Devletler Coğrafyası - Polonya

Devletler Coğrafyası - Polonya

DEVLETİN ADI: Polonya Halk Cumhuriyeti

BAŞŞEHRİ: Varşova (Warszawa)

YÜZÖLÇÜMÜ: 312677 km2

NÜFUSU: 38429000

RESMİ DİLİ: Polonya Dili (Lehçe)

DİNİ: Katolik

PARA BİRİMİ: Zloty (= 100 Groszy)

Kuzey Avrupa’da 49° -54° 50’ kuzey enlemleri ve 14° 08’ -24° 09’ doğu boylamları arasında yer alan ve Merkezi Doğu Avrupa’nın en geniş ve en kalabalık ülkesi olan bir cumhuriyet Doğusunda Rusya, güneyinde Çek Cumhuriyeti, Batısında Almanya ve kuzeyinde Baltık Denizi bulunur

Tarihi

Polonya Devleti, 10 yüzyılın ortalarında ortaya çıkmış ve 963 yılı ülke tarihinin başlangıcı olmuştur Polonya ve Vistula nehirleri arasında yaşamış olan Islav kabilelerinin kurmuş olduğu bir devlettir O zamanki bu Islavlara“yayla insanları” manasına gelen “Polane” deniyordu Zamanla bu isim Polonya haline dönüştü

Polonya 14 yüzyıldan 17 yüzyıla kadar geçen süre içinde Avrupa’da güçlü bir devlet halindeydi “Üç parçalanmadan” ilki 1772 tarihine kadar olan çeşitli hanedanlıklar idaresindeydi Bu tarihten itibaren Polonya’nın çöküş dönemi başladı 1772 tarihinde Prusya, Rusya ve Avusturya, ülke topraklarını aralarında paylaştılar Bunu 1793 ve 1795 paylaşmaları takip etti Polonya’nın elinde sadece doğu Prusya civarı kaldı Birinci Dünya Harbinden sonra uzun mücadele ve sıkıntılardan sonra 1918 yılında Versay Antlaşmasıyla bağımsızlığı sağlandı

1939 yılında aynı anda Hem NaziAlmanyasının ve hem de Rusya’nın işgaline uğradı Harp boyunca altı milyon Polonyalı öldürüldü Daha sonra Alman orduları müttefiklere teslim oldu İşgal sırasında kurulan sürgündeki Polonya hükümeti işbaşına geldi 1947 yılında yapılan seçimlerde komünistler hükümeti kurdular ve ülkeyi Rusya’nın peyki durumuna soktular İkinci Dünya Harbinin bu zor günlerinden sonra Polonya, Rusya’ya verilen 178842 km2lik bölgeye karşı 1945’te Alman topraklarından 102400 km2lik bir bölgeyi aldı Oder-Neisse hattının doğusunda kalan bu bölge Silezya, Pomerania, Batı Prusya ve Doğu Prusya’yı da içine almaktaydı

Polonya idaresine komünistlerin gelmesiyle, büyük mülkiyetler kaldırıldı, endüstriler millileştirildi, okullardaki eğitim sistemleri komünistleştirildi Üretim azaldı Bütün bunların neticesinde 1956 yılında Poznan’da isyan çıktı

1970 yılında yeni ağır vergiler ve aşırı fiyat yükselmeleri yeni isyanlara yolaçtı 1980 yılında olaylar daha şiddetlendi Lenin tersanelerinde gelişen “İşçi Grevleri” sonunda, işçinin yanında olduğunu söyleyen komünist idare “21 imtiyazı” vermek mecburiyetinde kaldı Gdansk adıyla bilinen bu grevler sonunda, bağımsız işçi sendikaları kurma hakkı elde edildi

