Yahudilikte Dini Sembol Ve Kavramlar

Sembol, kendisinden başka bir realiteye dikkat çeken, birşeyin yerine geçen veya onu tasvir eden bir nesne, bir fiil veya insanlar tarafından yapılmış herhangi bir işarettir1
Sembol, insan düşüncesinde görünemeyen bazı şeyleri, onunla ilişkisi nisbetinde görülebilir bir şekilde tasvir eden şeylerdir2


Sembol, duyu organlarıyla idraki imkânsız herhangi birşeyi, tabiî bir münasebet yoluyla hatıra getiren veya belirten her türlü müşahhas şey yahut işaret demektir3 Sembolleştirme ise; birşeyi sembolü aracılığıyla anlatma ve göstermedir, yahut da bir takım eylem ya da duyguya sembolik fonksiyon verilmesidir4 Meselâ, "bayrak" vatanın; "terazi" adaletin sembolüdür Buna göre sembol, bir kültür ortamında belli bir duygu, eylem veya tutumu gösteren bir unsur, bir deyim, bir sistem, bir nesne veya bir ferttir Sembol, bilinen bir şekil ile, onun sembolleştirdiği nesne arasında tabiî ve itibârî olmayan benzetmeye dayanan bir tekabül fikrini gerekli kılar Bir başka deyişle sembol, bir nesneye veya ruhî bir unsura eklenen hissedilir bir tasavvurdur5


Dini Sembole gelince; dini semboller, dinî aksiyonlar hatta dinî duygularla ilgilidir6 İnsanlar dinî sembolleri, dinî gelenekten ve zengin fantazi hayatlarından çıkan ibâdet maksadıyla kullanırlar7 Dinde sembol, dokunulabilir, insanî ve günlük şeylerin ötesine işaret eder8


Dinî semboller, çok daha kompleks gerçekleri, dolaylı yollardan anlatarak kesin olarak tanımlanmasına rehberlik eder Yine dinî semboller, bizim bazı olayları bir kalıp içerisine sokmamızı ve onu gördüğümüzde o olayı hatırlamamızı sağlar9


Tarihe baktığımızda dinî anlatımda her zaman sembollerin yaygın olarak kullanıldığını görürüz Sembolizm insanlığın dinî hayatında önemli bir rol oynamaktadır; dünya semboller sayesinde saydam hale gelmekte, aşkınlığı gösterilebilir olmaktadır
İnsanın dikkatini, hayatının en yüksek belirleyicisi olarak saygı duyduğu realiteye yönelten bir sembol dinî yönden önemlidir Bu yüzden bir dinî sembolün fonksiyonu onun dinî anlamındadır; O, insanın en büyük bağımlılığını onayladığı realiteye, insanın hürmetkâr dikkatini yöneltmektedir Bundan dolayı dinî yönden önemli bir sembolü neyin oluşturduğuna dair fiziksel ölçüler yoktur Herhangi bir objenin dinî önemi; varoluş düzeninde en üstün olarak itibar ettiği realiteye gösterdiği fonksiyondur10 Yani aşkın olan varlığa karşı, insanda bir saygı ve sevgi uyandıran, itaati hatırlatan herhangi bir şey dinî sembol olarak kabul edilir Din açısından bakıldığında bir sembolün dinî olup olmadığını belirlemenin, bizatihi sembollerin araştırılmasıyla elde edilmesi pek mümkün görünmemektedir Öyle anlaşılıyor ki, bir sembolün dinî olup olmadığ, sembolün fonksiyonu ve kullanılışına bağlıdır Bir sembol, içinde nihaî ilgiyi barındırıyorsa bu sembole dinî sembol denebileceğini söyleyenler olduğu gibi; dinî sembolü, kişinin kutsalla karşılaşmasındaki huşû duygusunu ifade etme biçimi olarak görenler de vardır11


Büyük sembol gruplarına Eski Mısır ve Mezopotamya'da çok daha sık rastlanır Yunan-Roma dünyasında olduğu kadar ilkel ve arkaik dinlerde de sembole oldukça geniş yer verildiğini görmekteyiz Aslında sembol mistik bir dünya görüşünü yansıtır Bundan dolayıdır ki, sembol; görülen bir suret ya da eşyada, görülmeyen bir hakîkate işaret eder Böylece, ruhun derinliğine ve onun şuur altındaki sahalarına kadar tesirler bırakıp, birçok fikir ve duyguları uyandıracak etkilerde bulunur Sembol, kutsal bir hakikati ifade ettiğinden, kutsal olanın iki tarafını yani heybet ve korku uyandıran celâli ile, hayranlık ve zevk bahşeden cemâlini de ihtiva eder12 Kısacası biz sembollerde ve sembolleştirmede mecazî bir takım anlamların kastedilmekte olduğunu anlıyoruz
Yahudilikteki dinî sembol ve kavramlardan bazıları ise şunlardır: 1 AHİT:
Ahd, masdar olarak "birşeyin yerine getirilmesini emretmek, tâlimat vermek, söz vermek" mânâlarına geldiği gibi, isim olarak, "Emir, tâlimat, taahhüt, antlaşma, yükümlülük, itimat veren söz" anlamlarına da gelir Ahitde hem yemin, hem de kesin söz verme anlamı vardır Yemin, ahdin dinî ve kutsî yönünü, söz verme de ahlâkî yönünü teşkil eder İttifak hükümlerini yani Tanrı ile İsrailoğulları arasında yapılan ahdin hükümlerini ihtiva ettiği için Yahudi Kutsal Kitabına "Ahd-i Atik" denilmiştir13
Ahd-i Atik'in İbranicesinde "berit" Yunanca tercümesinde "diatheke" olarak kullanılan ahid; "ittifak, anlaşma ve sözleşme" anlamlarına gelmektedir ve Ahd-i Atik de; Tanrı ile İsrailoğulları arasındaki anlaşmayı ifade etmektedir


