onunla gönderiyorum, yetiştiriyorum. Hem görmüyor musunuz, o su ile, ölmüş memleketi ihya ediyorum. Binler dünyevî haşirleri icad ediyorum. Nasıl bu nebâtatı, kudretimle bu ölmüş memleketten çıkarıyorum; sizin haşirdeki hurucunuz da böyledir. Kıyamette arz ölüp, siz sağ olarak çıkacaksınız." İşte şu âyetin isbat-ı haşirde gösterdiği cezalet-i beyaniye-ki, binden birisine ancak işaret edebildik - nerede, insanların bir dâva için serdettikleri kelimat nerede S.) (Bak: Hudus)
HAŞR-İ A´ZAM Kıyamet koptuktan sonraki en büyük haşir, içtimâ.
HAŞR-İ CİSMANÎ Cisimle, cesedle dirilme. Bedenlerin ve vücudların haşri. (Sual: Kusurlu, noksaniyetli, mütegayyir, kararsız, elemli cismaniyetin ebediyetle ve cennetle ne alâkası var Madem, ruhun âli lezaizi vardır; ona kâfidir. Lezaiz-i cismaniyye için bir haşr-ı cismanî neden icabediyor Elcevab: Çünki: Nasıl, toprak; suya, havaya, ziyaya nisbeten kesafetli, karanlıklıdır... fakat, masnuat-ı İlâhiyyenin bütün envaına menşe´ ve medar olduğundan bütün anâsır-ı sairenin mânen fevkine çıktığı gibi.. hem kesafetli olan nefs-i insaniyye: sırr-ı câmiiyyet itibariyle, tezekki etmek şartiyle bütün letâif-i insaniyyenin fevkine çıktığı gibi.. öyle de, cismaniyyet en câmi´, en muhit, en zengin bir âyine-i tecelliyat-ı Esmâ-i İlâhiyyedir. Bütün hazâin-i rahmetin müddeharatını tartacak ve mizana çekecek âletler, cismaniyettedir. Meselâ: Dildeki kuvve-i zâika, rızk zevkinde envâ-i mat´umat adedince mizanlara menşe´ olmasaydı; herbirini ayrı ayrı hissedip tanımazdı, tadıp tartamazdı. Hem, ekser Esmâ-i İlâhiyyenin tecelliyatını hissedip bilmek, zevkedip tanımak cihazatı, yine cismaniyettedir. Hem, gayet mütenevvi ve nihayet derecede ayrı ayrı lezzetleri hissedecek istidatlar, yine cismaniyettedir. Madem şu kainatın Sânii, şu kâinatta bütün hazâin-i rahmetini tanıttırmak ve bütün tecelliyat-ı esmâsını bildirmek ve bütün enva-ı ihsânatını tattırmak istediğini; kâinatın gidişatından ve insanın câmiiyyetinden, Onbirinci Söz´de isbat edildiği gibi kat´i anlaşılıyor. Elbette şu seyl-i kâinatın bir havz-ı ekberi ve bu kâinat tezgâhının işlediği mahsulâtın bir meşher-ı a´zamı ve şu mezraa-i dünyanın bir mahzen-i ebedisi olan dar-ı saadet, şu kâinata bir derece benziyecektir. Hem cismanî, hem ruhanî bütün esasatını muhafaza edecektir. Ve O Sâni-i Hakîm ve o Âdil-i Rahim; elbette cismanî âletlerin vezaifine ücret olarak ve hidematına mükâfat olarak ve ibadat-ı mahsusalarına sevab olarak, onlara lâyık lezaizi verecektir. Yoksa hikmet ve adalet ve rahmetine zıt bir hâlet olur ki, hiç bir cihetle Onun cemal-i rahmetine ve kemal-i adaletine uygun değildir; kabil-i tevfik olamaz. S.)
HAŞR-İ EMVÂT Ölenlerin dirilerek bir araya toplanmaları.
HAŞR SURESİ Kur´an-ı Kerim´in 59. suresi olup Medine-i Münevvere´de nâzil olmuştur.
HAŞRECE Ölüm anında can çekişmekte olan bir kimsenin çıkardığı hırıltı.
HAŞREM Kireç taşı. * Alçak dağ. * Arı.
HAŞRÎ Haşre âit. Öldükten sonraki dirilişe ve toplanmaya dair.
HAŞR U NEŞR Toplanıp dağılmak, yayılmak.
HAŞŞ Kat´etmek, kesmek. * Toplamak, cem´etmek. * Davara ot vermek. * Ateş yakmak.
HAŞŞ Girmek, dühul etmek.
HAŞŞAB Ağaçtan anlayan. * Ağaç satan.
HAŞŞAK Bir nehir ismi.
HAŞŞAŞ Esrar, eroin gibi uyuşturucu maddeler kullanan. Esrarcı, esrar içen.
HAŞUR Her malın değerini bilip aldanmayan tâcir.
HAŞUŞ Abdesthane, helâ, tuvalet.
HAŞV (Haşiv) (C.: Ahşâ) Tıb: Vücudun içindeki uzuvlardan her birisi. * Minder, yastık gibi şeylerin içini dolduran pamuk, kuru ot. * Kırılması ihtimali olan eşyanın arasına konan yumuşak, ot gibi şey. * Edb: İbarede lüzumsuz söz bulunması, aynı mânada iki kelimeyi yanyana söylemek: Ahd ü peymân, vakt ü zaman, ferid ü yektâ... gibi.
HAŞV-İ KABİH Edb: Söze çirkinlik veren kelime fazlalığı.
HAŞV-İ MELİH Söz arasında ikinci bir kelime veya cümle ile ikinci derecede bir mâna ifade etmek.
HAŞV-İ MÜFSİD Edb: İbarede yalnız kalabalık etmekle kalmayıp mânâyı da anlaşılmaz hale getiren söz.
HAŞV Hurmanın kötüsü.
HAŞVÎ Mânâsız sözler söyleyen, saçma sapan konuşan. * Haşve benziyen.
HAŞVİYYAT Söz arasında, lüzumsuz, fazladan olan sözler.
HAŞYET Korku ve dehşet.
HAŞYETEN Ürkerek, korku ile.
HAŞYETEN LİLLAH Allah için korku.
HAŞYETULLAH Allah korkusu.

Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi
 

H Harfi

HAT f. Çaylak kuşu.
HATA Yanlışlık. Yanılma. * Suç. Günah.
HATA-YI ADLÎ f. Adalet dairesine âit hata, yanlışlık.
HATA Yarış atlarının sekizincisi.
HATA´ Saçak bükmek.
HATA Kuzey Çin.
HATAB (Hatb) Odun. * Kinaye olarak "Dedikodu, nemime" ye de odun denilir.
HATABAHŞ f. Kabahatleri affeden, kusurları bağışlayan.
HATAEN Hatâ olarak, yanlışlıkla.
HATA ENDER HATA Kusur içinde kusur. Hatâ içinde hata.
HATAİ Tezhib ıstılahlarındandır. Resim gibi tabiatı taklid ederek yapılmayıp, san´atkârlar arasında kabul edilen çeşitli gül şekli gibi irili ufaklı yapılan şekiller. * Türkistan´da Hatay şehrinde imal edilen bir cins dayanıklı kâğıt.
HATAİR (Hatire. C.) Mühim işler, ehemmiyetli ve önemli ameller.
HATAİYYAT Yanlışlıklar, yanlışlar.
HATAKÂR f. Yanlışlık yapan, hatâ eden, yanılan.
HATAL Boş ve yaramaz söz.
HATA-PUŞ f. Kabahatleri örtbas eden, suçları örten, hataları göstermeyen.
HATAR Tehlike. Uçurum, Emniyetsizlik. Korku.
HATAR Bir şeyin etrafını çevreleyen çember nev´inden şeyler. * Çadırın eteklerine bağlanan parça.
HATARAT Tehlikeler. Akla gelen fikirler.
HATARE Hürmetli ve izzetli olmak.
HAT´ARE Bir hâl üzerine karar etmeyip devamlı değişmek.
HATARGÂH f. Tehlikeli yer, tehlikeli saha, tehlike yeri.
HATARİŞ Deprenmek.
HATARKÂR f. Hatarlı, korkulu.
HATARNÂK f. Korkunç, korkulu, tehlikeli.
HATA SAVAB CETVELİ Basılmış bir kitabın mürettib yanlışlarını göstermek için sonuna ilâve edilen cetvel. (Hatâ: Yanlış; savab: Doğru demektir.)
HATAT Sütün kaymağı. * Tıb: Cilt iltihabından meydana gelen kabukların soyularak iyi olanları.
HATAT Bağırma, çağırma, feryâd etme.
HATATİF (Huttâf. C.) Kırlangıçlar.
HATAVAT (Hatvât - Hatuvât - Hutuvât olarak da yazılır) (Hatve. C.) Adımlar, hatveler. (Bak: Hutuvât)
HATAYA (Hatâ. C.) Hatâlar. Yanılmalar.
HATAYİ (Bak: Hatâi)
HATB (C.: Hatub) Mühim iş. * İstemek. * Konuşmak. * Nidâ.
HATB Odun toplamak.
HATBA´ Arkasında siyah çizgiler olan dişi eşek. (Müz: Ahtab)
HATD Durdurmak. İkâmet.
HATEB (C.: Ahtâb) Odun. * Koğuculuk.
HATEL Kahretmek. * Ahdini bozmak. * Aldatmak.
HÂTEM Mühür. Üzerinde yazı olan ve mühür yerine kullanılan yüzük. * Son. En son.(...Sath-ı arzda altı ay zarfında beşerin haşrini temsil eden o sayısız haşir ve neşirlerde görünen rububiyetin o tasarruf-u aziminde pek yüksek, büyük ve ince nakışlı bir hâtemi vardır. Mahlukatın icadında görünen şu intizamlar, suhuletler, sür´atler, imtiyazlar hep o hâtemin parıltısından meydana geliyorlar. Evet her bahar mevsiminde pek hakimane, basirane, kerimane faaliyetler başlar ve hârikulâde san´atlar yapılır. M.N.)
HÂTEM-ÜL ENBİYA Peygamberlerin en sonuncusu Hz. Muhammed (A.S.M.)
HÂTEM-ÜL HÂTEM Hz. Muhammed´in (A.S.M.) Tevrat´taki ismi.
HÂTEM-İ MAHSUS Hususi mühür. Bir kimseye âit damga, mühür.
HÂTEM-ÜR RÜSÜL Peygamberlerin sonuncusu, son resul, Hazret-i Muhammed (A.S.M.)
HÂTEM-İ SADARET Padişahın sadrazamlarda bulunan mührü. Buna "hâtem-i vekâlet", "hâtem-i şerif" veya "mühr-i hümayun" da denilirdi. İlk zamanlar yüzük şeklinde idi ve parmağa takılırdı. Sonraları zincire bağlı olarak sadrazamlar, boyunlarına asarlardı. Bundan ayrılmak, vazifeden azledilmek demek olduğu için; mühürü hamamda bile boyunlarında taşıyan sadrazamlar vardı. (O.T.D.S.)
HATEM Çok cömert ve eli açık adam.
HATEM Kırılmış olan şey.* Hayvanın çok yaşamaktan dolayı zayıf olması.
HATEMANE f. Hâtem´e yakışacak şekil ve surette. Cömertçesine.
HATEMAT (Hatme. C.) Hatim etmeler. Sona erdirmeler.
HATEME "Allah, sona erdirsin." meâlinde bir dua.
HATEMİ Mühür kazıyan, mühür yapan. Mühürle alâkalı.
HATEM-İ TAÎ (Ebu Adi bin Abdullah bin Said) Arab kabile reislerinin büyüklerinden ve şairlerinden olup, cömertliği ile meşhurdur. Adı, cömertlik ve keremde darb-ı mesel halini almıştır. Bazı şiirleri toplanarak bir divan yapılmış ve Londra´da bastırılmıştır. Hz. Peygamber´in (A.S.M.) zamanına yetişmiş ise, de, bi´setten evvel vefat etmiştir.
HATEMKÂRÎ Bir sathın "yüzeyin" üzerine süs şekilleri oyarak meydana getirilen boşlukları, o satha benzeyen başka bir madde veya mâdenle doldurmak suretiyle yapılan tezyinât.
HATEN (C.: Ahtân) Kadın tarafından olan kimseler. (Baba, kardeş ve emmi gibi) * Araplar, damat mânasına kullanırlar.
HATENAT (Hatene. C.) Kaynanalar.
HATENE (C.: Hatenât) Kaynana.
HAT´ET Vurmak, darb. * Düşürmek. * Cima etmek.
HATF Ölüm. Ölmek. Vefat etmek.