Olayların gidişinden ürken Rusya’nın tehditleri ülkede sıkıyönetim ilanına sebep oldu İşçi ayaklanmalarını organize eden Dayanışma Sendikası liderleri tutuklandı 1982 yılında ABD baskısı neticesi sıkıyönetim kaldırıldı 1983 yılında yine Gdansk’ta Lenin Tersanelerinde hükümet aleyhtarı gösteriler yapıldı 1 Mayıs’ta Polonya İşçileri, İşçi hükümetinden haklarını talep etmek üzere “İşçi Bayramını” grevlerle kutladılar Askeri idare işçilere bazı haklar verdi 1985 seçimlerinden sonra başa geçen Jaruzelski, Batıyla ilişkilerini geliştirmeye çalıştı DayanışmaSendikasına karşı takip edilen sert politika 1986’da yumuşamaya başladı Artan ekonomik problemler 1988’de büyük bir grev dalgasına sebep oldu 1989 Haziranında yapılan seçimlerde, o tarihe kadar iktidarda olan Birleşik İşçi Partisi ağır hezimete uğradı Dayanışma Sendikasının teklifi üzerine Tadeusa Mazowiecki başkanlığında bir koalisyon hükümeti kuruldu 1990’daki devlet başkanlığı seçimlerini Lech Walesa kazandı

Fiziki Yapı

Polonya yaklaşık 312667 km2 lik yüzölçüme sahiptir Baltık kıyıları yaklaşık olarak 525 km uzunluğundadır

Polonya, bir ova görünümündedir Güney sınırlarını teşkil eden Karpat Dağları haricinde ülke toprakları deniz seviyesinden yaklaşık 300 m kadar yüksektedir Ülke esas olarak, güneyde Çek Cumhuriyeti sınırını teşkil eden dağlardan doğan ve Baltık Denizine dökülen Odra ve Vistula nehirlerinin vadilerini ihtiva etmektedir Güney sınırındaki dağlar iki ayrı sistem halindedir Güneybatıda Karkonsze Dağları ve güneyde Karpat Dağları yer alır Bunlar bir seri paralel dağ silsilelerinden meydana gelmiş olup, en yüksek noktası 2503 m yüksekliğindeki Rysy Tepesi olan Tatra Dağlarında birleşirler İki dağ sistemini, Polonya’nın güneye açılmasına izin veren Moravya Kapısı ayırır Moravya Kapısı, bugün için dahi önemli bir kara ve demiryolu çıkışı ve bir ticari ulaştırma kanalı olarak, tarihteki “geçiş yolu” rolünü muhafaza eden bir geçittir

Vistula veOder’den başka diğer iki önemli nehir Bug ve Neisse’dir Ülkede küçüklü büyüklü birçok göl vardır Özellikle kuzeydoğuda göllerin sayısı oldukça fazladır BunlardanSniardwy, Mamry ve Niegocin en büyükleridir

İklim

Polonya’da yaz ayları sıcak, kış ayları soğuk ve uzun sürer Yaz mevsimi için Haziran ayı sıcaklık ortalaması 18°C ila 20°C arasındayken, kış mevsimi için Ocak ortalaması ise -5°C ila -2°C arasındadır Kuzey ve doğuda kış ayları oldukça sert geçer Ülkenin çoğu bölgesinde yağan kar, uzun süre erimez ve öylece kalır Yaz aylarında, çok sık sağnak yağışlar olur Ova görünümündeki bölgeler, ortalama olarak 480 ila 650 mm arasında değişen bir yağış ortalamasına sahiptir Fakat daha yüksek bölgelerde, mesela Baltık kıyılarında bu rakam daha yüksektir Oldukça yüksek olan dağlık bölgelerde ise yıllık yağış miktarı 1020 mm’ye kadar ulaşır

Tabii Kaynakları

Polonya topraklarının beşte birinden fazlası ormanlık arazidir Geniş yapraklı ağaçlar çoğunluğu teşkil etmek üzere, kozalaklı ağaçlarla birlikte, kuzeydoğu bölgesi ormanlarla kaplıdır Ormanların karakteri oldukça yavaş değişmekte olup, bugün mevcut ağaçlar yumuşak tahtalıdır

Toprakların kalitesi farklı olup, çeşitli cinslerdedir Dağlık bölgelerde daha ziyade ince ve taşlı toprak bulunur Güney Polonya’daki lös tipi topraklarla, ülkenin ortasında geniş bir alanda mevcut, içinde organik maddeler olan kum ve kil karışımının meydana getirdiği topraklar en verimli olanlarıdır

