Atmosfer Nedir Faydalari Nelerdir?

Atmosfer veya Gazyuvarı, yerkürenin etrafını saran ve çoğunlukla gaz ve buharlardan oluşan bir örtüdür

Yerçekimi sayesinde tutulan atmosfer, büyük ölçüde gezegenin iç katmanlarından kaynaklanan gazların yanardağ etkinliği ile yüzeye çıkması sonucu oluşmakla birlikte, gezegenin tarihi boyunca dünya dışı kaynaklardan da beslenmiş ve etkilenmiştir

Basınç ve yoğunluk açısından diğer yer benzeri gezegenlerden Mars’a göre yaklaşık 100 kat büyük, Venüs’e göre ise yaklaşık 100 kat küçük bir gaz kütlesini ifade eder Ancak bileşim açısından bu iki gezegenin atmosferlerinden çok farklı olduğu gibi, Güneş Sistemi içinde de eşsizdir

Atmosferin Oluşumu

Atmosfer, dünyamızı çevreleyen, güneşten gelen enerjinin hızlı bir şekilde uzaya geri dönmesini önleyen ve canlılar için yaşamsal önem taşıyan gaz kütlesine denir Bilim adamları, dünyamızın yaklaşık 5 milyar yıl önce oluştuğuna inanmaktadırlar Dünyanın oluşumundan sonraki ilk 500 milyonlu yıllarda atmosferin su buharı ve gazlardan oluştuğu düşünülmektedir 35 milyar yıl öncesinde ise, atmosferin muhtemelen karbondioksit (CO2), karbonmonoksit (CO), su buharı (H2O), azot (N2) ve hidrojen (H2) gibi gazlardan oluştuğu varsayılmaktadır

Atmosferin Önemi

1 Güneşten gelen zararlı ışınları tutar
2 Yaşam için gerekli gazları bulundurur
3 Dünyanın aşırı ısınma ve soğumasını engeller
4 Güneş ışınlarının dağılmasını sağlayarak, gölgede kalan kısımların da aydınlanmasını sağlar
5 Meteorolojik olayların görülmesini sağlar
6 Işığı, sesi, sıcaklığı geçirir ve iletilmelerini sağlar
7 Uzaydan gelen meteorların parçalanmasını sağlar

ATMOSFERİN ÖZELLİKLERİ

1 Atmosferin alt katları daha sıcaktır çünkü atmosfer yerden yansıyan ışınlarla ısınır
2 Atmosferin kalınlığı ekvatorda fazla, kutuplarda azdır
3 Ortalama kalınlığı 10000 km'dir
4 Atmosferin yoğunluğu yerden yükseldikçe azalır
5 Ağır gazlar alt tabakalarda, hafif gazlar üst tabakalarda toplanmıştır
6 Her zaman bulunan ve miktarı değişmeyen gazlar ;%78 Azot,%21 Oksijen,%1 Asal gazlardır
7 Her zaman bulunan ve miktarı değişen gazlar; Subuharı ve Karbondioksittir
8 Her zaman bulunmayan gazlar ise Tozlar ve ozondur
9 Atmosfer saydam ve renksizdir Ancak atmosferin içerisinde bulunan subuharı Güneş'ten gelen ışınları bir prizma gibi kırarak beyaz ışınların mavi görünmesine sebeb olur Atmosferin bu mavi görünümü okyanus ve denizlerin üzerine yansıyarak aslında renksiz olan su kütlelerinin mavi görünmesine sebeb olur

Atmosferdeki gazların oranlarının değişmesi iklim üzerinde bir takım değişikliklere neden olur

Örneğin atmosferin %o 3'nü oluşturan CO2'in iki katına çıkması halinde yeryüzünde sıcaklık artar CO2'in yarıya düşmesi halinde yeryüzünde sıcaklık azalır

Atmosferin Katmanları ve Özellikleri

ATMOSFERİN KATMANLARI
Yerçekiminin etkisi ile iç içe katmanlardan meydana gelmiştir Yoğunlukları farklıdır