HATF Kapmak. * Şimşek gibi göz kamaştırmak. * Sür´atli olmak.
HATIB (Hatab. dan) Oduncu, odun toplayan. * İyiyi kötüyü ayırd edemeyen kimse.
HATIB-I LEYL Geceleyin odun toplayan kimse. * Mc: Mânâsız ve saçmasapan sözler konuşan adam.
HATIF Süratli kapıp götürücü. * Göz kamaştırıcı şimşek.
HATIL Taş duvarı takviye etmek için her bir-iki metrede çekilen tuğla veya kereste tabakası.
HATIM Kırıcı, ufalayıcı.
HATIM (C.: Havâtim) Yüzük.
HATIR Zihin. Fikir. Gönül. Kalb. Hal. Tedbir. Vesvese.
HATIR-I NÂ-ŞÂD Tasalı ve kederli gönül.
HATIR-I NEFSANÎ Tas: Dünya ve nefis muhabbetinin cismanî kuvvete galebesi.
HATIR-I RAHMANÎ Tasavvuf ehlinin kalbinde, Allah´ın cemal-i vahdetinin tecellisiyle tam bir sükûnet olması. Buna muhabbetullah da denir.
HATIR-I ŞEYTANÎ Tas: Nefsin zevklerine muhabbet yüzünden, ma´siyet ve günahlara düşmek.
HATIRA Hatıra gelen. Hatırda kalan şey. * Bir kimseyi veya bir hâdiseyi hatırlatması için yazılan veya saklanan veya birisine verilen şey.
HATIR-AŞÜFTE f. Gönlü perişan olan.
HATIRAT (Hâtıra. C.) Hâtıralar. Hatırda kalan şeyler. * Edb: Bir adamın yaşadığı zamana, bulunduğu işlere, görüştüğü kimselere dair düşüncelerini ve duygularını hâvi olmak üzere yazdığı eser.(... Acaba Hâlık-ı Semavat ve Arz´dan başka hangi sebeb var ki; en ince ve en gizli hâtırat-ı kalbimizi bilecek ve bizim için istikbali, âhiretin icadıyla ışıklandıracak ve dünyanın yüzbin boğucu emvacından kurtaracak, hâşâ; Zat-ı Vacib-ül Vücud´dan başka hiçbir şey, hiçbir cihette Onun izni ve iradesi olmadan imdat edemez ve halaskâr olamaz. L.)
HATIRAT-I KALB Kalbe gelen hatıralar ve mânâlar.
HATIR-AZAR f. Hatır kıran.
HATIR-AZÜRDE f. Hatırı kırılmış.
HATIR-NEVAZ f. Gönüle okşayan, hatırnaz.
HATIR-NİŞAN f. Hatırda kalan, akılda duran.
HATIR-GÜŞA f. Gönle ferahlık veren. İç açan.
HATIR-MANDE f. Gücenmiş, kalbi incinmiş, hatırı kırılmış.
HATIR-NİŞİN f. Akılda kalan, hatırda kalan.
HATIR-SAZ Hatır yapan, gönül alan.
HATIR-ŞİKEN f. Gönül inciten, kalb kıran, hatır kıran.
HATIR-ŞİNAS f. Gönül alıcı, hatır alıcı.
HATIR-ZAD f. Akla gelen, hatıra doğan.
HATÎ Şaşırtan, yanıltan, hatâya düşüren.
HATÎ Fakir kavutu.
HATδ Yaramaz kimse.
HATÎA Ok atan kimselerin, baş parmaklarına geçirdikleri deri.
HATİB Hitâbeden. Söz söyleyen. Cemaate, topluluğa karşı güzel söz söyleyen kimse. * Câmi´de müslümanlara dini nasihatlar ve güzel sözlerle hitâbeden vazifeli zat.
HATÎB Mânalı ve fâideli, güzel söz söyleyen. Güzel, düzgün konuşan.
HATÎB Odunu çok olan kimse.
HATİBANE f. Hatibcesine. Güzel ve akıcı söz söyleyenlere yakışırcasına. Nutuk atarcasına.
HATÎBE Ormanlık, ağaçlık yer. * Odunluk.
HATÎCE (Hadîce) Vakitsiz ve erken doğan kız çocuğu. * Fetva metinlerinde kadını temsil eden umumi isimlerden birisi. (Ötekiler: Hind, Fâtıma ve Zeyneb´dir.)
HATÎCE-İ KÜBRA Peygamberimizin (A.S.M.) ilk zevcesi ve mü´minlerin annesi. Yirmidört sene bütün varlığıyla ve mülküyle Peygamber Efendimize hizmet etmiş ve Ona ilk olarak iman etmiştir. (Radıyallahu Anha)
HATÎE Hatâ. Günah. Kabahat. Suç.
HATİF Gayıptan haber veren cinnî. * Sesi işitilen ve kendisi görülmeyen, seslenici. Ses verici, çağırıcı.
HATÎFE Unu süt ile yoğurup pişirerek yapılan yemek.
HATİL Yorgun. * Devamlı yağan yağmur.
HATİM Hitâma erdiren. Bitiren. * Mühür basan.
HATÎM Kâbe-i Muazzama´nın şimal tarafındaki taş. Duvar gibi olan sur.
HATİM Kadı, hâkim. * Sağlamlaştıran.
HATİME Son. Nihayet. Son söz.
HATİME-KEŞ f. Son veren, hâtime çeken, bitiren, sona erdiren.
HATİN Sünnet eden.
HATİR Muhâtaralı, tehlikeli, korkulacak durum. Büyük ve şerefli kimse.
HATÎT Hasis kimse.
HATİTA Bir malın değerinden indirilen tenzilât, iskonto.
HATİTA (C.: Hatâyit) İki tarafındaki yerlere yağdığı hâlde kendisine yağmur yağmayan yer.
HATK (HATKÂN) Yürürken adımların birbirine yakın olması. * Yönelmek, teveccüh etmek.
HATLA´ Kulakları sarkık olan kadın. (Müz: Ahtal)
HATM Kırmak, ufalamak.
HATM Hâlis, saf. * Sağlamlaştırma, muhkemleştirme. * Hüküm ve kazâ icabettirme.
HATM Hitâma erdirmek, bitirmek. Kur´an-ı Kerim´i veya herhangi bir şeyi sonuna kadar okuyup bitirmek. * Mühürleme. Mühürlenme.
HATM İnsan veya hayvan burnu. * Kuş gagası.
HATME Baştan aşağı (bütün Kur´ân-ı Kerimi) okuyup bitirmek. * Bir arada muayyen bir şeyi okuyup bitirmek.
HATME-İ ENFÂS Nefesleri tükenmek. Ölmek.
HATME-İ HÂCEGÂN f. Nakşi tarikatı mensublarının fikri ve nazarı mâsivadan tecerrüd ederek, topluca muayyen dua ve zikirlerini sonuna kadar okumaları.
HATME-İ MAHSUSA Hususi hatme. Kur´andan veya hadisten alınan muayyen duaları okuyup bitirmek.
HATN (HITN) Beraberlik, misil, denk olma, eşitlik.
HATN Damat. * Sünnet etme.
HATNE Kaynana.
HATR Devenin kuyruğunu kâh yukarı kaldırıp ve kâh aşağı vurması.
HATR Ahdini bozmak, sözünde durmamak.
HATR Atâ etmek, hediye vermek. * Sağlamlaştırmak.
HATRA Nehirlerde işleyen vapurların iskandil direği.
HATRE Bir kere emmek.
HATREBE (Hatribe) Dar gelirli olmak. * Maaş sıkıntısı. * Gevezelik etmek.
HATREME Sütlü bulamaç.
HATREŞE Çekirgenin bir şeyi yerken çıkardığı ses.
HATRİB Daima beyhude ve mânasız konuşan.
HATT Sınır. Çizgi. Hudud. * Yazı. El yazısı. * Nâme. Mektup. * Gençlerde yeni çıkan bıyık veya sakal. * Çizgi gibi uzanan belirsiz hafif yol. * Deniz yalısı. * Gemilerin hareketteki istikameti. * Parmağın onikide biri olan bir ölçü. * Ferman, buyruk. Padişah emri. * Geo: Sadece uzunluğu olan.
HATT-I BÂLÂ f. Tepelerin en yüksek noktalarından geçtiği itibar edilen çizgi. Zirvelerden geçen hat.
HATT-I BUTLAN İptal etmek gayesiyle bir kaydın veya künyenin üzerine çekilen çizgi.
HATT-I DEST f. El yazısı.
HATT-I FÂSIL Ayırıcı çizgi, fasledici çizgi.
HATT-I HAREKET Davranış. Davranma tarzı. Hareket tarzı.
HATT-I HÜMAYUN f. Padişanın el yazısı. Padişahın emri.
HATT-I İCTİMA-İ MİYÂH Suların toplandığı hat. Dere, çay, nehir.
HATT-I İSTİVÂ f. Dünyanın kuzey ve güney kutuplarına aynı uzaklıkta olduğu ve dünyayı iki müsavi parçaya böldüğü farzedilen dâire çizgisi. * Ekvator. * Mevlevi semahânesinde, şeyhin oturduğu post ile meydan kapısı ortasında farzolunan çizgi.
HATT-I MEVHUM Hayalî çizgi.
HATT-I MİSMARÎ Çivi yazısı.
HATT-I MUVÂSALA f. Erişme ve vâsıl olma yolu. Birbirine kavuşup buluşma ve birleşme yeri. Birbirine münasebet kurabilme yolu.
HATT-I MÜDÂFAA Savunma hattı, müdafaa hattı.
HATT-I MÜNHANÎ f. Eğri çizgi. Eğilen hat.
HATT-I MÜNKESİR Geo: Kırık çizgi.
HATT-I MÜSTAKİM f. Doğru çizgi. * Doğru yol. Doğruluk üzere olan şey.
HATT-I NISF-ÜN NEHAR Meridyen. Ekvatora dik olarak geçtiği farzedilen dairelerin her biri.
HATT-I ŞAKUL Çekül doğrultusu. Yer çekimi istikametinde, dünyanın merkezine doğru.
HATT-I ŞEHRİYARÎ Tar: Padişahın yazısı manâsına gelen bir kelimedir. Eskiden padişahlar "hatt-ı hümayun" "hatt-ı şerif" adı verilen emirleri kendi el yazılarıyla yazdıkları gibi, başkalarına yazdırdıklarının başına da imzalarını koyarlardı. İşte bu türlü vesikalardaki padişahların el yazılarına "hatt-ı şehriyarî" denilirdi.
HATT-I UFKÎ f. Düz hat. Ufki hat.
HATT-I VÂSIT Geo: Kenarortay. Üçgenin köşelerinin her birini karşı kenarın orta noktasına birleştiren doğru parçaları.
HATT-I ZERENDUD Altunla yazılmış celi yazılar.
HATT Bir şeyi yukarıdan aşağıya indirmek. * Ucuzlatmak. * Cilâ vurmak. * Bırakmak.
HATT Yolmak. * Çekmek.
HATTA Harf-i atıftır, gaye bildirir. Ve (fazla olarak, kadar, bile, dahi, hem de...) mânalarına gelir.
HATTAB Oduncu. Odun satan.
HATTAF Kırlangıç kuşu. * Kapıp kaçıran, kapıp aşıran.
HATTAN Sünnetçi.
HATTAR (Hatur) Gaddar. * Hud´akâr. Hilekâr.
HATTAR Süngü vuran.
HATTAT Çok güzel yazı yazan san´atkâr.
HATT-AVER Sakalları yeni çıkmaya başlayan genç.
HATTİYYE (C.: Hatyât) Canı, kıymeti yüce olmak. * Küçük ok.
HATT-ŞİNAS f. Yazı uzmanı, yazıdan anlayan.
HATUN (C.: Havâtın) Kadın. Hanım. * Tar: Yüksek şahsiyetli kadınlara veya hakan eşlerine verilen ünvan.
HÂTUN-U KIYAMET Hz. Peygamberimizin (A.S.M.) kızı Hz. Fatıma´ya mecaz yoluyla söylenen bir tabirdir.
HATUT Yeri tırnağıyla kazıyıp çizgiler çizen vahşi sığır.
HATUT Tez yürüyüşlü yedek atı.
HATV Adım adım yürümek, adım atmak.
HATV Saçak bükmek.
HATV Rengin değişmesi.* Engel olmak, menetmek. * İplik bükmek.
HATVE (Hutve) Adım. Bir adım atışta iki ayak arasındaki mesafe. Bir adım atmak.
HATVE-İ TEKARRÜB Yaklaşma adımı.
HATVE-ENDAZ f. Adım atan.
HATVE-ENDAZÎ f. Adım atıcılık.