Polonya ormanlarında ve milli parklarında çoğunlukla kırmızı geyik, ayı, kurt, kartal, dağ keçisi, siyah leylek ve dev geyik yetişir Ayrıca bazı bölgelerde sırtlan ve arslana da rastlanmaktadır

Polonya’nın yer altı kaynakları oldukça zengindir En önemli madeni kömürdür Orta Polonya’da linyit rezervleri mevcuttur Güney bölgelerde petrol ve tabii gaz yatakları vardır Yukarı Silesia’da çinko ve kurşun, Aşağı Silesia’da bakır çıkarılmaktadır Demir cevheri rezervleri az miktarda bulunur Mevcut kıymetli sülfür yatakları önemli bir gelir kaynağıdır Ayrıca bir miktar gümüş, kadmiyum ve tuz da çıkarılır

Nüfus ve Sosyal Hayat

Polonyalılar Islav ırkındandır Nüfusun en eski kaynağını 10 yüzyılda “Polane” adı verilen Islav kabileleri meydana getirir Yaklaşık olarak 37875000 nüfusa sahip bir ülkedir Nüfusun % 98’ini Polonyalılar meydana getirir Geri kalan küçük bir bölümünü ise Almanlar, Ukraynalılar ve Byelorussianalılar teşkil eder Polonyalıların % 65’e yakını genç olup, 15 ila 60 yaş grubu arasındadır Nüfus yoğunluğu 121 olup, yıllık nüfus artışı % 1’dir

Bugünkü Polonya lisanı, Islav kabilelerinden teşkil etmiş Polanelerin dilinden kaynaklanmaktadır Buna mukabil, Pomerania’nın doğusunda ve Polonya Karpatlarının bazı bölgelerinde diğer Islav kabilelerinin bir miktar farklı yönleri bulunan lehçeleri de konuşulmaktadır

Polonya halkının büyük bir bölümü katoliktir Hıristiyan aleminin bugünkü lideri olan Papa John Paul II, Polonyalıdır

Polonya’da eğitim ve öğretim imkanları oldukça geniştir Halkın okuma yazma oranı % 98’dir Önceleri katolik inancına göre hazırlanmış öğretim müfredatı, komünistlerin iş başına gelmesiyle daha kötü bir duruma sokulmuş, dersler tamamen dinden uzaklaştırılmış ve komünist ideolojisiyle öğrencilerin beyinleri zehirlenmeye çalışılmıştır Marxsist-Leninist felsefe içinde boğulmuş düşünce ve prensipler, her seviyede zorla öğretilmekteydi 1986’dan sonra bu zorlama yavaş yavaş kalkmıştır Mevcut üniversiteler içinde Krakow’da Jagerellonion Üniversitesi, Lublin Katolik Üniversitesi ve Varşova Üniversitesi en önemlileridir

Polonya’nın başşehri Varşova’dır Diğer önemli şehirleri ise; Kodz, Krakow ve Gdansk’tır

Siyasi Hayat

Polonya’da tek partili sisteme dayalı sosyalist rejim, 1988’de yerini çok partili sisteme bırakmıştır Günümüzde de yürürlükte olan 1952 Anayasasına göre yasama yetkisi seym denilen tek meclisli parlamentoya aittir Bu meclisin 460 üyesi beş yılda bir halk tarafından seçilir Meclisin üyeleri arasından seçilen 17 kişilik Devlet Konseyi yasama ve bazı yürütme yetkilerine sahiptir Asıl yürütme organı ise direkt meclise karşı sorumlu olan Bakanlar Konseyidir

Ekonomi

Polonya ekonomisi, İkinci Dünya Harbi ve çeşitli istilalar yüzünden büyük sarsıntılar atlatmıştır Daha sonra ABD ve diğer ülkelerden alınan yardımlarla biraz düzelmiştir

Komünistler ülkeyi ele geçirince ekonomide devletleştirme ve kollektifleştirme başladı Komünist ülkeler arasında kurulan “Karşılıklı Ekonomik Yardımlaşma Konseyi” (Comecon) ekonomik yönü ağırbasan bir askeri antlaşmadır Polonya bunun bir üyesi olarak, ticaretini bu ülkelerle yapardı Ülkede sosyalistler seçimleri kaybedince ve Sovyetler Birliği dağılınca başa geçen hükumet ekonomik problemleri halletmek için Batıya açılma politikasını uygulamaktadır

