Bono Hakkında

Belirli şekil koşullarına bağlı ve belirli bir miktar paranın ödenmesi taahhüdünü içeren, kıymetli evrak niteliğine sahip borç senedine bono denir

Bono, poliçe gibi bir kambiyo senedi olmakla beraber, poliçeden farklıdır Her şeyden önce poliçe bir havale ilişkisi olduğu halde bono bir ödeme vaadidir Adi havale devredilemezken, poliçenin devredilebilmesi en önemli niteliktir Buna bağlı olarak poliçede, senedi düzenleyen (keşideci), senedin alacaklısı (lehtar) ve kabul ettiği takdirde poliçede yazılı miktarı (alacak hakkını) lehtara ödeyecek kişi (muhatap) olmak üzere Uç kişi vardır Bono, poliçeden farklı olarak ikili bir ilişki (keşideci-lehtar)içerir

Bono aynı zamanda bir kredi aracıdır Alıcı, satıcıya alınan malın bedelini nakit ödemek yerine bir bono düzenleyerek verdiği takdirde, henüz malın karşılığını ödemediği halde malı almış, yani kredi kullanmış olur

ŞEKİL ŞARTLARI

1-) Bono (veya Emre Muharrer Senet) Kelimesi

Senet metninde bono veya emre muharrer senet kelimelerinin bulunması gerekir Senet yabancı bir dilde yazılmışsa o dildeki "bono" kelimesinin karşılığı bulunmalıdır (TK m 668) Bono kelimesinin mutlaka senedin metin kısmında yer alması gerekir

2-) Kayıtsız Şartsız Bir Meblağın Ödenmesi Vaadi (Bedel)

Bononun belirli bir meblağın ödenmesi vaadini ("ödeyeceğim") içermesi gerekir Belirli meblağdan kasıt, nakit para (yerli veya yabancı) olmasıdır; misli bir eşyanın veya bir başka kıymetli evrakın ödenmesi amacıyla bono düzenlemez Ödenecek bedelde ikinci unsur, belirliliktir Meblağın senetten anlaşılamadığı durumlarda bono yine geçersiz olur Ödenecek meblağın belirli olması, meblağın alternatifli olmamasını da gerektirir Ancak, BK 83 maddeye göre yabancı para birimi ile borç kararlaştırıldığı ve aynen ödeme koşulu getirilmediği hallerde borçlu ödeme günündeki kur üzerinden ödeme yapabilir Üçüncü olarak da bonodaki bu bedele herhangi bir kayıt ve şart konulamamasıdır "Mal teslim edildiği takdirde" gibi kayıt ve şartlar konulamaz

Bonoda miktarın belirli olması kuralının istisnasını faiz şartı oluşturur Görüldüğünde ve görüldüğünden belirli süre sonra ödenecek vadeli bonolarda faiz ödeneceği kararlaştırılabilir Bu durumda, gösterilen miktar üzerinden kararlaştırılan oran kadar faiz hesaplanarak gösterilen meblağ ve hesaplanan faiz miktarı birlikte toplam borç olarak ödenir Bu kuralın geçerli olabilmesi için yalnızca faiz ödeneceğinin kararlaştırılmış olması yeterli değildir, faiz oranının da kararlaştırılmış olması gerekir Faiz oranı kararlaştırılmamışsa, yazılan faiz şartı hiçbir değer taşımaz, yani yazılmamış sayılır (TK m 587/2)

Bonoda meblağ hem rakam, hem de yazı ile bononun farklı yerlerine farklı şekillerde yazılması mümkündür Miktarlar arasında farklılık bulunuyor ve meblağlardan biri rakam diğeri yazı ile yazılmışsa, yazı ile yazılan meblağ geçerli sayılır (TK m 588/1) Her iki meblağ yazı veya rakam ile yazılmış ama aralarında farklılık varsa, o zaman küçük olan meblağ dikkate alınır (TK m 588/2) Meblağ kısmı boş olan bir bono geçerli değildir

3-) Kime veya Kimin Emrine Ödenecekse Onun (Lehtarın) Ad ve Soyadı

Bonoda lehtarın ad ve soyadının bulunması zorunlu unsur olduğu için hamiline düzenlenmesi mümkün değildir Ad ve soyad gerçek kişilere mahsus olduğu için, tüzel kişilerde tüzel kişinin ismi (unvanı) yazılmalıdır Bonoda birden fazla lehtar gösterilmesi mümkündür Bununla birlikte lehtar alternatifli (örneğin, A'ya olmazsa B'ye gibi) olmaz

4-) Bononun Düzenlendiği Gün (Keşide Tarihi)

Düzenleme tarihi bulunmayan bir bono "adi senet" sayılır Önemli olan düzenleme tarihinin gösterilmiş olmasıdır, yoksa o tarihin gerçek olup olmaması bononun geçerliliğini etkilemez Düzenleme tarihi ileri bir tarih olarak da gösterilebilir, yeter ki, senette düzenleme tarihi olarak yazılan tarih vade ile çelişmesin

Keşide tarihi yazı veya rakamla yazılabilir Yazı veya rakamın nasıl yazıldığı önemli değildir Keşide tarihinin açık ve belli olması gerekir Bununla birlikte, açıkça bir tarih yazılmamış olsa bile yazılan ifadelerin bir tarihe dönüştürülebildiği bonolar geçerliliğini korur Örneğin, düzenleme tarihi olarak "2005 yılı Zafer Bayramı" veya "2005 yılı Ramazan Bayramının birinci günü" yazılan bir bono geçerlidir