HATVE-ŞÜMAR f. Adım sayan. * Çekinerek ve ihtiyatla yürüyen.

Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi
 

H Harfi

HAV Çuha ve buna benzer kumaşların ters yüzlerinde bulunan tüy. * Şeftâli gibi bazı meyvelerin üzerlerinde bulunan ince tüy.
HAVA (Hevâ) Hava. Dünyayı çeviren atmosfer. Cevv. Yer ile gök arası. * Hafif yel. * Bir binanın üzerine kat çıkma hakkı. * Bir yerin hâli ve sıhhat bakımından durumu. * Müzikte ezgili ses, sadâ.
HAVA-İ NESİMÎ Sabahki hava. Temiz hava.
HAVA´ Hâli olmak, boş olmak. * Düşmek, sâkıt olmak.
HAVABAT (Bak: Havbâvât)
HAVACİB Hicablar, perdeler, örtüler.
HAVADİS (Hâdise. C.) Yeni hâdiseler, yeni sözler. * Alâka ile karşılanan haberler.
HAVAFİ Kuş kanadında ebâhir yeleklerinden sonra olan dört kısacık yelekler.
HAVAFİR (Hâfir. C.) Kazanlar, yeri kazıcılar. * Hayvan, dâbbe tırnakları.
HAVAGAZI t. Isı veya ışık temin etmek maksadıyla yakılarak kullanılan bir gaz.
HAVAÎ (C.: Havâiyât) Havaya âit ve müteallik. Hava ile alâkalı. * Heves ve nefis hesabına olan, boşuna veya çirkin. Günahlı iş. Nefsâni hâl ve hareketler.
HAVAİC (Havâyic) İhtiyaçlar. Hâcetler. Gerekli ve lüzumlu şeyler.
HAVAİC-İ ASLİYE Fık: Mesken ile, eve lüzumlu eşyadan ve kışlık, yazlık elbise ile lüzumlu silâhtan, âletten, kitaptan ve binek (hayvan) ile hizmetçi ve bir aylık - sahih görülen diğer bir kavle göre; bir senelik - nafakaya mahsus erzaktan ibârettir.
HAVAİC-İ ZARURİYYE Zaruri ihtiyaçlar. Giderilmesi lüzumlu olan ihtiyaçlar.
HAVAİYYAT Havâi şeyler ve sözler.
HAVAK (HAVKA´) Geniş yer, vâsi.
HAVAKÎN (Hâkan. C.) Hükümdarlar, hakanlar, padişahlar, başbuğlar.
HAVALE Bir işi veya bir şeyi başka birine bırakma. Ismarlama. * Görmeyi önleyen duvar gibi perde. * Tıb: Küçük çocuklarda veya gebe kadınlarda bazan meydana gelen, baygınlık veren bir hastalık. * Postadan gelen emanet kâğıdı.
HAVALE-İ MUACCELE Huk: Havale konusunun, behemehal ödenmesi lâzım geldiği şekilde yapılan havale.
HAVALE-İ MÜBHEME Huk: Havale konusunun, ta´cil veya te´cili beyan olunmadan yapılan havale.
HAVALE-İ MÜECCELE Huk: Havale edilen şeyin vadesi geldiğinde ödenmesi şeklinde yapılan havale.
HAVALENAME f. Posta gibi vasıtalarla para göndermek üzere yazılan havale mektubu.
HAVALETEN Havale suretiyle, havale olarak.
HAVALİ Çevre, civar, etraf, yöre.
HAVAMİS-İ SÜLEYMANİYE Tar: Süleymaniye Medresesini teşkil eden medreselerden beşinin müderrisine verilen ünvan. İlk zamanlarda havamis namı altında beş medrese ve beş aded de müderris bulunurken daha sonraları müderrislerin sayıları arttırılmış ve bundan dolayı "havamis" kelimesi de "hamise"ye kalbolunmuştur. Havamis medreseleri sonraları "Hâmise-i Süleymaniye" ismini almıştır.
HAVAN İçinde çeşitli şeylerin dövülüp ufalandığı ağaç, mâden veya taştan yapılmış çukurca kap. * Tütün kesmekte kullanılan makine. * Başkalarına destek olacak gücü bulunmadığı halde, yardakçılık eden kimse. * Elektrikî bir boşalmanın ısı değerini gösteren âlet. * İçine çukur delikler oyulmuş büyük ağaç kütüğü. (XlX. yy.dan önce bu deliklerin içinde, kara barutun bileşimine giren maddeler tokmak vasıtasıyla dövülerek ufalanırdı.) * Ask: Namlusu çapına oranla kısa olan ve aşırma atış yapmak için kullanılan top cinsinden bir ateşli silâh.
HAVAN Arslan, esed.
HAVANIK (Hânkah. C.) Tekkeler.
HAVANİT (Hânut. C.) Dükkânlar. * Meyhaneler, işrethâneler.
HAVARE f. Yiyecek, azık.
HAVARIK (Hârika. C.) Acib ve garip olan hâdise. İnsanda hayret ve hayranlık uyandıran şeyler. * Okun nişanı delerek öbür tarafından çıkıp gitmesi.
HAVARIK-I ÂDE Fevkalâde olaylar, hârika hâdiseler.
HAVARİ Yardımcı. * Hz. İsa´nın (A.S.) yardımcı ve sahabeleri olan 12 zâttan her biri.
HAVARİC (Hâric ve Hârice. C.) Asiler, zorbalar, isyankârlar. * Hâricîler. Hâriçte kalanlar. (Bak: Hâricî)
HAVARİYYUN Hz. İsa´nın (A.S.) yardımcı ve sahabeleri olan 12 kişinin hepsine birden verilen isim. Bunlar: İsa´nın (A.S.) Petrus adını verdiği Yunus´un oğlu Simun, kardeşi Andreas, Yakub, Zebedi´nin oğlu Yuhanna, Filipus ve Bartholomaeus, Matta ve Tomas, Alte´nin oğlu Küçük Yakub, Gayur Simdeu, Yakub´un oğlu Yahuda, hain Yahuda İskariyot´tur.
HAVAS (C.: Ahvâs) Çukur ve kısık gözlü olmak.
HAVASIB (Hâsıb. C.) Şiddetli rüzgârlar, fırtınalar.
HAVASIN (Hâsına. C.) Namuslu kadınlar.
HAVÂSS (Hâss - Hâssa. C.) Hâslar. Hâssalar. Keyfiyetler. Hususlar. * Dindarlık ve doğruluğu ile, ilmiyle âmil olup mâneviyat mertebelerinde yükselmekle makbul ve muteber olan zatlar. * Zenginler sınıfı. * Kur´anî ve manevî sırlara ve hususlara vâkıf bulunan, ilim, ibadet, tâat ve takva yolunda yükselerek mümtaz olan Evliyâullah. Herkesin hürmet ettiği büyük zevât. * Manevî te´sir için okunan duâlar.
HAVÂSS-I HÜMAYUN Tar: Osmanlı İmparatorluğunun fütuhat devirlerinde (yükselme devri) fethedilen araziden devlet hazinesine ayrılan kısım. Her yer zaptedildikçe, arazi: timar, zeamet ve has namıyla üç sınıfa ayrılırdı. Meselâ 250 köyden müteşekkil bir sancağın 100-150 köyü ikişer üçer köy olarak 40-50 tımara ayrılır, harpte başarı gösteren askerlere dağıtılırdı. Kalanı zeamet ve has itibar edilerek bundan vezirlere, sancak beylerine, beylerbeyilere ve sâir devlet büyüklerine hisse ifraz edildikten sonra geri kalan kısım, "Hass-ı Hümâyun" namıyle devlete bırakılırdı. (O.T.D.S.)
HAVÂSS-I REFİA Tar: Eyüp Kadılığı eskiden Çatalca´ya kadar uzanır ve Çatalca´da kadının bir vekili bulunurdu. İkinci meşrutiyete kadar bütün mahkeme işleri, kadının tayin ettiği bir naib tarafından idare edilirdi. Meşrutiyet devrinde diğer kadılara yapıldığı gibi, Eyüp Kadılığına da maaş bağlandı. Şer´î ve nizamî mahkemeler birleştirilince havâss-ı refia ortadan kaldırıldı.
HAVÂSS U AVÂM İleri gelen kimseler ve halk.
HAVASS (Hasse. C.) Hasseler. Duygular.
HAVASS-I (HAMSE-İ) BÂTINA Kalbe bağlı beş duyğu: Hiss-i müşterek (hayâl kuvveti), müdrike (akıl), vehim (vâhime), hâfıza, mutasarrıfa (meydana getirici hayal kuvveti).
HAVASS-I (HAMSE-İ) ZÂHİRE Zâhirî beş duygu: Tatmak, görmek, işitmek, koklamak, dokunup duymak.
HAVAŞİ (Hâşiye. C.) Bir yazının kenarına eklenen not veya açıklamalar. Hâşiyeler, derkenarlar. * Maiyet adamları.
HAVAT Tavşancıl kanadının fısıltısı. * Ses, sadâ.
HAVATIF Göz kamaştırıcı şeyler. (Bak: Hâtıf)
HAVATIR Hâtıralar. Fikirler. Düşünceler.
HAVATIR-I RABBANİYE Rabbanî telkinler. İlâhî ilhamlar.
HAVATIR-I ŞEYTANİYE Şeytanî vesvese ve düşünceler.
HAVATÎM (Hatime. C.) Sonlar, nihayetler.
HAVATİM (Hâtem. C.) Mühürler, hâtemler.
HAVÂTİM-İ RESMİYYE Resmî mühürler.
HAVATİN (Hâtun. C.) Şerefli kadınlar, hâtunlar.
HAVAYİC (Bak: Havâic)
HAVAZ Kalbde olan gam ve tasa.
HAVAZE (C.: Havâzât) Ziyafet.
HAVB (Hub - Havbet) Günah, ma´siyet. * Fakirlik. * Meşakkat. * Maraz, ağrı, dert. * Ana, baba.
HAVB Fakir ve muhtaç olmak.
HAVBA´ Zât, nefs.
HAVBAVAT Nefsler. Zâtlar.
HAVBET (Havb) Açlık, hâcet, meskenet. * Çayırı, otlağı olmayan kır yer.
HAVC (Havcâ´) Hâcet, ihtiyaç.
HAVCEB (C.: Havâcib) Kırmızı gül.
HAVCELE Ağzı büyük, kendisi küçük şişe.
HAVCEME (C.: Havâcim) Kırmızı gül.
HAVD Güzel ahlâk. * Güzel ve yumuşak vücutlu câriye.
HAV´EB Basra yakınında bir mevkinin adı. * Çeşme. * Geniş dere. * Pek büyük kova.
HAVEBE Zayıf adam.
HAVEL Eğrilik. * Şaşılık. Bir şeyin yerinden ayrılması.
HAVEL Mülk. * Haşmet.
HAVELÂN Dönme, dolaşma. * Değişme.
HAVELAN-ÜL HAVL Senenin geçmesi. Senenin değişmesi.
HAVEME Büyük, ulu, yüce.
HAVENE (Hâin. C.) Hâinler, hıyânet edenler.
HAVER f. Doğu, şark.
HAVER Zayıf olmak. * Yumuşak, çukur yer. * Denize suyun akıp döküldüğü yer.
HAVER Gözün beyazının çok beyaz ve karasının da çok kara olması.
HAVERAN f. Doğu ile batı. Şark ile garp.
HAVERNAK Irak´ta bulunan Numân-ı Ekber denen biri tarafından binâ edilmiş olan bir köşk.
HAVERVER Şey mânasına gelir bir isim.
HAVF Korku, korkutmak.
HAVF-I ÂR Utanma korkusu.
HAVF-I BÂRİ Allah korkusu.
HAVF Kavim, kabile.
HAVFEN Çekinerek, korkarak, havf ederek, korku ile.
HAVFEZAN Tarhun otu.
HAVFNAK f. Korkulu, korkutan, korkunç.
HAVF VE RECA Korku ve ümid. (Hem yaşama ümidi, hem de ölüm korkusu. Yahut, affedilmesi ümidi veya cehenneme gitmek korkusu.) (Bak: Celâl)
HAVIT Deve semeri. Devenin hörgücüne takılan küçük semer.
HAVİ İçine alan, ihtiva eden, kaplayan. Câmi´. * Biriktirici. * Kuşatan.
HAVÎ Çekirge.
HAVİL (C.: Huvel) Hizmetkâr.
HAVİYE Şenliksiz olan yer. Harabe. Issız, boş yer. * Sâkıt. Göçük, çökük.
HAVİYE (Sukut mânasından) Cehennem´in 7. tabakası. En korkunç yer.
