Bodur Meyve Yetiştiriciliğinde Budama

Bodur Meyve Yetiştiriciliğinde Budama

Ülkemizdeki fidanların çoğu kamçı şeklinde fidanlar olduğu için dallı fidanları piyasada bulmak pek mümkün değildir Yetiştiricilik açısından kamçı şeklindeki fidan kullanmanın sakıncası yoktur…
Dikim ve İlk Yıl Budaması
İdeal olan fidan; 1-1,5 m boyunda, 1,5 cm den daha geniş çapta, 5-8 adet geniş açılı yan dal ihtiva eden fidanlardır Ülkemizdeki fidanların çoğu kamçı şeklinde fidanlar olduğu için dallı fidanları piyasada bulmak mümkün olmayabilir Bu sebeple bundan sonraki anlattıklarımızı kamçı şeklinde bir fidan diktiğimizi varsayarak anlatacağız Ayrıca yetiştiricilik açısından kamçı şeklindeki fidanların sakıncası olmadığını bilmekte fayda vardır
Daha önceden belirlenen dikim aralıklarında açılmış olan çukurlara fidanlar aşı noktası toprak yüzeyinden 5-10 cm yukarıda kalacak şekilde dikildikten sonra tepesi 70-75 cm den kesilir Tepe kesimi sadece dikim esnasında yapılır ve bir daha yapılmaz Eğer fidanların gelişimi zayıf ise 2 yıl tekrar tepe kesimi yapılabilir Bu durum sistemde genel bir kaide olmasına rağmen üreticiler yetiştirdikleri çeşide göre hareket etmek zorundadır Örneğin; Yeşil elma denilen Granny Smith elma çeşidi çok dik büyüme ölü göz oluşturma eğilimindedir Yani sınırlı sayıda ana ve yardımcı dal meydana getirmektedir Bu sebeple böyle bir çeşitten bahçe kurulduğunda ana dal ve ana dallar üzerinde yardımcı dal oluşumu sağlamak için her yıl düzenli olarak tepe kesimi yapılma zorunluluğu vardır
Büyüme sezonu başlangıcında destek sistemimiz kurulmuş olmalıdır Bu destek sistemine lider bağlanır Mümkün olduğu kadar lideri sabit tutmak önemlidir Yalnız lideri destek sistemine sabitlerken kullandığımız malzemenin de esnek olması gerekmektedir Eğer kullandığımız malzeme esnek değilse ileriki yıllarda gövde de kalınlaşma


olacağı için kesme yapabilir
Tepesi70-75 cm den vurulmuş fidanlarda, ilkbaharda topraktan 45-75 cm yükseklikte birinci katı oluşturacak olan yan dallar çıkmaya başlar Bu sürgünlerden tepe noktasına en yakın olan dal lider dal olarak seçilir Sürgün uzunlukları 7,5-10 cm olduğunda her iki haftada bir liderin 10 cm altındaki sürgünler el ile veya makasla uzaklaştırılması gerekmektedir (Resim 27) Bu şekilde kesimler Temmuz sonuna kadar tekrarlanmalıdır
Haziranın ortasından sonra dik büyüyen dalları lider ile 45-60O açı yapacak şekilde açmak gerekmektedir
Resim 27 Tepe kesimini müteakip çıkan lidere rakip sürgünlerin çıkarılması
Açı genişletmek için dal ufaksa kürdan, çamaşır mandalı, biraz büyükse dal açıcıı ağaç parçacıkları, çubuklar veya beton ağırlıklar kullanılabilir
Açı genişletmede kullandığımız bu materyaller Ağustos ayı sonunda çıkarılmalıdır







Dal açımı yapılmamış (solda), mandalla dal açımı yapılmış (ortada) ve kürdanla dal açımı yapılmış (sağda) genç ağaçlar

