Dokumacılık-Doğal Ve Yapay Lifler

Dokumacılık-Doğal Ve Yapay Lifler


Çok eskiçağlarda bir el sanatı olarak doğan, sonradan iplik eğirme ve dokuma makinelerinin yapılmasıyla önemli bir sanayi dalına dönüşen dokumacılığın hammaddesi doğal ve yapay liflerdir Bazı bitki ve hayvan dokularını oluşturan ince telciklere lif denir; dokuma sanayisinde çok kullanılan "elyaf" terimi de Arapça kökenli olan lif sözcüğünün bu dilin kurallarına göre yapılmış çoğuludur İplik halinde eğirilmeye elverişli doğal lifler elde edildikleri doğal kaynaklara göre üç grupta toplanır: Pamuk, keten, jüt ve kenevir gibi bitkisel lifler; yün, ipek, tiftik ya da moher gibi hayvansal lifler ve tek örneği asbest olan mineral lifler Gerçekten de asbest ya da öbür

adıyla amyant, 2 ile 5 cm uzunluğunda, ipek gibi parlak ve yumuşak lifler halinde didilebilen tek mineraldir İplik gibi eğirilip dokunabilen ya da örülebilen bu lifler çok yüksek sıcaklıklarda bile erimediği için bir zamanlar itfaiyeci giysileri, fırın eldivenleri gibi ateşe dayanıklı eşyaların yapımında çok kullanılıyordu Ama havada uçuşan ince asbest liflerinin solunumla akciğerlere yerleşerek "asbestoz" denen tehlikeli bir hastalığa yol açtığı anlaşıldığından artık eskisi kadar kullanılmıyor (bak Asbest)

Bugün de dokuma sanayisinin en değerli hammaddesi olan bitkisel ya da hayvansal kökenli doğal liflerin dokumacılıkta kullanılması yüzlerce, hatta binlerce yıl öncesine dayanır Eski Anadolu halkları, Çinliler, Hintliler, Persler, Mısırlılar, Yunanlılar, Romalılar ve Perulular hayvanlardan ipek, yün, deve tüyü, keçi kılı ve tiftik, bitkilerden keten, pamuk, jüt ve kenevir lifleri elde etmeyi biliyorlardı O çağlardan bugüne kadar bu listeye pek az bitkisel ya da hayvansal lif eklenmiş olması şaşırtıcıdır Günümüzde uzmanlar yeni doğal lif kaynakları aramak yerine, bir yandan bilinen doğal liflerin niteliğini ve üretimini artırmak, öte yandan laboratuvarlarda kimyasal maddelerle üretilen yapay lif çeşitlerini zenginleştirmek için uğraşıyorlar


Genellikle naylon, orlon, terilen gibi ticari marka adlarıyla tanınan ve bugün yüzlerce çeşidi üretilmiş olan yapay liflerin başlangıcı 19 yüzyıla dayanır Aslında İngiliz fizikçi Robert Hooke daha 17 yüzyılda ipekböceğinden esinlenerek insan eliyle dokuma lifi yapılabileceğini düşünmüştü İpekböceği altdudağındaki küçük delikçiklerden protein yapısında bir sıvı salgılar; bu sıvı havayla karşılaştığı anda sertleşerek uzun ve kesintisiz bir life dönüşür Hooke günün birinde böyle bir sıvının kimyasal yollarla üretilebileceğini ve sertleştirilerek iplik halinde çekilebileceğini 1664'te yazmıştı Ama 19 yüzyılın sonlarına kadar kimse bu konuyla ilgilenmedi; daha doğrusu kimyanın olanakları o çağa kadar böyle bir sıvının laboratuvarda elde edilmesine yeterli değildi Gene de, çağdaş