Hz İbrahim ve soyundan gelenlerle yapılan ahid, Ahd-i Atik'te şöyle geçmektedir:
"Ve Abram doksandokuz yaşında iken Rab Abrama göründü; ve ona dedi: Ben kâdir Allah'ım; benim önümde yürü ve kâmil ol Ve ahdimi seninle benim aramda edeceğim ve seni ziyadesiyle çoğaltacağım, ve Abram yüz üstü düştü; ve Allah O'nunla söyleşip dedi: Ben ise, işte, ahdim seninledir ve birçok milletlerin babası olacaksın Ve artık adın Abram (Yüce baba mânâsına) çağrılmayacak, fakat adın İbrahim (Cumhurun babası mânâsına) olacak; çünkü seni birçok milletlerin babası ettim Ve seni ziyadesiyle semereli kılacağım, ve seni milletler yapacağım ve senden kırallar çıkacaklar Ve sana, ve senden sonra zürriyetine, Allah olmak için seninle ve senden sonra zürriyetinle benim aramda ahdimi, nesillerince ebedî ahid olarak sabit kılacağım, ve senin gurbet diyarını, bütün Kenân diyarını, sana ve senden sonra zürriyetine ebedî mülk olarak vereceğim; ve onların Allah'ı olacağım"14 Bu zikredilenler, Tanrı ile Hz İbrahim (as) arasında yapılan ahdin Tanrı tarafından yerine getirilecek olan kısmıdır Buna karşılık ise, Hz İbrahim (as) ve O'nun nesli tarafından yerine getirilecek hususlar ise şunlardır: Tanrı'ya tapmak, hakka ve ahlâka saygılı olmak


Daha sonra, Tanrı ve İsrailoğulları arasında Hz Musa (as) vasıtasıyla yenilenen bu ahid ile, Tanrı Yahweh, İsrailoğullarını kendine millet olarak seçmiş, İsrailoğulları da Tanrı Yanweh'i kendilerine tanrı olarak seçmiştir Böylece İsrail Milleti Tanrı ile aralarındaki mevcut ilişkilerde özel durumlara ve ayrıcalıklara sahip olacaktır15
"Ve Abram doksandokuz yaşında iken Rab Abrama göründü; ve ona dedi: Ben kâdir Allah'ım; benim önümde yürü ve kâmil ol Ve ahdimi seninle benim aramda edeceğim ve seni ziyadesiyle çoğaltacağım, ve Abram yüz üstü düştü; ve Allah O'nunla söyleşip dedi: Ben ise, işte, ahdim seninledir ve birçok milletlerin babası olacaksın Ve artık adın Abram (Yüce baba mânâsına) çağrılmayacak, fakat adın İbrahim (Cumhurun babası mânâsına) olacak; çünkü seni birçok milletlerin babası ettim


Ve seni ziyadesiyle semereli kılacağım, ve seni milletler yapacağım ve senden kırallar çıkacaklar Ve sana, ve senden sonra zürriyetine, Allah olmak için seninle ve senden sonra zürriyetinle benim aramda ahdimi, nesillerince ebedî ahid olarak sabit kılacağım, ve senin gurbet diyarını, bütün Kenân diyarını, sana ve senden sonra zürriyetine ebedî mülk olarak vereceğim; ve onların Allah'ı olacağım"14 Bu zikredilenler, Tanrı ile Hz İbrahim (as) arasında yapılan ahdin Tanrı tarafından yerine getirilecek olan kısmıdır Buna karşılık ise, Hz İbrahim (as) ve O'nun nesli tarafından yerine getirilecek hususlar ise şunlardır: Tanrı'ya tapmak, hakka ve ahlâka saygılı olmak


Daha sonra, Tanrı ve İsrailoğulları arasında Hz Musa (as) vasıtasıyla yenilenen bu ahid ile, Tanrı Yahweh, İsrailoğullarını kendine millet olarak seçmiş, İsrailoğulları da Tanrı Yanweh'i kendilerine tanrı olarak seçmiştir Böylece İsrail Milleti Tanrı ile aralarındaki mevcut ilişkilerde özel durumlara ve ayrıcalıklara sahip olacaktır15

RELIGIOUS SYMBOL AND CONCEPTS IN JEWISH


In this article, it has been given a few definition of symbol and symbolism and also religious symbol and symbolism
This article also deals with Covenant, Circumsion, Ark of Covenant, Menorah, Magen David, Wailling Wall, The Ten Commandment, Tabernacle, Temple of Jerusalem, Synagogue, Ro ha Şanah, Day of Atonement (Yom Kippur), Feast of Tabernacles (Sukkoth), Passover (Pesah), Pentecost (Shauot), Hanukkah, Purim (Ester), Sabbath, Mezuzah, Shofar, Tallith, Kipa and Tefillin all which are considered among the important religious symbol and consepts in Jewish

Makale Yazarı
Yrd Doç Dr Galip ATASAĞUN
Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dinler Tarihi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi