Diyarbakır Halk Oyunları 5

YÖREDE HALK OYUNLARI KOSTÜMLERİ

Diyarbakır yöresinde hakim olan sert karasal iklim ve yarı kurak yayla iklimi sebebiyle yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise çok soğuk geçer Birazda bu iklimin etkisiyle halk arasında birlik, beraberlik, dayanışma daha yoğundur Bu yoğunluk geleneklere daha sıkı sarılmayı, inançlarına daha fazla sahip çıkmayı beraberinde getirmiştir

Tüm bu geleneklere bağlılık giyim kuşamın muhafaza edilip günümüze kadar dimdik ayakta gelmesini kolaylaştırmıştır

Halk oyunları denilince en önemli unsurlardan biri de şüphesiz giyilen kıyafettir Yöresel özellikleri tamamıyla yansıtan öğedir kıyafet Diyarbakır yöresel özelliği sebebiyle giyimin yeri çok önceliklidir Cumhuriyet Dönemi’nde giyilen şehir kıyafetleri de yöre halkının giyimine her dönem ne denli özen gösterdiğinin belgesidir

Yörede giyilen kıyafeti etkileyen unsurlardan bazıları;

Yörede birçok kültürün beraber yaşaması ve kültür alışverişinde bulunulması, özündekini kaybetmeden giyilen kıyafetleri etkilemiş ve bu etkileşim yöre kıyafetlerine zenginlik katmıştır

Yörenin iklimi, coğrafyası ve içinde bulunduğu ekonomik şartlar kıyafetler üzerinde etkili olup günlük yaşamda daha güzel görünüp, insanlar üzerinde güçlü gözükmek ve özel günlerde kendini öne çıkarmak faktörleri kıyafetler üzerinde önemli rol oynamıştır Bölgede hâkimiyet kuran medeniyetlerin kıyafetlerle ilgili koyduğu yasaklar ve önerdiği kıyafetler hiç şüphesiz ciddi birer etken olup kutsal kitaplar ve dini yayan insanlar giyilenler hakkında kesin hükümler verdiğinden dinsel inançlar bireylerin giyimi üzerinde ciddi anlamda etkiler bırakmıştır

KADIN KOSTÜMÜ
BAŞA GİYİLENLER
KOFİ

Kenarları çuhaya benzer kumaşla çevrelenmiş, tepesi ise ipek veya benzeri

İpliklerle elde edilmiş bir başlıktır Parçaları ise ;

· Tar denilen tas biçimindeki tahta ya da tenekeden yapılmış malzeme

· Tarın üstüne geçirilen saçaklı ya da saçaksız fes

Kofiye takma saç eklenir ve yanlardan örgüler sarkıtılır Açık başa önce beyaz renkte tülbent sonra yörede şaar denilen sarık ve bununda üzerine genelde canlı renklerden seçilen puşular sarılır Kofinin üstüne sarılan şaar düğümüne göre takan kişinin hangi bölgeye ait olduğunu belirtir

FES

Keçeden yapılan, baştan bele kadar uzanan, iki türlüsü olan bir başlık çeşididir

· Fini Fes ; Saç bağı olmayan ve içinde kasnak bulunan, genelde yaşlıların tercih ettiği fes çeşididir

· Kofi Fes; Saç örükleri bulunan ve genelde çift ya da kırk örüklü çeşitleri olan fes çeşididir Genelde genç kızlar kullanır ve saç örgüleri ise mavi boncuk ya da saç bağları ile süslenmiştir

TÜLBENT

Başa boylu boyunca saçlar görülmeyecek şekilde örtünen, ince sık tülden yapılan, genelde beyaz renk ve kare şeklinde olan ince bir başörtüsüdür Yörede Çit adı da verilir Bu örtünün etrafı elde örülmüş oyalar ve pullarla çevrili olanları da mevcuttur Bunlara ise yörede yazma adı verilir

ŞAAR

Kare şeklinde, siyah zemin üzerine, değişik renklerden çizgiler bulunan bir baş

Örtüsüdür Önce üçgen daha sonra ince bir şekilde katlanıp kofinin etrafına sarılıp düğümlenir Yörede Çar ve Heftreng (7 renk) isimleri de verilir

PUŞU
Özel kumaştan dokunan, renk ve dokunuşlarına göre adlandırılan, hemen hemen her rengi bulunan bir baş bağıdır Başın gerisine alından geçirilip sarılmak suretiyle kofinin üzerine sarılıp düğümlenir Genelde canlı renklerden seçilir ve isteğe göre sayısı çoğaltılabilir

BEDENE GİYİLENLER

FİSTAN

Kolları ve boyu uzun, etek kısmı büzgülü, genelde kadifeden yapılmış bir üst giysidir Bu kıyafete bazı yerlerde fistan bazı yerlerde ise entari denilmektedir Ağırlıklı olarak çiçek desenli modeller seçilen bir giysidir

ÜÇETEK

Genelde kadife kumaşlardan yapılmış, önden ve yandan yırtmaçları bulunan, üzeri kendinden desenli bir üst giysidir Ağırlıklı olarak canlı renkler ve çiçek desenli modellerden seçilir Yörede mevsim ve iş şartlarına göre kullanılan bir giysidir

KOTİK

Kadife ya da benzeri kumaşlardan yapılan, üzeri değişik motiflerle süslenmiş, kolu dirseğe kadar ve önü açık bir üst giysisidir İsim olarak kotik adını alması yörede kısa olana kot adı verildiğindendir Düğmesi ya da ön tarafı birbirine bağlayacak bir ek parçası bulunmaz Üzerindeki işlemeler genelde sarı simlerden yapılır