1 Troposfer: En alt tabakadır Alt kısımlarında iklim olayları görülür Gazların %75i buradadır

- Azot %78, Oksijen %21, Diğer %1

2 Stratosfer: Su buharı yoktur İklim olayı görülmez ve sıcaklık değişimi yok gibidir (-45º) Yerçekimi azdır,

3 Mezosfer (Şemosfer) : Hava hareketleri görülmez İki tabaka arası Ozon tabakası vardır (Ültraviyole ışınları burada tutulur)

4 İyonosfer: +250º kadardır Radyo sinyallerini ileten katmandır

5 Ekzosfer: En son ve en geniş katmandır

Atmosferin Katmanları
Atmosferin Faydaları

Ø İklim olayları meydana gelir

Ø Canlı yaşamı için gerekli gazları ihtiva eder

Ø Güneşten gelen zararlı ışınları tutar

Ø Dünyanın aşırı ısınıp-soğumasını önler

Ø Dünya ile birlikte dönerek, sürtünmeden oluşabilecek yanmayı önler

Ø Meteorların parçalanmasına neden olur

Ø Güneşin yansıma yapmasını sağlayarak, her yeri aydınlatır

Atmosferde Bulunan Gazlar

Atmosferde bulunan gazların % 75'i ve su buharının tamamı troposferde bulunur İklim yönünden daha çok atmosferin alt katları önemli olduğundan burada troposfer ve stratosferin alt katlarının bileşimi incelenecektir

Her zaman bulunan ve oranı değişmeyen gazlar; % 78 oranında azot, % 21 oranında oksijen, %1 oranında asal gazlar (Hidrojen, Helyum, Argon, Kripton, Ksenon, Neon) dır Her zaman bulunan ve oranı değişen gazlar; su buharı ve karbondioksittir Her zaman bulunmayan gazlar; ozon ve tozlardır

Su buharı : Yere ve zaman göre oranı en çok değişen gazdır Yeryüzünün aşırı ısınıp, soğumasını engeller Yağış, bulut, sis gibi hava olaylarının doğuşunu sağlar

Karbondioksit : Atmosferin güneş ışınlarını emme ve saklama yeteneğini artırır Havada karbondioksit (CO2) miktarının artması sıcaklığı artırıcı, azalması ise sıcaklığı düşürücü etki yapar

Ozon : Hava içindeki oksijen (O2) mor ötesi (ultraviyole) ışınlarının etkisi altında ozon (O3) haline geçer Ozon gazı, içinde hayatın gelişmesine olanak vermez ancak atmosferin üst katmanlarında ultraviyole ışınlarını emerek yeryüzündeki yaşam üzerinde olumlu bir etki yapar Yeryüzünden 19 - 45 kilometre yükseklikler arasında bulunan ozon katının son yıllarda inceldiği hatta yer yer delindiği belirlenmiştir Özellikle buzdolabı, soğutucu, araba ve spreylerden çıkan gazların (kloroflorokarbon) neden olduğu anlaşılmış ve bu gazların kullanımına kısıtlamalar getirilmiştir

Yeryüzüne ulaşan mor ötesi ışınlardaki artış, sıcaklıkların artmasına, buna bağlı olarak buzulların erimesine, bitki örtülerinde değişimlere neden olabilecektir

Ekzosfer

Stratosfer ile sınırını, sıcaklık artışının bir kez daha tersine döndüğü stratopoz düzeyi belirler Mezosfer boyunca sıcaklık yine artan yükseklikle birlikte, basınçla orantılı olarak düşmeye devam eder ve 90 km de -100oC olur Mezosferde atmosfer yoğunluğu deniz düzeyindekine göre 1/1000-1/1000000 kadardır Ancak bu seyrek gaz kütlesi de yeryüzündeki yaşam açısından önemlidir Küçük boyuttaki göktaşları, hızla girdikleri bu katmanda sürtünme etkisi ile buharlaşarak yok olurlar
Ekzosfer, atmosferin tabakalarından biridir Termosferin sona erdiği termopoz düzeyinin üstünde kalan atmosfer bölümüdür Çok seyrek hidrojen ve helyum atomlarından oluşur, giderek seyrelip gezegenler arası ortamla birleşir