HAVİYYE Çocuk doğuran kadına loğusa yemeği yedirmek. * Namaz kılan kimsenin, secde halinde iken, karnını uyluğundan yukarı tutması.
HAVİYYE (C.: Havâyâ) Yağlı bağırsak. * Bağırsak. * Deve palanı.
HAVK "Halka" denilen yuvarlak.
HAVK Bâdruç otu. * Bez dokumak.
HAVK Ev süpürmek. * İhâta etmek, kaplamak.
HAVKALE (C.: Havâkıl) İhtiyar, zayıf, kuvvetsiz ve çelimsiz adam. * Hızlı yürüme.
HAVL Güç. Kuvvet. * Muhit, etraf. * Yıl, sene. * Tahavvül, inkılâb. * Geçmek. * Bir hâlden bir hâle dönmek. * Rücu etmek. * Sıçramak. * Hile.
HAVL-İ HAVELÂN Zekâtın lüzumu için; bir mal üzerinden, bir sene geçmiş olması.
HAVLA´ Gözü şaşı olan kadın. (Müz: Ahvel)
HAVLE (HAVÂL) Çok fazla döndürmek veya dönmek.
HAVLEKA "La havle velâ kuvvete illâ billah" demek.
HAVLÎ Bir yıllık.
HAVM Deve sürüsü. * Devretmek.
HAVMANE (C.: Havâmin) Çok sağlam yer.
HAVME Tasarruf dâiresi.
HAVN Hıyanet etmek, hâinlik yapmak.
HAVR Rücu etmek, dönmek. * Eksiltmek, noksan etmek.
HAVRA Yahudi mâbedi, sinagog. * Mc: Pek gürültülü yer.
HAVRA (Ahver´in müennesidir.) Çok beyaz veya çok beyaz gözlü. Ahu gözlü kadın.
HAVRAN Şam diyarından bir yerin adı. * Balıkesir´in bir ilçesi.
HAVREM Ayak ovup kir gidermekte kullanılan, kırmızı renkli delikli taş.
HAVREME Burun ucu.
HAVS Geceleyin istemek.
HAVS Ayrılmak. * "Haysü" mânâsına zarf-ı mekân için lügattır.
HAVSA Bağır. * Bağırın yanındakiler.
HAVSA´ Bir gözü beyaz, bir gözü siyah olan koyun.
HAVSA´ Karnı sarkık olan kadın. (Müz: Ahves)
HAVSAL Havuzun kenarında suyun durulduğu yer.
HAVSALA Zihnin bir şeyi kavrama derecesi. Anlayış. Akıl. * Tıb: Kuş kursağı. Karın boşluğu. Cevf. * Mide.
HAVSALA-SUZ f. Takati kaldıran, tahammülü mahveden.
HAVSERE Araptan bir kabile.
HAVŞEB Köstek yeri.
HAVTA´ Tavşan yavrusu. * Bir nevi sinek. * Delil.
HAVTEK(Î) (C.: Havâtik) Kısa boylu.
HAVTEL Büluğa eren oğlan. * Bağırtlak yavrusu.
HAVV (HUVV) Bal, asel.
HAVVA Hz. Adem´in (A.S.) muhterem zevcesi, eşi. * Rengi esmere mâil kadın. * Yalancı, kezzab.
HAVVAS Hurma yaprağı satan kişi. * Hurma yaprağından zenbil yapıp satan kişi.
HAVVAT Bahadır, çeri, kahraman, öncü.
HAVYA Madenlerle yapılan kaynak işlerinde, lehimin eritilmesinde kullanılan âlet. Lehimi eritebilmesi için sıcak olarak kullanılması gereken bu havyaların çoğu elektrikle ısıtılır.
HAVYAR Balık yumurtası. Mersin balığı yumurtasından yapılan siyah, mugaddi ve leziz bir madde.
HAVYE Tıb: Yaranın etrafındaki kabarık etler.
HAVZ Suya girme. * Sakınılacak işe girişmek. * Başlamak.
HAVZ Seri sevk, yeynilik, sür´atli oluş, hızlılık.
HAVZ Cem´ etmek. Bir şey ilâve etmek.
HAVZ (C.: Hıyâz) Hususi suretle yapılan su havuzu.
HAVZ-I HAYAL Hayal havuzu.
HAVZ-I KEBİR Fık: Büyüklüğü 45 - 50 metre kare genişliğinde olan akmayan, durgun su bulunan havuzdur. Genişliği bu ölçüden küçük olursa ona havz-ı sagir denilir.
HAVZ-I KEVSER Kevser havuzu. (Bak: Kevser)
HAVZA Coğ: Açık ve düz deniz kıyısı. Kenar. * Memleket. * Taraf. * Sınır için: Bir şeyin çevresi içinde olan.
HAVZA Bir hükümetin idaresi altında bulunan bütün ülkeler.
HAVZAA Kumluktan alınmış bir miktar kum.
HAVZAN Sarı çiçekli, güzel kokulu bir çiçek. Nilüfer çiçeği. * Tarhun otu.
HAVZE Nâhiye. * Cemaat, topluluk.
HAVZERÎ Birbirinden ayrılmayı istemek.

Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi
 

H Harfi

HAY f. Eyvah! Vay!
HAYA Hicab, utanma, edeb, ar, namus. Allah korkusu ile günahtan kaçınmak.
HAYA Yağmur. * Ucuzluk.
HAYADAR f. Utangaç, çekingen, mahcub.
HAYADİD (Haydud. C.) Haydutlar, eşkiyalar.
HAYA-HUY f. Çığlık, vâveyla. * Çalıp eğlenmeden çıkan gürültü, ses.
HAYAL (C.: Hayâlât) Zihnen tasarlanan şey. Hakikatı bilinmeyip akılla tasarlanan veya gölgeli görünen şey. * Asıl olmayan ve akıldan geçen fikir.
HAYAL-İ BEŞER İnsan hayali.
HAYAL-İ FENER Sihirbaz feneri denilen ve resimli camları olan ve bu resimleri duvara aksettiren fenere benzer bir âlet. * Mc: Son derece vücutça zayıf olan kimseler için kullanılır.
HAYAL-İ HÂİL Korku ve dehşet veren hayal.
HAYAL-İ SEFİD f. Beyaz hayal.
HAY´AL Yakasız gömlek.
HAYALÂT (Hayal. C.) Hayaller, hülyalar.
HAYALÂT-I ÂLİYYE Yüksek ve âli hayaller.
HAYALEN Hayal olarak. Zihinde tasarlayıp canlandırarak.
HAYALET Göze görünen hayal, karaltı.
HAYALÎ Hayale âit. Hayale mensub ve müteallik. * Hayal, yahut halk dili ile "Karagöz" oynatanlar.
HAYALİYYUN (Hayalî. C.) Romantik şâirler, hayalî yazarlar.
HAYALİYYUN MEZHEBİ Aslı olmayan ve hayalde tasavvur edilen şeyleri, gerçek olduğunu vehm edenlerin mesleği.
HAYAL-PEREST f. Hayalî şeylerle çok uğraşan. Çok hayal kuran. Dalgın. Olmayacak şeylerle avunan.
HAYAL-PERESTLİK Kelâmda hakikatı rencide edecek şekilde lüzumsuz hayallere yer vermek.
HAYAL-PERVER f. Hayale düşkün.
HAY´AME Yaramaz huylu, kötü mizaçlı.
HAYAT Dirilik. Canlılık. Yaşama. Sağlık. * Fık: Allah (C.C.) kendi Zât-ı Ehadiyyetine mahsus bir hayat sıfatı ile muttasıftır. Bu, Hak Teâlâ´nın ilmi ile, irade ve kudret ile ittisafına hâs bir sıfattır. (Bak: Meratib-i hayat) (Hayat, şu kâinatın en ehemmiyetli gayesi.. hem en büyük neticesi.. hem en parlak nuru.. hem en lâtif mâyesi.. hem gayet süzülmüş bir hülâsası.. hem en mükemmel meyvesi.. hem en güzel zineti.. hem sırr-ı vahdeti.. hem rabıta-i ittihadı.. hem en yüksek kemali.. hem en güzel cemali.. hem kemalatın menşei.. hem san´at ve mahiyetçe en hârika bir ziruhu, hem en küçük bir mahluku bir kâinat hükmüne getiren mu´cizekâr bir hakikatı, hem güya kâinatın küçük bir zihayatta yerleşmesine vesile oluyor gibi; koca kâinatın bir nevi fihristesini o zihayatta göstermekle beraber, o zihayatı ekser mevcudatla münâsebettar ve küçük bir kâinat hükmüne getiren en harika bir mu´cize-i kudrettir.Hem hayatın hakikatı altı erkân-ı imaniyeye bakıp, mânen ve remzen isbat eder. Yâni, hem Vâcib-ül Vücud´un vücub-u vücudunu ve hayat-ı sermediyesini.. hem dar-ı âhireti.. hem hayat-ı bâkiyesini.. hem vücud-u melâike.. hem sâir erkân-ı imaniyyeye pek kuvvetli bakıp iktiza eden bir hakikat-ı nuraniyyedir. Hem hayat, bütün kâinattan süzülmüş en sâfi bir hülâsası olduğu gibi, kâinattaki en mühim bir maksad-ı İlahî ve hilkat-ı âlemin en mühim neticesi olan şükür ve ibadet ve hamd ve muhabbeti netice veren bir sırr-ı azamdır...Evet bu hayatın gayesi ve neticesi hayat-ı ebediyye olduğu gibi, bir meyvesi de hayatı veren Zât-ı Hayy ve Muhyi´ye karşı şükür ve ibadet ve hamd ve muhabbettir ki; bu şükür ve muhabbet ve ibadet ve hamd ise hayatın meyvesi olduğu gibi kâinatın gayesidir. Ve bundan anla ki; bu hayatın gayesini "rahatça yaşamak ve gafletli lezzetlenmek ve heveskârâne nimetlenmektir" diyenler, gayet çirkin bir cehaletle, münkirâne, belki de kâfirâne, bu pek çok kıymettar olan hayat nimetini ve şuur hediyesi ve akıl ihsanını istihfaf ve tahkir edip, dehşetli bir küfran-ı nimet ederler. L.)(Ziya ile mevcudat görünür, hayat ile mevcudatın varlığı bilinir. Her birisi birer keşşaftır. M.)(Ey nefis! Eğer şu dünya hayatına müştaksan, mevtten kaçarsan; kat´iyyen bil ki: Hayat zannettiğin hâlât, yalnız bulunduğun dakikadır. O dakikadan evvel, bütün zamanın ve o zaman içindeki eşya-yı dünyeviye, o dakikada meyyittir, ölmüştür. O dakikadan sonra, bütün zamanın ve onun mazrufu o dakikada ademdir, hiçtir. Demek güvendiğin hayat-ı maddiye, yalnız bir dakikadır. Hattâ bir kısım ehl-i tedkik "Bir âşiredir, belki ân-ı seyyaledir" demişler. İşte şu sırdandır ki; bazı ehl-i velâyet, dünyanın dünya cihetiyle ademine hükmetmişler. Madem böyledir; hayat-ı maddiye-i nefsiyeyi bırak. Kalb ve ruh ve sırrın derece-i hayatlarına çık, bak; ne kadar geniş bir daire-i hayatları var. Senin için meyyit olan mâzi, müstakbel, onlar için hayydır, hayatdar ve mevcuttur. S.)(Vücudun kemali hayat iledir. Belki vücudun hakiki vücudu hayat iledir. Hayat vücudun nurudur. S.)(Hayatı veren O´dur. Ve hayatı rızık ile idame eden de odur. M.)
HAYAT-I ALİL Hasta ömür, hastalıklı hayat.
HAYAT-I ASKERİYYE Askerlik hayatı.
HAYAT-I HUSUSİYYE Hususi hayat, özel hayat. Şahsa ait hayat.
HAYAT-I İNSANÎ İnsana ait hayat.
HAYAT-I TAKDİRİYYE Huk: Ana rahminde bulunan çocuğun hayatı.
HAYAT Kasaba ve köy evlerinde üstü kapalı, bir, iki veya üç tarafı açık sofa. * Avlu.
HAYAT-BAHŞ f. Hayat bağışlayan, hayat veren, zindelik veren.
HAYAT-ENGİZ f. Yaşamaya zorlayan, yaşatan.
HAYAT-FEZA (EFZA) f. Hayat artırıcı, hayat bahşedici. (Bak: Fezâ)
HAYATÎ Hayata ve yaşamağa ait. Hayatla alâkalı. Hayat için mecburi olan. * Mc: Çok önemli bir şeyin bağlı bulunduğu başka bir şey. Temel.
HAYATİYET Canlılık. Hayat işaretinin, alâmetinin görünür olması.
HAYATİYYUN Biyoloji âlimleri.
