Psikolojide Ekoller Ve Yaklaşımlar

Psikolojide ekoller ve yaklaşımlar

1879′da Alman psikolog Wilheim Wundt tarafından Leipzig’de kurulan psikoloji laboratuvarı ile psikoloji, deneysel bilim dalı olma ünvanını kazanmıstır İlk psikoloji deneyleri burada yapılmıştır Psişik olaylar fizik olayları gibi incelenmeye çalışılmıştır Daha sonra Avrupa`nın değişik yerlerinde ve Amerika`da da bir çok psikoloji laboratuvarı açılmıştır


Psikoloji felsefeden ayrılıp bağımsız bir bilim haline geldikten sonra -kısmen de olsa- bazı filozofların düşünce biçimlerinin etkisinde kalmıştır Sistem ve ekol halinde gelişen psikoloji akımları ortaya çıkmıştır Ekoller genellikle tek yanlı görüşlerdir İncelemek istedikleri konuyu temel ögeler açısından ele alırlar Determinist anlayıştadırlar Psikolojinin belli başlı ekolleri Strukturalizm (yapısalcılık zihin yapısı ile ilgili), Fonksiyonalizm (İşlevselcilik -zihin göreviyle ilgili psikoloji), Behaviorizm (davranış psikolojisi), Psikanalitik Psikoloji , Gestalt psikolojisidir


20 yy psikolojisi zihinsel süreçleri açıklamak için iç gözlem yöntemini kullanan yapısalcılıkla başladı, daha sonra psikanalitik psikoloji gelişti Yapısalcılığa karşı olan davranışçılık ve Gestalt psikolojisi gibi akımlar ortaya çıktı Daha önceki okulların tek yanlı determinist (belirleyici) görüşlerine tepki olarak da hümanistik (insancıl) psikoloji doğdu 2 Dünya Savaşı sırasında ise ekoller önemini kaybederek, görüşler yavaş yavaş birbirine yaklaştı Teorisyenler ve araştırmacıların aynı miktarda katkıda bulunduğu çoğulcu anlayış, ekollerin tek yanlı anlayışı yerine geçti





Behaviorizm (Davranışçılık) : Birinci Dünya Savaşı sıralarında behaviorist denilen bir grup Amerikan psikoloğu, yapısalcılığa ve işlevselciliğe karşı çıkmışlardır Bilincin iç gözlem yöntemi ile incelenmesine kuşku ile bakmışlardır Bilinç hallerinin değil, ama davranışların, gözlenebilir durumların incelenmesi gereklidir Psikolojinin bilim haline gelebilmesi için gözlenebilir, ölçülebilir fenomenlerin doğa bilimlerinde kullanılan objektif ve bilimsel yöntemlerle incelenmesi gerekir Gerek yapısalcıların, gerekse işlevselcilerin kullandıkları iç gözlem yönteminin kullanılması bilime aykırıdır Davranışçıların önde gelen temsilcileri Watson, Pavlov ve Dashil’dir Bunlar bilinç kavramını bir yana bırakıp davranışları incelemişlerdir Davranışçılara uyaran (stimulus)-tepki (response) psikologları da denir Davranışçılara göre objektif tekniklerle gözlenebilen sadece çevresel uyarıcılara, insanların bu uyaranlara karşılık gösterdikleri tepkilerdir Davranışçılar, gözlem ve deney yöntemini kullanırlar Davranışçılar, organizma ve çevre ilişkilerinin insan ve hayvanlarda birbirinin aynı olduğu kanısındadırlar Bu nedenle hayvanlar üzerinde psikolojik araştırmalar yapmışlardır Örneğin Pavlov koşullu öğrenme deneylerini köpekler üzerinde yapmıştır


Bilişsel Yaklaşım : Bilim ve biliş (cognition) olguları hep insanın ilgisini çekmiş, değişik yaklaşımların konusu olmuştur Bilgi edinme ve bilinçli duruma gelme sürecinin öğrenme, davranış üzerindeki etkileri psikolojinin konusunu oluşturur Çağdaş biliş anlayışında iki yaklaşım göze çarpar Bunlardan biri Bilgi işlemi yaklaşımdır Bunda düşünceyi ve usavurma (akıl yürütme) süreçlerini açıklamak amaçtır Bu yaklaşım insan zihnini çeşitli programlara göre bilgi edinmek, bilgiyi işlemek, depolamak ve kullanmak üzere tasarlanmış gelişkin bir bilgisayar sistemi olarak ele alır Diğer yaklaşım Jean Piaget’nin çalışmalarına dayanan yaklaşımdır Gelişme psikolojisi alanındaki çalışmaları ile tanınan Piaget, çocuğun yetişkinliğe değin bir dizi zihinsel gelişim evrelerinden geçtiğini savunmuştur Piaget, çocukta dört gelişim evresi saptamıştır Piaget’nin gelişme ile ilgili görüşleri eğitim anlayışında değişiklikler getirmiştir Belli kavramların özümlenebilmesi için zihinsel gelişmede belli aşamaların tamamlanmış olmasının gereği anlaşılmıştır Öğretmenin görevi çocuğa yalnızca bilgi aktarmak değil, ona dünyayı keşfetmesinde rehberlik etmektir ABD’li psikolog ve eğitimci Jerame S Bruner, küçük çocuklarda algı, öğrenme, bellek gibi biliş biçimleri konularındaki çalışmaları ile eğitim anlayışında etkili olmuştur Çalışmaları, ders programlarının yeniden düzenlenmesini sağlamıştır Bruner’e göre; bütün çocuklarda doğal bir merak ve değişik konulara ilgi vardır Hangi gelişim amacında olursa olsun her çocuğa uygun biçimde verilmesi koşuluyla her konuyu öğretmek mümkündür


Biyolojik Yaklaşım : Buna psikobiyolojik yaklaşım da denilebilir ABD’li psikiyatr Adolf Meyer`in öncülüğünü yaptığı Psikiyatri Okulu`nun yaklaşımıdır Meyer, insanı bütünselliği olan biyolojik bir birim olarak kabul eder İnsan davranışını anlayabilmek için psikoloji ve sosyolojiden yararlanmak gerekir Meyer’e göre zihinsel bozukluklar organik ve kalıtsal etkenlerin karmaşıklaştırdığı gerçekçi olmayan beklentiler ve yanlış alışkanlıkların sonucunda ortaya çıkar


Fonksiyonalizm (İşlevselcilik) : William James, James B Angell ve John Dewey gibi Amerikan filozoflarının ve eğitimcilerinin oluşturduğu ekoldür Fonksiyonalistler, yapısalcıların görüşlerine karşı çıktılar; onlara göre bilincin ne olduğundan çok, ne için olduğunu bilmek önemlidir Yani bilincin amacı ve işlevini bilmek asıl amaç olmalıdır Bunlara göre insan davranışlarını anlamak için sadece bilinç olaylarını çözümlemek yoluyla incelemek yeterli değildir Bilinç incelenmelidir ama bunun yanında insanın çevresine uyumunda yardımcı olacak, öğrenme gibi duyum davranışları da incelenmelidir İşlevselcilik davranışı, çevreye uyum süreci olarak tanımlamıştır Bu ekolün amacı algılama, düşünme, duygulanma gibi içsel eylemlerin, hayatta karşılaşılan çeşitli problemlerin çözümlenmesine nasıl yardım ettiğini açıklamaktır İşlevselciler eyleme ve yararcılığa dönüktür Fonksiyoncular, yöntem olarak içgözlem ve gözlemi kullanmışlardır Davranışları özel olarak da öğrenmeyi açıklamaya çalışmışlardır



Gestaltçı Yaklaşım : Max Wertheimer, Kurt Kofka, Kurt Lewin gibi Alman psikologlarından oluşan psikoloji ekolüdür Algı ve bellek konusunda inceleme yapmışlardır İç gözlem, gözlem ve deney yöntemlerinden yararlanmışlardır Görüşleri özellikle eğitim alanında kullanılmıştır Gestalt psikolojisinin temsilcileri davranışların bir bütün olduğunu, bunun parçalara ayrılamayacağını savunmuşlardır Gestalt psikolojisine göre parçaların bir bütünlük içinde anlam kazanması önemlidir Örneğin bir tablo, tuval, boya ve renklerin toplamından çok daha farklı bir şeydir Tek tek anlamı olmayan parçalar bütünlük halinde anlam kazanır



Hümanist (İnsancı) Yaklaşım : Çağdaş bir psikoloji akımıdır Kurucuları Gestaltçılardan etkilenmiştir Varoluşçu felsefe akımının görüşlerini benimsemişlerdir Bu yaklaşımın öncü ve temsilcileri Rogers, Maslow, Sartre, Charolette Bühler, Frankl, Binswagner’dir Davranışçı ve psikanalitik yaklaşımlara karşı görüşleri vardır Özellikle insanı ele alışları açısından öteki ekollerden ayrılırlar Bu yaklaşıma göre insan kendine göre bir değerdir, belli bir toplum düzeninin yada iş örgütüdür, aracı haline getirilmemelidir İnsan kendisinden, davranışlarından, oluşturacağı kimliğinden kendisi sorumludur Hayatı kendisi için yaşamaya değer, anlamlı bir hale getirmek kişinin kendisine düşer Ölümlü olan insanın hiçbir yaşantısı tekrar etmeyecektir Geçmiş ya da gelecek değil, içinde yaşanılan an önemlidir İnsan için bilim amaç değil, ancak araç olabilir İnsanı tanırken dogmatik görüşlerden kaçınmak gerekir İnsan davranışlarını denetim altına almak yerine, daha çok özgürlüğe yer verilmelidir İnsanı anlamak için onun iç yapısını bilmek gerekir Bunun için iç gözleme baş vurmak zorunludur İnsan cansız bir nesne olmadığından, dıştan bakılarak davranışları yordanamaz Bu akım insanı inceleme yöntemini getirmiştir Psikolojiyi bir bakıma yeniden felsefeye yaklaştırmıştır Psikolojinin amaçlarından biri insan davranışlarını kontrol etmektir Oysa Hümanistik yaklaşımda olanlar, psikolojik kontrolün insanlığın zararına kullanılabileceği inancındadırlar Örneğin, iyi insan yetiştirmek doğru amaç gibi gelebilir Ancak bu konuda çok çeşitli görüşler ortaya atılabilir