800 kilometreden oluşur Burada artık belirgin bir sınır olmadığından boşluğa geçiş vardır Pratik nedenlerle, yer yüzeyinden 100 km yükseğe yerleştirilen hayali Karman Hattı, dünya ile uzayın sınırı olarak kabul edilir Yapay uydular bu katmanda bulunur Atmosferin son katıdır Sınırı kesin değildir Bu katta gazlar çok seyrektir Yer çekimi çok düşüktür

Farklı Kaynaktan Ekzosfer Nedir ?

Ekzosfer, atmosferin tabakalarından biridir Termosferin sona erdiği termopoz düzeyinin üstünde kalan atmosfer bölümüdür Çok seyrek hidrojen ve helyum atomlarından oluşur, giderek seyrelip gezegenler arası ortamla birleşir

800 kilometreden oluşur Burada artık belirgin bir sınır olmadığından boşluğa geçiş vardır Pratik nedenlerle, yer yüzeyinden 100 km yükseğe yerleştirilen hayali Karman Hattı, dünya ile uzayın sınırı olarak kabul edilir Yapay uydular bu katmanda bulunur Atmosferin son katıdır Sınırı kesin değildir Bu katta gazlar çok seyrektir Yer çekimi çok düşüktür
Oxijen çok önemli bir gazdırinsan hayatında önemlidir çok seyrek ve basıncı yüksektir

Atmosferin en dış sınırıdırÇok seyrelmiş iyonlardan oluşmuşturBu tabakada yükseldikçe iyonların oranı azalarak uzay boşluğuna geçilir Ekzosfer tabakasına gelen Güneş ışınlarının değerine solar konstantı veya Güneş sabitesi denir Bu enerji çok yüksektirIsıya dayanıksız olan metalleri kısa sürede eritebilir Ancak Ekzosferde Güneş enerjisini tutabilecek ortamda gaz olmadığından uzay gibi bu tabakada soğuktur

Troposfer

Troposfer, atmosferin yere temas eden en alt katıdır Gazların en yoğun olduğu kattır Kalınlığı kutuplarda 6, ekvatorda 16 km civarındadır ve mevsimlere göre değişiklik gösterir

Güçlü yatay ve dikey hava hareketleri görülür Ekvator üzerindeki kalınlığı 16–17 km,45° enlemlerinde 12 km, kutuplardaki kalınlığı ise 9–10 kmdir Bunun nedeni ekvatorda ısınan havanın hafifleyerek yükselmesi kutuplarda ise soğuyan havanın ağırlaşarak çökmesidir Yani ekvatorla kutuplar arasındaki sıcaklık farkıdır İçinde değişken sıcaklığın yatay ve dikey değişimlerini etkilediği gibi, hava akımları, bulutluluk, nem, yağışlar, basınç değişiklikleri gibi meteorolojik olaylar, kaotik bir sistem içinde troposferin dünya ölçeğinde karmaşık davranış biçimini ortaya koyar ve uzun vadede iklimleri belirlerMevsimleri de ayarlar