ŞALVAR

Yörede Tuman denilen çiçekli ya da kendinden desenli kumaşlardan olan, ağı dar ve düz normal paçalı bir alt giysidir Beli ve ayak paçaları lastikli olup, belden tam ayak bileğine kadar uzanmaktadır Genelde göze hoş gelen desenli modellerden seçilir

KUŞAK

Birçok yerde Ağabani denilen genelde sarı ya da açık renklerden oluşan üzeri işlemeli bele sarılan bel sarığıdır Katlanarak ince bir sekile getirilip sıkıca bele sarılır

ÖNLÜK

Bele bağlanan ve fistanın kirlenmesini önleyen değişik kumaşlardan yapılmış önlüktür Genelde kiri saklasın diye koyu renklerden seçilir Yörede bir diğer adı “Peştamaldır”

AYAĞA GİYİLENLER
ÇORAP

Koyun yününden, diz altına kadar uzanan, elde işlenen ve değişik motiflerle süslenen bir ayak giysisidir Yörede bir diğer adı “Yün Çoraptır”

YEMENİ

Deriden yapılan, ağırlıklı olarak beyaz, krem veya siyah renklerden seçilen, önü kapalı, bağcıksız, arka tarafında tutup çekilsin diye kulakçığı bulunan bir ayak giyeceğidir Yörede “Poçikli Yemeni” adı verilmektedir

ERKEK KOSTÜMÜ
BAŞA GİYİLENLER
TİFTİK KÜLAH

Deve tüyünden yapılan, genelde koyu renklerden seçilen ve üzerine yöresel ipek puşular bağlanan bir başlıktır Kulakların ucunu içine alacak şekilde başa geçirilir ve üzerine puşu bağlanarak düğümlenir Düğüm ekip başında sağa diğer oyuncularda sola sarkıtılır Yörede koyun yününden yapılanı da mevcut olup, buna ise “Kum Külah” adı verilir

CEMADANİ

Yörede birçok değişik isim verilen, kare şeklinde, kenarları püsküllü ve ağırlık olarak siyah-beyaz ya da kırmızı-beyaz renkteki baş bağıdır Önce ikiye üçgen şekilde katlanır daha sonra alından itibaren tüm başı saracak şekilde başa sarılıp bağlanır

SEKİZKÖŞE ŞAPKA

Yörede birçok erkeğin tercih ettiği, değişik renk ve modelleri bulunan, bir başlık çeşididir

BEDENE GİYİLENLER

GÖMLEK
Düz ya da çizgili kumaşlardan yapılan, cepsiz, hakim yaka, önü ve kolları düğmelidir Yörede ağırlıklı olarak düz zemin üzerine çizgili veya kendinden çizgili olanları tercih edilir

YELEK
Gabardin kumaştan yapılan, önde cepleri olan, hâkim yaka, kolsuz bir üst giysidir Şalvarla aynı kumaşı içerir, arka kısmında ipleri mevcut olup bu ipler birbirlerine düğümlenir Yörede “Kırk Düğme” adı da verilmektedir
HAŞO

Kışın giyilen, pamuktan yapılmış ve dikişleri baklava dilimi olan bir ceket türüdür Yörede halen eski canlılığını koruyup giyilmektedir

KIRAS

Dizlerden üç, dört parmak kadar aşağıya doğru sarkan, Amerikan ya da Japon bezinden Yörede “Kadik” adı verilen beyaz renkli kumaştan yapılan erkek entarisidir Buna Yörede “Zubun” adı da verilir Kol uçlarında püskülleri (purçikleri) vardır Sıfır yaka olup göğüs kısmı açık olanda var kişinin zevkine göre tek düğmeli olan da mevcuttur

DERPİ

Erkeklerin alttan giydikleri bir giysi türüdür Amerikan ya da Japon bezinden Yörede “Kadik” adı verilen beyaz renkli kumaştan yapılır Kırsal kesimde daha çok kullanıldığı için ağ kısmı şalvara göre daha kısadır Bazı Derpiler uçkurlu olup, içinden Derpinin yapıldığı bezden bir ip şeklinde kumaş hazırlanır ve geçirilir Bazı Derpiler ise lastiklidir Paça kısımları ya düz olup geniştir ya da düğmeli olup dardır

ŞALVAR

Gabardin kumaştan yapılır yandan cepleri bulunan, ağı bol, paçaları dar, önden uçkuru bulunan bir alt giysidir Uçkur bağı yün iplerin değişik renklerde boyanıp dokunmasıyla yapılır Bu bağ şalvara takılır, önden düğümleri şalvarın içinde kalacak şekilde bağlanır Daha önceleri cep ve paça kısımlarına akrep, yılan motifleri işlenilmiştir, şimdileri ise motifli şalvarların sayısı yok denecek kadar azalmıştır

KUŞAK

Kare şeklinde, kenarları püsküllü, rengârenk olan ve bele dolanan bir bel sarığıdır Püskülleri içeri alınıp, ikiye üçgen şeklinden kıvrımlı bir biçimde inceltilerek bele sıkıca sarılır Eski zamanlarda “Acem Kuşağı” ve “İpek Kuşaklar” kullanılmıştır

AYAĞA GİYİLENLER

ÇORAP

Koyun yününden, diz altına kadar uzanan, elde işlenen ve değişik motiflerle süslenen bir ayak giysisidir Yörede bir diğer adı “Yün Çoraptır”

YEMENİ

Deriden yapılan, ağırlıklı olarak beyaz, krem veya siyah renklerden seçilen, önü kapalı, bağcıksız, arka tarafında tutup çekilsin diye kulakçığı bulunan bir ayak giyeceğidir Yörede “Poçikli Yemeni” adı verilmektedir