HAYAVİYE Hayatla alâkalı âza. (Hayeviye diye de okunur)
HAYBER Arap Yarımadasında Hicaz bölgesinin doğu sınırında ve Medine-i Münevvere´nin 170 km. kuzeyinde bir kasabadır. Evleri, yüksek bir kayanın üzerinde kurulmuş olan bir kalenin etrafında bulunur. Hicretin yedinci senesinde vuku bulan Hayber Gazası ile meşhur olmuştur. Aynı sene içinde Hz. Resulullah Efendimiz, Hudeybiyeden döndükten sonra binikiyüz piyâde ve ikiyüz süvari ile Hayberin fethine gitmiştir.Hayberin eski ahalisi yahudi olup, fetihten sonra haraca bağlanarak vatanlarında bırakılmışlar ise de, Hz. Ömer (R.A.) Peygamberimizin son hastalıklarında "Arap Yarımadasında iki din birleşemez." dediğini işittiğinden, daha sonra halifeliği zamanında bu hadise istinaden bütün yahudileri çıkarıp Şam´a naklettirmiştir.
HAYBET Mahrumiyyet. İsteğine erememek. Me´yus ve mahrum olmak.
HAYBET-ZEDE f. Sıkıntıya uğrayan, kedere düşen, kederli olan.
HAYD (C.: Hayud-Ahyâd) Uzanmış büyük dağ burnu.
HAYDA´ Sıcak günlerde uzaktan görenin su sandığı serap.
HAYDAR Yiğit, cesur, kahraman. * Hz. Ali´nin (R.A.) bir nâmı, * Arslan, gazanfer.
HAYDAR-I KERRÂR Hz. Ali. * Kahramanca döne döne düşmana saldıran.
HAYDARANE f. Hz. Ali gibi. Kahramanca, yiğitçe, cesurca.
HAYDARÎ Kahramanlık, cesurluk, yiğitlik. Arslanlık. * Eskiden bazı esnaf ve köylülerin giydikleri kolsuz aba, hırka.
HAYDARİYYE Hırkanın altına giyilen kısa ve kolsuz elbise.
HAYDE Meyletmek, yönelmek, eğilmek. * Hakdan ve doğru yoldan ayrılmak.
HAYDEB Ulu ve yüce yol.
HAYDO (Kürdçede ism-i tasgirdir) Haydar demektir. (Ali´ye Alo denmesi gibi)
HAYDUD (Haydut) Yol kesici. Dağ hırsızı. Eşkiya.
HAYE f. Yumurta. * Haya, husye.
HAYED Gölgesinden ürken eşek.
HAYENDE f. Ağızda çiğneyen.
HAYESAN Doğru yoldan dönmek, udul etmek. * Nefret etmek.
HAYEVAN (Bak: Hayvan)
HAYEVÎ Canlı. (Bak: Hayaviye)
HAYF (Hayfâ) Emansızlık. Haksızlık. Zulüm. Cevr. (Vah vah, yazık, eyvah, yazıklar olsun meâlinde söylenir.)
HAYF Gözün birisi birine muhalif olmak.
HAYFANE (C: Hayfân) Alacalı çekirge. * Ayakları uzun olan at.
HAYFES Kısa adam.
HAYHAY t. Baş üstüne, seve seve yaparım, öyle ya!, şüphesiz, elbette (gibi mânâlara gelir.)
HAYIFLANMAK Acınmak, üzülmek. Esef etmek.
HAYIR Hayrette kalan, mütehayyir. Şaşıran. * Birikmiş su.
HAYIRSEVER İyilik ve yardım etmesini seven.
HAYİA Şiddetli ses.
HAYİC Âşık, hayran. * Mest olmuş deve.
HAYİDE f. Çiğnenmiş. * Ağızdan ağıza dolaşmış, bayat söz.
HAYİDE-GÛ f. Değersiz sözler söyleyen kimse. * Değersiz şiirler yazan kimse.
HAYİH Lâzım olduğu halde mevcud olmayan nesne.
HAYİL Kısır olan hayvan. * Engel, mâni. * Hicâb.
HAYİM Suyu, tahmin ettiği yerlerde arayıp bulamamak. * Susuz, atşân.
HAYİR Mütehayyir kimse. * Toplanmış su.
HAYİŞ Sık bitmiş olan hurma ağaçları.
HAYİZE Aybaşısı olan kadın. (Bak: Hayz)
HAYK Kaplamak.
HAYK Sallanmak. * Dokumak. * Tesir etmek, etkilemek.
HAYKAN Büyük ve kalın olan. * Kısa boylu bir kimsenin yürümesi. * Omuzunu oynatmak.
HAYKATAN Türraç kuşunun erkeği.
HAYL At. At sürüsü. * Atlı sürüsü. * Zümre, güruh. * Düşünmek, hıfzetmek.
HAYL-İ ADÜV Düşman sürüsü, düşman güruhu.
HAYL Kuvvet. Havl.
HAYLA´ Cin taifesinden bir nesne. * Sırtlan. * Korku.
HAYLE Keçi sürüsü.
HAYLE Zannetmek, sanmak.
HAYLİ f. Oldukça. Epeyce. Çok. Bir takım. Kesir. Bol.
HAYLULET Kibir. * Taazzum. Gurur. * Su-i zan. * Korkmak. Tevehhüm etmek.
HAYLULET Yolu kapamak. * Araya girme. İki şey arasına girip hicab olmak.
HAYLULET-İ ARZ Ay tutulması. Dünyanın güneşle ay arasına girerek güneş ışığına perde olması.
HAYM Yaramazlık yapmak.
HAYMANA Başıboş hayvanları haylayıp salıverdikleri çayırlık yer. * Ankara´nın bir kazası.
HAYME Çadır.
HAYME-İ KEBUD Mavi çadır. * Mc: Sema, gök.
HAYME-GÂH (Haymegeh) f. Çadır kurulan yer.
HAYME-NİŞİN Çadırda oturan. Göçebe.
HAYMÎ Çadır biçiminde olan.
HAYMUME Korkaklık, cübün.
HAYN Helâk olmak.
HAYNUNET Yakın olmak, yaklaşmak.
HAYR Meşru iş. Faydalı, nurlu ve sevablı amel. Halkın rağbet ettiği akıl, ilim. İbadet, adalet, ihsan, mal gibi nimet. (Bak: Hayrat)
HAYR-UL BERİYYE Halkın hayırlısı. Hz. Muhammed (A.S.M.)
HAYR-UL BEŞER İnsanların en hayırlısı olan Hz. Muhammed (A.S.M.)
HAYR-UL ENAM (Bak: Hayr-ül Vera)
HAYR-UL FÂSİLÎN Âdil olanların, hâkimlerin en hayırlısı.
HAYR-UL HALEF Hayırlı evlâd. Babasını hayırla andıracak evlâd.
HAYR-İ MUKAYYED Bir kimseye hayırlı olduğu halde, diğer bir kimseye göre zararlı ve şer olan şey.
HAYR-UL UMUR İşlerin en hayırlısı.
HAYR-UL VERA (Hayr-ül Enam) Halkın hayırlısı. Mahlukatın en hayırlısı olan Hz. Muhammed (A.S.M.)
HAYR Sakınmak. * Büyük avlu.
HAYRAN Takdirkârlığından dolayı şaşa kalmış. Çok takdir etmiş. Çok beğenmiş.
HAYRAT (Hayr. C.) Sevap için Allah rızâsı yolunda yapılan iyilikler. Haseneler.Hayır iki çeşittir. Birincisi: Mutlak hayırdır; her halde, herkes için rağbet edilir ve sevilir, herkes için iyidir. İkincisi: Mukayyed olan hayırdır; birisinin yanında hayır olan, başkası için şer olabilir. İsraf ve sefâhette kullanılan çok mal gibi.İlmî, imanî, dinî, manevî ve maddî çok hayır ve menfaat verenlere de ehl-i hayır denir.
HAYRE (C.: Hayrât) İyilik, kerem. * Her nesnenin iyisi.
HAYR-ENDİŞ f. İyilik düşünen, hayırlı iş düşünen.
HAYRET Hiçbir cihete teveccüh edemeyip kalmak. Şaşkınlık. Ne yapacağını bilememek.
HAYRET-İ SIRFE Tam bir şaşkınlık.
HAYRET-BAHŞ f. Hayret veren, şaşırtan.
HAYRET-BAHŞÂ f. Hayret veren, şaşkınlık veren, hayrete düşüren.
HAYRET-ENGİZ f. Hayret veren. Hayret içinde bırakan.
HAYRET-FEZÂ f. Hayret veren, hayreti artıran.
HAYRET-NÜMÂ f. Hayret gösteren, hayret veren.
HAYRET-ZEDE f. Hayrete düşmüş ve şaşırmış olan.
HAYR-HAH f. Hayır sâhibi. Herkesin manevî ve maddî iyiliğini isteyen. Allah rızası için ilm-i Kur´an ve imanla, manen ve maddeten hayırlı hizmetler etmeyi ve hayırlı işler işlemeyi seven.
HAYR-HAHÎ f. İyilikseverlik, hayırhahlık.
HAYRİ (Hayriye) Hayra âit. Hayırla alâkadar.
HAYRİYET Hayırlılık. Hayırlı olmak.
HAYS Saygı, hürmet, itibar. * Alâka, ilgi. Cihet, itibar.
HAYS Darlık. * Udûl etmek, doğru yoldan çıkmak.
HAYS Hayvan leşinin kokması. * Bir kimseyi aldatmak. * Sözde durmamak, ahid bozmak. * Fâsid olmak.
HAYS Az, kalil.
HAYS Karıştırmak, halt.
HAYSAL Patlıcan.
HAYSE Hurmayı yağla ve keşle karıştırmak.
HAYSE-BEYSE İleri gidip geri gelmek, bir halde durmak. * Karışıklık. * Şiddet ve darlık.
HAYSEFUCE Gemi dümeni.
HAYSİYET İtibar. Şeref. Değer. Kıymet. Derece. Câh. Mesned. Mertebe.
HAYSİYET-ŞİKEN f. Haysiyet kıran.
HAYSÜ İtibariyle, bakımından. * Hangi yerde Hangi
HAYSÜ LÂYEŞ´UR Hissedilmeksizin. Bilinmedik, duyulmadık cihetten.
HAYŞ Nefret etmek.
HAYŞE (C.: Huyuş) Yaramaz keten ipliğinden dokunmuş bez.
HAYŞUM Geniz (burun) kovuğu. Nunlu sesler, gunne buradan çıkar. (Tecvidde bahsedilmiştir.)
HAYŞUMÎ Genizden gelen.
HAYT İp. Kalın ip. * İplik. Bağ. * İki şeyi birbirine bağlayan. * Dikiş dikmek. * Tanyeri ağarması.
HAYT-UL EBYAZ Fecir zuhurunda ufukta ip şeklinde görülen beyazlık.
HAYT-UL ESVED Güneş battıktan sonra ufakta görülen siyahlık.
HAYT-I NURANÎ Nurlu bağlantı. Nurâni râbıta.
HAYTA Serseri, serkeş kimse. * Ask: Osmanlılarda görevli bir sınıf askere verilen ad. Hayta birlikleri, üstün savaş kabiliyeti olan askerlerden kurulur, lüzumunda düşman topraklarına akın yapmak için de kullanılırdı. Sonraları düzenleri bozulduğunda eşkiyalığa başladılar; bundan dolayı "hayta" kelimesi haydut ve haylaz anlamında kullanıldı.
HAYTA şefkat.
HAYTA´ Deve kuşlarının uzun boyunlu olanı.
HAYTA Kazık.
HAYTEL Kedi.
HAYTEUR Bir vaziyette durmayan. * Arslan. * Kurt. * Belâ. * Cin tâifesinden bir nesne. * Bir su böceği.
HAYTÎ Tel şeklinde olan.
HAYU f. Salya, tükrük.
HAYUNET Vakit yaklaşma.
HAYVAN Canlı şey, insanla beraber her canlı. * İnsan olmayan idraksiz canlı yaratık. * Yük kaldıran, araba çeken ve binilen hayvan, beygir, katır v.s. * Mc: Akılsız ve idraksız insan, ahmak. (Aslı "Hayevan"dır)
HAYVAN-I BERRÎ Karada yaşayan hayvan.
HAYVAN-I NÂTIK Konuşan hayvan. (İnsan)
HAYVANAT (Hayvan. C.) Hayvanlar.
HAYVANAT-I BAHRİYYE Deniz hayvanları, denizde yaşayan hayvanlar.
HAYVANAT-I BERRİYYE Kara hayvanları, karada yaşıyan hayvanlar.