İkinci Yıl Budama ve Terbiye
Bu sistemde liderin istisnai durumları hariç, dikim yılında budandıktan sonra tekrar budanmadığından bahsetmiştik Eğer gelişme zayıfsa tekrar tepe kesimi yapılabilir Ancak liderin ucunda çiçek tomurcuğu oluşmuşsa onu uzaklaştırmak gerekir Aksi takdirde çiçek tomurcuğu liderin gelişmesini engeller
Yan dallarda 1/3 oranında bir kısaltma yapılmalıdır Bu işlem dallar üzerinde ikincil dal oluşumunu ve meyve gözü teşekkülünü sağlar
Toprak seviyesinden itibaren 45 cm e kadar olan mesafeden çıkan sürgünler uzaklaştırılır


Fidanımızda istenilen dallanma olmamışsa yani 1-2 adet yan dal oluşmuşsa bu dallar çıkarılır ve yeni dikilmiş gibi tepesi 75 cm den kesilir (Resim 29)
Kuvveti azaltmak için daha az budama yapılmalı, her kesimin sürgün büyümesini teşvik ettiği unutulmamalıdır Dik sürgünler ve aşırı güçlü dallar, kırılmış veya hastalıklı dallar çıkartılır Ağaç aşırı kuvvetli ise meyveye yatıncaya kadar hiçbir dalı çıkartmamalıyız Yalnızca yaz budaması yapılmalıdır
Resim 29 Yetersiz dallanma nedeniyle tek kamçı haline getirilmiş iki yaşlı ağaç

Ağaç gençken ağacı zayıf yatay büyümede tutmak ve kuvvetli dik sürgün büyümesini ortadan kaldırmak unutulmaması gereken bir prensiptir
İlkbahar gelişme periyodunda gözler uyanmaya başlayınca ilk katın 60 cm üzerinde ilk kattan daha zayıf ikinci bir kat oluşturulmaya başlanır Bu iki kat arasında kuvvetli dalların gelişmesine izin verilmez Sadece zayıf meyve dalları bırakılır



Haziran da dallar düşeyle 45-60O’e açı yapacak şekilde genişletilmelidir Bu işlemi haziran ortasından önce yapmamak gerekir eğer yapılırsa obur dal oluşumu artacaktır
Bu sistemde liderin mümkün olduğu kadar hızlı bir şekilde üst tele ulaşması sağlanmalıdır Bu sebeple lidere rakip olan sürgünler uzaklaştırılmasına devam edilmelidir
Ayrıca liderin yere dik pozisyonda durmasını sağlamak
Liderin serbest bir şekilde büyümesi

için destek sistemine bağlanır (Resim 30)

Üçüncü Yıl Budama ve Terbiye
3Yıl artık önemli miktarlarda meyve alınacağı için ağaçlar budanırken meyve gözüne dikkat edilmelidir
Yan dallarda, çeşidin özelliğine göre 1/3 oranında bir kısaltma yapılabilir Fakat ihtiyaç yoksa kesilmemesi daha iyidir
Dik sürgünler ve aşırı güçlü dallar, kırılmış veya hastalıklı dallar çıkartılır Toprak seviyesinden itibaren 45 cm e kadar olan mesafeden çıkan sürgünler uzaklaştırılır
Katlar arasında aşırı kuvvetli büyüyen sürgünler varsa çıkarılır

Şekil 10: Üçüncü gelişme yılı

İlkbahar gelişme periyodunda katlarımız iyice belirginleşmeye başlayacaktır Lider istenilen seviyeye bu sezon sonunda ulaşır

Haziranda önceki yıllarda yapıdığı gibi dalların açısının genişletilmesine devam edilir
Aşırı meyve yükünden dolayı kırılmaları önlemek için meyve dallarını ve ana dalları tele bağlamak gerekecektir Bu sebeple periyodik olarak yapılan bahçe kontrollerinde buna dikkat edilmelidir
Liderin, yere dik pozisyonda durmasını sağlamak için destek sistemine bağlanmasını ihmal etmemek gerekir