5-) Senedi Düzenleyenin İmzası

İmza, tüm metni kapsayacak şekilde senedin alt kısmına ve el yazısı ile atılmak zorundadır Mekanik aletlerle (kaşe, mühür, bilgisayar veya matbaa baskısı şeklinde) atılan imzalar bonoyu geçersiz yapar (TK m 668/1) Körler senedi imzalamış olsalar bile, imzaları usulen onaylanmadıkça geçerli sayılmaz (TK m 668/3)

6-) Bononun Düzenlendiği Yer

Bononun alternatifli şekil şartlarından birisi düzenleme yeridir Senet üzerinde kendisine ayrılan özel alanda veya metin kısmında senedin düzenlendiği yer belirtilmemişse, o zaman senedi düzenleyenin ad ve soyadının yanında yazılı olan yer düzenleme yeri sayılır Orada da bir yer belirtilmemişse senet bono olarak geçersizdir Var olan (mevcut) bir düzenleme yeri gösterilmek şartıyla, gösterilen yerin gerçekte senedin düzenlendiği yer olması zorunlu değildir Hiç duraksamaya yer vermeyecek şekilde anlaşılabiliyorsa kısaltılarak (örneğin, İST veya ANK) şeklinde yazılabilir

7-) Ödeme Yeri

Alternatifli zorunlu unsurlardan diğeri de, ödeme yeridir Ödeme yeri senet ü-zerinde kendisi için ayrılan özel alanda veya senet metninde gösterilmemişse, senedin düzenlendiği yer, orası da göstertilmemişse düzenleyenin ad ve soyadının yanında yazılı bulunan yer ödeme yeri olarak kabul edilir (TK m 688/ 3-4) Orada da bir yer gösterilmemişse senet bono olarak hüküm ifade etmez (TK m 688/1) Bonoda ödeme yeri alternatifli (örneğin, Ankara'da veya Konya'da ödeyeceğim) olamaz (ödeme yeri tekliği ilkesi)

8-) Vade

Vade, para borcunun muaccel olması için geçmesi gereken süre, bir başka deyişle borcun muaccel olduğu gündür Vadenin senet metninde gösterilmesi zorunluluğu yoktur Çünkü vade yazılmamış bir bono, görüldüğünde ödenecek vadeli sayılır (TK m 689/2) Bonoya dört tür vade yazılabilir

a-) Belirli Bir Gün

Bu tip vadede, vade günü bono üzerine belirli bir tarih şeklinde (örneğin, 29042005; 2005 yılı Gençlik ve Spor Bayramı vs) yazılır Ayın başı, sonu ortası şeklinde belirlenmiş vadelerde: ayın başı, ayın ilk gününü; ayın ortası, ayın onbeşinci gününü; ayın sonu ise, ayın sonuncu gününü ifade eder (TK m 618/3)

b-) Düzenleme (Keşide) Gününden Belirli Süre Sonra

Bononun vade kısmına veya senet metnine, "düzenlendiği günden 120 gün sonra ödenecektir" yazılmışsa, bu tip bonolara düzenleme (keşide) gününden belirli süre sonra ödenecek vadeli bono denir Bu tip vadede süre hangi zaman dilimi ile verilmişse o zaman dilimi ile hesaplanır, sürelerin birbirine dönüştürülmesi doğru değildir Örneğin, düzenlenmesinden 120 gün sonra ödenecek denilmişse, bu 120 günü 4 ay olarak hesaplayanlayız

Yarım ay 15 gün olarak hesap edilir Süre, tam ve yarım aylardan oluşuyorsa (örneğin 3,5 ay gibi), o zaman önce tam aylar sonra yarım ay hesap edilir Sürelerin hesaplanmasında sürenin başladığı (bononun düzenlendiği) gün hesaba katılmaz (TK m 665)

c-) Görüldüğünde

Bonoya herhangi bir vade konulmamışsa, görüldüğünde ödenmek üzere düzenlendiği kabul edilir (TK m 689/2) Görüldüğünde vadeli bir bono, düzenlenmesinden itibaren bir yıl içinde ödenmek üzere ibraz edilmelidir (TK m 616) Bu süre içerisinde bonoyu ödenmek üzere ibraz etmezse müracaat borçlularına başvurma hakkını kaybeder (TK m 642/1) Bonoyu düzenleyen bu süreyi uzatabilip kısaltabileceği halde cirantalar ancak kısaltabilir (TK m 616/2)

d-) Görüldükten Belirli Süre Sonra

Bononun vade için ayrılan veya metin kısmına "görüldüğünden 120 gün sonra" ödeneceği belirtilmişse, bu tip vadelere görüldükten belirli süre sonra ödenecek vadeli bonolar denir Bu tip vadeli bonolarda, bononun vadesi düzenleme anında belirli değildir Vade, bir yıllık ibraz süresi içerisinde bononun senedi düzenleyene ibraz edilmesinden sonra belirlenir

Senet ibraz edildiği halde senedin ibraz edildiği düzenleyen tarafından senedin üzerine ibraz (görülme) tarihi yazılmamışsa veya senedi düzenleyen senedi görmekten kaçıyorsa, durumun bir protesto (tarih tespit protestosu) ile tespit edilmesi gerekir Hamil protesto düzenletmemişse, o zaman bu tip vadeli bir bono bir yıllık ibraz süresinin son günü görülmüş sayılır (TK m 617/2)