Stratosfer, Tropopozdan başlayarak 50 km yüksekliğe kadar uzanır İçerdiği ozon (O3) molekülleri Güneş’ten gelen morötesi ışınları soğurarak bu katmanın ısınmasına yol açar Bu nedenle, tropopoz düzeyinde -50oC ile -60oC arasında olan sıcaklık stratosferin alt kesimlerinde her kilometrede 1oC , üst kesimlerinde ise her kilometrede 3oC kadar artarak stratosferin üst sınırı olan stratopozda 0oC düzeyine kadar yükselir Bu sıcaklık dağılımı, stratosferin hava akımlarının son derece az olduğu bir tabaka olarak korunmasını sağlar Bu özellik, stratosfer düzeyinde oluşan kirliliğin kalıcı olabilmesi gibi bir sakınca da yaratabilmektedir Yeryüzündeki yaşam için ölümcül etkilere sahip morötesi ışınları süzen ozon tabakası için zararlı bileşiklerin stratosfere ulaşmasını önlemek bu açıdan önem taşımaktadır

Stratosfer

Stratosfer’n atmosferde yeri Tabakalar orantılı çizilmemiştir Yerkürenin yüzeyinden atmosferin tepesine (50 km) kadar olan uzaklık, Yerkürenin yarıçapının %1′i kadardır

Stratosfer, troposferdan başlayarak 50 km yüksekliğe kadar uzanır İçerdiği ozon (O3) molekülleri Güneş’ten gelen morötesi ışınları soğutarak bu katmanın ısınmasına yol açar Bu nedenle, tropopoz düzeyinde -50 °C ile -60 °C arasında olan sıcaklık stratosferin alt kesimlerinde her kilometrede 1 °C , üst kesimlerinde ise her kilometrede 3oC kadar artarak stratosferin üst sınırı olan stratopozda 0 °C düzeyine kadar yükselir Bu sıcaklık dağılımı, stratosferin hava akımlarının son derece az olduğu bir tabaka olarak korunmasını sağlar Bu özellik, stratosfer düzeyinde oluşan kirliliğin kalıcı olabilmesi gibi bir sakınca da yaratabilmektedir Bu tabakada sıcaklık yükseklikle artar bundaki en büyük etken, en önemli sera gazlarından biri olan ozonun atmosferdeki konsantrasyonunun büyük bölümünün bu tabakada olmasıdır güneş ışınları ozon tarafından emilerek bu tabakanın ısınmasına sebep olur Yeryüzündeki yaşam için ölümcül etkilere sahip morötesi ışınları süzen ozon tabakası için zararlı bileşiklerin stratosfere ulaşmasını önlemek bu açıdan önem taşımaktadır Sadece yatay yönlü hava hareketleri görülür Stratosferin kararlı yapısı gereğince stratosferde yatay hareket varken düşey hareket gözlenmez bunun sonucunda stratosfer ile diğer tabakalar arasında stratosferden kaynaklanan bir taşınım olmaz örneğin yüksek bir volkanik dağın püskürttüğü küller [troposfer]i aşıp stratosfere ulaşırsa, bu küller stratosferde hapsolmuş olurlar ve sürekli bir kirlilik yaratırlar

Mezosfer

Mezosfer, atmosferin deniz düzeyinden 50 km – 80 km yükselti arasında kalan tabakasıdır

Atmosferin “stratosfer” adı verilen alt tabakası ile “termosfer” adı verilen en üst tabakası arasında yeralan mezosferde, sıcaklıklar alt sınırı olan stratopozda 0 °C’tan, üst sınırı oluşturan mezopozda -90 °C’a kadar değişir Mezosferin altında, Güneş ışınlarının enerjisi Yer yüzeyi ve ozon tabakası tarafından soğurulur 1991′de fırlatılan ABD uzay araştırma aracı Discovery, mezosferde rüzgar dalgaları gözlemiştir

Farklı bir kaynaktan mezosfer nedir ?