Verim Çağındaki Ağaçlarda Durgun Dönemde Uygulanan Budama
İdeal ağaç, toprak seviyesinden 0,6-1,1 m yukarıda yaklaşık 4-5 daldan oluşan bir kata sahiptir Alt katlara daha iyi ışık ulaşsın diye ilk katın üstündeki boşlukta sadece küçük meyve dalları kalmalıdır Katın üzerindeki boşlukta bulunan dallar merkezi lidere kısa kesimlerle gençleştirilmek için yaklaştırılır Alttakiler her zaman üsttekilerden geniş olmalıdır Bu durumu sağlamak için çok acele edilmemelidir Unutulmamalıdır ki bütün kesimler meyve tutumunu geciktirir
4 Büyüme sezonunda ağaç iyi taşınan bir habitüs oluşturmuş olur Aşağıda kat iskeletini oluşturan dallar korunmalıdır ve her katta 4 dal olana kadar ağaç iskeleti oluşturulmaya devam edilir Sık dallar çıkarılır
Yan dallarda zayıf dal üzerinden kısaltma kesimleri bu devreden sonra en çok kullanılan kesim şeklidir (Resim 31) Çok uzun olan dallar, sürgün veya spur tarafına kısaltılır Bu kesimler sonucunda daha küçük fakat daha verimli gelişme olur



Ağacın yukarı kısmındaki liderin çapının yarısından daha büyük olan dallar çıkarılırlar Ağacın zirvesindeki daha zayıf meyve dalları bırakılır
Resim 31: Yan dalların zayıf bir dal üzerinden kısaltılması
Geri kalan budamalar, alt iskelet üzerindeki dalların periyodik olarak yenilenmesidir Bu dalların yaşları ilerlemiştir ve meyve yükünün altında eğilmiştir Eğer kalıcı dallar diğer ağacın içlerine doğru veya sıra arasına doğru çok ilerlemeye başlarsa zayıf yan dala kadar tepeleri alınır veya tamamen yenilenir

Budamaya başlarken meyve gözlerine dikkat etmek gerekir Eğer çok sayıda çiçek gözü varsa budama daha sert yapılabilir
Bazı çeşitlerde spur dallar üzerinde uzun yıllar meyve vermeye eğilimlidir Spurlara yeterli güneş ışığı ulaştığı sürece büyük, iri, yüksek kaliteli meyve oluşturacaktır Spur çeşitler (Örneğin Starkrimson delicious gibi) bu tarzdadır Bu çeşitler çok az gençleştirme budamasına ihtiyaç duyarlar Budama sadece yeterli güneş ışığını ulaştırmak içindir
Verim çağındaki ağaçlarda yan dallarda uç kesimi genellikle tavsiye edilmez Çünkü dallanmayı arttırır Uç kesimi spur tip çeşitte bir dalın devamlı gelişmesini garanti altına almak ve sertleştirmek için kullanılır
Granny Smith gibi çeşitler ölü göz oluşturmaya eğilimlidir, dalların ucunda meyve verir Bu çeşitlerde meyve veren dalların oluşturulması çok hızlı olmalıdır Gövdeye yakın yerlerde meyve almak ve ölü göz oluşumunu engellemek için yan dallarda uç kesimleri önerilebilir
Verim çağında ağaç yüksekliği 2,5-3 m civarındadır Ağaçlar bu yüksekliğe 3-4 büyüme sezonu sonunda gelmelidir Bu yüksekliğe gelen ağacın liderine 2 yöntemden biri uygulanır (Şekil 11)
A-En üst dal telin diğer tarafına kıvrılabilir
B- yaşlı dallar üzerinde daha zayıf yan dala kadar geriye budanır
Büyük alanlarda üretim yapan yetiştiriciler için 2 yöntem hem daha pratiktir hem de iş gücü tasarrufu sağlamaktadır Ancak küçük alanlarda üretim yapanlar 1 yöntemi de çok rahatlıkla uygulayabilirler



Ayrıca çok dikkat edilmesi gereken noktalardan birisi de destek sistemine bağlanan ağaçlar her yıl mutlaka kontrol edilmeli, bağlandıkları noktalarda kopma, kesme ve ağaçlarda yatmaolup olmadığı tespit edilip gerekli önlemler alınmalıdır

Verim Çağındaki Ağaçlarda Yaz Budaması
Ağaçlar aşırı kuvvetliyse, meyvelere güneş ışığının ulaşması yetersiz olmaktadır Hasattan 3-4 hafta kadar önce yapılan geç yaz budamaları meyve büyümesini çok az etkilemek suretiyle meyve rengini geliştirebilir