Polonya endüstrisi oldukça çeşitlidir; gemi yapımı, tekstil, kimya, orman ürünleri, metal sanayii, otomobil, uçak, makina, çimento, alüminyum ve petrol ürünleri başlıca endüstri dallarıdır Son zamanlarda kereste ve kağıt endüstrileri de gelişmeye başlamıştır

Madencilik ve maden sanayii oldukça gelişmiştir Bunların en önemlileri kömür, çinko, kurşun ve bakırdır Polonya, BatıAlmanya ve İngiltere’den sonra Avrupa’nın en büyük kömür üretici ülkesidir Ayrıca sülfür üreten ülkeler arasında önde gelmektedir Manganez, kalay, tuz, linyit, petrol, demir ve tabii gaz diğer önemli yeraltı kaynaklarıdır

Enerji bakımından oldukça gelişmiş bir ülkedir Sovyet yardımıyla kurulmuş hidroelektrik santralleri mevcuttur Kömüre dayalı demir ve çelik endüstrisi önemli bir gelir kaynağıdır Wroclaw, Poznan, Bydgoszcz, Yukarı Silesia en önemli mekanik ve elektrik mühendisliği endüstri merkezleridir Gdansk ve Scczedn’de ise tersaneler mevcuttur Son zamanlarda gıda, alüminyum endüstrisi Macaristan boksiti ve yerli gıda, alüminyum ve sun’i gübre endüstrileri gelişmiş durumdadır Alüminyum endüstrisi; Macaristan boksitine ve yerli kahverengi kömüre bağlıdır

Tarım ürünleri bakımından daha çok patates, şekerpancarı, tütün, keten, çavdar, arpa, buğday ve yulaf önde gelir Güneyde şekerpancarı ve mısır üretimi önemli bir gelir kaynağı durumundadır Hayvancılıkta ise daha çok sığır ve koyun yetiştirilir Ayrıca balıkçılık diğer önemli bir kaynaktır Çalışan nüfusun % 30’a yakın bir bölümü tarım ve hayvancılıkla uğraşır Polonya, para birimi olarak Zloty kullanır Bir zloty 100 groszy’dir Kişi başına düşen milli gelir 7200 doların üstündedir Polonya dış ticaretinin yaklaşık üçte ikisi eski Comecon üyesi komünist blok ülkeleriyle olmaktadır Bu ülkelerden en çok ticaret yapılanı Rusya’dır İthalatın % 35 ve ihracatın % 26’sı bu ülkeyledir Batılı ülkeler arasında en çok Almanya ile ticari münasebetleri mevcuttur Ayrıca İngiltere ve ABD, Polonya ile ticari antlaşmaları bulunan liberal ülkelerdir Özellikle son yıllarda buğday ve diğer tarım ürünlerinde ABD ile olan bağlılık artmıştır

Polonya’nın ithalat ürünleri; tekstil hammaddesi, demir cevheri, makina ve teçhizat, tahıl ürünleri ve petroldür Petrolün tamamı “Dostluk Boru Hattı” yoluyla Rusya’dan sağlanır

Kömür, kimyevi maddeler, tekstil ürünleri, balık, giyim kuşam malzemeleri, kereste, linyit, çimento, et ve metal ürünleri başlıca ihracat kaynaklarıdır

Ülkenin ulaştırma şebekesi özellikle İkinci Dünya Harbi esnasında işlemez hale getirilmiştir Bugün ise düzenli yollara sahiptir Demiryollarının toplam uzunluğu yaklaşık 25848 km’dir Bunun 3200 km’ye yakın bir bölümü elektriklidir Nehir ve kanallar ulaşıma müsaittir Odra Nehri üzerinde ticari ulaştırma yapılmaktadır Ülkenin ticaret yükünün ağırlığı demiryolları üzerinden olduğu için 363116 km’ye ulaşan karayolları nisbeten daha az gelişmiştir

Modern bir hava yolu sistemine sahiptir Ayrıca deniz ulaşımı da iyi durumdadır Başlıca limanları Gdansk, Gdynia ve Szczecin’dir