kimya sanayisinin en büyük dallarından biri olan yapay elyaf üretimi Hooke'un bu düşüncesinden doğmuş sayılabilir Çünkü kimyasal bireşim (sentez) yöntemlerinin bulunmasından sonra üretilen ilk yapay elyaf "reyon" adıyla da bilinen yapay ipek oldu
İlk kez o dönemde üretilip bugüne kadar önemini koruyan yapay liflerden biri, C F Cross ve E J Bevan adlı iki İngiliz kimyacının buluşudur Bu kimyacılar uzun deneylerden sonra 1892'de, bitki dokularının temel maddesi olan selülozu kimyasal

yöntemlerle ayırmayı başardılar Bu işlem için, ağaçlann ya da odunsu bitkilerin gövdesi iyice su emdirilip yumuşatılarak odun hamuru haline getirilir Derişik (sulandırılmamış) sudkostik çözeltisi katılarak bir süre bekletilen bu hamur preslenerek çözeltiden ayrılır, kurutularak ufalandıktan sonra karbon sülfürle işlenir ve en sonunda seyreltik sudkostikte çözündürülür Böylece, viskoz denen turuncumsu kırmızı renkte bir sıvı elde edilir Bu sıvı, sülfürik asitli bir çözeltinin içine çok küçük damlacıklar halinde

püskürtüldüğünde sertleşerek ipek gibi kesintisiz liflere dönüşür "Viskoz ipeği" denen bu liflerin temel maddesi, işlemin hammaddesi olan bitkisel liflerinki gibi selülozdur
Yapay lif üretiminde başlangıç maddesi olarak selüloz çok kullanılır Selülozun asetik asitle oluşturduğu selüloz asetat çözeltisi de sıcak hava içine püskürtüldüğünde kesintisiz liflere dönüşür "Asetat ipeği" denen bu liflerden dokunmuş kumaşlar buruşmadığı ve ütüsü bozulmadığı için, selüloz asetat lifleri dokumacılıkta çok kullanılan bir lif grubudur

O yıllarda, yapay lif üretiminde kullanılabilecek herhangi bir maddede aranan tek özellik, havayla ya da başka bir maddeyle karşılaştığında katılaşan kıvamlı bir çözelti oluşturmasıydı Oysa bugün, uzun bir zincir gibi yan yana dizilmiş polimer

moleküllerinden oluşan maddelerin lif yapımında ne büyük üstünlük sağladığı biliniyor (bak POLİMER) Bu polimerlerin yapıtaşları olan monomerler birbirine ne kadar yakınsa ve moleküller dallanmaksızın ne kadar düzgün bir zincir oluşturuyorsa, elde edilen elyaf da o kadar nitelikli olur Bu bilgiler daha önceki başarısız çalışmaların nedenini açıklamakla kalmadı, aynı zamanda dokumacılıktaki göz kamaştırıcı gelişmelerin de başlangıcı oldu Böylece kimyacılar kömür katranında ve petrolde bulunan basit kimyasal maddeleri düzenli moleküller halinde birleştirerek naylon, polyester ve akrilik elyaf gibi çok kullanılan yapay lifleri üretmeyi başardılar (Ayrıca bak NAYLON; PLASTİKLER)

Yapay liflerin bir grubu selüloz ve protein gibi karmaşık yapılı doğal maddelerin işlenmesiyle elde edilir Bu işlemde, doğada var olmayan yeni bir madde üretmek ya da bireşimlemek söz konusu değildir Daha önce anlatılan viskoz ve asetat ipeklerinde olduğu gibi, bu gruptaki liflerin yapısı doğal hammaddeninkiyle aynıdır İkinci gruptakiler ise, basit kimyasal maddelerin doğada örneği olmayan büyük ve karmaşık moleküller oluşturacak biçimde birleştirilmesiyle üretilen gerçek anlamda bireşimsel (sentetik) liflerdir

Erimiş camın iplik gibi çekilmesiyle elde edilen camyünü ya da fiberglas da mineral kökenli doğal asbest lifinin insan eliyle yapılmış karşılığı sayılır Cam lifleri ısıya ve kimyasal maddelerin aşındırıcı etkisine çok dayanıklı olduğundan, camyününün dokumacılıkta ve öbür sanayi dallarında çok geniş bir kullanım alanı vardır