Mezosfer, atmosferin deniz düzeyinden 50 km – 80 km yükselti arasında kalan tabakasıdır

Atmosferin “stratosfer” adı verilen alt tabakası ile “termosfer” adı verilen en üst tabakası arasında yeralan mezosferde, sıcaklıklar alt sınırı olan stratopozda 0 °C’tan, üst sınırı oluşturan mezopozda -90 °C’a kadar değişir Mezosferin altında, Güneş ışınlarının enerjisi Yer yüzeyi ve ozon tabakası tarafından soğurulur 1991′de fırlatılan ABD uzay araştırma aracı Discovery, mezosferde rüzgar dalgaları gözlemiştir

Stratosfer ile sınırını, sıcaklık artışının bir kez daha tersine döndüğü stratopoz düzeyi belirler Mezosfer boyunca sıcaklık yine artan yükseklikle birlikte, basınçla orantılı olarak düşmeye devam eder ve 90 km de -100oC olur Mezosferde atmosfer yoğunluğu deniz düzeyindekine göre 1/1000-1/1000000 kadardır Ancak bu seyrek gaz kütlesi de yeryüzündeki yaşam açısından önemlidir Küçük boyuttaki göktaşları, hızla girdikleri bu katmanda sürtünme etkisi ile buharlaşarak yok olurlar

MEZOSFER:

a)-Ozonosfer: oksijen güneş ışıklarının etkisiyle (2oksijen) bünyesine bir molekül oksijen daha alarak (3oksijen) ozonu oluşturur
Güneşten gelen canlılar için zararlı olan kısa dalgalı (mor ötesi,ultravole) ışınları ozon tarafından tutulur
b)-Kemosfer:
* Yer yüzünden yükselen gazların bir kısmı lutra vole ışınlarının etkisiyle iyonlarına ayrılırİyonlaşma sonucu ısı arttığından sıcaklık 100santigratderece çıkar
*Güneşten gelen zararlı ışınların bir kısmı da burada tutulur

Termosfer

Mezosferden itibaren 400 km yüksekliğe kadar uzanan katmandır Bu katmanda güneş ışınları yoğun olarak hissedilir Sıcaklığın güneşin etkisine göre 200 ile 1600°C’dir Bu katmanda gazlar iyon halinde bulunur ve iyonlar arasında elektron alışverişi oldukça fazladır Bu nedenle haberleşme sinyalleri ve radyo dalgaları çok iyi iletilir

Atmosferin bir tabakası olan termosfer, mezosferin üst sınırında, sıcaklık eğrisinin yine yön değiştirdiği 90 km yükseklikte başlar Bu aynı zamanda, iyonosfer olarak adlandırılan atmosfer katmanının alt sınırıdır Bu düzeyden başlayarak, atmosferin daha alçaktaki üç katmanda alışılmış bileşimi değişmeye başlar Güneş ışınımlarının yoğun etkisinin hissedildiği bu yükseltilerde iyonize atomlar ve serbest elektronlar bir plazma ortamı içinde bulunurlar Çeşitli dalga boylarında ışınımların gözlendiği termosfer, adını yükselti ve Güneş etkinliğine göre 200-1600oC arasında değişen sıcaklığından alırkütle olarak atmosferin az bir kısmını oluştururgazlar burada hidrojen ve oksijen iyonlarına ayrılırkısa dalga boyunasahip enerjinin absorbe edilmesinden dolayı sıcaklık burada artar

Ozonosfer

oksijen güneş ışıklarının etkisiyle (2oksijen) bünyesine bir molekül oksijen daha alarak (3oksijen) ozonu oluşturur
Güneşten gelen canlılar için zararlı olan kısa dalgalı (mor ötesi,ultravole) ışınları ozon tarafından tutulur
Kemosfer

şemosfer de denir atmosferin katmanlarından biridir Ozon tabakasının üst sınırından başlayarak 80-90km yüksekliğe kadar çıkar Büyük ısı değişikliğine sahiptir Alt kısımlarında 80 oC’ye varan sıcaklık üst kısımlarında –30oC’ye düşer

Kemosfer Nedir ?
* Yer yüzünden yükselen gazların bir kısmı lutra vole ışınlarının etkisiyle iyonlarına ayrılırİyonlaşma sonucu ısı arttığından sıcaklık 100santigratderece çıkar
*Güneşten gelen zararlı ışınların bir kısmı da burada tutulur