Psikodinamik Yaklaşım : 19 yüzyılın sonunda Sigmund Freud öncülüğü ile bir grup doktor, akıl ve ruh hastalıklarını psikolojik açıdan incelemeye çalışmışlardır Zira bu hastalıklardan bir çoğunun fiziksel veya organik kaynakları bulunamıyordu Hastalıkların kaynaklarının bulunmasında önce hipnoza başvurulmuştur; daha sonraları da psikanaliz yöntemi geliştirilmiştir Freud, akıl hastalıklarının psikolojik nedenlerini incelerken “Bilinçaltı” nı keşfetmiştir Freud ve arkadaşları psikoz ve nevrozların çoğunun, kişinin çocukluktan itibaren tatmin edilmemiş olan arzu ve ihtiyaçlarının baskı altına alınmasından, bilinç dışına itilmesinden meydana geldiğini öne sürmüşlerdir Kliniklerde yaptıkları deneylerde bunu kanıtlamaya çalışmışlardır Freud’a göre içsel yaşantılar bilinçlilik bakımından birbirinden farklı üç düzeyde bulunurlar Bunlardan tam bilinç düzeyinde kişi, anılar, düşünceler, duygular gibi içsel yaşantıların farkındadır Bilinç tam olarak aydınlıktır İkinci düzey bilinç öncesidir, burası bilince yakın olan anıların, arzuların bir deposu gibidir Kişi bunların farkında değildir, ama istediği anda bilinç alanına çıkabilir Üçüncü düzey ise bilinçaltıdır Burada kişinin istediği zaman bilinç alanına çıkaramadığı varlıklarından bile haberdar olmadığı duyguları, düşünceleri, anıları, dürtüleri bulunur Bilinçaltında bulunan bu düşünceler yok olmazlar Kişiyi rahatsız eder, davranışlarını şu ya da bu şekilde etkilerler Bilinçaltı düşünceleri rüya ve hayallerde ortaya çıkar Freud’a göre anormal davranışlar, aslında insanların ruhsal çatışmalarından kurtulabilmek için başvurdukları çabalardır Bu nedenle bu davranışlar asla anlaşılmayacak olan davranışlar değildir Normal davranışlarla aralarında yalnızca bir derece fark vardır Freud, ayrıca kişilik konusunda da yeni bir görüş getirmiştir İnsanın id-ego-süper ego denilen üç yanını ve bunların etkileşimini incelemiştir Özet olarak psikanalitik psikologlar (Freud, Adler ve Jung) akıl hastalıklarını ve bilinçaltını klinik yöntemlere ve gözleme başvurarak incelemişlerdir Psikolojinin bulgularını hekimlik alanında kullanmışlardır



Strukturalizm (Yapısalcılık) : 1879′da Wilhelm Wundt’un psikoloji laboratuarını kurması ile deneysel psikolojinin temelleri atılmıştır Wundt, ilk çalışmalarında duyum ve imgeleri araştırdı O ve izleyenler karmaşık zihinsel yaşantıların yapısını incelemeye çalışmıştır Bu nedenle bu ekole yapısalcılık denir Örnek aldıkları bilim dalı kimyadır Kimyada, nasıl birleşik maddelerin yalın elementlerden oluştuğu çözümleme ile anlaşılıyorsa karmaşık bilinç olaylarının yapısal açıdan çözümlenmesi ile de psişik olayların daha iyi anlaşılıp açıklanabileceğini ileri sürmüşlerdir Onlara göre psikolojinin amacı, bilincin karmaşık yapısını çözümlemek, zihnin en yalın öğelerini araştırmak ve bunlar arasındaki ilişkileri bulup yasalar halinde formüle etmektir Artık duyumlar, algılar, anılar laboratuarda incelenmeye başlanmıştır Yapısalcıların araştırmalarında kullandıkları yöntem iç gözlem ve deneydir Temsilcileri Wundt ve Titcher’dir