HAYVANAT-I EHLİYYE İnsanlara alışık olan hayvanlar, evcil hayvanlar.
HAYVANAT-I VAHŞİYYE Vahşi hayvanlar, yabani hayvanlar.
HAYVANÎ Hayvana, diriye âit ve ona müteallik.
HAYVANİYYET Hayvanlık, canlılık, zihayat olmak. Akıl ve idrakten mahrumiyet.
HAYY Diri, canlı, sağ. * Bir şeyi cem´ ve ihraz eylemek.
HAYY-ÜL KAYYUM Varlığı, diriliği her an için olup, gökleri, yerleri her an için tutan, daimî her şeye her hususta iktidarı yeten Allah (C.C.) (Bak: İsm-i A´zam)
HAYY-I MEYYİT Ölü halinde canlı. * Mc: Hiçbir işe yaramayan, hakiki vazifelerini yapmayan insan.
HAYYÂKALLAH Allah seni yaşatsın. Allah ömrünü uzun etsin, meâlinde ve dua makamında söylenen bir tâbirdir.
HAYYAL (Hayl. den) At terbiyecisi, at yetiştiren.
HAYYAL Dalavereci, hileci, hilekâr.
HAYYALE Fikir sahipleri.
HAYYAM Çadırcı.
HAYYAT Terzi. Dikiş diken sanatkâr.
HAYYAT-I MÂHİR Usta terzi. Terzi ustası.
HAYYAT (Hayye. C.) Yılanlar.
HAYYATÎN (Hayyat. C.) Terziler, dikiciler.
HAYYE Gel... Haydi...
HAYYE (C.: Hayyât) Yılan.
HAYYE-ALEL-FELAH Felaha gelin. Toplanın hayır ve ni´metlere, ebedi selâmete... Allah huzuruna gel. Refah ve itmi´nana mucib olacak namaza yetiş. (Bak: Felah)
HAYYEHELE Acele et (mânasınadır).
HAYYEN Diri olarak. Diri, canlı olarak canlı olduğu halde.
HAYYEN MEYYİTEN Ölü ve diri olarak.
HAYYİR (C.: Ahyâr) Çok hayırlı. * Her zaman iyilik yapan kimse. Hayırsever, iyiliksever.
HAYYİZ Yer. * Cihet, yön. * Mekân. Vüs´at. (Cismin kapladığı hacim)
HAYYUT Erkek yılan.
HAYZ (C.: Hiyaz) Kadınlara mahsus aybaşı. Kadının âdet hâli. Böyle bir kadına hayize denir. (Kadını döl yatağı denen rahminden, bir hastalık veya çocuk doğurma sebebi olmaksızın, muayyen müddetlerde kan gelmesine o kadının "aybaşısı" denir. Buna ve kan geldiği müddete de hayız müddeti denir. İslâmiyetçe, bu halde bulunan bir kadın, namaz kılamaz, oruç tutamaz ve cinsî münasebette bulunamaz, haramdır.)
HAYZA Tıb: Kolera denilen hastalık.
HAYZERAN Halk dilinde hezâren denilen bir cins sıcak iklim kamışı ki, sandalye vs. yapımında kullanılır.
HAYZERANE Gemi durak yeri, iskele, liman.
HAYZERÎ (HAYZELÎ) Dura dura yürümek.
HAYZEYUN Yaşlı, acûz, ihtiyar.
HAYZUM (C.: Hayazim) Göğüs tahtası.
HAZ´ Muhalefet etmek. * Taksim etmek, bölmek, paylaştırmak.
HAZA Bu. Şu. O. * Gr: İşaret zamiri.
HAZA´ Asmacık denilen otun tohumu. (Sara hastalarına iyi gelir.)
HAZA´ Kesme, yarma, ameliyat.
HAZAB Odun. * Yakacak nesne.
HAZABÎ (Hizbâ. C.) Arızalı topraklar, engebeli yerler.
HAZAD Yaş ağaçtan kesilmiş budak ve diken.
HAZAFİR (Hizfâr - Hazfur. C.) Cânibler. * Bir kavmin meşhurları, ileri gelenleri, şereflileri. * Hepsi. Tümü. Mecmu´u.
HAZAİN (Hazine. C.) Hazineler.
HAZAİN-İ MEDFUNE Gömülü hazineler.
HAZAİR (Hazire. C.) Duvar veya çitle çevrilmiş ağıl. * Etrafı duvarla çevrili olan mezarlıklar.
HAZAKAT İhtisas. Meharet peyda etmek. Üstad olmak. Bir san´atta, hususan tıbda gereği gibi öğrenip mâhir ve mütehassısı olmak.
HAZAL Selem ağacının kökünden çıkan bir nesne ki, suda ıslatıp yerler.
HAZALAN (Bak: Hizlân)
HAZAM Sür´atle yürümek, hızla yürümek.
HAZAMA´ Kulağı enine yarılmış keçi.
HAZAMİ Güzel kokulu bir ot.
HAZAN Güz. Sonbahar. * Solgun.
HAZANDİDE f. Güz mevsimini görmüş, yaprakları sararmış solmuş.
HAZANE Mc: Gönül, kalb, yürek.
HAZANGÂH f. Hazan yeri. * Dünya. Göçecek âlem.
HAZANÎ f. Sonbahar ile alâkalı, güz mevsimine ait.
HAZANİSTAN f. Sonbahar görmüş, sararıp solmuş yer.
HAZANLİKA f. Soluk yüzlü, sararmış, solmuş. Hazân yüzlü.
HAZANNÜMA f. Sonbahar görünüşlü. * Mc: Hüzün ve keder verici.
HAZANRESİDE f. Sonbahara erişmiş, solup sararmış.
HAZAR Bir şeyi bir kimseye vermeyip men ve hacr etmek.
HAZAR Tahta ve kereste kesmeğe mahsus su ile işler büyük bıçkı.
HAZAR Sulh zamanı. Barış zamanı. * Bir kimsenin huzuru, yakını. * Mukim olmak. Yolcu olmamak.
HAZAR VE SEFER Barış ve muharebe zamanı. * Evde mukim olma ve yolculuk.
HAZARET (Bak: Hadâret)
HAZARÎ Köyde ve kasabalarda yaşayanların yaşayış şekli ve tarzlarına ait. Şehirli. * Sulh ve asâyiş, sükun ve istirahat zamanlarına mensub ve müteallik. Barış ve güvenle alâkalı.
HAZAZ Yosun.
HAZAZE Tıb: Bulaşıcı, müzmin bir cilt hastalığı olup sonradan bağırsaklara geçerse öldürücü olur.
HAZB Hayvanın memesi şişip emziğinin deliklerinin dar olması. * Ucuz olmak.
HAZB Boyamak.
HAZB Yetişmek.
HAZBAZ Sinek. * Bir ot adı.
HAZD Ağaçtan diken koparmak. * Ağacın kabuğunu soymak. * Çok hızlı ve şiddetle yemek yemek.
HAZEF Çamurdan yapılmış olup ateşte pişirilen şeyler. Çanak, çömlek.
HAZEF Eski yazıda hepsi noktasız harflerden müteşekkil olarak yazılan şiirler ve nesirler. Hüner göstermek için bu şekilde yüz beyitlik kasideler yazan şairler vardı.
HAZEFE (C.: Huzef) Hicaz vilayetinde olan siyah renkli bir cins küçük koyun.
HAZEFÎ Çanak çömlek ile alâkalı.
HAZEFİYYE Çanak çömlek gibi topraktan yapılan şeyler ve bunları yapma san´atı.
HAZEF-PARE f. Çanak çömlek parçası, kırığı.
HAZEF-RÎZE f. Çanak çömlek parçası.
HAZEL Gayret. * Men etmek, engel olmak.
HAZEL Göz kapaklarında olan kabarcıklar.
HAZELAN Kızgın kimsenin yürümesi.
HAZELAT (Hazele. C.) Alçaklar, âdiler, kalleşler.
HAZELE (Hâzil. C.) Alçaklar, kalleşler, yüzsüzler.
HAZEM Göğüs kemiği. * Davarın karnının ve böğrünün dolu olması.
HAZEM Dizme, sıralama. * Edb: İlk beytin ortasına birden dörde kadar harf ilâve etme.
HAZEME Kısa boylu kadın.
HAZEME (C.: Huzem) Kabuğundan ip ve urgan yapılan bir ağaç cinsi.
HAZEN (Hüzn) Keder. Tasa. Gam.
HAZEN f. Baldız.
HAZEN (C: Hızân) Etin kokması. * Toplamak, cem´edip yığmak. * Gizlemek, saklamak.
HAZER Çekinme. Zarar verebilecek şeyden kaçınma. Korunma.
HAZER Vahşi hayvanların yediği et.
HAZER Gözün dar ve küçük olması. * Kabile. * Cemaat.
HAZERAT (Hazret. C.) (Bak: Hazret)
HAZEVAN Eti birbiri üstüne yığılıp cem´olmuş olan etli nesne.
HAZEVVER Kısa boylu kimse.
HAZF Aradan çıkarma, çıkarılma. Yok etme, silme, ortadan kaldırma, giderme, düşürme. * Selâm ve tahiyyatı uzatmayıp kısa kesmek. * Mahvetmek. * Vurmak. * Atmak.
HAZF Parmağıyla taş atma.
HAZHAZ Seri, sür´atli, hızlı.
HAZHAZ Kavi, sağlam.
HAZHAZ Sütü çoğaltır nesne. * Bir nevi katran.
HAZHAZA Sallama, el ile harekete getirme.
HÂZI´ (Huzu. dan) Alçak gönüllü, mütevâzi olan.
HÂZIÂNE Mütevâzi olarak, alçak gönüllülükle.
HÂZIK Mehâretli, işinin ehli, mütehassıs. (Bak: Hazâkat)
HÂZIK-I MÜTEDEYYİN Dindar ve iyi mütehassıs. (Dindar ve iyi mütehassıs doktor için söylenir).
HAZIK Süngü demiri.
HAZIK (C: Havâzik) Mesti dar olan. * Cânip, taraf.
HAZIKANE Mâhirâne, mâhir ve usta olan bir kimseye yakışacak şekil ve surette.
HAZIKIYYET Mâhirlik, ehillik, ustalık, hâzıklık.
HAZIM Hazmettirici, sindirici.
HAZIM Kesici, kesen.
HÂZIM İhtiyatlı, akıllı, işinde gözü açık olan.
HÂZIMÂNE İhtiyatlı davranan adama yakışır şekilde.
HAZIMLI Mc: Tahammüllü, müsamahalı, tolerans sahibi.
HAZINA Emzirici, emziren. Dadı.
HAZIR Huzurda olan, göz önünde olan. Amade ve müheyya olan. Gaib olmayan. * Müstaid olan.
HAZIR Hazer eden. Korkup çekinen.
HAZIRA şehirli, medeni. * Bir yerde mukim olmuş, bir yere yerleşmiş.
HAZIRBAHŞ f. Hazırlanmış, hazır olmuş. * Hazır ol! emri.
HAZIR Bİ-L-MECLİS Mecliste hazır olan adam.
HAZIRCEVAP Her söze derhal ve düşünmeden münasib cevap veren kimse.
HAZİRÎN (Hâzır. C.) Meydanda, gözönünde olanlar, huzurda bulunanlar.
HAZIRLÖP Kabuğu içinde suda pişip katılaşmış yumurta. * Mc: Emek sarfetmeden elde edilen kazanç.
HAZIRÛN Meydanda olanlar, gözönünde olanlar. Mevcut ve hazır olanlar.
HAZIR U NAZIR Her yerde hazır olup, bilen ve gören, yardım eden veya herkese lâyık cezasını veren Allah (C.C.)
HAZÎ Kâhin, keşiş, papaz.
HAZÎ Sarkıklık.
HAZÎ Ateş yakmak.
HAZÎK Kesilmiş olan.
HAZİL Yüzsüz, alçak, âdi, dönek, kalleş.
HAZİLE Kenarlarında kirpik bulunmayan kırmızımsı gözkapağı.
HAZİM Basiretli, tedbirli.* Göğüs. Göğüs ortası.
HAZÎM Sarhoş. İçki içip akli müvazenesini kaybetmiş olan.
HAZİM Sür´atle kesen. * Çok çabuk yeyip bitiren. * Düşmanı hezimete uğratan.
HAZÎM Keskin kılıç.
HAZİMANE f. Tedbirli ve basiretli hareket eden.
HAZÎN Hüzünlü. Keder meydana getiren. Acı uyandıran.
HAZİN (Hızane. den) Hazine nâzırı. Bekçi.
HAZİNE Define. * Kıymetli şeyleri saklayacak sağlam yer.
HAZİNE-İ ÂMİRE Tar: Para işlerini yönetmek üzere kurulmuş olan müesseselerden birinin adı. Osmanlı Devleti´nin kuruluş devrelerinde para işleri "Beytülmal" denilen ve "Defterdar" adı verilen bir memurun idaresinde iken, sonraları teşkil olunan yeni idarelere göre çeşitli adlar verilmiştir. Hazine-i âmire, devlet kasası yerinde de kullanılırdı.
HAZİNE-İ DEVLET Devlet hazinesi. Maliye idaresi.
HAZİNE-İ EMİRİYE Maliye dairesi.
HAZİNE-İ EVRAK Evrak hazinesi. Arşiv.
HAZİNE-İ HÂSSA Osmanlı İmparatorluğu zamanında devlet bütçesinden padişaha maaş sağlayan ve saraya ait gelirlerin toplandığı malî bir müessese.
HAZİNE-İ HÜMAYUN Hazine-i Hümayun´da bulunan savaş eşyasından bir kısmının manevî değeri büyüktü. Diğer kısmının ise maddî değeri fazla idi. (Savaşlarda ele geçirilen kıymetli ganimet, padişahlardan kalmış olan değerli eşyalar gibi.) (O.T.D.S.)
HAZİNE-İ MİLLET Millet hazinesi. * Maliye idaresi.
HAZİNE-İ TECEDDÜD Yenilik hazinesi. Çok yeniliklere sebeb olan.
HAZİNEDAR f. Malı muhafazaya me´mur olan.
HAZİNEDARÎ f. Hazinedarlık.
HAZİNE KETHUDASI Tar: Yavuz Sultan Selim Han zamanında kurulan hazine kethudâlığı, saraya girip çıkan demirbaş eşyanın korunup saklanmasıyla mes´ul idi. Bu müessesenin başında bulunan memura da hazine kethudâsı denilirdi.
HAZİNE-MÂNDE f. Şahıs üzerinden kaydı silinerek devlet hazinesine kalan mal veya para.
HAZÎR Su sesi, su şırıltısı.
HAZİR Korkan, korkak,
HAZİR Takdir eden. * Ekşimiş süt.
HAZÎRE Etrafında duvar veya çit bulunan ağıl, bahçe. * Mezarlık.
HAZÎRET-ÜL KUDS Cennet bahçesi. Peygamber ve evliyanın ruhlarının toplandığı yer.
HAZÎRE Az cemaat. * Asker bölüğü. * Yara içinde toplanan kan ve irin.
HAZÎRE Eti ufak ufak doğrayıp, çok su ile çömlek içinde pişirip erimeye yakın olduğu anda üzerine un koyup karıştırarak yapılan yemek. (İçinde et olmayınca "aside" derler.)
HAZİYY Mertebeli, değerli kişi. * Yarış atlarının sekizincisi.
HAZÎZ Bahtiyar. Mes´ud. Saâdetli. Nasibi olan.
HAZİZ (Bak: Hadıyd)
HAZK Hapsetme. * Darlık. * Men´etme.
HAZK Nişan vurmak. * Kuşun terslemesi.
HAZK Bağlamak.
HAZKA Mahâret, ustalık, mâhirlik.
HAZL Badruç adı verilen ot.
HAZL Kat´etmek, kesmek.
HAZL Terk etmek. * Rezil, rüsvay etmek.
HAZM Midedeki yenen şeyleri eritmek, sindirmek. Vücuda yarayacak hale getirmek. * Birisine ansızın hücum etmek. * Ansızın bir şey üzerine inmek. * Birisinin hakkını, malını gasb ile alıp zulmeylemek. * Münasebetsiz bir hale, güce gidecek bir vaziyete düşenin kendi nefsini zaptedip tahammül etmesi ve sabreylemesi.* Taze olmak. * Kırmak.(İslâm hükemasının Eflâtun´u ve hekimlerin şeyhi ve feylesofların üstadı, dâhi-i meşhur Ebu Ali İbn-i Sina, yalnız Tıp noktasında, $ âyetini şöyle tefsir etmiş. Demiş: $Yâni "İlm-i Tıbbı iki satırla topluyorum. Sözün güzelliği kısalığındadır. Yediğin vakit az ye. Yedikten sonra dört beş saat kadar daha yeme. Şifa, hazımdadır. Yâni, kolayca hazmedeceğin miktarı ye. Nefse ve mideye en ağır ve yorucu hal, taam taam üstüne yemektir." L.)
HAZM-I NEFS f. Tahammül etmek. Nefsini kırmak. Meydana gelen kendi ile alâkalı gördüğü bir kusuru kendi üzerine almak. Sabreylemek. Sindirmek.
HAZM Cem´etmek, toplamak. * Zaptetmek. * Kast etmek. * Bağlamak. * Yumuşak yüksek yer. * Sağlam re´y. Doğru ve kat´i karar. * Basiretle hareket etmek.
HAZM Kat etmek, kesmek. * Yab yab yürümek. * Hızlandırmak.
HAZN Sağlam yer. * Kabile ismi. * Arap beldeleri.
HAZNE Hazine. * Depo.
HAZR Bir şeyi takdir ve tahmin etmek, nazar ile tahmin etmek. * Çehresini ekşitip çirkin olmak.
HAZRA´ Küçük ve dar gözlü kadın. (Müz: Ahzer)
HAZREC Sert rüzgâr. * Güney rüzgârı.
HAZREKA Darlık.
HAZRET (Huzur. dan) Ön. Kurb. Pişgâh. * Hürmet maksadı ile büyüklere verilen ünvan; "Hazret-i Kur´an, Hazret-i Peygamber, Hazret-i Üstad, Paşa Hazretleri" gibi.
HAZRET-İ RİSALET Peygamberimiz Hz. Muhammed´in (A.S.M.) bir ismi.
HAZREVAT (Hadravat, Hadrâ) Yeşillik. * Gökyüzü, felek. Asuman.
HAZUF Sür´atle yürüdüğünden ayağı altından taşlar atılan eşek.
HAZUL Kimsesiz. Yardımsız olarak her şeyden mahrum sürünmek.
HAZUME Sığır, bakar.
HAZUN Yaramaz huylu kimse.
HAZUR (Hazer. den) Çok dikkatli, çok çekingen.
HAZV Sarkık olmak.
HAZV Kat´etmek, kesmek. * Takdir etmek.
HAZVA´ Sarkık kulaklı eşek.
HAZVE (C: Hazavât-Hızâ) Küçük ok.
HAZY Kat´etmek, kesmek.
HAZY Birbiri üzerine yığılıp toplanmak.
HAZZ Sevinç duyma. Hoşlanma. Zevklenme. Saadet. Tali´. Nasib. Nimet ve süruru mucib şey.
HAZZ Kesme. Kısaltma. * Kazmak. * Yırtmak. * Silmek.
HAZZ Hafif gövdeli. * Bir cins ot.
HAZZ (C.: Huzuz) Deniz koyunu. (denizde olur) * "Vurmak" mânâsına masdar. * Duvar üstüne direk koymak.
HAZZ Kandırmak.
HAZZ Yün.
HAZZA´ Nâlin yapıcı, nalcı.
HAZZAF Çanak çömlek yapan veya satan.
HAZZAL Ehline ve ailesine sarfedecek birşey bulamayan fakir.
HAZZETMEK Hoşlanmak, zevk ve lezzet almak.

Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi
 

H Harfi

HEB (Vehb. den) Bağışla, lutfet (mânasına emir, duâ)
HEBA İnce toz. * Boş. Beyhude. Nâfile. Faydasız. İsraf. Ziyan. * Aklı az olan.
HEBAEN MENSURA Boşuna olarak. Faydasız yere dağılmış.
HEBAL Avcı, sayyad.
HEBB Uykudan uyanmak. * Gâib olmak.
HEBBAR Çok fazla kılı olan sırtlan veya maymun.
HEBBE Vak´a. * Zamandan bir asır.
HEBBİHÎ Sallana sallana yürüyen kişi.
HEBBUR Ufak inci.
HEBC Vurmak. * Ağırlık.
HEBEC Devenin memesinde olan verem.
HEBENKA Ayak parmaklarını dikip ökçesi üzerine oturmak.
HEBENNEKA Ahmaklığı darb-ı mesel olmuş bir kimsedir. * Mc: Zeki ve becerikli olmadığı halde kendini öyle sanan.
HEBETA Çukur yer.
HEBH Sallanmak.
HEBHAB Serap.
HEBHEBE Dâvet.
HEBHEBÎ Çoban. * Hizmete koşan yiğit.
HEBÎB Rüzgâr, yel.
HEBİD Hanzal otu tohumu.
HEBİHA Yürürken sallanan kadın.
HEBİR Çukur yer.
HEBİT Zayıf, ince deve.
HEBİT Korkak kimse.
HEBL Ölüm, mevt. * Taaccüb makamında kullanılır.
HEB-LENÂ Bize lutfet. Bize ihsan et, bağışla.
HEBR (C.: Hübur) Çukur yer. * Kesmek. * İki dağ arasında olan düz yer. * Etli, semiz olmak.
HEBRA Şişman kadın.
HEBRAKÎ Demirci. * Yabani öküz.
HEBRE (C.: Heberât) Et parçası.
HEBREME Obur. Yemeğe düşkün. * Geveze.
HEBS Şâdlık, sürür, neşe, neşat. * Döşemek.
HEBS Hareket.
HEBŞ Cem´etmek, toplamak. * Kazanmak, kesbetmek.
HEBT (Hübut) İniş. Aşağı inme. * Aşağı indirme. Bir yere inip konmak. * Nüzul, illet, maraz. * Zayıflama. * Bir memlekete birisini dâhil ettirmek. * Eksiltmek. * Kötü bir hale uğratmak.
HEBT Birbiri ardınca vurmak.
HEBUL Yavrusu kalmayan deve.
HEBUT İniş yer.
HEBV Ateşin sönmesi.
HEBVE Toz. * Tozlu yol.
HEBY (HEBYE) Küçük câriye.
HEBZ Sür´at yapmak, hız yapmak.
HECA (Hece) Dilin ve ağzın bir hareketi ile çıkan bir veya birkaç harf. Harflerin sesi. Harflerin seslendirilmesi. * Elif-bâ sırasına göre dizili harfler. Bir sözü harfleri ile söylemek. * Şekil. Kıyâfet. * Yemek. * Sükut etmek, susmak.
HECACE (C.: Hecâcât) Kurbağa.
HECAGÛ f. Nazım veya nesir yoluyla birinin aleyhinde bulunan. Birini zemmeden, bir kimseyi hicveden.
HECCAV Çok hicveden. Hiciv söyleyen. (Bak: Hicv)
HECE (Hecâ) Bir defada söylenebilen, bir veya birkaç harfden meydana gelen sözcük. * Harfleri birer birer söyleyerek okuma.
HECEF Yaşlı devekuşu. * Ağır ve boş kimse.
HECEMAT Hamleler, taarruzlar, hücumlar.
HECENNA´ Uzun ve şişman gövdeli kimse. * Başı dazlak, yaşlı kimse. * Başı dazlak olan devekuşu.
HECES Gönüle düşen hatıralar.
HECE VEZNİ Türklerin eskiden kullandıkları nazım âhengi ölçüsüdür ki, buna "parmak hesabı" da denir. Parmak hesabı, Türk edebiyatının başlangıcından XI. yy. a, yani Türklerin aruz veznini öğrenmelerine kadar Türk nazmının yegâne âhengi idi. Aruz vezni kabul edilmekle beraber, hece vezni terkedilmeyerek yine halk edebiyatında kullanılagelmiştir. Hece vezninin 3 den 16 ya kadar muhtelif heceli ölçüleri vardır. En çok kullanılanları 7, 8, 11 ve 14 lü hecelerdir.
HECHECE Çağırmak.
HECİ´ Yer yarığı. * Derin dere.
HECİL İki dağ arasındaki çukurca kısım. Vâdi.
HECİME Tulukta biriktirilip ekşitildikten sonra içilen ve köremez denilen süt. * Yoğurt.
HECİN Pek hızlı yürüyen bir cins deve. * Arap atı ile diğer cins attan doğmuş melez at.
HECİR Yaz mevsiminde öğle vaktindeki sıcaklık. * Otun kuruması. * Büyük havuz.
HECL İki dağ arasındaki çukur ve düz yer. * Atmak.
HECM Hamle etmek. Saldırmak. * Büyük kadeh.
HECME şiddet, sertlik.
HECMET-ÜŞ-ŞİTÂ Kışın şiddeti. Soğuğun sertliği.
HECMEC Koç.
HECR Ayrılık, firak. * Tıb: Sayıklamak. Hezeyan. (Bak: Hicr) * Çok sıcak günlerde öğle vakti.
HECR-İ CEMİL Kalben ve fikren onlardan uzak durup fiillerinde onlara uymamakla beraber, kötülüklerine karşılık vermeğe kalkışmayıp müsamaha, idare ve güzel ahlâk ile hüsn-i muhalefet etmek. (E.T.)
HECS Gönüle düşen hâtıralar.
HECV (Hicv) Medh ü senânın zıddı. Kötüleme. Birisi hakkında kötülemek için söylenen söz veya manzume. (Bak: Heccâv)
HEDA Sakin olmak.
HEDAD Yemen´de bir kabile.
HEDAHÎD (Hüdhüd. C.) Hüdhüdler, çavuş kuşları, ibibikler.
HEDAYA (Hediye. C.) Hediyeler. Lütuf ve ihsanlar. Bağışlar.
HEDB Meyve toplamak. * Davar sağmak.
HEDBE Ufak tesbih böceği.
HEDCAN Yavaş yürüyüş.
HEDD Binayı gürültüyle yıkıp göçürmek. Çok ihtiyarlayıp düşkün hâle gelmek. * Zayıf ve korkak.
HEDDAM Çok keskin kılıç.
HEDDE Duvarın yıkılmasından çıkan gürültü.
HEDEB Ensiz, uzun ve ince yaprak. * Servi yaprağı.
HEDEF Nişan noktası. * Emel. Varılmak istenen gaye. * Yüksek, bülend. * İri vücudlu adam. * Bir işe yaramayan, tembel ve uykucu olan. (L.R.)
HEDEF-İ ÂMÂL Gaye-i hayâl. Ulaşmak istenilen hedef.
HEDEL Devenin dudağının sarkık olması. * Bir şeyi aşağı indirmek.
HEDEM Binadan yıkılan taş ve kerpiç.
HEDER Boşa gitme. Yok yere faydasız giden. * Ölüme giden.
HEDHED Suâl etmek, sormak. * Ötmek. * Çocuk sallamak.
HEDHEDE Bağırma, ötme. * Devenin bağırması, kuşun ötmesi.
HEDÎ (C.: Hevâdî) Mürşid. * Boyun.
HEDÎL Erkek güvercin. Güvercin sesi.
HEDÎR Güvercin kuşlarının ötmesi. * Aygırın kişnemesi.
HEDİYE Parasız verilen, bağışlanan şey. Armağan.
HEDİYE-İ DENDÂN Diş kirası.
HEDİYETEN Armağan olarak, hediye olarak.
HEDİYY (Hediye. C.) Atiyyeler, hediyeler.
HEDK Kırmak.
HEDLAK Dudakları sarkık olan.
HEDM Yıkmak, harab etmek. Parçalamak, mahvetmek. * Birisine vurup belini kırmak. (Râgibâ, düşmanın aldanma tevazularına.Seyl, divârın ayağın öperek hedmeyler.)(Râgıp Paşa)
HEDM (HİDM) (C.: Ehdâm) Eski elbiseler.
HEDMELE (C.: Hedmelât) Ağacı çok olan kumlu yer.
HEDN Vakar, ciddiyet.
HEDNE Sükun, sessizlik, durgunluk.
HEDR Galeyan etmek. * Ot büyümek. * Güvercin ötmek.
HEDS Sürmek. * Reddetmek. * Haykırıp bağırmak.
HEDUC Eserken gümleyen rüzgâr.
HEDY Cenab-ı Hakk´ın rızası için veya ihramda iken yapılması yasak olan herhangi bir fiili işlemekten dolayı kusurunu affettirmek ricasiyle, keffaret olarak Harem-i Şerif´e götürülen veya kendisi veya parası gönderilen kurban.
HEFAF Hafif berrak nesne.
HEFAFE Parlamak.
HEFEVAT (Hefve. C) Yanlışlıklar, yanılmalar. * Ayak kayması. Sürçmeler, kaymalar.
HEFFAT Ahmak.
HEFHAF Yeynicek, hafif mizaçlı kimse.
HEFHEFE İnce belli olmak.
HEFÎF Sür´atli seyir.
HEFT Hafiflik sebebiyle uçup dağılmak. * Hafif mizaçlı olup, her dile geleni söylemek. * Vurmak.
HEFT f. Yedi sayısı.
HEFTÂD f. Yetmiş. 70
HEFT-AHTER f. Yedi gezegen. Yedi seyyâre.
HEFTAN Zırhın altına giyilen pamuklu elbise. * Üstten giyilen kürk biçiminde süslü elbise. Kaftan. (Eskiden ekseriyetle taltif için, büyük kimseler tarafından liyâkat sahiplerine giydirilir veya üstlerine atılırdı.)
HEFT-ASMAN Yedi kat gök.
HEFT-DANE Aşure adı verilen bir cins tatlıyı yapmakta kullanılan yedi çeşit tahıl.
HEFT-DERYA Yedi deniz. Pasifik okyanusu, Atlas okyanusu, Karadeniz, Akdeniz, Taberiye, Aral ve Hazer.
HEFTE Yedi günlük müddet olan hafta.
HEFT-ELVAN Yedi renk. * Türlü yemeği.
HEFT-ENDAM Vücudumuzda yedi organ.
HEFT-GÂNE f. Yedi türlü olan. Yedi tane.
HEFT-HUN f. Cehennemin yedi tabakası.
HEFT-KALEM Yedi çeşit yazı. Tâlik, sülüs, tevki, muhfak, reyhanî, rik´a ve nesih.
HEFT-KÂR f. Yedi türlü iplikle dokunmuş kumaş.
HEFT-MERD f. Yedi büyükler. (Kutub, gavs, ebdâl, ahyâr, evtâd, nücebâ, nukabâ)
HEFT-RENG f. Yedi renk.
HEFTÜM f. Yedinci.
HEFV Açlık.
HEFVAN Yanılma, yanlışlık. * Süratle gitme, hızla gitme. * Ayak kayıp sürçme.
HEFVE (C.: Hefevât) Sürçme, ayak kayması. * Mc: Hata, yanılma. Zelle.
HEGEMONYA yun. Kuvvetle ve kıymetli vasıflarla olan üstünlük. * Bir devletin başka bir devlet üzerindeki siyasi üstünlüğü ve baskısı.
HEHCA´ Kerim, cömert kimse.
HE´HE´ Deveyi yulafa çağırmak. * Gülegen adam.
HE´HEE Deveyi yulafına çağırıp hey hey demek.
HEJDEH f. Onsekiz sayısı.
HEK´A Menazil-i Kamer´den bir yıldız. * Atın göğsü üstündeki dâire.
HEKHEKA Az birşey verme. * şiddetli seyir.
HEKİM (Bak: Hakîm)
HEKİR Taaccüp eden, şaşıran.
HEKK şiddetli yağmur. * Kılıçla vurmak.
HEKM Halka şerle taarruz etmek.
HEKR Taaccüp etmek, şaşırmak.
HEKTAR Fr. Yüz ar değerinde ölçü birimi.
HEKTOMETRE Fr. Yüz metrelik uzunluk ölçü birimi.
HEKUR Uzun, tavil.
HEL Arapçada soru cümlesinin başına gelen bir harf olup; $ em bel kad edatları yerinde ve ceza mânasına emri ve bazan isbat, bazan da nehiy için kullanılır.
HEL´ (HİL´) Oğlak. (Müe: Hel´a)
HELA´ Korku. * Feryad. * Hırs.
HELAHİL (Hülhül. C.) Tesiri pek kuvvetli ve öldürücü zehir. Panzehiri olmayan ağu.
HELAHİL-RİZ f. Öldürücü zehir saçan.
HELAK Yıkılma, bitme, mahvolma. * Harislik ve pek düşkünlük. * Azab. Korku, havf. * Fakr.
HELAKET Yıkılma. mahvolma. Felâket.
HELAL Allah´ın müsaade ettiği şey. Haram olmayan. Dinî bakımdan kullanılmasında, yenilip içilmesinde, dinlenmesi veya bakılmasında yahut dokunulmasında nehiy olmayan. * İhramdan çıkan hacı.
HELALÎ Bürüncük ve pamuk karışımından yapılan bir cins yeli bez. * Yaldızlı bakırdan vaya tahtadan mahfazası olan eski sistem saat. * Helâl ile alâkalı olan.
HELALLI Zevce, karı, menkuha. Nikâhlı kadın.
HELAL-ZADE Helâl doğmuş, meşru ve nikâhlı ana-babadan dünyaya gelmiş çocuk. * İyi adam, fenalık yapmaktan çekinen. Sâlih, afif, nâmuskâr.
HELC İtimat etmeyecek söz söylemek.
HE´LE (HÂLE) (C.: Hâlât) Ay ağılı, dâire-i kamer.
HELECAN (Bak: Halecan)
HELEK İki dağın arası.
HELEKE Helâk. * Düşen.
HELEL Örümcek ağı. * Korku. * Yağmur evveli.
HELESAYA ÇIKMAK Eskiden ramazanlarda iftardan sonra para toplamak için çocuklar tarafından teşkil edilen çalgılı heyetlere katılanlar tarafından nakarat makamında söylenen bir tabirdir. Dilenciliğin kibarcalarından sayılır.
HELEZON Saat zenbereği gibi gittikçe daralan daire şekli. Sümüklü böcek kabuğu şeklinde olan.
HELEZONÎ Helezon şeklinde olan. Sümüklü böcek kabuğu şeklinde olan, gittikçe darlaşır daire biçiminde olan.
HELHEL Seyrek, ince, dakik şey. * Öldürücü zehir.
HELHELE Okuyucunun tesirli nağmeyi tekrar etmesi. * Unu seyrek elekten elemek. * Teenni ile encamını beklemek. * Bir şeye pek yaklaşıp çatmak.
HELÎCE Saçaklı seccade.
HELİKOPTER Fr. Pervanesi tepesinde bulunan ve olduğu yerde durabilen, dikine kalkış ve iniş yapabilen bir uçak.
HELÎLE Tıb: Tohumları tıbda müshil olarak kullanılan bir bitki.
HELÎME Buğday ve pirinç gibi bazı hububatın kaynamasıyla hâsıl olan koyu ve yapışkanlı su.
HELKAM Yaşlı kadın, acuze.
HELKES Alçak adam.
HELLAB (HELLÂBE) Yağmurlu soğuk rüzgâr.
HELLE (C.: Hilâl) Azıcık sesi yükseltmek.
HELLÜM Beri gel (mânasına gelir.)
HEL MİN MEZİD Daha yok mu Daha olmayacak mı mânâlarında kullanılır.
HELS Cemaat, topluluk.
HELS Çok hayır. * Gizlemek, saklamak.
HELSAS Cemaat, topluluk.
HELTAT Cemaat, topluluk.
HELTÎ Bir ot cinsi.
HELU´ Sabrı az, hırsı çok olan. Sabırsız olup her halini halka şikâyet eden insan.
HELUK Helâk olucu, helâk olan. * Fâcire kadın. Kötü hayata alışmış kadın.
HELÜMM "Tez getir" mânasına gelir.
HELÜMME CERRA (Helümme cerren) "Var kıyas eyle... Çek beri getir." gibi kinâye için söylenen bir tabirdir.
HELVA´ Hızlı yürüyüşlü davar.
HELVA-GER f. Helvacı.
HELVA-HANE f. İçinde helva pişirilen genişçe ve derinliği az tencere. * Tar: Saray için her türlü tatlı yiyeceklerin yapılmasına yarayan saray mutfağının bir bölümü.
HELVA SOHBETLERİ Eskiden kış mevsiminin başlıca eğlencelerinden biriydi. Bu eğlenceler, her sınıf halk arasında rağbetteydi. Devlet erkânı, vükelâ, zengin konak sahibleri ve orta halli halk kendi imkânları ölçüsünde helva sohbetleri düzenler, eş ve ahbabına ziyafetler verirdi. Vükelânın düzenlediği sohbetler tantanalı ve hayli masraflı olurdu. Bu sohbetlere zamanın şairleri, edebiyatçıları, nükte ve sohbetleriyle meşhur olmuş kişiler, sazende ve hanendeler davet edilirdi. Kışın en soğuk kırk günü olan erbain´i sağ ve sağlıklı olarak geçirenler kurbanlar keser ve helva sohbetleri bundan sonra düzenlenirdi. Sohbetin en renkli eğlencesi keten helvası yapımıydı. (O.T.D.S.)
HELVAYÎ Helva satan. Helvacı.
HELYOSTAT Yansıyan güneş ışınlarını, belli bir doğrultuya yöneltmeğe ve bu doğrultuda tutmaya yarayan bir ayna ile bir ayar sisteminden meydana gelen tertibat.
HELYOTERAPİ Fr. Güneşle tedavi.